Dla pielęgnowania wielogłosowej muzyki kościelnej czyli śpiewu figuralnego ufundował Zygmunt I. Stary w r. 1543  Kapelę  Rorantystów  na Wawelu na wzór włoskiej Kapeli Sykstyńskiej. Pierwszym przełożonym był  Mikołaj z Poznania  w ciągu XVI. i XVII. w. stali na jej czele wybitni nasi kompozytorzy którzy dziełami swojemi zasilali repertuar chóru złożonego z głosów męskich i falsetystów dla wyższych partyj.
Obok Kapeli Rorantystów ufundowano w r. 1619 Kapelę  katedralną  pozostającą również pod kierunkiem znakomitych kompozytorów głównie Włochów jak Annibale  Orgas  Francesco Ligli– Lilius  Bernardino  Terzago. W końcu w r. 1630 stworzono jeszcze trzecią kapelę w katedralnym kościele św. Stanisława t. j. Kapelę  Angelistów. Działalnością i wzajemnym stosunkiem tych korporacyj muzycznych zajął się w wyczerpującej pracy Dr. Adolf Chybiński. — inne kościoły krakowskie miały także dobre chóry i orkiestrę jak np. kościół Marjacki kościół św. Piotra; kapela opactwa Benedyktynów w Tyńcu i Cystersów w Mogile słynęła daleko z bogatego repertuaru i poziomu artystycznego. Znaczenie  Krakowa  jako ogniska kultury muzycznej upadło z końcem XVI. wieku gdyż po przeniesieniu się dworu królewskiego za Zygmunta III. Wazy do  Warszawy  tutaj rozwijali swą twórczość najwybitniejsi kompozytorzy XVII w..

Najdostojniejszym talentem XVI. w. jest  Wacław z Szamotuł   Szamotulski  († 1572) mistrz techniki imitacyjnej świetny polifonista odznaczający się niezwykłą inwencją melodji. Motety jego umieszczali niemieccy wydawcy: Montanus i Neuber w Norymberdze w swych zbiorach obok dzieł największych mistrzów muzyki zachodniej. Prócz pieśni 4–głosowych komponowanych do tekstów polskich napisał Szamotulski na chór męski „Lamentationes Hieremiae Prophetae“ wyd. w Krakowie 1553 niestety niekompletnie zachowane zginęły również msze 4– 5– i 8–głosowe. Z pieśni Szamotulskiego największą popularność zdobyła pieśń „Ach mój niebieski panie“ dotąd śpiewana w polskim Kościele ewangelickim. Najliczniejszy zbiór 4– głosowych   pieśni  polskich wydawanych głównie przez obóz dyssydencki a drukowanych w Krakowie u Mat. Siebeneichesa i in. między 1530—1559 zachował się w Bibljotece Ordynacji Zamoyskiej w Warszawie i w t. zw. Kancjonale Puławskim w Muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie.

Do mistrzów naszej muzyki „złotego wieku“ w epoce Jagiellonów należą:  Sebastjan z Felsztyna Felsztyński  znakomity nauczyciel teoretyk i kompozytor. Z bogatej twórczości jego ocalały tylko trzy kompozycje: „Prosa ad Rorate tempore Paschali“ (wyd. X. Dr. J. Surzyński w „Monumenta musices sacrae in Polonia“ 1887) graduale „Alleluia Felix es Virgo Maria“ i „Alleluia ad Rorate“; zaginęły natomiast drukowane u Victora w Krakowie w r. 1522 „Aliquot hymni ecclesiastici“. Zachowane kompozycje Felsztyńskiego świadczą o wpływie muzyki niderlandzkiej i niemieckiej.

(…)

Odłogiem leżąca u nas literatura teoretyczna  ożywia się w połowie XVI. wieku.  Sebastjan Felsztyński  wydaje prócz podręczników o akcentach kościelnych traktaty poświęcone zagadnieniom śpiewu liturgicznego „Opusculum musicae choralis“ i skomplikowanym zagadnieniom muzyki wielogłosowej figuralnej „Opusculum musicae mensuralis“ (…)

Drugą potężną indywidualnością w naszej muzyce XVI. W. jest Marcin Lwowczyk Leopolita  ze Lwowa (1540—1589). Według znanego dzieła Szym. Starowolskiego „Hekatontas“ miał być Leopolita uczniem Seb. Felsztyńskiego. Tylko część jego bogatej twórczości zachowała się: trzy msze pięciogłosowe „Missa: aschalis Rorate De resurrectione“ i cztery motety również pięciogłosowe. Cykl pieśni kościelnych na cały rok (totius anni cantus ecclesiast) zachowany w tabulaturze Tow. Muz. W Warszawie Nr 220 bezimiennie uważa Dr Z. Jachimecki za dzieło Leopolity.

Największą popularność wśród kompozytorów XVI. wieku zdobył Mikołaj Gomółka  († 1609) mistrz czterogłosowych psalmów do przekładu J. Kochanowskiego (1580 Kraków drukarnia Łazarza). Odznaczają się one prostotą formy są „łacniuchno uczynione dla naszych prostych domaków“ jak mówi sam kompozytor w wierszu dedykacyjnym wystosowanym do biskupa krakowskiego Piotra Myszkowskiego; dalszą ich cechą jest polot melodji liryzm i głęboka uczuciowość; nieraz potrącają o nutę pieśni ludowej a nawet i rytmy taneczne. W związku ze starannem traktowaniem tekstu pozostają rysy ilustracyjno–programowe.

Źródło: http://www.gutenberg.czyz.org/word,60842