Wywiad wstępny z uczestnikiem warsztatów terapii zajęciowej
GRA WCIELANIE SIĘ W ROLĘ
Samouczek
Warsztaty terapii zajęciowej
Warsztaty terapii zajęciowej (WTZ) to placówki stwarzające możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej osobom posiadającym orzeczenia o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym lub znacznym. Rehabilitacja społeczna ma na celu umożliwienie osobom z niepełnosprawnością uczestnictwo w życiu społecznym i realizowana jest między innymi poprzez budowanie zaradności osobistej oraz kształtowanie umiejętności realizowania ról społecznych. W myśl ustawy z dnia dwudziestego siódmego sierpnia tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego siódmego roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych rehabilitacja zawodowa związana jest z kształtowaniem „psychofizycznych sprawności oraz podstawowych i specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających uczestnictwo w szkoleniu zawodowym albo podjęcie pracy”. Wszelkie zmiany zachodzące w życiu człowieka wiążą się z doświadczaniem stresu i koniecznością adaptacji do nowych warunków. Zmiana miejsca zamieszkania, placówki edukacyjnej czy otoczenia społecznego może być dla osoby z niepełnosprawnością intelektualną trudnym wyzwaniem, związanym często z doświadczaniem poczucia zagubienia, dezorientacji, osamotnienia. W odpowiedzi na stres mogą pojawić się również zachowania agresywne lub autoagresywne. W procesie adaptacji do pobytu w placówce niezbędne jest udzielenie nowo przyjętej osobie wsparcia emocjonalnego i informacyjnego, a więc zapewnienie jej poczucia bezpieczeństwa i przewidywalności. Wsparcie emocjonalne polega między innymi na wyrażaniu troski i zainteresowania oraz okazywaniu akceptacji i zrozumienia dla uczuć i emocji uczestnika WTZ. Wsparcie informacyjne to udzielanie pełnych i zrozumiałych informacji związanych z pobytem w WTZ. Oznacza to między innymi zapoznanie uczestnika z personelem, topografią i organizacją placówki, zakresem działań podejmowanych przez członków zespołu terapeutycznego, celem oddziaływań terapeutycznych, dostępnymi formami aktywności.
Obserwacja
Obserwacja to podstawowy, a często jedyny sposób poznania osób, z którymi trudno nawiązać kontakt słowny i stosować inne metody badawcze (np. testy). Obserwacja jest niezbędna w kontakcie z różnymi grupami pacjentów: małymi dziećmi, osobami z niepełnosprawnością intelektualną, osobami z poważnymi zaburzeniami psychicznymi. Zarówno wskaźniki behawioralne (mimika, gestykulacja, postawa ciała, reakcje stereotypowe), jak i wskaźniki fizjologiczne (przyspieszony oddech, pocenie się, czerwienienie skóry, napięcie mięśni) dostarczają terapeucie zajęciowemu istotnych informacji na temat stanu psychicznego pacjenta, a co za tym idzie – pozwalają podjąć stosowne interwencje terapeutyczne. W trakcie zbierania wstępnego wywiadu terapeuta zajęciowy powinien obserwować mimikę, postawę ciała i gestykulację rozmówcy.
Nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktu oraz skuteczna komunikacja
Nawiązując i podtrzymując kontakt wzrokowy z drugą osobą, terapeuta powinien jednocześnie unikać długotrwałego wpatrywania się w nią. Należy pamiętać o tym, aby proces nawiązywania i podtrzymywania kontaktu wzrokowego przebiegał w sposób naturalny. Oznacza to, że terapeuta przez kilka sekund skupia wzrok na twarzy rozmówcy, a następnie, też na kilka sekund, kieruje spojrzenie w przestrzeń. Sekwencję tę terapeuta powtarza wielokrotnie w trakcie trwania rozmowy.
Należy podkreślić, że równie istotne jest respektowanie podmiotowości i autonomii osoby, z którą terapeuta nawiązuje kontakt. Wyraża się ono w uwzględnianiu granic rozmówcy, szanowaniu jego prawa do odmowy (udzielenia informacji, podejmowania aktywności), unikaniu presji mającej na celu wywołanie określonej reakcji rozmówcy.
Reakcje i zachowania osób z niepełnosprawnością intelektualną, z uwagi na istotne deficyty poznawcze, emocjonalne i społeczne, może cechować nieadekwatność i nieprzewidywalność. Rozumiejąc to, terapeuta zajęciowy powinien reagować elastycznie, dbając równocześnie o to, aby w kontakcie z uczestnikiem WTZ stosować zasady skutecznej komunikacji (np. nieprzerywanie wypowiedzi, unikanie reagowania krzykiem) oraz kształtować i wzmacniać zachowania uwzględniające dobrostan innych uczestników (np. respektowanie zasad funkcjonowania w grupie, branie pod uwagę potrzeb innych osób, współpraca, brak agresji itp.).