Ok. 1490 – ok. 1543 – lata życia Sebastiana z Felsztyna
Ok. 1524 – ok. 1560 – lata życia Wacława z Szamotuł
Ok. 1535 – 1591 – lata życia Mikołaja Gomółki
Ok. 1540 – ok. 1589 – lata życia Marcina Leopolity
mfa3f129550f3e7cb_0000000000050
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1dQnk8qM86pU
mfa3f129550f3e7cb_0000000000053
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
4. Renesans. Uczeń:
6) charakteryzuje „Złoty wiek muzyki polskiej”;
7) zna pojęcia: tabulatura, polifonia wokalna, a cappella, polichóralność, imitacja, kapela.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;
5. rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną;
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię.
mfa3f129550f3e7cb_0000000000060
Nauczysz się
charakteryzować polską muzykę renesansową;
opisywać sylwetki polskich kompozytorów renesansowych;
stosować właściwą terminologię muzyczną;
rozpoznawać dzieła i ich autorów.
Na królewskim dworze
R10TRskVH9d0A
Polecenie 1
Na podstawie powyższego tekstu źródłowego wskaż funkcje muzyki na królewskim dworze.
R1cOn5NRfmloT
Muzyka polska w dobie renesansu
W XVI wieku nastąpił rozkwit polskiej muzyki. Był to okres świetności i splendoru polskich kompozytorów, którzy poziomem artystycznym dorównywali zagranicznym twórcom, do czego przyczynił się mecenat królewski, wspierający kulturę muzyczną.
Dla pielęgnowania wielogłosowej muzyki kościelnej czyli śpiewu figuralnego ufundował Zygmunt I. Stary w r. 1543 Kapelę Rorantystów na Wawelu na wzór włoskiej Kapeli Sykstyńskiej. Pierwszym przełożonym był Mikołaj z Poznania w ciągu XVI. i XVII. w. stali na jej czele wybitni nasi kompozytorzy którzy dziełami swojemi zasilali repertuar chóru złożonego z głosów męskich i falsetystów dla wyższych partyj. Obok Kapeli Rorantystów ufundowano w r. 1619 Kapelę katedralną pozostającą również pod kierunkiem znakomitych kompozytorów głównie Włochów jak Annibale Orgas Francesco Ligli– Lilius Bernardino Terzago. W końcu w r. 1630 stworzono jeszcze trzecią kapelę w katedralnym kościele św. Stanisława t. j. Kapelę Angelistów. Działalnością i wzajemnym stosunkiem tych korporacyj muzycznych zajął się w wyczerpującej pracy Dr. Adolf Chybiński. — inne kościoły krakowskie miały także dobre chóry i orkiestrę jak np. kościół Marjacki kościół św. Piotra; kapela opactwa Benedyktynów w Tyńcu i Cystersów w Mogile słynęła daleko z bogatego repertuaru i poziomu artystycznego. Znaczenie Krakowa jako ogniska kultury muzycznej upadło z końcem XVI. wieku gdyż po przeniesieniu się dworu królewskiego za Zygmunta III. Wazy do Warszawy tutaj rozwijali swą twórczość najwybitniejsi kompozytorzy XVII w..
Na kształtowanie się XVI w. muzyki polskiej miało wpływ kilka panujących w Europie nurtów. Reformacja luterańska i bezpośrednia granica z państwami niemieckimi umożliwiły przeniknięcie elementów chorału protestanckiegoChorał protestanckichorału protestanckiego. Pojawiły się także inspiracje muzyką krajów niderlandzkich, w których dominowała rozbudowana polifoniaPolifoniapolifonia oraz szkołą rzymską, pielęgnującą śpiew a cappellaA cappellaa cappella. Synteza tych elementów wykształciła unikalny styl kompozytorów polskich doby renesansu.
Najwybitniejsi przedstawiciele polskiej muzyki renesansowej
Jednym z czołowych kompozytorów polskiego renesansu jest Wacław z Szamotuł (Wacław Szamotulski), absolwent Akademii Krakowskiej, nadworny kompozytor króla Zygmunta Augusta. Był związany z polskim środowiskiem protestanckim, a sam przeszedł na kalwinizm, co miało wpływ na jego utwory, w których rezygnował z języka łacińskiego na rzecz języka narodowego.
Najdostojniejszym talentem XVI. w. jest Wacław z Szamotuł Szamotulski († 1572) mistrz techniki imitacyjnej świetny polifonista odznaczający się niezwykłą inwencją melodji. Motety jego umieszczali niemieccy wydawcy: Montanus i Neuber w Norymberdze w swych zbiorach obok dzieł największych mistrzów muzyki zachodniej. Prócz pieśni 4–głosowych komponowanych do tekstów polskich napisał Szamotulski na chór męski „Lamentationes Hieremiae Prophetae“ wyd. w Krakowie 1553 niestety niekompletnie zachowane zginęły również msze 4– 5– i 8–głosowe. Z pieśni Szamotulskiego największą popularność zdobyła pieśń „Ach mój niebieski panie“ dotąd śpiewana w polskim Kościele ewangelickim. Najliczniejszy zbiór 4– głosowych pieśni polskich wydawanych głównie przez obóz dyssydencki a drukowanych w Krakowie u Mat. Siebeneichesa i in. między 1530—1559 zachował się w Bibljotece Ordynacji Zamoyskiej w Warszawie i w t. zw. Kancjonale Puławskim w Muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie.
Sebastian z Felsztyna (Felsztyński) uważany był w renesansie za jednego z najważniejszych kompozytorów polskich. Wychowywał się w rodzinie szlacheckiej Herburtów, która zauważyła jego potencjał i zapewniła mu ukończenie Akademii Krakowskiej. Artysta, znany za granicą jako Sebastian Herburt, był założycielem szkoły muzycznej w Sanoku.
Do mistrzów naszej muzyki „złotego wieku“ w epoce Jagiellonów należą: Sebastjan z Felsztyna Felsztyński znakomity nauczyciel teoretyk i kompozytor. Z bogatej twórczości jego ocalały tylko trzy kompozycje: „Prosa ad Rorate tempore Paschali“ (wyd. X. Dr. J. Surzyński w „Monumenta musices sacrae in Polonia“ 1887) graduale „Alleluia Felix es Virgo Maria“ i „Alleluia ad Rorate“; zaginęły natomiast drukowane u Victora w Krakowie w r. 1522 „Aliquot hymni ecclesiastici“. Zachowane kompozycje Felsztyńskiego świadczą o wpływie muzyki niderlandzkiej i niemieckiej.
(…)
Odłogiem leżąca u nas literatura teoretyczna ożywia się w połowie XVI. wieku. Sebastjan Felsztyński wydaje prócz podręczników o akcentach kościelnych traktaty poświęcone zagadnieniom śpiewu liturgicznego „Opusculum musicae choralis“ i skomplikowanym zagadnieniom muzyki wielogłosowej figuralnej „Opusculum musicae mensuralis“ (…)
Marcin ze Lwowa (Leopolita), prawdopodobnie ukończył Akademię Krakowską, chociaż niektóre źródła mówią o pobieraniu przez niego nauk od Sebastiana Felsztyńskiego. Był nadwornym kompozytorem i organistą króla Zygmunta Augusta, a także członkiem Kapeli Rorantysyów, zrezygnował jednak z posady i resztę życia spędził we Lwowie. Uważany jest za jednego z czołowych twórców muzyki kościelnej, charakteryzującej się bogatą polifonią franko‑flamandzką.
Drugą potężną indywidualnością w naszej muzyce XVI. W. jest Marcin Lwowczyk Leopolita ze Lwowa (1540—1589). Według znanego dzieła Szym. Starowolskiego „Hekatontas“ miał być Leopolita uczniem Seb. Felsztyńskiego. Tylko część jego bogatej twórczości zachowała się: trzy msze pięciogłosowe „Missa: aschalis Rorate De resurrectione“ i cztery motety również pięciogłosowe. Cykl pieśni kościelnych na cały rok (totius anni cantus ecclesiast) zachowany w tabulaturze Tow. Muz. W Warszawie Nr 220 bezimiennie uważa Dr Z. Jachimecki za dzieło Leopolity.
Mikołaj Gomółka był mieszczaninem, dorastał w gronie paziów króla Zygmunta Augusta, co umożliwiło mu rozpoczęcie nauki u jednego z królewskich instrumentalistów. Pełnił funkcję nadwornego muzyka na dworze kanclerza Jana Zamoyskiego. Jego najbardziej znane i jedyne zachowane do dzisiaj dzieło to Melodie na psałterz polski, skomponowane do poetyckiego tłumaczenia biblijnych psalmów, którego autorem był Jan Kochanowski.
Największą popularność wśród kompozytorów XVI. wieku zdobył Mikołaj Gomółka († 1609) mistrz czterogłosowych psalmów do przekładu J. Kochanowskiego (1580 Kraków drukarnia Łazarza). Odznaczają się one prostotą formy są „łacniuchno uczynione dla naszych prostych domaków“ jak mówi sam kompozytor w wierszu dedykacyjnym wystosowanym do biskupa krakowskiego Piotra Myszkowskiego; dalszą ich cechą jest polot melodji liryzm i głęboka uczuciowość; nieraz potrącają o nutę pieśni ludowej a nawet i rytmy taneczne. W związku ze starannem traktowaniem tekstu pozostają rysy ilustracyjno–programowe.
śpiew bez akompaniamentu instrumentów, rodzaj muzyki przeznaczonej do wykonania wyłącznie chórowego.
Chorał protestancki
Chorał protestancki
oficjalne pieśni i hymny niemieckiego Kościoła protestanckiego (ewangelickiego); od XVI w. wykonywane przez wiernych w czasie nabożeństw w językach narodowych.
Polifonia
Polifonia
rodzaj faktury wynikający z występowania w utworze kilku niezależnych, lecz skoordynowanych ze sobą linii melodycznych, w przeciwieństwie do homofonii; także technika kompozytorska polegająca na prowadzeniu, zgodnie z regułami kontrapunktu, jednocześnie 2 lub więcej linii melodycznych.
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
RlP0nd0Py0sCk
RMRfQEBkWe8TR
RGem2ebA1TnyE
RdvvBjhQwwbt3
Bibliografia
Katarzyna Morawska, Renesans 1500–1600, Historia muzyki polskiej, pod red. Stefana Sutkowskiego, Tom 2, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2014
Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska‑Chomińska, Historia muzyki, PWM Warszawa 1989.