Stale słyszymy o konieczności oszczędzania wody z powodu kurczących się jej zasobów. Tymczasem woda pokrywa większą część powierzchni naszej planety. Więc jak to możliwe, że jej brakuje?

RCk4kntNDfPi31

Na pierwszym planie morze. Dalej bryła lodu wystająca z wody i ośnieżony brzeg. W tle ośnieżone góry. U stóp gór zabudowania na jedynym nieośnieżonym fragmencie gruntu.

1. Dostępność wody na Ziemi

Ziemia obserwowana z kosmosu ma barwę błękitną, gdyż aż 71% jej powierzchni pokrywa woda odbijająca niebieską część widma światła słonecznego. Ogromna ilość wody znajdującej się na Ziemi jest słona, a tym samym niezdatna do picia. Średnie zasolenie wody morskiej zależy od rodzaju zbiornika: otwarte wody oceanu zawierają około 33 g soli w litrze, wody Morza Śródziemnego – ok. 40 g/l, a wody Zatoki Perskiej aż 48 g/l. Zasoby wody słodkiej na Ziemi są stosunkowo niewielkie – stanowią jedynie 3% całej wody. Większość wody słodkiej, ok. 70%, zmagazynowana jest w lodowcach i śniegu głównie na Antarktydzie.

Polska jest jednym z krajów europejskich o najmniejszych zasobach wody pitnej w przeliczeniu na mieszkańca. Mniejsze zasoby wody na mieszkańca mają tylko Malta i Belgia. W naszym kraju na jedną osobę przypada ok. 1580 mIndeks górny 3³ wody na rok – tyle ile na statystycznego mieszkańca Egiptu.

R1HL9GjishjI71

2 diagramy kołowe w kolorze niebieskim przedstawiają zasoby wody na świecie. Pierwszy ukazuje przewagę ilości wody słonej: 97,5% nad słodką: 2,5%. Drugi wskazuje, że 77% wody znajduje się w lodowcach, 22% to woda gruntowa a tylko 1% zasobów to woda pitna.

2. Zasoby wody pitnej

W przyrodzie woda stale krąży pomiędzy zbiornikami wodnymi, atmosferą i powierzchnią lądów. Główne znaczenie dla tego zjawiska mają oceany. Ich powierzchnia stale paruje, a unosząca się do góry para wodna jest transportowana przez wiatr. Gdy powietrze się ochładza, para wodna skrapla się i powstają z niej chmury. Gdy drobne kropelki wody zawarte w chmurach połączą się w większe krople, spadają w postaci opadów atmosferycznych, które zasilają m.in. lądy. Woda opadowa częściowo wsiąka w glebę, a częściowo spływa do strumieni i rzek. Rzeki niosą ją do mórz i oceanów, skąd ponownie wyparuje.

Parowanie zachodzi także na lądach. Część wody opadowej gromadzi się w zbiornikach wody słodkiej, część nawilża glebę i jest pobierana przez rośliny. One także tracą wodę w procesie transpiracji, zwiększając wilgotność powietrza. Część wody opadowej wsiąka w grunt i gromadzi się w podziemnych ciekach na głębokości od kilku do kilkudziesięciu metrów. Woda ta przenikając przez warstwy skał, ulega samooczyszczeniu ze skażeń biologicznych, co oznacza, że nie zawiera na przykład bakterii. Takie wody, położone co najmniej na głębokości 3‑4 m, zasilają na przykład ujęcia wody pitnej.

RGphfsamIIbQ41

Krążenie wody w przyrodzieIlustracja przedstawia schemat krążenia wody w przyrodzie. W tle znajdują się szare góry, z których spływa niebieska rzeka. Obok z lewej kilka budynków symbolizuje miasto, niebieska plama to zbiornik wodny, a przed nim zielone drzewa z korzeniami. Ze zbiornika woda paruje, a z roślin transpiruje. Korzenie znajdują się w glebie, gdzie sięgają niebieskich pasków wody podziemnej. Z prawej jest niebieskie może z białymi żaglówkami. Z jego powierzchni też następuje parowanie (strzałki w górę). Z chmur opada deszcz i śnieg, czyli jest to skraplanie, uzupełniające zasoby wody w zbiornikach powierzchniowych. Część wody wsiąka w grunt, uzupełniając zasoby wód podziemnych.

3. Skażenia wody

Na dostępność wody wpływa nie tylko jej zużycie w gospodarstwach domowych oraz zakładach produkcyjnych. Ilość opadów na terenie Polski byłaby wystarczająca dla naszych potrzeb, gdyby nie skażenie środowiska wpływające bezpośrednio i pośrednio na jakość wód. Jego źródłem są przede wszystkim:

• rolnictwo, w którym powszechnie stosuje się chemiczne środki pielęgnacji i ochrony roślin; ich pozostałości są wypłukiwane przez opady do rzek, skąd trafiają do ujęć wody;

• przemysł wytwarzający szkodliwe pyły, gazy oraz ścieki; w ostatnich latach jego negatywny wpływ na stan środowiska zmniejszył się, co jest wynikiem stosowania coraz bezpieczniejszych technologii oraz stosowania różnorodnych i wydajnych filtrów wody i powietrza;

• transport; wyciekające paliwa, spaliny, a nawet guma z opon ścieranych podczas jazdy trafiają do środowiska;

• tzw. niska emisja, której głównym źródłem jest spalanie węgla w celach grzewczych, wskutek czego powstają gazy i pyły zanieczyszczające atmosferę, glebę i wodę; jednym z efektów skażenia atmosfery tlenkami siarki i azotu, powstającymi podczas spalania paliw kopalnych, są kwaśne deszczekwaśne deszczekwaśne deszcze; obniżają one pH gleby i zbiorników wodnych;

• spalanie w gospodarstwach domowych śmieci, zwłaszcza odpadów zawierających elementy plastikowe; toksyczne produkty spalania zanieczyszczają powietrze, a tym samym glebę i wodę.

• miasta i osiedla pozbawione kanalizacji lub nieposiadające oczyszczalni ścieków; nieszczelne szamba (zbiorniki do gromadzenia ścieków z gospodarstw domowych) podobnie jak nieoczyszczone ścieki powodują skażenie chemiczne i bakteriologiczne gleb i wód; wielkim problemem są także środki piorące, gdyż zawierają one substancje zwiększające żyzność wody, które sprzyjają rozmnażaniu się mikroorganizmów;

• źle zabezpieczone wysypiska odpadów lub tzw. dzikie wysypiska śmieci, z których zanieczyszczenia wymywane są do wód gruntowych.

W efekcie prawie połowa polskich rzek zawiera wody o niezadowalającej jakości. Woda jest zasobem odnawialnym, podlega samooczyszczeniu, ale proces ten wymaga długiego czasu. Dlatego ilość dostępnej czystej wody stale się kurczy. Proces oczyszczania wody można przyspieszyć, np. poprzez wykorzystanie oczyszczalni ścieków. Woda po oczyszczeniu w oczyszczalniach może być ponownie wykorzystywana w przemyśle i gospodarstwach domowych.

RWcucWV2Wek3x1

Ilustracja przedstawia mapę Polski z zaznaczonymi rzekami. Ich odcinki zostały oznakowane kolorami, odnoszącymi się do stopnia zanieczyszczenia. Niebieskie wody I klasy czystości znajdują się tylko na krótkich odcinkach w górnym biegu Sanu, Wisły i Nysy Łużyckiej (poza granicami). Zielone wody II klasy czystości wskazano jedynie na krótkim odcinku w górnym biegu Bobru. Pozostałe części rzek to krótkie odcinki klasy III, a większość rzek niesie wody pozaklasowe (czerwone).

4. Oszczędzanie wody

Nadmierne zużycie wody w gospodarstwie domowym wynika często z drobnych zaniedbań, np. z nieszczelności instalacji. Przez cieknący czy za słabo zakręcony kran po kropelce wypływa rzeka wody. Często niepotrzebnie odkręca się wodę podczas takich czynności jak mycie zębów i naczyń. Również włączanie niezapełnionej pralki czy zmywarki skutkuje nadmierym i niepotrzebnym poborem wody.

W zakładach pracy czy dużych budynkach użyteczności publicznej czasem woda kapie z kranów, wycieka ze spłuczek, a faktów tych nikt nie zgłasza pracownikom odpowiedzialnym za instalację wodną. Zdarza się, że na wymianę uszczelek trzeba czekać nawet kilka tygodni. Oznacza to wymierne straty materialne i uszczuplenie zasobów wodnych.

Niewykorzystanym źródłem wody jest deszczówka. Może ona służyć na przykład do podlewania trawy czy spłukiwania toalet. Takie rozwiązanie zastosowano m.in. na Stadionie Miejskim we Wrocławiu. Deszczówka, która w miastach obmywa ulice, a potem trafia do kanalizacji, od razu staje się ściekiem. Tymczasem mogłaby być gromadzona i wykorzystana. Aby tak było, wystarczy na przykład budować ażurowe parkingi i zadbać, by powierzchnia chodników znajdowała się wyżej niż powierzchnia trawników.

R1KySnztuFWUF1

Diagram pierścieniowy w odcieniach niebieskiego z szarym kranem w centrum przedstawia zużycie wody w gospodarstwie domowym. 44% zużywane jest na mycie i kąpiele. Po 26% zużywamy na zmywanie i pranie oraz spłukiwanie toalet. 4% wody zużywane jest do przygotowania posiłków.

RpgyDA9hFOx0U1

Ilustracja przedstawia schematycznie sposoby oszczędzania wody. Od dużego zielonego koła z napisem JAK OSZCZĘDZAĆ WODĘ W DOMU? odchodzą kropkowane linie, wskazujące mniejsze koła z symbolicznymi niebieskimi rysunkami. Od góry rysunek kapiącego kranu z przekreśloną na czerwono kroplą. Podpis: dokręcaj krany, naprawiaj cieknące urządzenia. Rysunek kubka i szczoteczki do zębów, przekreślony kran. Podpis: podczas mycia zębów zakręć kran, korzystaj z wody w kubeczku. Rysunek kranu, przekreślona woda. Podpis: nie zmywaj naczyń pod bieżącą wodą. Rysunek przekreślonej pralki z trzema kubeczkami, obok pralka z jednym kubeczkiem. Podpis: wybieraj zmywarkę i pralkę, zużywające mało wody. Rysunek muszli klozetowej i kosza na śmieci. Podpis: nie spłukuj niepotrzebnie toalety i nie wrzucaj do niej śmieci. Rysunek dwóch kranów z lejącą się wodą, jeden przekreślony. Podpis: załóż na kran perlator, który zmniejszy zużycie wody. Rysunek pralki i napis: włączaj pralkę i zmywarkę, gdy są pełne. Rysunek przekreślonej wanny, obok prysznic. Podpis: zamiast kąpieli w wannie wybierz prysznic. Rysunek domu i zbiornika przy nim. Podpis: podlewaj ogródek deszczówką.

R1AgecUzTlWGD1

Ilustracja przedstawia zasady stosowania proszku do prania w zależności od twardości wody i stopnia zabrudzenia odzieży. U góry pierwszej kolumny na turkusowym tle znajduje się biała sylwetka pralki i napis: dozowanie. Stopień twardości wody określono w kolejnych wierszach jako woda miękka, średnio twarda i twarda. U góry drugiej kolumny znajduje się rysunek białej koszulki z trzema plamami. Poniżej schemat naczynia z różną ilością proszku, zależną od twardości wody. U dołu strzałka wskazuje, w której przegródce umieścić proszek. W trzeciej kolumnie u góry jest rysunek białej koszulki z licznymi plamami. W kolejnych wierszach znajdują się po dwa pojemniki z proszkiem: z lewej do prania wstępnego (u dołu wskazanie miejsca umieszczenia), z prawej do prania zasadniczego (strzałka u dołu wskazuje odpowiednią komorę). Ilość proszku zalecana do obu prań zależy od twardości wody.

5. Ślad wodny

Zużycie wody stale się zwiększa nie tylko z powodu wzrostu liczby ludzi. Obserwujemy stały wzrost potrzeb higienicznych (coraz większą dbałość, czasem nadmierną, o utrzymanie czystości), a także wzrost zapotrzebowania na różne dobra. Do wyprodukowania takich przedmiotów, jak np. chleb, zeszyt czy telefon, potrzeba wody. A my nabywamy wciąż więcej dóbr i wyrzucamy coraz więcej zużytych sprzętów, odzieży, przedmiotów jednorazowego użytku oraz niepotrzebnie kupionej żywności. Część używanych codziennie przedmiotów wytwarzamy w naszym kraju i do ich produkcji wykorzystujemy własne zasoby wody. Wtedy, gdy sprowadzamy towary wyprodukowane gdzie indziej, korzystamy z wody dostępnej na tamtym terenie.

By oszacować ilość zużywanej wody, biorąc pod uwagę nie tylko tę, która jest potrzeba do picia, mycia i prania, ale także do produkcji żywności, przedmiotów oraz urządzeń, wprowadzono pojęcie śladu wodnegoślad wodnyśladu wodnego. Jest on miarą ilości wody niezbędnej do wyprodukowania określonego towaru. Ustalono na przykład, że do wytworzenia 1 kg czekolady potrzeba przeszło 17 tys. litrów wody. Jest ona niezbędna do wyhodowania krzewu kakaowca i przetworzenia jego owoców na kakao, a potem na czekoladę. Produkcja kakao zubożyła zasoby wodne np. Etiopii, w której między innymi są uprawiane kakaowce.

RazNJ3gRczvrv1

Schemat blokowy przedstawia składniki tzw. śladu wodnego. Od bloku z napisem ślad wodny strzałka prowadzi do bloku z napisem: woda używana do mycia, prania, gotowania, sprzątania, picia. Druga strzałka wskazuje blok z napisem: woda używana do produkcji przedmiotów i innych dóbr, z jakich na co dzień korzystamy, np. autobusów, książek, odzieży. Od niego jedna strzałka prowadzi do bloku: woda zużyta w naszym kraju, druga do bloku: woda zużyta w innych krajach.

Zatem, aby oszczędzać wodę, nie wystarczy dbać jedynie o to, by woda niepotrzebnie nie płynęła z kranu. Każde działanie prowadzące do ograniczenia zakupów, np. naprawianie zepsutych urządzeń zamiast kupowania nowych czy wielokrotne wykorzystywanie opakowań lub innych przedmiotów, a przede wszystkich ograniczenie naszych często nieracjonalnych potrzeb, pomaga oszczędzać zasoby wody zarówno w naszym kraju, jak i na świecie.

R1UaqGhaANNzH1

Ilustracja przedstawia w tle schylone sylwetki kobiet, nabierających wodę na brzegu zbiornia. Obok nich stoją różne pojemniki. W kołach umieszczono informacje. W niebieskim z lewej: prawie 900 mln ludzi na świecie nie ma dostępu do wody, nadającej się do picia. W turkusowym w środku: kobiety w Azji i Afryce muszą średnio przejść 6km, by dotrzeć do ujęcia wody. W niebieskim z prawej: w krajach rozwijających się brak dostępu do czystej wody jest przyczyną 80% chorób.

Słowniczek

Podsumowanie

• Tylko 3% wody występującej na Ziemi to woda słodka.

• Polska jest krajem o niewielkich zasobach wody pitnej w przeliczeniu na 1 mieszkańca, głównie z powodu silnego zanieczyszczenia wód lądowych.

• Oszczędzanie wody polega między innymi na niedopuszczaniu do jej niepotrzebnego wypływu z instalacji wodnej, racjonalnym użytkowaniu oraz ograniczeniu ilości stosowanych nawozów sztucznych, środków ochrony roślin i detergentów.

• Woda jest potrzebna w ogromnych ilościach do wytwarzania żywności i innych dóbr, dlatego niepotrzebne ich kupowanie oznacza marnowanie wody.

• Państwa, które importują dużo żywności, zużywają zasoby wodne mieszkańców rejonów, z których ona pochodzi.

Zadania