Organizmy i środowisko
Zakres tolerancji organizmów
Organizmy do prawidłowego wzrostu i rozwoju potrzebują odpowiednich warunków zewnętrznych. Jeśli dany czynnik środowiska osiągnie zbyt niską lub zbyt wysoką wartość, nieprzystosowany do takiej zmiany organizm zginie. Dlatego im większa tolerancja ekologiczna organizmu, tym większe ma on szanse na przetrwanie w zmiennych warunkach otoczenia.
Na życie organizmów wpływają czynniki nieożywione i inne organizmy
Każdy organizm ma określone wymagania życiowe, które muszą być spełnione, aby mógł on przetrwać i rozwijać się. Wszystkie te wymagania nazywamy niszą ekologiczną. Każdy gatunek ma swoją własną niszę ekologiczną, która jest unikalna i nie może być zajmowana przez inny gatunek w tym samym czasie. Dzieje się tak dlatego, że dwa gatunki o tej samej niszy musiałyby konkurować o te same zasoby, co prawdopodobnie doprowadziłoby do wymarcia jednego z nich.
Na przykład jaskółka i wróbel to małe ptaki, które żyją w pobliżu ludzi i budują gniazda w budynkach. Żywią się owadami i małymi bezkręgowcami. Jaskółka jest szybsza w locie niż wróbel i może polować na owady w locie. Wróbel jest lepszym zbieraczem niż jaskółka i może polować na owady na ziemi. Jaskółka buduje gniazda z błota i śliny, a wróbel buduje gniazda ze źdźbeł trawy i patyczków.
Czynniki środowiskoweCzynniki środowiskowe, które kształtują nisze ekologiczne organizmów, dzieli się na żywe i nieożywione. Do czynników żywych (biotycznych) zaliczane są inne organizmy, należące do tego samego lub innego gatunku, które współdzielą siedliskosiedlisko. Czynnikami nieożywionymi (abiotycznymi) natomiast są zmienne parametry środowiska, takie jak temperatura, dostęp do wody czy stężenie tlenu lub toksycznego dwutlenku siarki w powietrzu.
Tolerancja na czynniki środowiskowe określa miejsce występowania gatunku
Poszczególne gatunki mają inne wymagania, co do warunków środowiska, w którym bytują. Zdolność do życia w określonym zakresie natężenia czynników środowiskowych nazywana jest tolerancją ekologicznątolerancją ekologiczną. Organizmy mogą się przystosować do pewnych zmian natężenia oddziałujących na nie czynników. Zakres wartości danego czynnika środowiskowego pozwalający na przeżycie to zakres tolerancji ekologicznejzakres tolerancji ekologicznej. Występowanie czynnika środowiskowego o wartości poniżej dolnej granicy tolerancji oraz powyżej górnej granicy tolerancji uniemożliwia przeżycie w danym siedlisku.
Najkorzystniejszy zakres wartości danego czynnika, w którym organizm swobodnie się rozwija, określa się jako optimum ekologiczneoptimum ekologiczne. W warunkach optymalnych organizmy odznaczają się najmniejszą śmiertelnością i najwyższą rozrodczością.
Zarówno poniżej (niedobór), jak i powyżej (nadmiar) wartości optymalnej danego czynnika dochodzi do ograniczenia rozwoju i przeżycia (a tym samym liczebności) osobników.
Niektóre organizmy mają wąski zakres tolerancji ekologicznej na dany czynnik, a inne szeroki. Na przykład szczur wędrowny może żyć w środowisku o szerokim zakresie temperatury, podczas gdy niedźwiedź polarny nie jest odporny na jej wahania. Dany gatunek może mieć także szeroki zakres tolerancji na jeden czynnik, a wąski na inny. Organizmy o szerokim zakresie tolerancji ekologicznej są spotykane na wielu obszarach, ponieważ łatwo dostosowują się do zmian w środowisku. Zróżnicowanie tolerancji ekologicznej wpływa więc na zasięgi występowania organizmów. Dlatego też różne gatunki zamieszkują różne obszary na Ziemi.
Gatunki charakteryzujące się wąskim zakresem tolerancji ekologicznej zazwyczaj występują lokalnie. Są one wyjątkowo wrażliwe na nadmiar lub niedobór określonego składnika w siedlisku – już niewielkie zmiany natężenia danego czynnika wyraźnie zaburzają ich rozwój. Dzięki tej właściwości gatunki te mogą być wykorzystywane jako organizmy wskaźnikowe, czyli bioindykatorybioindykatory. Oceniając reakcje bioindykatorów, można określić zmiany natężenia danego czynnika w otoczeniu. Funkcję organizmów wskaźnikowych pełnią przedstawiciele protistów, grzybów, roślin oraz zwierząt.
Przykłady organizmów o różnym zakresie tolerancji ekologicznej na czynniki nieożywione
Temperatura
Temperatura wpływa na tempo przebiegu procesów metabolicznych w każdym organizmie. Zbyt niska prowadzi do wychłodzenia i obniżenia tempa metabolizmu, a zbyt wysoka – do przegrzania i podwyższenia tempa metabolizmu.
Wilgotność powietrza i dostęp do wody
Woda stanowi środowisko reakcji w komórkach wszystkich organizmów.
Stężenie soli
Stężenie soli wpływa na gospodarkę wodną organizmu.
Natężenie światła
Światło jest czynnikiem niezbędnym do przeprowadzania fotosyntezy.
Kliknij Rozpocznij
, aby przeprowadzić symulację interaktywną.
Symulator przedstawia wpływ czynników środowiskowych na przeżywalność przedstawicieli pierścienic, mięczaków i stawonogów w jeziorze. Poniżej widać przycisk rozpocznij. Po kliknięciu na niego pojawia się ekran z symulatorem. Widać zbiornik wody, w którym pływają różne organizmy. Widać też brzeg porośnięty trawą. Widać: larwy kleszcza, nartnik, pijawka rybia, larwa komara, ślimaki winniczki, raki szlachetne, szczeżuje wielkie, dżdżownice ziemne. W górnym prawym rogu widać przycisk z literą i. Po kliknięciu na niego wyświetla się tekst: Zbiornik wodny, jakim jest jezioro, charakteryzuje się pewną temperaturą, zasoleniem i napowietrzeniem. Czynniki te umożliwiają wzrost i rozwój odpowiednich organizmów w jeziorze, które są ze sobą powiązane zależnościami, na przykład pokarmowymi. Zaburzenie warunków panujących w jeziorze prowadzące do śmierci jednego lub kilku gatunków może zaburzyć równowagę pomiędzy wszystkimi gatunkami występującymi w tym środowisku. Poniższa ilustracja przedstawia sieć pokarmową wybranych gatunków zamieszkujących jezioro. Pijawka rybia jest zewnętrznym pasożytem ryb, odżywiającym się krwią żywicieli. Może paść ofiarą wodnych drapieżników, takich jak ryby i ptaki. Nartnik żywi się drobnymi owadami i larwami komarów, a stanowi pokarm dla ptaków wodnych. Larwami komarów żywią się drapieżne owady wodne, takie jak nartniki, a także ryby oraz płazy. Dorosłymi osobnikami żywią się owady (na przykład ważki), ptaki oraz ssaki. Ślimak winniczek żywi się roślinami i detrytusem (martwymi owadami lub resztkami roślin). Stanowi pokarm dla drapieżników, na przykład raka szlachetnego i ptaków wodnych. Rak szlachetny zjada zarówno podwodne rośliny, jak i mniejsze organizmy wodne, głównie bezkręgowce. Szczeżuja wielka jest filtratorem odżywia się planktonem i detrytusem, może paść ofiarą raków i ptaków wodnych. Dżdżownica ziemna żywi się głównie detrytusem, dzięki czemu przyczynia się do rozkładu organicznej materii w glebie. Stanowi pokarm dla ptaków wodnych i innych drapieżników. Po wyłączeniu informacji wracamy do widoku na zbiornik wodny z organizmami. U góry ekranu znajduje się polecenie: Zmień parametry środowiska, żeby sprawdzić ich wpływ na przeżywalność przedstawicieli pierścienic, mięczaków i stawonogów w jeziorze. Przy zmianie wybranego parametru, pozostałe pozostają w wartościach optymalnych. Parametry, które można zmieniać to napowietrzenie, temperatura wody i zasolenie. Przy niskim i wysokim napowietrzeniu organizmy bezkręgowe zamierają. Przy średnim napowietrzeniu wody występują wszystkie. Przy dziesięciu, piętnastu i dwudziestu stopniach Celsjusza występują wszystkie bezkręgowce. Przy pięciu stopniach Celsjusza i dwudziestu pięciu stopniach Celsjusza zmniejsza się liczebność gatunków bezkręgowców. Przy średnim i wysokim zasoleniu zanikają wszystkie bezkręgowce. Przy niskim zasoleniu występują wszystkie bezkręgowce.
Porosty jako organizmy wskaźnikowe
Porosty są niezwykle wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza, m.in. dwutlenkiem siarkidwutlenkiem siarki (SOIndeks dolny 22). Z tego powodu nazywane są organizmami wskaźnikowymi (bioindykatorami). Ze względu na różną wrażliwość gatunków porostów na obecność tego gazu w powietrzu porosty wykorzystywane są do oceny stopnia zanieczyszczenia powietrza w danej okolicy. W miejscach o czystym powietrzu porosty występują licznie, a ich plechyplechy są rozbudowane. Brak porostów w danej okolicy informuje o dużym zanieczyszczeniu powietrza. Gatunki porostów ustawione w kolejności od najmniej do najbardziej wrażliwych na obecność SOIndeks dolny 22 w powietrzu nazywa się skalą porostowąskalą porostową.
Po wyłączeniu planszy pojawia się ekran ukazujący las iglasty, w tle widać góry. U góry widoczny napis: lasy najbardziej oddalone od terenów zurbanizowanych. Przy jednym z drzew widać lupę. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza z porostami typowymi dla tej strefy. Są to między innymi granicznik płucnik, który ma plechę krzaczkowatą, brodaczka zwyczajna, o plesze zwisającej, krzaczkowatej lub brodatej, czy włostka brązowa, mająca plechę zwisającą, rozgałęzioną, nitkowatą, której cienkie, długie nitki są zwykle splątane. Ponad tekstem widać zdjęcia przedstawiające te porosty. Po wyłączeniu planszy pojawia się panel, w którym można zwiększyć zanieczyszczenie powietrza. W górnym prawym rogu widać przycisk z literą i.
Po kliknięciu na niego pojawia się następujący tekst: Strefa czysta – występuje w niej duża różnorodność porostów (duża liczba gatunków). Obecne są nadrzewne gatunki nitkowate, krzaczkowate, listkowate i skorupiaste lub o plesze mieszanej. Strefa ta najczęściej obejmuje tereny niezabudowane, mało zurbanizowane, oddalone od źródeł zanieczyszczeń powietrza, gdzie stężenie es o dwa wynosi poniżej czterdziestu mikrogramów na metr sześcienny. Strefa walk – występuje w niej ograniczony skład gatunków porostów. Nieobecne są gatunki nitkowate i krzaczkowate, a listkowate pojawiają się pojedynczo. Porosty skorupiaste mają rozbudowaną plechę. Strefa ta najczęściej obejmuje lasy oddalone od terenów zurbanizowanych oraz zadrzewione obszary wokół miast, gdzie stężenie es o dwa mieści się w przedziale czterdziestu do dziewięćdziesięciu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny. Strefa bezporostowa (pustynia porostowa) – nie występują w niej porosty nadrzewne. Na korze drzew widoczne są zielonkawe lub pomarańczowe naloty glonów. Strefa ta obejmuje obszary silnie uprzemysłowione, gdzie stężenie es o dwa wynosi powyżej stu siedemdziesięciu mikrogramów na metr sześcienny. Na obszarach nieco mniej zanieczyszczonych najodporniejsze porosty – jedynie skorupiaste lub proszkowate, na przykład misecznicę proszkowatą – obserwuje się na tak zwanej względnej pustyni porostowej (na której stężenie es o dwa wynosi sto do stu sześćdziesięciu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny).
Na panelu bocznym wyświetlają się trzy okienka. Wybiera się w nich poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Jeśli poziom zanieczyszczenia jest poniżej trzydziestu mikrogramów na metr sześcienny jest to strefa czysta i występuje tam duża liczba gatunków.
Pojawia się następny ekran przedstawiający rozległe naturalne lasy i puszcze. Widać las mieszany, w tle góry. Przy lesie znajduje się lupa. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza z typowymi porostami dla tej strefy. Są to porosty listkowate i krzaczkowate, na przykład płucnik modry czy brodaczka zwyczajna. Powyżej znajduje się zdjęcie brodaczki zwyczajnej. Przypomina ona białe splątane włosy. Po wyłączeniu okna pojawia się panel boczny, w którym ponownie wybiera się poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Zanieczyszczenie powietrza dla tej strefy mieści się w przedziale trzydziestu do trzydziestu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny. Jest to strefa czysta, w której występuje duża ilość gatunków.
Pojawia się następny ekran przedstawiający duże lasy oddalone od obszarów miejskich. Widoczny jest las mieszany w pomarańczowych kolorach. Między drzewami widać drewniany dom. W tle góry. Przy drzewach znajduje się lupa. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza z typowymi porostami dla tej strefy. Są to porosty listkowate oraz nieliczne porosty krzaczkowate, na przykład mąklik otrębiasty, mąkla tarniowa. Powyżej zdjęcie mąklika. Przypomina on biały krzaczek. Po wyłączeniu okna pojawia się panel boczny, w którym ponownie wybiera się poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Poziom zanieczyszczenia w tej strefie wynosi od czterdziestu do czterdziestu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny. Jest to strefa walki, występuje w niej średnia liczba gatunków.
Pojawia się następny ekran przedstawiający lasy wokół miast i fabryk. Widać las mieszany, w tle fabryka, z której kominów wydobywają się kłęby dymu. W dalszym tle widać góry. Przy lesie znajduje się lupa. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza z typowymi porostami dla tej strefy. Są to porosty listkowate, na przykład pustułka pęcherzykowata, tarczownica bruzdkowana. Zdjęcie powyżej przedstawia tarczownicę. Przypomina ona mocno rozgałęzione białe listki. Po wyłączeniu okna pojawia się panel boczny, w którym ponownie wybiera się poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Poziom zanieczyszczenia w tej strefie wynosi od pięćdziesięciu do sześćdziesięciu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny. Jest to strefa walki, w której występuje średnia liczba gatunków.
Pojawia się następny ekran przedstawiający zadrzewione obszary na obrzeżach miast. Widać pojedyncze drzewa iglaste i krzewy. Rosną one na obrzeżu miasta. W tle widać pagórki porośnięte nielicznymi drzewami. Przy drzewach znajduje się lupa. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza z typowymi porostami dla tej strefy. Są to porosty skorupiaste oraz nieliczne porosty listkowate, na przykład złotorost ścienny, obrost wzniesiony. Powyżej zdjęcie rosnącego na pniu drzewa złotorostu. Przypominają one żółtą skorupę. Po wyłączeniu okna pojawia się panel boczny, w którym ponownie wybiera się poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Poziom zanieczyszczenia w tej strefie wynosi od siedemdziesięciu do dziewięćdziesięciu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny. Jest to strefa walki, występuje w niej średnia liczba gatunków.
Pojawia się następny ekran przedstawiający zadrzewione obszary w dużych miastach i obszarach przemysłowych. Widać park z drzewami iglastymi i liściastymi. W tle widać wysokie drapacze chmur. Przy drzewach znajduje się lupa. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza z typowymi porostami dla tej strefy. Są to porosty skorupiaste lub proszkowate, na przykład misecznica proszkowata, liszajec szary. Powyżej zdjęcie przedstawiające misecznica. Przypomina ona suchą łuszczącą się skórę. Po wyłączeniu okna pojawia się panel boczny, w którym ponownie wybiera się poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Poziom zanieczyszczenia w tej strefie wynosi od stu do stu sześćdziesięciu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny. Jest to strefa bezporostowa, występuje w niej mała liczba gatunków.
Pojawia się następny ekran przedstawiający duże miasta oraz okolice dróg i zakładów przemysłowych. Widać dużą fabrykę. Obok niej widać pojedyncze krzewy. W tle widać wysokie drapacze chmur. Przy krzewach znajduje się lupa. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza. W tej strefie ze względu na najbardziej zanieczyszczone powietrze nie występują porosty. Takie obszary nazywamy pustyniami porostowymi. Obecne są jedynie niektóre glony, na przykład pierwotek zwyczajny. Po wyłączeniu okna pojawia się panel boczny, w którym ponownie wybiera się poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Poziom zanieczyszczenia w tej strefie wynosi od stu siedemdziesięciu do dwustu pięćdziesięciu mikrogramów na metr sześcienny. Jest to strefa bezporostowa, nie rosną w niej porosty. Po przejściu dalej wyświetla się plansza: Gratulacje. Umiesz rozpoznawać strefę, w której występują dane gatunki porostów, jak i wskazać liczbę gatunków występujących na danym obszarze.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D16c8sHie
Symulator przedstawia skalę porostową. Po kliknięciu na przycisk rozpocznij pojawia się plansza z następującym tekstem: Jesteś w obszarze, gdzie występuje najmniejsze skażenie środowiska. Są to lasy najbardziej oddalone od obszarów zurbanizowanych. Kliknij w lupę, by dowiedzieć się, jakie porosty są charakterystyczne dla tego obszaru. Następnie rozwiąż dwa zadania, które znajdują się w panelu bocznym. Możesz zmieniać poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, czyli es o dwa. W tym celu wybierz plus lub minus. Obserwuj zachodzące zmiany. Po wyłączeniu planszy pojawia się ekran ukazujący las iglasty, w tle widać góry. U góry widoczny napis: lasy najbardziej oddalone od terenów zurbanizowanych. Przy jednym z drzew widać lupę. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza z porostami typowymi dla tej strefy. Są to między innymi granicznik płucnik, który ma plechę krzaczkowatą, brodaczka zwyczajna, o plesze zwisającej, krzaczkowatej lub brodatej, czy włostka brązowa, mająca plechę zwisającą, rozgałęzioną, nitkowatą, której cienkie, długie nitki są zwykle splątane. Ponad tekstem widać zdjęcia przedstawiające te porosty. Po wyłączeniu planszy pojawia się panel, w którym można zwiększyć zanieczyszczenie powietrza. W górnym prawym rogu widać przycisk z literą i. Po kliknięciu na niego pojawia się następujący tekst: Strefa czysta – występuje w niej duża różnorodność porostów (duża liczba gatunków). Obecne są nadrzewne gatunki nitkowate, krzaczkowate, listkowate i skorupiaste lub o plesze mieszanej. Strefa ta najczęściej obejmuje tereny niezabudowane, mało zurbanizowane, oddalone od źródeł zanieczyszczeń powietrza, gdzie stężenie es o dwa wynosi poniżej czterdziestu mikrogramów na metr sześcienny. Strefa walk – występuje w niej ograniczony skład gatunków porostów. Nieobecne są gatunki nitkowate i krzaczkowate, a listkowate pojawiają się pojedynczo. Porosty skorupiaste mają rozbudowaną plechę. Strefa ta najczęściej obejmuje lasy oddalone od terenów zurbanizowanych oraz zadrzewione obszary wokół miast, gdzie stężenie es o dwa mieści się w przedziale czterdziestu do dziewięćdziesięciu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny. Strefa bezporostowa (pustynia porostowa) – nie występują w niej porosty nadrzewne. Na korze drzew widoczne są zielonkawe lub pomarańczowe naloty glonów. Strefa ta obejmuje obszary silnie uprzemysłowione, gdzie stężenie es o dwa wynosi powyżej stu siedemdziesięciu mikrogramów na metr sześcienny. Na obszarach nieco mniej zanieczyszczonych najodporniejsze porosty – jedynie skorupiaste lub proszkowate, na przykład misecznicę proszkowatą – obserwuje się na tak zwanej względnej pustyni porostowej (na której stężenie es o dwa wynosi sto do stu sześćdziesięciu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny). Na panelu bocznym wyświetlają się trzy okienka. Wybiera się w nich poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Jeśli poziom zanieczyszczenia jest poniżej trzydziestu mikrogramów na metr sześcienny jest to strefa czysta i występuje tam duża liczba gatunków. Pojawia się następny ekran przedstawiający rozległe naturalne lasy i puszcze. Widać las mieszany, w tle góry. Przy lesie znajduje się lupa. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza z typowymi porostami dla tej strefy. Są to porosty listkowate i krzaczkowate, na przykład płucnik modry czy brodaczka zwyczajna. Powyżej znajduje się zdjęcie brodaczki zwyczajnej. Przypomina ona białe splątane włosy. Po wyłączeniu okna pojawia się panel boczny, w którym ponownie wybiera się poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Zanieczyszczenie powietrza dla tej strefy mieści się w przedziale trzydziestu do trzydziestu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny. Jest to strefa czysta, w której występuje duża ilość gatunków. Pojawia się następny ekran przedstawiający duże lasy oddalone od obszarów miejskich. Widoczny jest las mieszany w pomarańczowych kolorach. Między drzewami widać drewniany dom. W tle góry. Przy drzewach znajduje się lupa. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza z typowymi porostami dla tej strefy. Są to porosty listkowate oraz nieliczne porosty krzaczkowate, na przykład mąklik otrębiasty, mąkla tarniowa. Powyżej zdjęcie mąklika. Przypomina on biały krzaczek. Po wyłączeniu okna pojawia się panel boczny, w którym ponownie wybiera się poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Poziom zanieczyszczenia w tej strefie wynosi od czterdziestu do czterdziestu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny. Jest to strefa walki, występuje w niej średnia liczba gatunków. Pojawia się następny ekran przedstawiający lasy wokół miast i fabryk. Widać las mieszany, w tle fabryka, z której kominów wydobywają się kłęby dymu. W dalszym tle widać góry. Przy lesie znajduje się lupa. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza z typowymi porostami dla tej strefy. Są to porosty listkowate, na przykład pustułka pęcherzykowata, tarczownica bruzdkowana. Zdjęcie powyżej przedstawia tarczownicę. Przypomina ona mocno rozgałęzione białe listki. Po wyłączeniu okna pojawia się panel boczny, w którym ponownie wybiera się poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Poziom zanieczyszczenia w tej strefie wynosi od pięćdziesięciu do sześćdziesięciu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny. Jest to strefa walki, w której występuje średnia liczba gatunków. Pojawia się następny ekran przedstawiający zadrzewione obszary na obrzeżach miast. Widać pojedyncze drzewa iglaste i krzewy. Rosną one na obrzeżu miasta. W tle widać pagórki porośnięte nielicznymi drzewami. Przy drzewach znajduje się lupa. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza z typowymi porostami dla tej strefy. Są to porosty skorupiaste oraz nieliczne porosty listkowate, na przykład złotorost ścienny, obrost wzniesiony. Powyżej zdjęcie rosnącego na pniu drzewa złotorostu. Przypominają one żółtą skorupę. Po wyłączeniu okna pojawia się panel boczny, w którym ponownie wybiera się poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Poziom zanieczyszczenia w tej strefie wynosi od siedemdziesięciu do dziewięćdziesięciu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny. Jest to strefa walki, występuje w niej średnia liczba gatunków. Pojawia się następny ekran przedstawiający zadrzewione obszary w dużych miastach i obszarach przemysłowych. Widać park z drzewami iglastymi i liściastymi. W tle widać wysokie drapacze chmur. Przy drzewach znajduje się lupa. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza z typowymi porostami dla tej strefy. Są to porosty skorupiaste lub proszkowate, na przykład misecznica proszkowata, liszajec szary. Powyżej zdjęcie przedstawiające misecznica. Przypomina ona suchą łuszczącą się skórę. Po wyłączeniu okna pojawia się panel boczny, w którym ponownie wybiera się poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Poziom zanieczyszczenia w tej strefie wynosi od stu do stu sześćdziesięciu dziewięciu mikrogramów na metr sześcienny. Jest to strefa bezporostowa, występuje w niej mała liczba gatunków. Pojawia się następny ekran przedstawiający duże miasta oraz okolice dróg i zakładów przemysłowych. Widać dużą fabrykę. Obok niej widać pojedyncze krzewy. W tle widać wysokie drapacze chmur. Przy krzewach znajduje się lupa. Po kliknięciu na nią wyświetla się plansza. W tej strefie ze względu na najbardziej zanieczyszczone powietrze nie występują porosty. Takie obszary nazywamy pustyniami porostowymi. Obecne są jedynie niektóre glony, na przykład pierwotek zwyczajny. Po wyłączeniu okna pojawia się panel boczny, w którym ponownie wybiera się poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, strefę, w której występują dane gatunki porostów oraz liczbę gatunków, jaka występuje na danym obszarze. Poziom zanieczyszczenia w tej strefie wynosi od stu siedemdziesięciu do dwustu pięćdziesięciu mikrogramów na metr sześcienny. Jest to strefa bezporostowa, nie rosną w niej porosty. Po przejściu dalej wyświetla się plansza: Gratulacje. Umiesz rozpoznawać strefę, w której występują dane gatunki porostów, jak i wskazać liczbę gatunków występujących na danym obszarze.
To ważne!
Nisza ekologiczna to wszystkie wymagania organizmu względem środowiska, które zamieszkuje.
Czynniki środowiska wpływające na organizmy dzieli się ożywione (inne organizmy) oraz nieożywione (np. temperatura, światło, wilgotność).
Zakres tolerancji ekologicznej jest to przedział wartości danego czynnika środowiskowego, w którym organizm może przetrwać i rozwijać się.
Optimum ekologiczne to zakres najkorzystniejszych warunków środowiskowych dla wzrostu i rozwoju organizmu.
Organizmy o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej, np. porosty, mogą służyć jako organizmy wskaźnikowe (bioindykatory).
Na pożegnanie
Organizmy mogą przystosować się do pewnych zmian natężenia oddziałujących na niego czynników. Zakres wartości danego czynnika środowiskowego, w którym dany organizm może przeżyć to zakres tolerancji ekologicznej. Zarówno niedobór jak i nadmiar jednego lub kilku czynników ogranicza wzrost i rozwój organizmu.
Najkorzystniejszy zakres wartości danego czynnika, w którym organizm swobodnie się rozwija, nazywany jest optimum ekologicznym. W warunkach optymalnych dla danej populacji organizmy odznaczają się najmniejszą śmiertelnością i najwyższą rozrodczością.
Wyjaśnij, w jaki sposób zakres tolerancji ekologicznej wpływa na zasięg występowania danego organizmu.
Na podstawie powyższych schematów przedstawiających zakresy tolerancji na temperaturę i natężenie światła u czterech organizmów (oznaczonych literami A, B, C i D) określ, które z tych organizmów mogą zostać wykorzystane do oceny stanu środowiska.
Ułóż zestaw 5 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o czynnikach środowiska i zakresie tolerancji organizmów. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.
Znasz już pojęcie tolerancji ekologicznej. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.