Zioła działające na układ pokarmowy
Zioła pobudzające wydzielanie soku żołądkowego
W lecznictwie, w dolegliwościach żołądkowo‑jelitowych, takich jak łagodne stany skurczowe przewodu pokarmowego, powolne trawienie, wzdęcia, uczucie pełności, utrata apetytu czy anoreksja, stosowany jest korzeń (Archangelicae radix). Z uwagi na swój ostry i gorzki smak jest on częstym składnikiem wielu znanych likierów żołądkowo‑jelitowych, m.in. benedyktynki i chartreuse. W trakcie stosowania surowca należy unikać długotrwałego przebywania na słońcu z uwagi na zwiększoną wrażliwość na światło, wywołaną przez obecne w surowcu furanokumaryny. Korzeń arcydzięgla zalecany jest w formie naparu w dawce 3–6 g 3 razy dziennie u dorosłych, w dawce 2–3 g u dzieci w wieku 4–10 lat, w dawce 3–4 g u dzieci w wieku 10–16 lat.
W lecznictwie stosowane jest ziele (Absinthii herba), które wykazuje działanie żółciotwórcze, pobudza wydzielanie soku żołądkowego i zwiększa jego kwaśność. Surowiec jest polecany w utracie apetytu, anoreksji i w dolegliwościach trawiennych. Ziela piołunu nie wolno stosować u kobiet w ciąży z uwagi na ryzyko poronienia. Preparaty piołunu mogą wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych i obsługę maszyn. Surowiec zalecany jest do stosowania w formie naparu w dawce 2–3 g na dobę. W braku apetytu i anoreksji preparaty należy przyjmować pół godziny przed posiłkiem, a w przypadku dolegliwości trawiennych – po posiłku. Czas stosowania powinien być restrykcyjnie przestrzegany i maksymalnie trwać 2 tygodnie.
W lecznictwie wykorzystywane jest ziele (Cnici benedicti herba) jako środek pobudzający wydzielanie soku żołądkowego, za co odpowiadają związki goryczowe. Ziele drapacza ma także właściwości przeciwbakteryjne, wiatropędne i żółciopędne. Polecane jest w braku apetytu i dolegliwościach trawiennych, takich jak uczucie pełności i wzdęcia. Jest popularnym składnikiem likierów, np. benedyktynki. Zaleca się stosowanie surowca w postaci naparu w dawce 1,5–2 g 3 razy dziennie. Nie należy go przyjmować w okresie ciąży i laktacji.
W lecznictwie stosowany jest korzeń (Gentianae radix), który zawiera związki gorzkie, tzw. sekoirydoidy. Odpowiadają one za pobudzanie wydzielania śliny i soków trawiennych (żołądkowego i żółci), co poprawia perystaltykę jelit i trawienie. Surowiec polecany jest w zaburzeniach trawienia, takich jak brak apetytu, wzdęcia, uczucie pełności. Najlepiej przyjmować goryczkę w formie herbaty w dawce 1–2 g surowca 3–4 razy dziennie godzinę przed posiłkiem. Z uwagi na bardzo gorzki smak surowiec jest najczęściej składnikiem preparatów na dolegliwości żołądkowe.
W lecznictwie stosowane jest kłącze imbiru (Zingiberis rhizoma). Za charakterystyczny imbirowy zapach surowca odpowiada olejek eteryczny, natomiast substancje żywicowe nadają mu ostro palący smak. Kłącze imbiru stosowane jest głównie jako środek zapobiegający nudnościom i wymiotom towarzyszącym chorobie lokomocyjnej i w okresie ciąży (tylko pod nadzorem lekarza) oraz po zabiegach chirurgicznych. Tradycyjnie jest stosowany w leczeniu objawowym łagodnych dolegliwości skurczowych przewodu pokarmowego i we wzdęciach. Imbir lekarski to roślina o bardzo szerokim spektrum aktywności farmakologicznej. Oprócz działania w obrębie przewodu pokarmowego wykazuje także działanie rozrzedzające krew, przeciwzapalne, immunomodulacyjne, antyoksydacyjne, antykancerogenne, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. W dolegliwościach przewodu pokarmowego u dorosłych kłącze imbiru stosowane jest w formie naparu w dawce 180 mg sproszkowanego surowca 3 razy dziennie, zaś w profilaktyce choroby lokomocyjnej u dorosłych i dzieci powyżej 6. roku życia – w dawce 0,5–2 g podanej 30 minut przed podróżą.
W lecznictwie stosowane jest kłącze (Calami rhizoma), zawierające olejek eteryczny. Tatarak pobudza wydzielanie soku żołądkowego, zwłaszcza w stanach zapalnych i niedokwaśności. Stosowany jest jako środek aromatyczno‑gorzki w braku łaknienia, wzdęciach, nieżycie żołądka oraz w nerwowym podrażnieniu żołądka. Kłącze tataraku zależnie od odmiany zawiera różne ilości rakotwórczego beta‑azaronu. Najbezpieczniejsza jest odmiana kanadyjska (diploidalna), która jest pozbawiona tego związku. Surowca nie wolno stosować w trakcie ciąży. Zaleca się przyjmowanie kłącza tataraku w formie herbaty 2 razy dziennie przed jedzeniem.
W lecznictwie stosowane jest ziele (Centaurii herba), które największe ilości związków gorzkich zawiera w łodydze, a najmniejsze – w liściach. Ziele tysiącznika jest bardzo efektywnym środkiem w przypadku poinfekcyjnej bezsoczności. Polecane w dolegliwościach żołądkowo‑jelitowych i utracie apetytu, zwłaszcza gdy wynikają one z braku soków trawiennych. Surowiec zalecany jest w formie naparów w dawce 1–4 g do 4 razy dziennie. W braku apetytu zaleca się przyjmowanie preparatu 30 minut przed posiłkiem, a przy niestrawności – po posiłku. Ziela tysiącznika nie należy podawać osobom poniżej 18. roku życia oraz kobietom w ciąży i w okresie karmienia. Jednak niektórzy autorzy rekomendują ekstrakt z ziela tysiącznika w przypadku anoreksji w wieku dziecięcym.
Zarówno ziele tysiącznika, jak i korzeń goryczki są przeciwwskazane we wrzodach żołądka i dwunastnicy.
Zioła wiatropędne
W lecznictwie stosowany jest owoc (Carvi fructus), zawierający olejek eteryczny. Owoc kminku ma zastosowanie w dolegliwościach trawiennych, takich jak uczucie pełności, wzdęcia oraz lekkie stany skurczowe żołądka i jelit. Poleca się go także przy dolegliwościach sercowo‑żołądkowych na tle nerwowym. Kminek to najsilniejszy i najbardziej niezawodny lek roślinny na wzdęcia, zalecany do stosowania także u niemowląt. W medycynie ludowej owoc kminku polecany jest także jako środek o działaniu mlekopędnym. Kminek stosowany jest w formie naparu w dawce 1,5–6 g świeżo roztłuczonego surowca 1–3 razy dziennie, a u niemowląt – w dawce 1 g surowca na dobę.
Surowiec leczniczy to owoc (Coriandri fructus), który wykazuje łagodne działanie rozkurczowe, wiatropędne i poprawiające trawienie. Polecany jest w zaburzeniach trawienia, takich jak uczucie pełności, wzdęcia, skurczowe bóle żołądka i jelit oraz w braku apetytu. Owoc kolendry z uwagi na jego raczej słabe działanie stosowany jest głównie jako przyprawa, czasami dodawany jest do herbat ziołowych, ale głównie stanowi surowiec poprawiający smak. Owoc kolendry charakteryzuje się działaniem słabszym niż owoc kminku czy kopru włoskiego. Zaleca się przyjmowanie naparu z 3 g potłuczonego lub sproszkowanego surowca raz na dobę.
W lecznictwie stosowany jest owoc (Foeniculi fructus), odmiany zarówno słodkiej, jak i gorzkiej. Surowiec polecany jest szczególnie w pediatrii. Wykazuje on działanie wiatropędne i zalecany jest w dolegliwościach trawiennych, takich jak wzdęcia i uczucie pełności oraz w łagodnych stanach skurczowych przewodu pokarmowego, a także w skurczach związanych z cyklem menstruacyjnym. Działanie owocu kopru wprawdzie nie jest tak silne jak działanie owoców kminku, ale ma on doskonałe walory smakowe, dlatego też dodawany jest do mieszanek ziołowych jako środek poprawiający smak. W praktyce bardzo efektywne okazuje się łączne stosowanie owoców kopru włoskiego z owocami kminku w równych częściach. Owoce kminku polecane są także w nieżycie dróg oddechowych jako lek o działaniu wykrztuśnym oraz kobietom karmiącym jako środek zwiększający laktację (na to działanie nacisk kładzie medycyna ludowa). Owoce kopru włoskiego zalecane są do stosowania w formie naparu w dawce 1,5–2,5 g świeżo rozdrobnionego surowca 3 razy dziennie. Dawka dobowa wynosi 5–7 g.
Zioła przeciwbiegunkowe
W lecznictwie stosowane są suszone owoce czarnej jagody (Myrtilli fructus siccus), będące niezastąpionym środkiem przeciwbiegunkowym. Surowiec wykazuje działanie ściągające, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Owoce borówki czernicy polecane są w ostrych biegunkach, w szczególności u dzieci. Surowiec ten jest także efektywny w przypadku biegunek i niestrawności u niemowląt. Zaleca się jego stosowanie w formie odwaru w dawkach podzielonych po 5–15 g 3–4 razy dziennie.
W lecznictwie stosowana jest kora (Quercus cortex). Obecne w surowcu garbniki warunkują jego działanie ściągające i wirusostatyczne, wzmacniają przewód pokarmowy i hamują biegunkę. Kora dębu polecana jest w leczeniu niespecyficznych ostrych lub łagodnych biegunek. Wykorzystuje się ją także do przygotowania nasiadówek w infekcjach dróg moczowych i stanach zapalnych pęcherza moczowego. Surowiec stosowny jest w formie naparu w dawce 1 g 3 razy dziennie, a jako dodatek do kąpieli: 20 g na 1 l wody.
W terapii łagodnie przebiegających biegunek stosowany jest liść maliny (Rubi idaei folium). Ma on właściwości ściągające z uwagi na zawarte w nim garbniki. Liście maliny wykazują silniejsze działanie w połączeniu z innymi surowcami o podobnej aktywności farmakologicznej. Surowiec polecany jest także jako środek rozkurczowy w dolegliwościach miesiączkowych. Zaleca się przyjmowanie go w formie naparu w dawce 1,5 g 2–3 razy dziennie.
W lecznictwie wykorzystywane jest kłącze pięciornika (Tormentillae rhizoma), które z uwagi na zawartość garbników wykazuje działanie ściągające, bakteriostatyczne i przeciwzapalne. W ziołolecznictwie uważane jest za najsilniejszy środek ściągający, który można podawać we wszystkich typach biegunek niewymagających stosowania antybiotykoterapii czy podania chemioterapeutyku. Surowiec wykazuje najlepszą efektywność w przypadku ostrych i podostrych stanów zapalnych jelit oraz w zapaleniu jelita cienkiego i okrężnicy. Jest także pomocny w ostrych biegunkach pochodzenia bakteryjnego (tzw. biegunki letnie). Z uwagi na zawartość garbników kłącze pięciornika może zmniejszać lub hamować absorpcję innych jednocześnie stosowanych leków, dlatego powinny być one przyjmowane godzinę przed zastosowaniem tego surowca lub po jego zastosowaniu. Kłącze pięciornika zalecane jest do stosowania w dawce 1,4–3 g suchego surowca w formie odwaru kilka razy dziennie, z zachowaniem dawki dobowej 6 g, lub w formie naparu w dawce 1,4–4 g rozdrobnionego suchego kłącza, przy maksymalnej dawce dobowej 12 g. W biegunce szczególnie skuteczny jest sproszkowany surowiec.
W lecznictwie stosowane jest kłącze (Bistortae rhizoma) o właściwościach ściągających, przeciwzapalnych, przeciwbakteryjnych i hamujących drobne krwawienia. Surowiec jako lek przeciwbiegunkowy jest podawany w formie odwaru w dawce jednorazowej 1–2 g 3 razy dziennie.
W lecznictwie stosowane jest ziele (Agrimoniae herba), które z uwagi na zawarte w nim garbniki polecane jest w leczeniu łagodnych biegunek oraz w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i gardła. Surowiec podawany jest w formie naparu w dawce 1,5 g 2–4 razy dziennie.
Zioła przeczyszczające
Wśród surowców roślinnych o działaniu przeczyszczającym możemy wyróżnić zioła zawierające śluzy i zioła zawierające antranoidy. W ofercie jest szeroki asortyment preparatów tego typu. Jednak leczenie zaparć należy zawsze zaczynać od zmiany diety, poprzez wzbogacenie jej w błonnik oraz zwiększenie podaży płynów (4–6 szklanek wody w godzinach rannych). Jeśli takie postępowanie nie jest efektywne, należy sięgnąć po surowce śluzowe, a w ostateczności – po surowce antranoidowe, które są obarczone szeregiem działań niepożądanych.
Podczas stosowania surowców śluzowych, które wykazują zdolność pęcznienia, konieczna jest zwiększona podaż płynów. Efekt działania pojawia się po 12–24 godzinach, a maksimum działania obserwujemy po 2–3 dniach. Należy także pamiętać, że surowce te nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, dlatego nie należy ich stosować dłużej niż 2 tygodnie bez przerwy. Z tego też powodu zaleca się, by środki te były przyjmowane w ciągu dnia w odstępie przynajmniej godziny przed zastosowaniem innych leków lub po ich zastosowaniu. Surowce śluzowe zawsze przyjmujemy w formie maceratów i zawsze w połączeniu z przynajmniej jedną szklanką wody lub innego płynu. Nie należy ich zażywać przed snem. Z uwagi na swoje łagodne działanie zalecane są do stosowania u dzieci od 6. roku życia.
Natomiast podczas stosowania surowców antranoidowych należy pamiętać, że są one obarczone działaniami niepożądanymi, takimi jak przekrwienie miednicy małej (co stwarza niebezpieczeństwo poronień i nasila krwawienia menstruacyjne), kolkowe bóle brzucha, zaparcia (często prowadzące do atonii jelit), hipokaliemia. Surowców antranoidowych nie należy przyjmować w niedrożności jelit, w ostrych stanach zapalnych jelit, w zapaleniu wyrostka robaczkowego, w okresie ciąży i karmienia, a także w ostrym stanie hemoroidów. Nie są one także polecane dzieciom poniżej 12. roku życia, a czas stosowania surowców antranoidowych nie powinien przekraczać 1–2 tygodni.
Zioła o łagodnym działaniu przeczyszczającym
W lecznictwie stosowane są nasiona (Plantaginis ovate semen) i łupina nasienna (Plantaginis ovatae seminis tegumentum). Zawartość śluzu w łupinach babki jajowatej jest wyższa niż w innych gatunkach Plantago. Nasiona babki jajowatej są w stanie zaabsorbować 10 razy więcej wody, niż wynosi ich masa, a łupiny – 40 razy więcej wody, niż wynosi ich masa. Obecne w surowcach związki czynne wydłużają czas pasażu w jelitach w przypadku biegunek i skracają ten czas w przypadku zaparć, obniżają poziom cholesterolu i zmniejszają poziom glukozy we krwi przez opóźnienie wchłaniania cukru. Nasiona i łupiny babki jajowatej polecane są w przewlekłych zaparciach, jak również tam, gdzie pożądane jest łatwe wypróżnianie z miękkim stolcem (bolesne wypróżnianie po zabiegach chirurgicznych odbytu, hemoroidy, szczelina odbytu, okres ciąży). Wspomagająco mogą być także polecane w biegunkach różnego pochodzenia i w zespole jelita drażliwego. Łupiny ponadto zalecane są jako środki pomocnicze w leczeniu hipercholesterolemii. Surowiec jest przeciwwskazany u osób mających zwężenie dróg żołądkowo‑jelitowych, niedrożność jelit, niezdiagnozowane krwawienia z odbytu, choroby przełyku i wpustu żołądka, atonię jelit lub rozszerzenie okrężnicy oraz trudności z wypróżnianiem będące następstwem stosowania środków przeczyszczających i trudności w regulowaniu poziomu cukru. U dorosłych i dzieci powyżej 12. roku życia nasiona babki jajowatej zalecane są do stosowania w formie maceratu w ilości 8–40 g na dobę w 2–3 dawkach, a u dzieci od 6 do 12 lat – w dawce 4–25 g na dobę. U dorosłych i dzieci powyżej 12. roku życia łupiny babki jajowatej zalecane są w formie maceratu w ilości 7–11 g na dobę w 1–3 dawkach, a u dzieci w wieku 6–12 lat – w ilości 3–8 g na dobę w 1–3 dawkach.
W lecznictwie stosowane są nasiona babki płesznik (Psyllii semen), wykazujące działanie przeczyszczające. Związki czynne surowca regulują perystaltykę jelit, obniżają poziom cholesterolu i frakcji LDL u osób z hipercholesterolemią, bez znacznych zmian w poziomie trójglicerydów i frakcji HDL. Surowiec polecany jest w przewlekłych zaparciach i zespole jelita drażliwego, jak również wszędzie tam, gdzie jest pożądane łatwe wypróżnienie z miękkim stolcem (szczelina odbytu, hemoroidy, po zabiegach chirurgicznych odbytu). Przeciwwskazania stosowania nasion babki płesznik są takie same jak w przypadku omówionej powyżej babki jajowatej. U dorosłych i dzieci powyżej 12. roku życia surowiec polecany jest w formie maceratu w ilości 25–40 g na dobę w 3 dawkach, a u dzieci od 6 do 12 lat – w dawce 12–25 g na dobę.
W lecznictwie stosowane są nasiona lnu (Lini semen). Obecne w surowcu związki śluzowe powodują zwiększanie się mas kałowych i na zasadzie odruchu rozciągania pobudzają perystaltykę jelit, a olej tłusty dodatkowo zapewnia efekt smarujący dla zwiększającego się stolca. Właściwości te sprawiają, że podczas stosowania surowca nie obserwujemy działań niepożądanych charakterystycznych dla innych środków przeczyszczających. Surowiec polecany jest w leczeniu zaparć nawykowych i w sytuacjach, gdzie pożądane jest łatwe wypróżnianie z luźnym stolcem. Nasiona lnu przez wielu autorów uważane są za jeden z najlepszych środków na przewlekłe zaparcia. Należy jednak pamiętać, by nie stosować ich łącznie z innymi lekami, gdyż mogą one opóźniać ich wchłanianie. Dlatego surowiec należy przyjmować godzinę przed zażyciem innych preparatów lub po ich zażyciu. Przeciwwskazania stosowania nasion lnu są takie same jak w przypadku nasion babki jajowatej. U dorosłych i dzieci powyżej 12. roku życia surowiec jest zalecany w postaci maceratu w dawce 10–15 g 2–3 razy dziennie. Jest on najbardziej efektywny w formie rozgniecionej, nie w postaci sproszkowanej.
Zioła o silnym działaniu przeczyszczającym
W lecznictwie stosowany jest stężały sok otrzymywany z liści aloesu, w przypadku aloesu prawdziwego jest to alona barbadoska (Aloe barbadensis), a w przypadku aloesu uzbrojonego – alona przylądkowa (Aloe capensis). Alona wykazuje działanie przeczyszczające i ma zastosowanie w zaparciach nawykowych, co uwarunkowane jest obecnością związków antranoidowych. Natomiast w niższych dawkach surowiec pobudza wydzielanie soku żołądkowego oraz żółci, co jest spowodowane obecnością substancji gorzkich w surowcu. Działanie to jest jednak słabsze w porównaniu z działaniem korzenia rzewienia. Surowiec zalecany jest do stosowania w formie odpowiednich preparatów zawierających 10–30 mg pochodnych hydroksyantracenu w przeliczeniu na barbaloinę. Surowiec przyjmuje się raz dziennie na noc. Efekt przeczyszczający widoczny jest po 6–12 godzinach.
W lecznictwie stosowana jest kora (Frangulae cortex), która zawiera związki antranoidowe. Surowiec musi być dobrze wysuszony, gdyż świeża kora wykazuje działanie drażniące na błonę śluzową przewodu pokarmowego i może powodować ostre wymioty, biegunki i stany skurczowe. Kora kruszyny ma działanie przeczyszczające i jest zalecana do stosowania w formie odpowiednich preparatów zawierających 10–30 mg pochodnych hydroksyantracenu w przeliczeniu na glukofrangulinę A. Surowiec przyjmuje się raz dziennie na noc. Z reguły wystarcza zastosowanie preparatu 2–3 razy na tydzień. Efekt przeczyszczający widoczny jest po 8–12 godzinach.
W lecznictwie stosowany jest korzeń (Rhei radix), który zawiera antranoidy warunkujące jego działanie przeczyszczające i garbniki, przez co wykazuje też działanie zapierające, dlatego też efekt ogólny zależy od przyjętej dawki. W mniejszych dawkach (0,1–0,3 g) ma działanie ściągające, co jest wykorzystywane w stanach zapalnych żołądka i niestrawności, oraz działanie przeciwbiegunkowe, przez co może być polecany w łagodnych biegunkach. Wyższe dawki surowca (1–4 g) działają przeczyszczająco. Korzeń rzewienia to także środek wspomagający działanie żółciopędne i żółciotwórcze pęcherzyka żółciowego i środków stosowanych w chorobach wątroby, przez co stanowi częsty składnik preparatów złożonych. Surowiec zalecany jest do stosowania w formie odpowiednich preparatów zawierających 20–30 mg pochodnych hydroksyantracenu w przeliczeniu na reinę. Surowiec przyjmuje się raz dziennie na noc. Z reguły wystarcza zastosowanie preparatu 2–3 razy na tydzień. Efekt przeczyszczający widoczny jest po 8–12 godzinach.
W lecznictwie stosowane są owoc (Sennae fructus) i liść senesu (Sennae folium). Są one obecnie najszerzej wykorzystywanym lekiem przeczyszczającym z grupy surowców antranoidowych. Polecane są w zaparciach nawykowych oraz w sytuacjach, w których potrzebne jest łatwe wypróżnienie z miękkim stolcem (hemoroidy, pęknięcie odbytu). Surowce stosowane są także do opróżniania jelit przed prześwietleniem promieniami Roentgena, jak również przed zabiegami operacyjnymi w obrębie jamy brzusznej i po nich. Pomimo że owoce senesu zawierają większe ilości związków antranoidowych niż liście, ich działanie przeczyszczające jest łagodniejsze. U dorosłych i dzieci powyżej 12 lat surowiec zalecany jest do stosowania w formie odpowiednich preparatów zawierających 15–30 mg pochodnych hydroksyantracenu w przeliczeniu na sennozyd B. Surowiec przyjmuje się raz dziennie na noc. Efekt przeczyszczający widoczny jest po 8–12 godzinach.
W lecznictwie stosowana jest kora (Purshiane cortex), która zawiera związki antranoidowe. Surowiec musi być dobrze wysuszony, tak samo jak w przypadku kory kruszyny. Kora szakłaka amerykańskiego polecana jest do krótkotrwałego przyjmowania w zaparciach nawykowych, a jej działanie jest silniejsze niż działanie kory kruszyny. Surowiec zalecany jest do stosowania w formie odpowiednich preparatów zawierających 10–30 mg pochodnych hydroksyantracenu w przeliczeniu na kaskarozyd C. Surowiec przyjmuje się raz dziennie na noc. Z reguły wystarcza zastosowanie preparatu 2–3 razy na tydzień. Efekt przeczyszczający widoczny jest po 6–12 godzinach.
W lecznictwie stosowany jest olej rycynowy (Ricini oleum), tłoczony z nasion na zimno, zawierający trójglicerydy kwasów tłuszczowych. Surowiec wykazuje działanie przeczyszczające w obrębie jelita zarówno cienkiego, jak i grubego. Powlekające działanie oleju sprawia, że jelita są oczyszczane bez gwałtownych ruchów, jakie często są wywoływane przez inne środki przeczyszczające. Przeciwwskazania i działania niepożądane do stosowania tego surowca są analogiczne jak w przypadku surowców antranoidowych. Jest on ponadto przeciwwskazany w zatruciu substancjami rozpuszczalnymi w tłuszczach, gdyż olej może pobudzać wchłanianie tych substancji. Surowiec przyjmuje się w dawce jednorazowej 10–30 ml, a efekt działania widoczny jest po 2–4 godzinach. Olej rycynowy działa skuteczniej, gdy jest przyjmowany na pusty żołądek. Z uwagi na nieprzyjemny smak oleju rycynowego można go przed zażyciem łączyć z sokiem, cytryną lub olejkiem miętowym.
Zioła stosowane w stanach zapalnych przewodu pokarmowego
Głównymi ziołami stosowanymi obecnie w łagodzeniu stanów zapalnych żołądka są koszyczek rumianku i korzeń lukrecji. Istotna rolę odgrywają tu również surowce roślinne zawierające śluz, który powleka ścianę przewodu pokarmowego, chroniąc ją w ten sposób przed drażniącym działaniem soków trawiennych i zmniejszając miejscowe podrażnienia.
W lecznictwie stosowany jest korzeń lukrecji (Liquiritiae radix), zalecany w chorobach wrzodowych żołądka i dwunastnicy, a także w stanach zapalnych przewodu pokarmowego. Surowiec polecany jest także w dolegliwościach przewodu pokarmowego, takich jak uczucie palenia i niestrawność.
W łagodnych stanach zapalnych przewodu pokarmowego stosowany jest korzeń prawoślazu (Althaeae radix), a obecne w surowcu polisacharydy działają osłaniająco na błony śluzowe żołądka. Do użytku wewnętrznego zaleca się przygotowanie maceratów z 2–5 g rozdrobnionego surowca i przyjmowanie ich 3 razy dziennie.
W lecznictwie stosowany jest kwiat rumianku (Matricariae flos). Surowiec wykazuje działanie przeciwzapalne i rozkurczowe, a związkami odpowiedzialnymi za nie są olejek eteryczny i flawonoidy. W stanach zapalnych i skurczach żołądka oraz jelit kwiat rumianku polecany jest w formie naparu w dawce 3 g przyjmowanej 3–4 razy dziennie. Przeciwwskazaniem do stosowania surowca jest nadwrażliwość na rumianek i inne rośliny z rodziny Asteraceae.
Zioła stosowane w chorobach wątroby
W lecznictwie stosowany jest liść karczocha (Cynarae folium). Omawiany surowiec wykazuje działanie hepatoprotekcyjne (cynaryna), obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi, działa również żółciopędnie i żółciotwórczo (cynaropikryna), co korzystnie wpływa na leczenie zaburzeń metabolicznych w organizmie. Może być stosowany w profilaktyce arteriosklerozy, najlepiej z owocami borówki czernicy, cebulą czosnku i nasionami kozieradki. Liść karczocha zalecany jest w formie naparów w dawce 5–10 g na dobę.
W lecznictwie stosowany jest owoc ostropestu (Silybi mariani fructus), z którego pozyskiwany jest kompleks flawonolignanów określany jako sylimaryna. Wykazuje ona działanie hepatoprotekcyjne i polecana jest w przewlekłych stanach zapalnych wątroby, marskości wątroby, uszkodzeniach wątroby wywołanych przez czynniki toksyczne, takie jak alkohol, toksyny muchomora sromotnikowego, pestycydy, tatrachlorek węgla czy długotrwałe stosowanie leków niekorzystnie wpływających na wątrobę (leki psychotropowe, tetracykliny, paracetamol). W fitoterapii zaleca się stosowanie gotowych preparatów zawierających sylimarynę w dawce 154–324 mg na dobę. W dolegliwościach trawiennych polecane są napary z owoców ostropestu w dawce 3–4 g roztłuczonego surowca przyjmowane 3‑4 razy dziennie.
Zioła o działaniu żółciopędnym i żółciotwórczym
W lecznictwie stosowane jest ziele bylicy (Abrotani herba). Surowiec wykazuje działanie żółciopędne i żółciotwórcze. Stosowany jest w schorzeniach wątroby przebiegających z niedostatecznym wydzielaniem żółci, w zastoju żółci i w niestrawności. Bylica boże drzewko jest składnikiem gotowych preparatów ziołowych.
W lecznictwie stosowany jest korzeń cykorii (Cichorii radix). Obecne w surowcu związki goryczowe pobudzają łaknienie poprzez zwiększanie wydzielania soku żołądkowego oraz nieznacznie zwiększają wydzielanie żółci. Korzeń cykorii polecany jest w dolegliwościach trawiennych, takich jak uczucie pełności, wzdęcia, powolne trawienie, a także w braku apetytu, w niedostatecznym wydzielaniu żółci i bezkwaśności żołądka. W medycynie ludowej stosuje się go w stanach ogólnego osłabienia i w dolegliwościach wątroby. Surowiec polecany jest w postaci naparu lub odwaru w dawce 2–4 g na dobę.
W lecznictwie stosowane jest ziele dymnicy (Fumariae herba), wykazujące działanie rozkurczowe, cholecystokinetyczne i amfocholeretyczne, za co odpowiadają alkaloidy izochinolinowe. Surowiec jest przede wszystkim wskazany w dolegliwościach trawiennych (bóle żołądka, nudności, wymioty, powolne trawienie, uczucie pełności, wzdęcia), związanych z zaburzeniami czynności wątroby i dróg żółciowych, a także w stanach zapalnych przewodu pokarmowego. Ziele dymnicy zalecane jest w formie naparu w dawce 2 g 1–2 razy dziennie 30 minut przed posiłkiem.
W lecznictwie wykorzystywane jest ziele dziurawca (Hyperici herba) zawierające szereg związków, wśród których znajdują się także rozpuszczalne w wodzie flawonoidy (hiperozyd, kwercetyna, kemferol), działające rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Ziele dziurawca jest stosowane w dolegliwościach trawiennych, a także w stanach skurczowych dróg żółciowych, w schorzeniach wątroby i zaburzeniach przewodu pokarmowego. Polecane jest w formie naparów wodnych w dawce 2–4 g 1–2 razy dziennie lub w postaci gotowych preparatów olejowych.
W lecznictwie stosowane jest ziele glistnika (Chelidonii herba), wykazujące działanie żółciopędne i żółciotwórcze, za co odpowiadają obecne w surowcu alkaloidy. Polecany jest on w łagodnych i umiarkowanych stanach skurczowych przewodu pokarmowego, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych oraz w dolegliwościach trawiennych, takich jak uczucie pełności i wzdęcia. W medycynie ludowej popularne jest stosowanie zewnętrzne soku mlecznego z glistnika na brodawki, stąd też w niektórych rejonach Polski nazywano go „zielem na brodawki”. U dorosłych i dzieci powyżej 12. roku życia ziele glistnika zalecane jest w formie naparu w dawce 1,2–3,6 g na dobę; napar nie powinien być stosowany dłużej niż 4 tygodnie bez przerwy. Z uwagi na to, że suszony surowiec szybko traci związki czynne i trudniej jest go właściwie dawkować, za konieczne uważa się stosowanie go w formie gotowych preparatów zawierających standaryzowane ekstrakty wodno‑alkoholowe. Korzystne jest łączenie w preparatach złożonych ziela glistnika z kłączem kurkumy.
W lecznictwie stosowany jest kwiatostan kocanek (Helichrysi inflorescentia) o silnym działaniu żółciopędnym, żółciotwórczym i rozkurczowym, za co odpowiadają obecne w surowcu flawonoidy. Surowiec polecany jest w niestrawności, dolegliwościach wątroby spowodowanych niedostatecznym wydzielaniem żółci, w stanach zapalnych i skurczowych dróg żółciowych oraz w kolkach przewodu pokarmowego. Zalecane jest przyjmowanie surowca w formie odwarów w dawce 1,5 g 2–3 razy dziennie lub naparów w dawce 3 g 1–3 razy dziennie. Surowce należy przyjmować 15–30 minut przed posiłkiem lub gdy pojawią się objawy dolegliwości trawiennych (uczucie pełności, wzdęcia).
Wykorzystywane w lecznictwie kłącze (Curcumae xanthorrizae rhizoma) jest jednocześnie jedną z najbardziej znanych przypraw pochodzenia azjatyckiego. Kłącze kurkumy pobudza wydzielanie żółci, ułatwia jej przepływ przez drogi żółciowe i przywraca kurczliwość pęcherzyka żółciowego, przez co zapobiega objawom zastoju i powstawaniu kamieni żółciowych. W wyniku tego działania zwiększa się także ilość wytwarzanego soku trzustkowego i żołądkowego. Ponadto surowiec działa przeciwzapalnie, hepatoprotekcyjnie i obniża poziom lipidów. Kłącze kurkumy polecane jest w leczeniu zaburzeń trawiennych, takich jak uczucie pełności, wzdęcia, powolne trawienie. Podczas stosowania surowca należy zachować ostrożność u osób przyjmujących warfarynę, gdyż rośnie wtedy u nich ryzyko krwawień. Kłącze kurkumy zalecane jest do stosowania w formie naparu w dawce 0,5–1 g 2–3 razy dziennie. Dawka dobowa wynosi 2 g.
W lecznictwie stosowany jest liść mięty (Menthae folium) o właściwościach rozkurczowych (flawonoidy) i żółciopędnych (flawonoidy i olejek). Surowiec przeciwdziała zastojom żółci w pęcherzyku żółciowym i zmniejsza napięcie mięśni gładkich dróg żółciowych. Liść mięty pieprzowej polecany jest w leczeniu dolegliwości trawiennych, takich jak niestrawność, wzdęcia i nieżyt żołądka. U dorosłych jest stosowany w postaci naparu w dawce 1,5–3 g 3 razy dziennie, u dzieci w przedziale wiekowym 10–16 lat – w dawce 3–6 g na dobę, a u dzieci w wieku 4–10 lat – 3–5 g na dobę.
W schorzeniach przewodu pokarmowego stosowany jest korzeń mniszka z zielem (Taraxaci radix cum herba). Obecne w surowcu seskwiterpeny odpowiadają za działanie żółciopędne i żółciotwórcze, a także wzmagające wydzielanie soku żołądkowego. Korzeń mniszka wraz z zielem polecany jest w zaburzeniach wydzielania żółci, w braku apetytu i w niestrawności (uczucie pełności, wzdęcia, powolne trawienie). U dorosłych i dzieci powyżej 12. roku życia surowiec zalecany jest w formie naparu w dawce 4–10 g do 3 razy dziennie lub w formie odwaru w dawce 3–4 g do 3 razy dziennie.
W lecznictwie stosowany jest korzeń omanu (Inulae radix). Surowiec wykazuje działanie żółciopędne i żółciotwórcze. Polecany jest w dolegliwościach trawiennych, którym towarzyszą wzdęcia, uczucie pełności, bóle brzucha, kolka jelitowa, odbijanie, a także w braku łaknienia i zapaleniu pęcherzyka żółciowego. Korzeń omanu zalecany jest w formie naparu w dawce jednorazowej 1 g kilka razy dziennie.
Zioła stosowane w chorobach układu pokarmowego
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści