R1RnnN7Lr9AGL1

Na zdjęciu okrągły stół nakryty niebieskim suknem. Od lewej strony siedzą przy stole prezydent Francji François Hollande, prezydent Ukrainy Petro Poroszenko, prezydent Stanów Zjednoczonych Barack Obama, premier Wielkiej Brytanii David Cameron, kanclerz Niemiec Angela Merkel (zasłonięta przez mężczyznę, prawdopodobnie tłumacza, siedzącego także przy stole). Z tyłu w tle flagi państwowe oraz grupa ludzi, wśród których jest także sekretarz stanu USA John Kerry.

1. Czym jest państwo?

Mapa polityczna pokazuje rozmieszczenie państw na świecie – jest to wiedza podstawowa. Dokładniejsza analiza prezentuje nieco większą złożoność zagadnienia. Państwo powinno mieć terytorium, ludność, suwerenną władzę, powinno być uznane przez inne państwa (de iure, czyli oficjalnie, lub de facto – nieoficjalnie, np. poprzez kontakty handlowe).
Tu jednak pojawia się pewna komplikacja, np. uznawana międzynarodowo Somalia wskutek wojny domowej od 1991 roku nie ma rządu, który sprawowałby władzę na całym terytorium. Istniejący w jej granicach Somaliland spełnia pierwsze trzy kryteria, ale nie jest uznawany przez żadne niepodległe państwo. W nieco lepszej sytuacji jest Republika Chińska, bardziej znana jako Tajwan, która straciła na politycznym znaczeniu w 1971 roku, gdy Stany Zjednoczone uznały Chińską Republikę Ludową. Pod względem gospodarczym jest jednak nadal bardzo ważna. Innym przykładem jest Kosowo, którego nie uznają nawet niektóre kraje Unii Europejskiej i wiele państw należących do ONZ.
Niektóre terytoria nie są państwami, lecz terytoriami zależnymi lub niesamodzielnymi. W Europie przykładem takiego terytorium jest brytyjski Gibraltar, na Karaibach francuska Martynika lub holenderska Aruba, na Pacyfiku amerykańskie Mariany Północne.

Długotrwałe i złożone procesy historyczne i polityczne spowodowały, że przebieg granic nawet uznanych terytoriów bywa skomplikowany. Obwód kaliningradzki stanowiący 0,0009% terytorium Federacji Rosyjskiej, oddzielony od niej Litwą, Łotwą i Białorusią, jest przykładem eksklawyeksklawaeksklawy. Kabindę od głównego obszaru Angoli oddziela Demokratyczna Republika Konga.
Z kolei San Marino jest enklawąenklawaenklawą na terytorium Włoch, a Lesotho w obrębie Republiki Południowej Afryki.

R1UfeGxs9DyS51

Na ilustracji mapa polityczna. Etiopia, Kenia, Somalia. Czarną linią oznaczone granice państw. Kolorem zielonym oznaczona Somalia. W granicach Somalii wydzielone ciemniejszym kolorami mniejsze terytoria. Na górze mapy Somaliland. Z prawej strony mapy Ocean Indyjski. W dolnym prawym rogu napis: sytuacja polityczna w Somalii, maj 2014.

RjFMCcM4C1bdE1

Na zdjęciu mapa polityczna. Wybrzeża Afryki. Fragment kontynentu zajmuje prawą stronę ilustracji. Lewa strona to Ocean Atlantycki. Na mapie zaznaczono państwa oraz najważniejsze miasta. Na dole mapy, w prawym dolnym rogu, znajduje się Angola. Stolica Luanda na wybrzeżu. Powyżej, w połowie ilustracji, Demokratyczna Republika Konga. Na wybrzeżu, powyżej Angoli, znajduje się niewielka eksklawa Kabinda. Jest oddzielona od głównej części państwa przez terytorium Demokratycznej Republiki Konga. Kabinda graniczy z tym państwem od południa i wschodu, od północy sąsiaduje z Kongiem, a od zachodu oblewana jest przez wody Oceanu Atlantyckiego. Główne miasto to Kabinda. Powyżej Kabindy znajduje się Gabon. Na prawo od Gabonu, Kongo.

Ciekawostka

Wyjątkowo skomplikowany przebieg ma granica w rejonie holenderskiego miasta Baarle‑Nassau i belgijskiego Baarle‑Hertog. Jest tam 30 enklaw: jedna holenderska na terenie Belgii, 22 enklawy belgijskie na obszarze Holandii i 7 holenderskich wewnątrz belgijskich!

RUvDgVO3h20s21

Ilustracja przedstawia trzy mapy w formie pionowych prostokątów w poziomym rzędzie. Pierwsza na mapa, lewa strona ilustracji. Fragment Europy zachodniej. W centrum mapy Belgia, kolor blado różowy. Powyżej Holandia, kolor zielony. Na wschód Niemcy, kolor żółty. Na granicy belgijsko-holenderskiej, mały prostokąt. Z prawego górnego i dolnego rogu wychodzą strzałki. Groty strzałek skierowane na lewy górny i dolny róg mapy po prawej stronie. Mapa w drugim prostokącie, na prawo, to powiększony obszar z mapy pierwszej. Obszar powiększony to enklawa Baarle. W środku enklawy zaznaczony mały prostokąt. Od górnego i dolnego rogu wychodzą strzałki. Groty strzałek skierowane na lewą krawędź trzeciego prostokąta. To mapa enklawy w powiększeniu. Baarle-Hertog w Belgii oraz Baarle-Nassau w Holandii. Na mapie tereny należące do Belgii oznaczone literą ha. Litera en to tereny Holandii.

R1E4EuSUoEf3G1

Zdjęcie przedstawia kawiarnię znajdującą się na granicy Holandii i Belgii. Na dole zdjęcia chodnik z czerwonej cegły. Od dolnej krawędzi zdjęcia poprowadzona jest granica składająca z czarnych kwadratowych płytek. Płytki ułożone w linii, wzdłuż kawiarni. Linia płytek biegnie w prawo, zanika w głębi zdjęcia. Białe krzyżyki na co drugiej czarnej płytce linii granicznej. W dole zdjęcia, po lewej i prawej stronie pojedyncze czarne kwadratowe płytki. Na powierzchni płytek litery wskazujące państwa. Na lewo litery en el, Holandia, na prawo litera be, Belgia. Na lewo od linii granicznej, wiklinowe krzesła ustawione w rzędzie po obu stronach okrągłych stolików.

2. Podstawy współczesnego podziału politycznego świata

Pod koniec XIX wieku najpotężniejsze państwa świata dokonały końcowego podziału lądów (kongres berliński), stąd na przykład geometryczne granice w Afryce.

Skutkami obu wojen światowych były znaczne przesunięcia granic, zwłaszcza w Europie. W latach 60. i 70. XX wieku niepodległość ogłosiły liczne kolonie w Afryce, Azji, na Karaibach i Pacyfiku. W latach 80. pozostało ich już niewiele.
Wówczas, kiedy wydawało się, że podział świata został dokonany (pracowano wtedy również nad dokumentami prawa morza), rozpoczęły się przemiany na najstabilniejszym politycznie kontynencie – w Europie.

R1FQ0CzuKRTmL1

Ilustracja przedstawia mapę kolonizacji Afryki z dokładnym podziałem na posiadłości. Obok mapy, na lewo, legenda. Kolor różowy to liczne posiadłości Wielkiej Brytanii w południowej i wschodniej części Afryki. Trzy niewielkie posiadłości na zachodnim wybrzeżu. Ciemno pomarańczowy kolor to posiadłości Hiszpanii. Niewielkie dwie posiadłości znajdują się na północno-zachodnim wybrzeżu. Jasno pomarańczowy kolor to posiadłości Belgii w centrum Afryki. Żółty kolor to liczne posiadłości Francji, w zachodniej i północnej części Afryki. Dwie posiadłości Portugalii na południu, kolor zielony. Posiadłości Niemiec to cztery niebieskie obszary, na południowym, wschodnim i zachodnim wybrzeżu. Granatowy kolor to posiadłości Włoch na wschodnim wybrzeżu oraz niewielki obszar na północnym wybrzeżu. Biały kolor to dwa niezależne państwa. Etiopia we wschodniej części oraz Liberia na zachodnim wybrzeżu.

RDclcfjqRRyCH1

Ilustracja przedstawia mapę dekolonizacji Afryki. Obok mapy, na lewo, legenda. Kolorami oznaczono datę uzyskania niepodległości. Użyto ośmiu kolorów. Najwcześniej, przed tysiąc dziewięćset czterdziestym rokiem uzyskały niepodległość Liberia, Egipt i Etiopia. Najpóźniej, po tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym uzyskały niepodległość Namibia, Zimbabwe, Sudan i Erytrea. Kolorem szarym oznaczono terytorium niesamodzielne Sahary Zachodniej na zachodnim wybrzeżu.

3. Przemiany w Europie

Po drugiej wojnie światowej, po pokonaniu hitlerowskich Niemiec, przywódcy zwycięskich mocarstw ustalili, że państwa Europy Środkowo‑Wschodniej, w tym także Polska, będą podporządkowane ZSRR (Związkowi Socjalistycznych Republik Radzieckich). Same Niemcy także zostały podzielone. Najpierw na strefy okupacyjne, a w 1949 roku powstały z nich dwa oddzielne państwa. Wschodnia część – NRD (Niemiecka Republika Demokratyczna) – trafiła pod kuratelę Związku Radzieckiego, część zachodnia – RFN (Republika Federalna Niemiec) – dostała się pod wpływy mocarstw zachodnich (Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji).

R1Kv1cWMiDTzZ

Na mapie kolorem zielonym zaznaczono państwa po zachodniej stronie żelaznej kurtyny. Linia przechodzi od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem. Kolorem czerwonym zaznaczono państwa po wschodniej stronie żelaznej kurtyny.

W latach 80. XX wieku narody będące pod dominacją Związku Radzieckiego w środkowo‑wschodniej części kontynentu rozpoczęły marsz ku suwerenności. Pierwsze przemiany miały miejsce w Polsce i przyniosły m.in. zmiany na mapie politycznej.
Z jednej strony nastąpiło zjednoczenie Niemiec podzielonych w 1945 roku skutkiem decyzji przywódców Stanów Zjednoczonych, Związku Radzieckiego i Wielkiej Brytanii. Z drugiej zaś rozpadły się kraje federacyjne obejmujące w większości narody o silnym poczuciu odrębności lub ekonomicznego wykorzystywania.
Aksamitna Rewolucja doprowadziła do podziału Czechosłowacji na Czechy oraz Słowację. Czesi uważali, że rozwój Słowacji odbywa się ich kosztem, z kolei Słowacy mieli aspiracje do stworzenia niezależnego państwa.

R2iQlTI17EDmq1

Na ilustracji mapa Niemiec. Kolorem niebieskim zaznaczono Republikę Federalną Niemiec po zachodniej stronie. Kolorem różowym zaznaczono Niemiecką Republikę Demokratyczną po wschodniej stronie mapy. W jej obrębie ciemniejszym kolorem różowym zaznaczono zarysy Berlina. Kolorem niebieskim wydzielono Berlin Zachodni.

R1ZHFNdPYE9bz1

Na ilustracji mapa. Kolorem jasnopomarańczowym zaznaczono Republikę Czeską po zachodniej stronie mapy. Kolorem ciemnopomarańczowym zaznaczono Słowację po wschodniej stronie mapy. Zaznaczono stolice i główne miasta. Opisano państwa sąsiadujące. Od północy – Polska. Od południa – Niemcy, Austria i Węgry.

4. Przemiany na obszarze Jugosławii

Najdłuższy i najtragiczniejszy przebieg miał rozpad Jugosławii. Podłożem były zróżnicowanie etniczne i religijne oraz wzajemne urazy historyczne sięgające wielu wieków wstecz.

RxGXDsOycivyG1

Ilustracja przedstawia skład narodowościowy Jugosławii w tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym pierwszym roku. Mapa znajduje się z prawej strony, po lewej stronie umieszczono spis dziesięciu grup etnicznych, które na mapie oznaczono kolorami. Na dole ilustracji umieszczono kwadratowy diagram procentowy, na którym przedstawiono skład etniczny ludności w Jugosławii w tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym pierwszym roku. W diagramie użyto tych samych kolorów na oznaczenie poszczególnych grup etnicznych co na mapie. Zróżnicowanie kolorów na mapie ma odzwierciedlenie w zróżnicowanym składzie etnicznym ludności przedstawionym na diagramie. Trzydzieści sześć procent ludności Jugosławii, która w tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym pierwszym roku liczyła prawie dwadzieścia cztery miliony, stanowili Serbowie, dwadzieścia procent – Chorwaci, po około osiem procent – Słoweńcy, Bośniacy i Albańczycy, sześć procent – Macedończycy, trzy procent – Czarnogórcy, dwa procent – Węgrzy, pozostałe osiem procent – inni. Na mapie zaznaczono granicę państwa, granice republik związkowych i okręgów autonomicznych, opisano nazwę państwa, nazwy republik związkowych i okręgów autonomicznych. Oznaczono czerwonym kwadracikiem i opisano stolicę państwa. Oznaczono czerwonymi kółeczkami i opisano stolice republik związkowych. Oznaczono białymi kółeczkami i opisano stolice okręgów autonomicznych. Kolorem błękitnym zaznaczono wąski fragment Morza Adriatyckiego wzdłuż wybrzeży Chorwacji. Kolorami, jak już wspominano oznaczono grupy etniczne. Dominuje kolor pomarańczowy oznaczony w legendzie jako Serbowie. Po lewej stronie mapy w legendzie umieszczono wyjaśnienia znaków użytych na mapie: stolice państw, republik związkowych i okręgów autonomicznych, granice państw, republik związkowych i okręgów autonomicznych. Kolorami oznaczono następujące grupy etniczne: Albańczycy, Bośniacy, Bułgarzy, Chorwaci, Czarnogórcy, Macedończycy, Serbowie, Słowacy, Słoweńcy, Węgrzy.

RAdOEYxlT7pfi1

Ilustracja przedstawia mapę państw powstałych po rozpadzie Jugosławii. Mapa zajmuje centralną część ilustracji, po prawej stronie umieszczono spis dwunastu głównych grup etnicznych, które na mapie oznaczono kolorami, po lewej stronie umieszczono siedem kwadratowych diagramów procentowych dla nowopowstałych państw, na których przedstawiono skład etniczny ludności w danym państwie. W diagramach użyto tych samych kolorów na oznaczenie poszczególnych grup etnicznych co na mapie. Zróżnicowanie kolorów w obrębie państw na mapie ma odzwierciedlenie w zróżnicowanym składzie etnicznym ludności przedstawionym na diagramie. Państwami najmniej zróżnicowanymi etnicznie są Kosowo – dziewięćdziesiąt procent ludności to Albańczycy oraz Serbia – osiemdziesiąt osiem procent ludności to Serbowie. Państwami najbardziej zróżnicowanymi etnicznie są Bośnia i Hercegowina – tylko czterdzieści cztery procent ludności stanowią Bośniacy oraz Czarnogóra – tylko czterdzieści trzy procent ludności stanowią Czarnogórcy. Na mapie zaznaczono granice nowopowstałych państw, opisano nazwy państw i daty ogłoszenia niepodległości. Oznaczono czerwonymi kwadracikami i opisano stolice nowopowstałych państw. Kolorem błękitnym zaznaczono wąski fragment Morza Adriatyckiego wzdłuż wybrzeży Chorwacji. Kolorami, jak już wspominano oznaczono grupy etniczne.Po prawej stronie mapy w legendzie umieszczono wyjaśnienia znaków i opisów użytych na mapie: nazwy państw, daty ogłoszenia niepodległości, stolice, granice państw i ich części lub części autonomiczne. Kolorami oznaczono następujące grupy etniczne: Albańczycy, Bośniacy, Bułgarzy, Chorwaci, Czarnogórcy, Macedończycy, Romowie, Serbowie, Słowacy, Słoweńcy, Turcy, Węgrzy.

W 1991 roku jako pierwsze niepodległość ogłosiły Słowenia, Chorwacja i Macedonia. Rok później, po proklamowaniu niepodległości przez Bośnię i Hercegowinę, Jugosławię tworzyła tylko Serbia i Czarnogóra. Proklamacja stała się przyczyną wojny domowej. Bośnia i Hercegowina była najbardziej zróżnicowana etnicznie i religijnie: zamieszkiwali ją prawosławni Serbowie, katoliccy Chorwaci oraz muzułmańscy Bośniacy. Dodatkowo żadna ze społeczności nie mieszkała na zwartym obszarze.
W latach 1993‑1995 walki toczyły się na terytorium Bośni i Chorwacji. Dopuszczano się ludobójstwa i czystek etnicznych. Szacunki mówią o ok. 100 tys. zabitych i 1,8 mln zmuszonych do opuszczenia domów.
Na mocy porozumienia z Dayton (USA) Bośnia i Hercegowina utrzymała niepodległość, ale kraj został podzielony na dwie części: Republikę Serbską oraz Federację Muzułmańsko‑Chorwacką (Federację Bośni i Hercegowiny). Dla zachowania stabilności decyzje władz centralnych muszą być zatwierdzone przez obydwie strony.
Dodatkowym następstwem tych burzliwych przemian było pojawienie się na mapie politycznej niepodległego Kosowa – regionu na południu Serbii zamieszkałego w dużej części przez muzułmańskich Albańczyków, ale bardzo ważnego historycznie dla Serbów ze względu na znaczenie bitwy na Kosowym Polu koło obecnej Prisztiny. Zbrojne zwalczanie aspiracji Albańczyków przez armię serbską doprowadziło do eskalacji przemocy, a w konflikt włączyły się siły zbrojne NATO. W konsekwencji obszar ten trafił pod administrację ONZ, a w 2008 roku ogłosił niepodległość.

W 2006 roku pokojowo rozpadła się Federacja Serbii i Czarnogóry. Pojawiły się dwa odrębne państwa: Serbia oraz Czarnogóra.

5. Przemiany na obszarze Związku Radzieckiego

Największe terytorialnie zmiany dotyczyły obszaru Związku Radzieckiego. W 1991 roku w wyniku przemian powstało 15 nowych państw. Część z nich, np. Litwa, odzyskała niepodległość, inne – np. Białoruś – jako niezależne państwa narodziły się zupełnie na nowo.

RkQlJsdJUhQng1

Na ilustracji mapa polityczna obrazująca rozpad Związku Radzieckiego. Kolorem czerwonym oznaczono Rosję, a kolorami zielonymi czternaście kolejnych państw, powstałych w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego: Armenia, Azerbejdżan, Estonia, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenistan, Ukraina i Uzbekistan. Opisano stolice.

System komunistyczny w ZSRR załamał się wskutek niewydolności ekonomicznej, ówczesnej sytuacji międzynarodowej, która była wynikiem m.in. przemian zapoczątkowanych w Polsce, oraz aspiracji politycznych narodów.
Rozpad ZSRR wyzwolił kolejne podziały, zwłaszcza na zróżnicowanych narodowościowo terenach. Klasycznym przykładem takich konfliktów jest obszar Kaukazu.

RJ0JgiLC6Ad1g1

Na mapie kolorowymi plamami w obrębie lądu pokazano duże zróżnicowanie etnolingwistyczne ludności Kaukazu. Użyto dwudziestu ośmiu kolorów. Plamy kolorów rozkładają się nieregularnie. W legendzie objaśniono kolory. Z lewej strony przedstawionego obszaru Morze Czarne. Z prawej strony – Morze Kaspijskie.

Konsekwencją I wojny światowej i radzieckich rządów na Kaukazie był specyficzny układ granic chrześcijańskiej Armenii i muzułmańskiego Azerbejdżanu.
Sprzeczne interesy obydwu społeczności doprowadziły do konfliktu zbrojnego i opanowania części terytorium należącego do Azerbejdżanu przez Armenię. Dzięki temu Górski Karabach zamieszkały w większości przez Ormian ma obecnie bezpośrednią styczność z Armenią.

REn1s4N0hG4tX1

Na ilustracji mapa wschodniej część Kaukazu. Po lewej stronie mapy ląd: Gruzja, Rosja, Armenia, Azerbejdżan, górski Karabach, Iran. Po prawej stronie morze, kolor niebieski. Centralna część mapy przedstawia zmiany zasięgu Górskiego Karabachu. Kolorem zielonym oznaczono obecny zasięg Górskiego Karabachu, czerwoną linią granicę Nagorno-Karabachskiego Obwodu Autonomicznego wchodzącego dawniej w skład Azerbejdżańskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Kolorem ciemnozielonym oznaczono obszary dawnego Nagorno-Karabachskiego Obwodu Autonomicznego, obecnie pod kontrolą Azerbejdżanu. Z prawej strony legenda z objaśnieniami kolorów użytych na mapie.

Niemniej skomplikowana sytuacja istnieje na zachodnim Kaukazie. Władze Gruzji nie kontrolują Południowej Osetii i Abchazji, które w 1991 i 1992 roku ogłosiły niepodległość i funkcjonują, korzystając ze wsparcia Rosji.

Rybh9RA3fqLDR1

Na ilustracji mapa polityczna. Abchazja i Południowa Osetia na terytorium Gruzji. Państwa te wydzielone kolorem ciemniejszym zielonym w obrębie jasnozielonej Gruzji. Gruzja graniczy na północy z Rosją, na południu z Turcją, Armenią i Azerbejdżanem. Z lewej strony Morze Czarne, kolor niebieski.

W marcu 2014 roku Rosja przejęła kontrolę nad Krymem od 1954 roku należącym do Ukrainy. Swoje postępowanie uzasadniła wolą rosyjskojęzycznej ludności wyrażoną w referendumreferendumreferendum, którego ważności nie uznało Zgromadzenie Ogólne ONZ.

R1U3TvtHxQQ2T1

Na ilustracji mapa polityczna. W centralnej części Ukraina, kolor żółty. Na północy Białoruś, na zachodzie Polska. Na południu Rumunia i Mołdawia. Na wschodzie Rosja, kolor pomarańczowy. Na południu Krym, półwysep, żółto-pomarańczowe paski. Czerwonymi kropkami zaznaczone miasta na Ukrainie i w Rosji.

Kolejnym w Europie obszarem poza kontrolą władz uznawanych na arenie międzynarodowej jest Naddniestrze – fragment Mołdawii zamieszkały głównie przez Rosjan, który ogłosił niepodległość, nie chcąc być małą częścią społeczności mołdawskiej. Wiosną 2014 roku za przykładem Krymu parlament Naddniestrza wystąpił do parlamentu Rosji z prośbą o przyjęcie tego obszaru w skład Federacji Rosyjskiej.

R1GixaLvh2DMK1

Na ilustracji mapa polityczna. Mołdawia oznaczona kolorem niebieskim, od wschodu graniczące z nią Naddniestrze oznaczone kolorem turkusowym. Na granicy Mołdawii i Naddniestrza dwa obszary kreskowane. Wyżej obszar Naddniestrza zajęty przez Mołdawię, niżej obszar Mołdawii zajęty przez Naddniestrze. Od zachodu Mołdawii – Rumunia, od wschodu Naddniestrza – Ukraina.

6. Zmiany na obszarach pozaeuropejskich

Zmiany mapy politycznej nie ograniczały się tylko do Europy.
W 1994 roku w zachodniej części Pacyfiku powstała Republika Palau – wyspiarski kraj z ok. 25 tys. mieszkańców, ostatni obszar administrowany do tej pory przez Stany Zjednoczone jako terytorium powiernicze ONZ.

Rm72IFtHnA5F61

Ilustracja przedstawia kulę ziemską. Na powierzchni kuli zaznaczone są południki i równoleżniki. Na półkuli południowej mapa Australii i Oceanii. Powyżej, wzdłuż linii równika, małe wysepki Mikronezji i Melanezji. Mały obszar Republiki Palau zaznaczony w formie czerwonego pionowego trapezu. Palau znajduje się nieco powyżej równika Półkula północna, to duży obszar Azji. Niebieski kolor wskazuje Ocean Indyjski na południowej półkuli oraz Ocean Spokojny na półkuli północnej.

Historia polityczna Timoru Wschodniego jest bardziej dramatyczna. Wschodnią część wyspy Timor skolonizowali Portugalczycy, wprowadzając swój język i katolicyzm. Po wycofaniu się w 1975 roku całą wyspę zajęła Indonezja, a Timorczycy zaczęli walczyć o niepodległość. W 1999 roku odbyło się referendum, a trzy lata później kraj ogłosił swą suwerenność.

RhGNk2ksEnNsh1

Na ilustracji mapa Indonezji. W prawym dolnym rogu widoczny fragment Australii. Kolorem zielonym zaznaczono lądy, kolorem niebieskim – wody. W obrębie Wyspy Timor w centralnej części mapy, kolorem ciemnozielonym oznaczono państwo Timor Wschodni. Zajmuje ono pół wyspy.

Jeszcze dłuższą i trudniejszą drogę do niepodległości pokonał leżący w Afryce Sudan Południowy. Zamieszkały głównie przez ludność czarnoskórą wyznającą chrześcijaństwo lub religie pierwotne, a rządzony przez muzułmańskich Arabów z północy walczył o suwerenność od czasów powstania niepodległego Sudanu w 1956 roku. Po dwóch wojnach domowych trwających łącznie 39 lat i referendum stał się niezależnym krajem.

R1Kp1795fahwr1

Na ilustracji mapa Sudanu. Na północy graniczy z Egiptem i Libią. Na południu z Republiką Środkowoafrykańską, Demokratyczną Republiką Konga i Kenią. Sudan zaznaczony kolorem jasnozielonym. W jego obrębie w południowej części kolorem ciemniejszym wydzielono Sudan Południowy. Na granicy obu państw kreskowaniem wydzielono terytorium sporne. Na północy kreskowaniem wydzielono terytorium sporne między Egiptem a Sudanem.

R14ZbURW6pHPk1

Na ilustracji karta do głosowania w Sudanie Południowym. Opisy w języku arabskim i angielskim. Z lewej strony rysunek otwartej dłoni i napis separation. Pod spodem puste kółko do odbicia odcisku palca. Z prawej strony splecione dłonie i napis unity. Pod spodem puste kółko do odbicia odcisku palca.

7. Kolejne zmiany?

Nie ma podstaw, by sądzić, że mapa polityczna świata przestanie się zmieniać. W Europie o niepodległości głośno mówi się na przykład w Katalonii i Szkocji, a separatystyczne tendencje wykazują także Kraj Basków, Korsyka czy Padania. Narody tam zamieszkujące pragną mieć własne parlamenty, własne władze wykonawcze i prowadzić niezależną politykę.
Gdy w 2006 roku jedna z belgijskich stacji telewizyjnych w formie żartu podała wiadomość, że niderlandzkojęzyczna Flandria właśnie ogłosiła niepodległość, duża część widzów uznała to za informację prawdziwą.

RVrcXfKCuOX6p1

Na ilustracji mapa Europy. Kolorami zaznaczone państwa. W ich obrębie ciemniejszym odcieniem danego koloru zaznaczone potencjalnie nowe państwo, mogące powstać w Europie. W Wielkiej Brytanii – Szkocja, w Hiszpanii – Kraj Basków i Katalonia, we Francji – Korsyka, W Belgii – Flandria, we Włoszech – Padania.

R117v40sXv0Jz1

Na Ilustracji mapa pokazująca główne regiony różnojęzyczne w Belgii. Na północy niderlandzkojęzyczna Flandria, na południu francuskojęzyczna Walonia, dwa małe niemieckojęzyczne kantony na wschodzie kraju. W Regionie Stołecznym Brukseli, leżącym na terenie Flandrii obowiązują dwa języki urzędowe: francuski i niderlandzki.

W sztucznie podzielonej Afryce ruchy separatystyczne występują m.in. w Saharze Zachodniej, Somalilandzie, Kabindzie. Azja też nie jest ich pozbawiona – można je spotkać w ponad 20 krajach, np. na Filipinach, w Iraku czy Indonezji.

R1b97H2ZMY9F51

Aplikacja interaktywna. Mapa polityczna Afryki. W wybranych krajach zaznaczone ciemniejszym kolorem obszary, które dążą do niezależności, na nich czerwona kropka. Po kliknięciu w kropkę pojawiają się opisy wyjaśniające krótko, co to za ruch separatystyczny. Pojawiające się opisy to: 1. Kabylia. Kabylowie, nie chcąc być obywatelami drugiej kategorii w Algierii, dążą do niepodległości (lipiec 2014).2. Sahara Zachodnia. Dawna kolonia hiszpańska zajęta w 1975 roku przez Maroko. Front Polisario walczy o powstanie Saharyjskiej Arabskiej Republiki Demokratycznej. Po 1991 roku powinno się odbyć referendum niepodległościowe.3. Casamance. Region w południowym Senegalu. W maju 2014 roku Ruch Sił Demokratycznych Casamance dążący do niepodległości od 1982 roku podpisał z rządem zawieszenie broni. 4. Azawad. W 2012 roku tuareski Narodowy Ruch na Rzecz Wyzwolenia Azawadu ogłosił niepodległość. Wkrótce część obszaru przejęli islamiści. W 2013 roku NRWA podjął na nowo walkę z siłami rządowymi Mali. 5. Północna Nigeria. Ekstremistyczne organizacje muzułmańskie jak Boko Haram dążą do utworzenia państwa islamskiego. 6. Półwysep Bakassi. Nigeryjska ludność w 2006 roku ogłosiła niepodległość, nie chcąc być częścią Kamerunu (Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości nakazał Nigerii oddać półwysep). 7. Cyrenajka. Od 2013 roku wschodnia prowincja Libii ma własny rząd niezależny od władz w Trypolisie, ale deklarujący autonomię, nie niepodległość. 8. Darfur. Niearabska ludność walczy z rządem w Chartumie o większe polityczne i gospodarcze wpływy w regionie. 9. Stany Południowy Kordofan i Nil Błękitny. Ludność walczy z rządem w Chartumie o większe polityczne i gospodarcze wpływy w regionie. 10. Wschodni Sudan. Tlący się konflikt o większe polityczne i gospodarcze wpływy w regionie. 11. Khatumo; Somaliland. Somalijskie Państwo Khatumo powstało w 2012 roku wbrew rządom Somalilandu i Puntlandu, które wcześniej ogłosiły niezależność od Somalii. 12. Puntland. Region w Somalii deklarujący autonomię, de facto niezależny. 13. Jubaland. Południowy kraniec Somalii od stycznia 2014 roku ma częściowo autonomiczny rząd, powstały dzięki międzynarodowym wysiłkom. 14. Republika Mombasy. Rada Republiki Mombasy dąży do oderwania od Kenii, uważając, że rząd zaniedbuje ten w przeważającej części muzułmański region. 15. Zanzibar. Organizacje islamskie chcą oderwać zamieszkałą głównie przez muzułmanów wyspę od świeckiej Tanzanii. 16. Prowincja Kivu. Konflikt między licznymi grupami bojowników z różnych grup etnicznych i wojskami Demokratycznej Republiki Konga, w tle eksploatacja szczególnie cennych minerałów, zwłaszcza koltanu (70‑80% światowych złóż). 17. Kabinda. Eksklawa Angoli o pow. 0,6% kraju dostarczająca około 60% ropy naftowej walczy o niepodległość. 18. Kongo. Bundu dia Konga (Bundu dia Mayala) działa na rzecz odtworzenia Królestwa Konga w przedkolonialnych granicach obejmujących obecnie części DRK, Republiki Konga, Angoli i Gabonu. 19. Katanga. Południowa prowincja DRK od ponad pięćdziesięciu lat z różnym natężeniem walczy o niezależność. Gwarancją niepodległości mają być rudy metali, zwłaszcza największe na świecie złoża kobaltu. 20. Barotseland. Dawny protektorat brytyjski włączony do Zambii, żądający oficjalnej niepodległości, ponieważ Zambia nie respektuje zapisów traktatu z 1964 roku.21. Matabeleland. Matabeleland Freedom Party żąda przeprowadzenia uczciwego referendum w sprawie przyszłości zachodnich prowincji Zimbabwe, jedną z opcji jest niepodległość. 22. Ogaden. Prowincja Etiopii zamieszkała głównie przez Somalijczyków dąży do samostanowienia.

Aplikacja interaktywna. Mapa polityczna Afryki. W wybranych krajach zaznaczone ciemniejszym kolorem obszary, które dążą do niezależności, na nich czerwona kropka. Po kliknięciu w kropkę pojawiają się opisy wyjaśniające krótko, co to za ruch separatystyczny. Pojawiające się opisy to: 1. Kabylia. Kabylowie, nie chcąc być obywatelami drugiej kategorii w Algierii, dążą do niepodległości (lipiec 2014).2. Sahara Zachodnia. Dawna kolonia hiszpańska zajęta w 1975 roku przez Maroko. Front Polisario walczy o powstanie Saharyjskiej Arabskiej Republiki Demokratycznej. Po 1991 roku powinno się odbyć referendum niepodległościowe.3. Casamance. Region w południowym Senegalu. W maju 2014 roku Ruch Sił Demokratycznych Casamance dążący do niepodległości od 1982 roku podpisał z rządem zawieszenie broni. 4. Azawad. W 2012 roku tuareski Narodowy Ruch na Rzecz Wyzwolenia Azawadu ogłosił niepodległość. Wkrótce część obszaru przejęli islamiści. W 2013 roku NRWA podjął na nowo walkę z siłami rządowymi Mali. 5. Północna Nigeria. Ekstremistyczne organizacje muzułmańskie jak Boko Haram dążą do utworzenia państwa islamskiego. 6. Półwysep Bakassi. Nigeryjska ludność w 2006 roku ogłosiła niepodległość, nie chcąc być częścią Kamerunu (Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości nakazał Nigerii oddać półwysep). 7. Cyrenajka. Od 2013 roku wschodnia prowincja Libii ma własny rząd niezależny od władz w Trypolisie, ale deklarujący autonomię, nie niepodległość. 8. Darfur. Niearabska ludność walczy z rządem w Chartumie o większe polityczne i gospodarcze wpływy w regionie. 9. Stany Południowy Kordofan i Nil Błękitny. Ludność walczy z rządem w Chartumie o większe polityczne i gospodarcze wpływy w regionie. 10. Wschodni Sudan. Tlący się konflikt o większe polityczne i gospodarcze wpływy w regionie. 11. Khatumo; Somaliland. Somalijskie Państwo Khatumo powstało w 2012 roku wbrew rządom Somalilandu i Puntlandu, które wcześniej ogłosiły niezależność od Somalii. 12. Puntland. Region w Somalii deklarujący autonomię, de facto niezależny. 13. Jubaland. Południowy kraniec Somalii od stycznia 2014 roku ma częściowo autonomiczny rząd, powstały dzięki międzynarodowym wysiłkom. 14. Republika Mombasy. Rada Republiki Mombasy dąży do oderwania od Kenii, uważając, że rząd zaniedbuje ten w przeważającej części muzułmański region. 15. Zanzibar. Organizacje islamskie chcą oderwać zamieszkałą głównie przez muzułmanów wyspę od świeckiej Tanzanii. 16. Prowincja Kivu. Konflikt między licznymi grupami bojowników z różnych grup etnicznych i wojskami Demokratycznej Republiki Konga, w tle eksploatacja szczególnie cennych minerałów, zwłaszcza koltanu (70‑80% światowych złóż). 17. Kabinda. Eksklawa Angoli o pow. 0,6% kraju dostarczająca około 60% ropy naftowej walczy o niepodległość. 18. Kongo. Bundu dia Konga (Bundu dia Mayala) działa na rzecz odtworzenia Królestwa Konga w przedkolonialnych granicach obejmujących obecnie części DRK, Republiki Konga, Angoli i Gabonu. 19. Katanga. Południowa prowincja DRK od ponad pięćdziesięciu lat z różnym natężeniem walczy o niezależność. Gwarancją niepodległości mają być rudy metali, zwłaszcza największe na świecie złoża kobaltu. 20. Barotseland. Dawny protektorat brytyjski włączony do Zambii, żądający oficjalnej niepodległości, ponieważ Zambia nie respektuje zapisów traktatu z 1964 roku.21. Matabeleland. Matabeleland Freedom Party żąda przeprowadzenia uczciwego referendum w sprawie przyszłości zachodnich prowincji Zimbabwe, jedną z opcji jest niepodległość. 22. Ogaden. Prowincja Etiopii zamieszkała głównie przez Somalijczyków dąży do samostanowienia.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dlyx0NYxY

8. Czy warto być niepodległym?

Nie wszystkim terytoriom niesamodzielnym zależy na niepodległości. Obecnie mogą one liczyć na wsparcie kraju‑metropolii. Bez tego ich sytuacja, zwłaszcza ekonomiczna, byłaby dużo trudniejsza.

R1dF08kSvk8du1

Na ilustracji mapa świata w owalnym kształcie. Lądy szare, morza białe. Kolorami zaznaczono terytoria zależne. Żółte – Australia, brązowe – Dania, pomarańczowe – Francja, fioletowe – Holandia, różowe – Norwegia, zielone – Nowa Zelandia, seledynowe – Stany Zjednoczone, śliwkowe – Wielka Brytania. Kolorami oznaczono głównie archipelagi małych wysepek oraz Grenlandię (brąz) i Antarktyda (różne kolory).

W 1974 roku na większości wysp w archipelagu Komorów leżących u wschodniego wybrzeża Afryki ludność opowiedziała się za niezależnością. Obecnie po 40. latach niepodległości wartość PKB na osobę jest ok. 9 razy niższa niż na Majotcie, która została przy Francji. Nadal francuska Martynika ma PKB per capita wyższy ponad dwukrotnie niż sąsiadujące i niepodległe St. Lucia i Dominika. Podobne dysproporcje wykazują południowoamerykańskie Gujana, Surinam i Gujana Francuska.

9. Co będzie dalej?

Procesy integracji i dezintegracji politycznej nadal trwają. Ich natężenie bywa różne. Dlatego warto sprawdzić, czy kraj lub jego część, do którego mamy zamiar wyjechać, jest bezpieczny. Pomocne mogą być ostrzeżenia dla podróżujących publikowane na stronie internetowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Podsumowanie

• Państwa powinny mieć terytorium, ludność, suwerenną władzę i być uznawane międzynarodowo.

• Liczba państw na świecie rośnie.

• Dekolonizacja to proces uzyskiwania samodzielności przez terytoria zależne.

• Niepodległość kraju nie zawsze gwarantuje jego rozwój, czasem samodzielność państwowa może łączyć się problemami społeczno‑gospodarczymi.

Słowniczek

Zadania