Wypowiedź też może mieć styl!
Wyrazu styl używamy w różnych znaczeniach. Odnosimy go do sposobu postępowania, zachowywania się, myślenia, wiążemy z cechami charakterystycznymi dla sztuki jakiejś epoki lub jakiegoś regionu. Wyraz styl stosowany jest również w nauce o języku, czyli w językoznawstwie.
1) Na podstawie dostępnych ci źródeł (np. słowników) napisz, co w językoznawstwie oznacza wyraz styl.
2) Zgromadź jak najwięcej określeń wyrazu styl odnoszących się do sposobu wypowiadania się. twoją listę mogą rozpoczynać na przykład takie określenia, jak „zawiły”, „kwiecisty”.
Style językowe i ich cechy
Osoby, które znają tylko jeden język, nawet w codziennych sytuacjach posługują się kilkoma jego odmianami, w tym różnymi stylami, czyli sposobami językowego ukształtowania tekstu. W odmienny sposób budujemy zdania i używamy innych słów w rozmowie z rodzicami, z koleżanką, z nauczycielem czy z pracownikiem urzędu. Specyficznie kształtowane są też wypowiedzi literackie, publicystyczne lub teksty biblijne. Inaczej porozumiewamy się w sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych. Możemy więc powiedzieć, że język polski, podobnie jak inne języki, jest zróżnicowany stylistycznie. Nie oznacza to jednak, że możemy łączyć dowolne style w jednej wypowiedzi. Mając do wyboru różne style polszczyzny, powinniśmy się orientować, którego z nich użyć w konkretnej sytuacji.
Poszczególne style (naukowy, urzędowy, artystyczny, potoczny, publicystyczny, biblijny) różnią się słownictwem i środkami gramatycznymi. Na przykład w stylu naukowym używa się zdań wielokrotnie złożonych, wyrażeń porządkujących wypowiedź (m.in. „po pierwsze”, „przejdźmy do”, „podsumowując”) oraz wyrazów wskazujących na relacje („zatem”, „z kolei”, „jednak”, „również”). W stylu potocznym często występują zdania urwane, eliptyczne (czyli takie, w których pominięty jest jakiś wyraz, najczęściej czasownik). Styl urzędowy cechują konstrukcje bezosobowe (np. „postanawia się”, „odwołano”) i wskazujące na obowiązek, pozwolenie lub zakaz („jest obowiązany”, „jest dozwolone”, „zakazuje się”). Specjalną nazwę mają też słowa i wyrażenia charakterystyczne dla danego stylu: dla potocznego są to kolokwializmy („kobitka”, „zbaranieć”, „dycha” ‘dziesięć’), dla urzędowego – kancelaryzmy („awizo”, „zakazuje się”, „uiścić opłatę”), dla naukowego – terminy („derywacja”, „akomodacja”), a dla artystycznego – poetyzmy („smętny”, „dumać”, „niebiosa”). Można zatem powiedzieć, że style są zakorzenione w powtarzalnych i stałych sytuacjach, które są typowe np. dla urzędów, nauki, religii. Twierdzi się, że najważniejszym dla każdego człowieka stylem jest ten, który poznaje najwcześniej, a więc styl potoczny. Wszystkie pozostałe są wtórne wobec niego. Specyficzne cechy ma też styl biblijny, a więc styl, którym napisano Pismo Święte. Charakteryzuje go specjalne słownictwo (np. „miłosierdzie”, „grzech”, „łaska”), utarte połączenia językowe, czyli frazeologizmy („zakazany owoc”, „arka Noego”), a także słownictwo podniosłe i archaiczne (dawne), np. „miłować”, „niewiasta”, „albowiem”, „zaprawdę”.
Pamiętaj, by zawsze dostosować styl swojej wypowiedzi do sytuacji komunikacyjnej!
Nigdy w jednej wypowiedzi nie łącz różnych stylów!
Zadaniowo
W poniższych zdaniach wskaż słowa nieoficjalne.
a) Temat był tak skomplikowany, że zanim Wojtek zajarzył, minęła cała godzina.
b) Kiedy w lesie zobaczył dzika, zwiewał najszybciej, jak tylko potrafił.
c) Ile kasy trzeba przynieść na jutro za tę klasową fotkę?
d) Złodzieje migiem opróżnili kasy sklepowe.
e) Moja kumpela ma mnóstwo odlotowych ciuchów.
Słowa nieoficjalne wskazane w zadaniu 1.1 zastąp oficjalnymi.
Poniżej podano pięć zdań. Dwa z nich reprezentują styl biblijny. Wskaż je.
- Nie mogli trafić do domu, albowiem szybko zapadł zmrok.
- Po uiszczeniu opłaty zobowiązuję się do poinformowania o tym fakcie zainteresowane instytucje.
- Wczoraj deliberowano nad zasadnością ukonstytuowania się tak licznego gremium.
- Nie brońcie człowiekowi miłować bliźniego.
- W kwietniu po brzegach wody niosą jęczmienia urody.
Wskaż wyrazy i wyrażenia, które przesądziły o twoim wyborze w zadaniu 2.1.
Niektóre nasze wypowiedzi są niespójne stylistycznie, to znaczy, że jednocześnie posługujemy się więcej niż jednym stylem. Łączenie różnych stylów (np. potocznego i urzędowego) traktuje się jako poważny błąd stylistyczny. Jakie dwa style dostrzegasz w każdej z poniższych wypowiedzi? Połącz w pary podane wypowiedzi i odpowiadające im określenia.
styl naukowy i artystyczny, styl potoczny i urzędowy, styl biblijny i potoczny, styl urzędowy i artystyczny
| Miłosierny Bóg jest źródłem łaski nawet dla tych, którzy mają w nosie jego przykazania. | |
| Otwarcia nowego obiektu dokonała roniąca łzy kobieta o lśniąco kruczych włosach. | |
| Oleńko, dzióbasku mój ukochany, czy dokonałaś wpłaty za energię elektryczną? | |
| Kaktusy należą do rodziny sukulentów, żyjących na obszarach pustynnych, pokrytych piaskiem niby drogocennym pyłem złota. |
W Przypowieści o synu marnotrawnym wskaż przykłady następujących cech stylu biblijnego: rozpoczynanie zdań spójnikami oraz częste używanie różnych form takich zaimków, jak „twój” i „swój”.
(11) Powiedział też: Pewien człowiek miał dwóch synów. (12) Młodszy z nich rzekł do ojca: Ojcze, daj mi część majątku, która na mnie przypada. Podzielił więc majątek między nich. (13) Niedługo potem młodszy syn, zabrawszy wszystko, odjechał w dalekie strony i tam roztrwonił swój majątek, żyjąc rozrzutnie. (14) A gdy wszystko wydał, nastał ciężki głód w owej krainie i on sam zaczął cierpieć niedostatek. (15) Poszedł i przystał do jednego z obywateli owej krainy, a ten posłał go na swoje pola, żeby pasł świnie. (16) Pragnął on napełnić swój żołądek strąkami, którymi żywiły się świnie, lecz nikt mu ich nie dawał. (17) Wtedy zastanowił się i rzekł: Iluż to najemników mojego ojca ma pod dostatkiem chleba, a ja tu z głodu ginę. (18) Zabiorę się i pójdę do mego ojca, i powiem mu: Ojcze, zgrzeszyłem przeciw Bogu i względem ciebie; (19) już nie jestem godzien nazywać się twoim synem: uczyń mię choćby jednym z najemników. (20) Wybrał się więc i poszedł do swojego ojca. A gdy był jeszcze daleko, ujrzał go jego ojciec i wzruszył się głęboko; wybiegł naprzeciw niego, rzucił mu się na szyję i ucałował go. (21) A syn rzekł do niego: Ojcze, zgrzeszyłem przeciw Bogu i względem ciebie, już nie jestem godzien nazywać się twoim synem. (22) Lecz ojciec rzekł do swoich sług: Przynieście szybko najlepszą szatę i ubierzcie go; dajcie mu też pierścień na rękę i sandały na nogi. (23) Przyprowadźcie utuczone cielę i zabijcie: będziemy ucztować i bawić się, (24) ponieważ ten mój syn był umarły, a znów ożył; zaginął, a odnalazł się. I zaczęli się bawić. (25) Tymczasem starszy jego syn przebywał na polu. Gdy wracał i był blisko domu, usłyszał muzykę i tańce. (26) Przywołał jednego ze sług i pytał go, co to ma znaczyć. (27) Ten mu rzekł: Twój brat powrócił, a ojciec twój kazał zabić utuczone cielę, ponieważ odzyskał go zdrowego. (28) Na to rozgniewał się i nie chciał wejść; wtedy ojciec jego wyszedł i tłumaczył mu. (29) Lecz on odpowiedział ojcu: Oto tyle lat ci służę i nigdy nie przekroczyłem twojego rozkazu; ale mnie nie dałeś nigdy koźlęcia, żebym się zabawił z przyjaciółmi. (30) Skoro jednak wrócił ten syn twój, który roztrwonił twój majątek z nierządnicami, kazałeś zabić dla niego utuczone cielę. (31) Lecz on mu odpowiedział: Moje dziecko, ty zawsze jesteś przy mnie i wszystko moje do ciebie należy. (32) A trzeba się weselić i cieszyć z tego, że ten brat twój był umarły, a znów ożył, zaginął, a odnalazł się.