Zajęcia terenowe – wędrujemy z mapą po najbliższej okolicy
Współczesne powszechnie dostępne urządzenia techniczne, takie jak smartfony czy odbiorniki GPS, bardzo ułatwiają nam poruszanie się w terenie. Warto jednak wiedzieć, jak na przykład podczas pieszej wycieczki wykorzystać niezawodną w każdych warunkach mapę. Na zajęciach terenowych nauczysz się tego w praktyce.
![Ilustracja przedstawia równinę. Na horyzoncie góry. Droga dzieli ilustrację w pionie na dwie równe części. Na lewo zamek. Na prawo małe jezioro. Na pierwszym planie rozłożona mapa przedstawiająca ten sam teren. Na mapie trzy czerwone proste linie. Linie wychodzą z jednego punku na początku drogi, z miejsca, w którym stoi obserwator. Środkowa linia biegnie wzdłuż drogi na mapie. W pionie sięga poza mapę i pokrywa się z drogą w terenie. Lewa linia przechodzi przez rysunek zamku na mapie. Koniec linii sięga do zamku w terenie. Prawa linia przechodzi przez jezioro na mapie. Koniec linii sięga aż do jeziora w terenie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RPQPHQF2GXN8G/10/dRX1hkKl2VMv1QjMBudMDRDNav5v6FeP.png)
że istnieją różne rodzaje map;
że podczas poruszania się po nieznanej okolicy przydatna jest mapa topograficzna, turystyczna lub plan;
w jaki sposób z mapy topograficznej lub turystycznej odczytać różne formy ukształtowania powierzchni.
orientować mapę za pomocą kompasu/busoli oraz obiektów istniejących w terenie;
określać położenie obiektów geograficznych na mapie i w terenie;
planować trasę wycieczki terenowej z użyciem mapy;
określać odległość w terenie za pomocą kroków;
korzystając z niwelatora, wyznaczać wysokość względną pagórka.
mapę topograficzną (w dużej skali) obszaru, na którym odbywać się będą zajęcia;
kompas magnetyczny lub busolę;
taśmę mierniczą;
niwelator szkolny;
łatę niwelacyjną;
zdjęcia satelitarne miejscowości, w której chodzisz do szkoły.
1. Instrukcje do zadań terenowych
Odszukaj na mapie miejsce, w którym obecnie się znajdujesz.
Rozejrzyj się dookoła i wyznacz trzy najbardziej charakterystyczne obiekty, np. kościół, szkołę, muzeum, duże skrzyżowanie itp.
Odszukaj na mapie wybrane przez siebie obiekty.
Obróć mapę w taki sposób, aby kierunki do tych obiektów w rzeczywistości i na mapie pokryły się. Wówczas mapa będzie dobrze zorientowana.
![Ilustracja przedstawia równinę. Na horyzoncie góry. Droga dzieli ilustrację w pionie na dwie równe części. Na lewo zamek. Na prawo małe jezioro. Na pierwszym planie rozłożona mapa przedstawiająca ten sam teren. Na mapie trzy czerwone proste linie. Linie wychodzą z jednego punku na początku drogi, z miejsca, w którym stoi obserwator. Środkowa linia biegnie wzdłuż drogi na mapie. W pionie sięga poza mapę i pokrywa się z drogą w terenie. Lewa linia przechodzi przez rysunek zamku na mapie. Koniec linii sięga do zamku w terenie. Prawa linia przechodzi przez jezioro na mapie. Koniec linii sięga aż do jeziora w terenie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RPQPHQF2GXN8G/10/dRX1hkKl2VMv1QjMBudMDRDNav5v6FeP.png)
Sprawdź, w jaki sposób oznaczono na mapie kierunek północny.
Odszukaj na mapie miejsce, w którym obecnie się znajdujesz.
Zachowując poziome położenie mapy, obróć ją wraz z przyłożonym do niej kompasem (busolą) tak, aby igła magnetyczna ustawiła się zgodnie z kierunkami północ‑południe oznaczonymi na tarczy kompasu. Wówczas mapa będzie dobrze zorientowana.
![Ilustracja przedstawia papierową mapę terenu. Na mapie zaznaczone południki i równoleżniki. Teren pokrywają niebieskie linie oznaczające rzeki. Kolor zielony to niziny, żółty to tereny wyżynne, a brązowy to góry. W górnym lewym rogu rysunek kompasu. Na kompasie zaznaczone główne kierunki świata: N – północ, S – południe, E – wschód, W – zachód. Czerwony kolor igły magnetycznej skierowany na północ. Czerwona strzałka na górze mapy wycelowana na północ. Kierunek północny na mapie pokrywa się ze wskazywanym kierunkiem północnym przez kompas.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RhVHrC1in0W1a/6/1E81FQjQdvphklFRdC1qHx93k7knvUaa.png)
Mierząc odległości, liczy się podwójne kroki (parokroki). Średnio jeden parokrok to ok. 1,5 m.
Żeby poznać dokładną długość swojego parokroku, przygotuj taśmę mierniczą.
Przejdź 10 parokroków, zaznaczając miejsce rozpoczęcia trasy i miejsce jej zakończenia.
Zmierz odległość, która została przebyta, i podziel przez 10, aby poznać wartość jednego parokroku.
Powtórz czynność jeszcze 4 razy, za każdym razem obliczając wartość jednego parokroku.
Oblicz średnią wartość twojego parokroku na podstawie pięciu prób i zapamiętaj ją.
W sytuacji, w której konieczne będzie określenie odległości w terenie, zmierz ją za pomocą swoich parokroków i policz wartość w metrach.
![Ilustracja przedstawia sposób wyznaczania długości własnego parokroku. W dole ilustracji podziałka liczbowa. Pozioma linia z podziałką wskazującą co pół metra. Początek podziałki na lewym końcu. Podziałka z liczbą metrów od zera po lewej do siedemnastu na prawym końcu. Opisana co druga kreska podziałki. Poniżej lewego końca czerwona pozioma strzałka wyznacza długość parokroku. Groty strzałki wskazują odległość półtora metra. Poniżej podpis: jeden parokrok równa się półtora metra. Poniżej dłuższa pozioma strzałka. Groty strzałki wskazują odległość od zera do piętnastu metrów. Poniżej podpis: dziesięć parokroków równa się piętnaście metrów. Powyżej linii rysunek idącego ucznia. Uczeń idzie do przodu, z lewego końca podziałki w prawą stronę ilustracji. Postać ucznia narysowana jest także nad cyfrą piętnaście, czyli po przejściu piętnastu metrów.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1biP5XTHEw9U/6/1YAJYhkInHchr9KdcHcouvbztyzEUNwG.png)
Przygotuj szkolny niwelatorniwelator i łatę niwelacyjnąłatę niwelacyjną.
Znajdź w swojej najbliższej okolicy pagórek lub wysoki nasyp kolejowy.
Stań u podnóża tego pagórka. Ustaw pionowo niwelator.
Druga osoba, z którą pracujesz (osoba B), powinna iść do góry po stoku, zabierając ze sobą łatę niwelacyjną.
W momencie, gdy osoba trzymająca niwelator (osoba A) zobaczy na poziomie celownika stopy osoby idącej w górę (B), woła „stop”.
Osoba B oznacza to miejsce w charakterystyczny sposób, np. kamieniem.
Osoba trzymająca niwelator (A) przenosi go w to miejsce i rozpoczyna od początku obserwację osoby B wchodzącej coraz wyżej.
Kiedy osoba A ponownie zobaczy w celowniku niwelatora stopy osoby B, oznacza to miejsce i przenosi tam niwelator.
Czynności te powtarzamy aż do momentu dojścia osoby B do szczytu pagórka.
Jeżeli ostatni odcinek mierzonej wysokości będzie mniejszy od wysokości niwelatora, wówczas na szczycie uczeń B ustawia przy stopach łatę niwelacyjną, a uczeń A, celując w łatę, odczytuje na niej wysokość. Otrzymany pomiar trzeba odjąć od wysokości niwelatora.
Znając wysokość niwelatora i wiedząc, ile razy przenosiliśmy urządzenie oraz ile wyniósł ostatni pomiar, po odjęciu wskazanej odległości na łacie od wysokości niwelatora możemy określić wysokość względną pagórka.
Podsumowanie
Aby można było wędrować z mapą po terenie, trzeba ją najpierw prawidłowo zorientować. Można tego dokonać w dwojaki sposób – metodą orientacji topograficznej lub za pomocą kompasu magnetycznego.
Pomiarów niewielkich odległości w terenie można dokonać za pomocą parokroku.
Wyznaczenie wysokości względnej pagórka dokonuje się za pomocą niwelatora i łaty niwelacyjnej.
Wybierz dowolny portal internetowy zawierający zdjęcia satelitarne twojej miejscowości. Otwórz ekran przedstawiający takie zdjęcie i wydrukuj je. Na wydrukowanym zdjęciu satelitarnym zaznacz obiekty mijane przez ciebie podczas zajęć terenowych, i narysuj czerwoną kredką przebytą drogę.
Zapoznaj się z następującymi hasłami ze słowniczka:
azymutazymut
busolabusola
kompas magnetycznykompas magnetyczny
łata niwelacyjnałata niwelacyjna
niwelatorniwelator
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Mapa – po co ją tworzymy i do czego wykorzystujemy skalę?Mapa – po co ją tworzymy i do czego wykorzystujemy skalę?
W jaki sposób przedstawić na mapie zjawiska i obiekty geograficzne?W jaki sposób przedstawić na mapie zjawiska i obiekty geograficzne?
Nowoczesne technologie w tworzeniu map i ich interpretacjiNowoczesne technologie w tworzeniu map i ich interpretacji
Słowniczek
kąt zawarty pomiędzy kierunkiem północnym a danym kierunkiem, mierzony poziomo w stopniach zgodnie z ruchem wskazówek zegara
![Ilustracja przedstawia kompas. Wokół okrągłej krawędzi kompasu podziałka kątowa co dziesięć stopni. Punkt zero stopni pokrywa się z kierunkiem północnym. Wschód to dziewięćdziesiąt stopni, południe to sto osiemdziesiąt stopni. Zachód dwieście siedemdziesiąt stopni. Wewnątrz kompasu igła magnetyczna. Niebieski koniec igły wskazuje północ. Drugi przeciwległy koniec – czrwony wskazuje południe. Na tarczy kompasu znajdują się wypisane kierunki świata w formie skrótów. Skróty kierunków świata są oznaczone dużymi literami: litera N – północ znajduje się na górze tarczy, W – zachód po lewej stronie tarczy, S – południe na dole tarczy, litera E wskazuje wschód i znajduje się po prawej stronie tarczy.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R11smoyhqfYdc/7/1nYPZqtD41VNvINp87cd2MRgn0YCqXTV.png)
przyrząd do pomiaru i wyznaczania azymutów; jest to kompas magnetyczny wyposażony poza skalą kierunków dodatkowo w urządzenia celownicze
![Zdjęcie przedstawia busolę. Główna część busoli to okrągłe pudełko z podziałką. Podziałka wyrażona jest w stopniach. Podziałka tworzy pierścień wokół tarczy busoli. Na środku tarczy igła magnetyczna. Po stronie prawej igły litera W, zachód, na lewo, litera E, wschód. Podziałka i igła zamknięte szklaną pokrywką. Na lewo metalowa okrągły pokrywka. Na środku pokrywki pionowy wąski otwór. To przyrząd celowniczy.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1dRV9S9yI6ev/6/2A6xAD0fTM9LYlVpGZznCdpbKYnK3Ljc.jpg)
przyrząd do wyznaczania kierunku północnego za pomocą wąskiego, lekkiego magnesu, tzw. igły magnetycznej, ułożonego na pionowej osi znajdującej się w środku tarczy z podziałką kątową (różą wiatrów); kompas wykorzystuje zjawisko ustawiania się magnesu wzdłuż linii sił ziemskiego pola magnetycznego
![Zdjęcie przedstawia kompas magnetyczny. Krawędź kompasu ma postać pierścienia z podziałką kątową w stopniach. Punkt zero stopni pokrywa się kierunkiem północnym. Wschód to dziewięćdziesiąt stopni, południe to sto osiemdziesiąt stopni. Zachód dwieście siedemdziesiąt stopni. Wewnątrz kompasu igła magnetyczna. Czerwony koniec igły wskazuje zachód. Drugi biały koniec wskazuje wschód. Igła zawieszona jest ruchomo na ostrzu, tak aby mogła obracać się i wskazywać główne i pośrednie geograficzne kierunki świata. Główne kierunki świata oznaczają: litera N – północ, litera W – zachód, litera S – południe, litera E – wschód. Pośrednie kierunki geograficzne znajdują się pomiędzy głównymi kierunkami. NE to północny wschód, NW północny zachód. SE to południowy wschód, SW to południowy zachód. Całość umieszczona w niemagnetycznej – plastikowej obudowie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R13967ajhowcZ/7/JSGHIyfMsYZtKo9FVkgbNn91prcBKjzS.png)
przyrząd geodezyjny stosowany do pomiarów wysokościowych (tzw. niwelacji); jest to listwa z naniesioną podziałką umożliwiająca odczytanie odległości od stopy łaty (miejsca przyłożenia łaty do ziemi)
przyrząd geodezyjny służący do pomiaru różnicy wysokości (niwelacji) pomiędzy punktami w terenie
Zadania
Wskaż metody, za pomocą których można dokonać prawidłowej orientacji mapy w terenie.
- orientacji topograficznej
- orientacji pionowej
- orientacji poziomej
- orientacji przestrzennej
- orientacji wysokościowej
- orientacji magnetycznej
Azymut kierunku północno-wschodniego wynosi
- 40°.
- 45°.
- 50°.
- 135°.
- 225°.
- 315°.
Punkt, do którego podąża wędrowiec, leży na azymucie 315°. W jakim kierunku geograficznym on zmierza?
- na północny wschód
- na północny zachód
- na południowy zachód
- na południowy wschód