Zasady pracy przyrodnika
Praca przyrodnika jest niezwykle ciekawa i pozwala zaobserwować wiele fascynujących zjawisk. Jednak czasem bywa też niebezpieczna. Z tego powodu przyrodnik musi wiedzieć, jak unikać wypadków, które mogą przytrafić się zarówno w czasie przeprowadzania badań w pracowni przyrodniczej, jak i podczas obserwacji w terenie. W tym rozdziale dowiesz się, jak bezpiecznie poznawać przyrodę.
![Fotografia przedstawia łąkę. Widać trawę i kwiaty o żółtych płatkach oraz białych płatkach i żółtym środku. Na pierwszym planie ujęto fragment dłoni trzymającej lupę. Dzięki lupie widzimy powiększony obraz biało‑żółtego kwiatu oraz kłos trawy.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RA9IyUNG09V1e/1670337663/O5U5oYFwSRJOl6tjQhqEokkitKhhZsB8.jpg)
jak bezpiecznie obchodzić się ze sprzętem gospodarstwa domowego;
jak odczytać symbole ostrzegające o niebezpiecznych substancjach;
zasady bezpiecznego poruszania się po ulicy.
Wskażesz i nazwiesz narządy zmysłów.
Przedstawisz elementy odzieży ochronnej stosowanej w pracowni przyrodniczej.
Poznasz zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji przyrody oraz podczas przebywania w pracowni przyrodniczej.
1. Jak badamy przyrodę?
Odpowiedz na pytanie: Czy można badać przyrodę, nie używając do tego przyrządów? Uzasadnij swoje stanowisko.
Człowiek poznaje otoczenie za pomocą zmysłówzmysłów. Podstawowych zmysłów jest pięć: wzrok, słuch, węch, smak i dotyk.
Narządem wzroku są oczy. Dzięki nim wiemy, czy jest jasno, czy ciemno, wykrywamy ruch, rozpoznajemy kształty i kolory. Te ostatnie możemy jednak rozróżniać jedynie przy dobrym oświetleniu. Uszy to narząd zmysłu słuchu i równowagi. Dzięki nim słyszymy, ponadto w uszach znajduje się również narząd, dzięki któremu zachowujemy równowagę ciała. Narządem węchu (wrażliwym na zapachy) jest nos. Pozwala on wyczuć obecność unoszących się w powietrzu drobin różnych substancji. Narządem smaku u człowieka jest język, który również wyczuwa drobiny substancji, ale w pokarmie. Wrażenia dotykowe odbieramy dzięki komórkom rozmieszczonym na skórze. Dzięki nim czujemy ciepło, zimno, nacisk oraz ból.
Warto wiedzieć, że zmysły smaku i węchu są ze sobą powiązane. To dlatego, kiedy jesteśmy przeziębieni i mamy zatkany nos, potrawy inaczej smakują.
U węży narządem węchu nie jest nos, lecz język – szybko wysuwając go i wsuwając, węże zbierają unoszące się w powietrzu cząstki różnych substancji.
![Fotografia przedstawia brązowego węża o ciemnym grzbiecie i jaśniejszej stronie brzusznej. Z jego pyska wystaje długi język, którego końcówka jest rozdwojona. U węży to właśnie język jest najważniejszym narządem węchu.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1dh2Axr4sKLb/1670337665/2jN7BKrHAQngPMM35PfnrCtKrv2b0MN8.jpg)
U węży język jest najważniejszym narządem zmysłu węchu
Kiedy obserwujemy jakiś obiekt lub przeprowadzamy doświadczenie, możemy posłużyć się każdym ze zmysłów. Na przykład prowadząc obserwację przemian zachodzących podczas robienia ciasta, używamy wzroku, by ocenić ilość dodawanych składników, dotyku, by stwierdzić, czy ciasto jest dobrze wyrobione, i smaku, by sprawdzić, czy dodaliśmy wystarczającą ilość cukru. Później, pilnując, by ciasto się dobrze upiekło, oceniamy za pomocą wzroku, węchu i smaku, czy nie jest przypalone.
Jakich zmysłów używasz, gdy:
sprawdzasz temperaturę wody w wannie,
czytasz książkę,
słuchasz radia,
oglądasz program telewizyjny,
oceniasz smak napoju.
2. Bezpiecznie w pracowni i w terenie
Wiemy już, jakich zmysłów używamy w odkrywaniu przyrody. Warto teraz nauczyć się, jak je chronić, aby nie stało nam się nic złego.
Do niektórych doświadczeń, które wykonujesz w pracowni przyrodniczej, mogą być potrzebne ostre narzędzia, odczynniki chemiczneodczynniki chemiczne czy palnik gazowy. Pamiętaj, aby zawsze wykonywać niebezpieczne doświadczenia w obecności osoby dorosłej oraz używać odzieży ochronnej, jak np. fartuch laboratoryjny (kitel), okulary ochronne oraz rękawiczki lateksowe.
Zasady bezpieczeństwa w pracowni przyrodniczej:
![Ilustracja przedstawia pięć probówek wypełnionych płynami. Wszystkie probówki zamknięte się u góry korkiem. W pierwszej probówce od lewej strony znajduje się pomarańczowy płyn, w drugiej niebieski, w trzeciej jasnozielony, w czwartej fioletowy, w piątej ciemnozielony. Nad probówkami widnieje napis. Utrzymuj porządek.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RwhIrcj5vDFou/1713267324/24J9iAIWGbYo5jcUeeuikih25ikV2irA.png)
![Ilustracja przedstawia dwie sylwetki dziewczynek stojących jedna za drugą. Jedna z dziewczynek plecie warkocz drugiej dziewczynce. Nad nimi znajduje się napis. Zwiąż włosy.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RkAfjCfgxvUIx/1713267324/1UqCMx2BfT4VjxcSS6lZrDtj48KgFQv3.png)
![Ilustracja przedstawia sylwetkę człowieka. Ma on na sobie biały kitel medyczny. Nad sylwetką widnieje napis. Używaj odzieży ochronnej.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RxfSpkoglKYGX/1713267324/292bIjUbqk9eDAayugnptrG0b0FAjKQk.png)
![Na ilustracji znajduje się symbol ognia oraz duży nóż kuchenny. Wokół ilustracji znajduje się napis. Używaj gonia i ostrych narzędzi tylko pod opieką osób dorosłych.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1P8D2GcRSrqo/1713267325/h1GmFfLjzNK7ACgxHNyH7lExK6ptWEEn.png)
![Ilustracja przedstawia ludzki nos znajdujący się nad naczyniem z przezroczystą substancją. Nad ilustracją znajduje się napis. Staraj się nie wąchać nieznanych substancji.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RHfHMvpoiaGCY/1713267325/HxKUMzsAO7HpYpUAyBTTMcwkwnberU3l.png)
![Ilustracja przedstawia usta z wyciągniętym językiem oraz probówkę z żółtą substancją. Z próbówki kapie kropla żółtego płynu wprost na język. Nad ilustracją znajduje się napis. Nie próbuj nieznanych substancji.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1PZww0NMJhDS/1713267325/1zwZCzwkH6VOLGwVtvtsaJ1z9Htg1ag9.png)
![Ilustracja przedstawia ludzką dłoń ułożoną w kształt łódeczki. Nad dłonią znajduje się pipeta z zielonym płynem w środku. Na rękę kapie kropla płynu z pipety. Nad ilustracją znajduje się napis. Nie dotykaj gołą dłonią nieznanych substancji.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R4wcUMt5sZT2n/1713267326/255ZF25EPHP4vRvVuNyhYiQy8bymHdtl.png)
Kiedy planujesz przeprowadzenie obserwacji w terenie, pamiętaj, aby przed wyjściem z domu dokładnie się przygotować. Spakuj starannie plecak: weź ze sobą lornetkę, notatnik i ołówek lub długopis, aparat fotograficzny. Nie zapomnij o czymś do jedzenia i butelce wody. Koniecznie ubierz się w odpowiedni do pogody strój i zabierz podręczną apteczkę.
![Grafika przedstawia plecak z przyborami niezbędnymi do przeprowadzenia obserwacji w terenie. Są to notes z długopisem, zestaw pierwszej pomocy, aparat, lornetka, woda w butelce, kanapka.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RxyMPhElmj3ii/1670337679/agmqE6TaDybeW16nT9xkqEL8qc1OQ4ys.png)
Kiedy już przebywasz w terenie, nigdy nie zbliżaj się do dzikich zwierząt – nawet tych, które wydają ci się małe i niegroźne. Mogą one być bardziej niebezpieczne niż to się wydaje. Niektóre z nich mogą też przenosić niebezpieczne choroby, np. wściekliznę.
Nie tylko zwierzęta potrafią być niebezpieczne. Również wiele roślin może stanowić zagrożenie dla naszego zdrowia, a nawet życia. Nigdy nie próbuj jeść roślin, których nie znasz.
W przyrodzie występuje wiele fascynujących miejsc i zjawisk, których oglądanie bywa niezwykłym przeżyciem. Niektóre jednak są dla nas groźne. Pamiętaj, aby obserwować je z bezpiecznej odległości!
![Fotografia przedstawia miasto nocą podczas burzy. Na fotografii ujęto moment uderzenia pioruna, któremu towarzyszy zjawisko świetlne o nierównomiernym kształcie. Jest to błyskawica.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RlXr6JiHh2rEK/1708521274/Qj9NZxnsituiGjAFtabGfyT5iuI7zIP.jpg)
Podsumowanie
Człowiek posiada pięć zmysłów (wzrok, słuch, węch, smak oraz dotyk), dzięki którym może poznawać przyrodę.
Podczas dokonywania badań przyrodniczych należy stosować odpowiednie środki ostrożności. Należą do nich: utrzymywanie czystości, związywanie włosów, używanie odzieży ochronnej, używanie ognia i ostrych narzędzi tylko pod opieką dorosłych, zrezygnowanie z wąchania, smakowania i dotykania nieznanych substancji.
Elementami odzieży ochronnej stosowanej w pracowni są m.in. fartuch laboratoryjny (kitel), okulary ochronne oraz rękawiczki lateksowe.
Praca domowa
Wymień kilka czynności, przy których wykonywaniu jesteśmy szczególnie narażeni na uszkodzenia narządów zmysłów. Jak chronić zmysły podczas wykonywania tych czynności?
Słownik
narząd umiejscowiony w jamie gębowej; odpowiada między innymi za czucie smaku
narządy obecne w organizmie służące do odbierania bodźców ze środowiska zewnętrznego
narząd umiejscowiony z przodu głowy; odpowiada między innymi za czucie węchu
substancje służące do przeprowadzania doświadczeń w pracowni chemicznej
parzysty narząd umiejscowiony z przodu głowy; odpowiada między innymi za odbieranie bodźców wzrokowych
narząd pokrywający całe ciało; odpowiada między innymi za odbieranie bodźców dotykowych
parzysty narząd po bokach głowy; odpowiada za odbieranie bodźców dźwiękowych i utrzymanie równowagi
zdolność do odbierania bodźców i informacji z otoczenia
Zadania
Jakie środki bezpieczeństwa należy podjąć, aby wykonać poniższe zadania? Połącz pasujące odpowiedzi w pary.
grzybobranie, piesza wycieczka terenowa, praca w laboratorium z odczynnikami chemicznymi
Załóż odzież ochronną - kitel, gogle i rękawiczki. | |
Dokładnie zapakuj plecak i zaplanuj trasę. | |
Zabierz atlas grzybów i poproś o towarzystwo osobę dobrze rozróżniającą gatunki jadalne od trujących. |