R1ZbdIqA02Jr91

Ilustracja przedstawia mapę świata. Wody zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie za pomocą czterech kolorów przedstawiono zróżnicowanie rozwoju społecznego (wskaźnik rozwoju społecznego HDI) w dwa tysiące czternastym roku. Kolorem ciemnym zielononiebieskim oznaczono państwa bardzo wysoko rozwinięte – Kanadę, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Argentynę, Chile, państwa w środkowej i zachodniej części Europy, Arabię Saudyjską, Japonię i Koreę Południową, Australię i Nową Zelandię.Kolor zielony obrazujący państwa wysoko rozwinięte występuje w północnej części Ameryki Południowej, w Meksyku, we wschodniej części Europy i w przeważającej części Azji środkowej i północnej.Kolor brunatny i pomarańczowy obrazujący państwa średnio i słabo rozwinięte gospodarczo występuje w Afryce i południowej części Azji.Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni.Na dole mapy narysowano cztery kolorowe prostokąty i opisano jaką wielkość wskaźnika rozwoju społecznego przedstawia dany kolor.

1. Wskaźniki rozwoju

Słowo rozwój w geografii oznacza zarówno postęp, jak i osiągnięty stan. Ocena stopnia rozwoju wymaga danych do porównania. Posiadając je, można wskazać, który obszar jest lepiej, a który słabiej rozwinięty. Trzeba jednak pamiętać, by nie utożsamiać rozwoju tylko z postępem ekonomicznym. Równie istotny jest rozwój społeczny, kulturalny czy polityczny. Nie należy także zapominać o aspekcie środowiskowym. Rzadko, o ile w ogóle, wszystkie aspekty są rozwinięte jednakowo.

Produkt krajowy brutto (PKB) na osobę (per capita)

Oceniając stopień rozwoju gospodarczego, najczęściej posługujemy się wskaźnikiem PKB na osobę. Produkt krajowy bruttoprodukt krajowy brutto (PKB)Produkt krajowy brutto to wartość produktów i usług wytworzonych w państwie w ciągu roku. Nie jest to ani średnia płaca, ani średni dochód.

Wartość wskaźnika dość łatwo ustalić w państwach, w których przeważa gospodarka funkcjonująca według przepisów prawa, gdzie prowadzi się dokładne statystyki dotyczące na przykład liczby ludności. W wielu krajach świata są to w dużej mierze szacunki. Nie ma też jednej metody obliczeń – odrębne dane publikują na przykład rząd Stanów Zjednoczonych, Bank Światowy czy Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

Wielkość wskaźnika PKB podaje się zazwyczaj w dolarach amerykańskich, a ponieważ wartość waluty ulega zmianom, wpływa to na jego wahania. Należy również pamiętać, że otrzymujemy jedną wartość dla całego kraju, choć w każdym są regiony mniej i bardziej rozwinięte gospodarczo.

Rozpiętości wielkości PKB per capita (na osobę) przedstawia tabela.

Przy tak ogromnej rozpiętości wartości nie trudno wyróżnić kraje wysoko rozwinięte (ekonomicznie!) i słabo rozwinięte. Pomiędzy nimi mieści się zdecydowana większość państw. Zagadnienie, która wartość pozwala oddzielić kraje wysoko rozwinięte od tych ze środkowej grupy, zawsze pozostanie otwarte.

R1UGCQoYTsck51

Ilustracja przedstawiająca wykres zróżnicowania PKB na osobę wg państw i terytoriów w 2012 roku. Wielkości PKB na osobę według krajów zmieniają się pomiędzy nimi w sposób stosunkowo płynny, ale rozpiętość pomiędzy krajem o największym PKP (ponad 100 tysięcy dolarów USA) a państwem o najniższym PKB (kilkaset dolarów USA) jest bardzo duża.

Najwyższe wartości PKB mają kraje niewielkie obszarowo ze względnie małą liczbą mieszkańców, za to obfitujące w cenne zasoby (np. surowce) lub posiadające wielki kapitał finansowy, np. ze wzgledu na dogodne warunki podatkowe. Liczne bogactwa naturalne posiadają również pozostałe kraje należące do czołówki najlepiej rozwijających się państw, a mające dużą powierzchnię i dużą liczbę mieszkańców, np. Stany Zjednoczone.
Listę zamykają kraje niestabilne politycznie, zróżnicowane kulturowo, z długą przeszłością kolonialną.

RiLPLTe4XxPk71

Ilustracja przedstawia mapę świata. Wody zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie za pomocą kolorów przedstawiono produkt krajowy brutto w dolarach amerykańskich na jednego mieszkańca w poszczególnych państwach w dwa tysiące trzynastym roku.Kolor ciemnozielony obrazuje wielkość produktu krajowego brutto powyżej pięćdziesięciu tysięcy dolarów amerykańskich na jednego mieszkańca i występuje w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii i Skandynawii. Jaśniejsze odcienie koloru zielonego występują w Europie zachodniej (od dwudziestu do pięćdziesięciu tysięcy dolarów). Wschodnia część Europy, Ameryka Południowa i Azja w przeważającej większości pokryte są odcieniami koloru żółtego (do pięciu do dwudziestu tysięcy dolarów). W Afryce i Południowej części Azji występuje kolor różowy i niebieski odzwierciedlające bardzo niskie wartości produktu krajowego brutto – poniżej pięciu tysięcy dolarów amerykańskich (kolor niebieski –poniżej jednego tysiąca dolarów).Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. Na dole mapy narysowano osiem kolorowych prostokątów i opisano jaką wielkość produktu krajowego brutto w dolarach amerykańskich na jednego mieszkańca w poszczególnych państwach w dwa tysiące trzynastym roku obrazuje każdy kolor.

Łatwo zauważyć, że kraje o najwyższych wartościach PKB na osobę leżą w Ameryce Północnej, Europie, na południowym wybrzeżu Zatoki Perskiej oraz w Australii. Grupę tę uzupełniają Japonia, Korea Południowa i Tajwan. Z kolei najniższe wartości dominują w Afryce na południe od Sahary, Azji Południowej i Południowo‑Wschodniej.
Takie zróżnicowanie dało podstawy do wyróżnienia tzw. bogatej Północy i biednego Południa. Linię podziału nazwano linią Brandta.

RqnD4jt4ipbpl1

Ilustracja przedstawia mapę świata. Wody zaznaczono kolorem niebieskim. Państwa Ameryki Północnej – Stany Zjednoczone i Kanadę, wszystkie państwa europejskie, państwa powstałe po rozpadzie ZSRR, Japonię oraz Australię oznaczono kolorem ciemnozielonym. Resztę państw oznaczono kolorem jasnozielonym. Pomiędzy nimi narysowano czerwoną linię. To linia Brandta. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. Na dole mapy w legendzie narysowano dwa prostokąty. Ciemnozielony opisano bogata Północ. Jasnozielony prostokąt opisano biedne Południe.

Już pobieżna analiza mapy pokazuje niekonsekwencję: Australia (PKB na osobę 43 tys. $) należy do bogatej Północy razem z Mołdawią (PKB na osobę 3,8 tys. $), a Republika Południowej Afryki (PKB na osobę 11,5 tys. $) jest częścią biednego Południa.

Śmiertelność niemowląt na 1000 urodzeń żywych

Innym, pośrednim wskaźnikiem rozwoju jest śmiertelność niemowląt na 1000 urodzeń żywych, mówiący bezpośrednio o stanie zdrowia danego społeczeństwa. Przewaga tego wskaźnika polega na tym, że na jego wielkość wpływają liczne czynniki, nie tylko ekonomiczne. Wyposażenie służby zdrowia jest uwarunkowane finansami, ale jej organizacja, np. dostępność do świadczeń, w dużo mniejszym stopniu. Jakość opieki i stan zdrowia niemowląt wynikają z rzetelnej wiedzy matek o fizjologii człowieka i zasadach higieny. Wiedzę taką mogą uzyskać w szkole. Im więcej wiedzą na te tematy, tym dla dziecka lepiej. Odsetek dziewcząt uczęszczających do szkoły wskazuje poziom rozwoju społecznego, dodatkowo jest uwarunkowany kulturowo. W tradycyjnych społecznościach, przy ograniczonych środkach, do szkół posyła się dużo częściej chłopców niż dziewczynki.

R1376KV1rBehS1

Wykres punktowy. Zależność śmiertelności niemowląt od wartości produktu krajowego brutto per capita. Na osi poziomej wartości pe ka be. Punkty skupione w lewym dolnym rogu wykresu. Im wyżej tym punktów mniej. Podobnie, im dalej w prawo, tym mniej punktów.

Wykres pokazuje, że generalnie im PKB jest wyższe, tym umieralność niemowląt spada. Największa rozpiętość charakteryzuje kraje o niskim PKB. Są wśród nich także takie, które potrafią nawet przy małych środkach finansowych zorganizować opiekę zdrowotną na dobrym poziomie, o ile inne czynniki temu nie przeszkodzą. Kraje z najwyższą śmiertelnością to Afganistan, Mali i Somalia targane konfliktami zbrojnymi. Wysokie wartości PKB też nie są automatycznym rozwiązaniem – taką samą śmiertelność wykazują kraje o PKB per capita od 5 tys. $ do 100 tys. $. Widać jednocześnie, że nie da się obniżyć umieralności poniżej 1%, jeśli PKB na osobę nie osiągnie ok. 5 tys. $.

RmMbjkzeOf4j61

Ilustracja przedstawia mapę świata. Wody zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie za pomocą sześciu kolorów (od ciemnofioletowego, przez jasnofioletowy, niebieski, jasnoniebieski, seledynowy i jasnoseledynowy)przedstawiono liczbę zgonów niemowląt na tysiąc urodzeń żywych w poszczególnych państwach w dwa tysiące trzynastym roku.Kolory fioletowe obrazujące liczbę zgonów niemowląt powyżej pięćdziesiąt na tysiąc żywych urodzeń występują w środkowej części Afryki oraz Afganistanie i Pakistanie.Kolory niebieskie obrazujące ilość zgonów niemowląt na tysiąc urodzeń żywych w przedziale pomiędzy jedenaście a pięćdziesiąt występują w Ameryce Południowej, południowej część Azji i na Archipelagu Malezyjskim, w północnej i południowej części Afryki.Kolory seledynowe obrazujące liczbę zgonów niemowląt na tysiąc urodzeń żywych poniżej dziesięciu występują w Ameryce Północnej, Europie, północnej części Azji i w Australii przy czym wartości poniżej pięciu zgonów niemowląt na tysiąc urodzeń żywych występują w Stanach Zjednoczonych, Europie Zachodniej i Australii. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni.Na dole mapy narysowano sześć kolorowych prostokątów i opisano jaką liczbę zgonów niemowląt na tysiąc urodzeń żywych w poszczególnych państwach w dwa tysiące trzynastym roku obrazuje każdy kolor.

Wielkości śmiertelności niemowląt są nie mniej zróżnicowane niż PKB na osobę. Istnieją kraje, w których wartość tego wskaźnika wynosi ponad 100, a to oznacza, że umiera tam co 10. dziecko. Jednocześnie w niektórych państwach wskaźnik śmiertelności niemowląt przyjmuje wielkość jednocyfrową. Zróżnicowanie przestrzenne tego wskaźnika na świecie wykazuje duże podobieństwo do podziału Północ‑Południe. Słabo rozwinięta gospodarka nastawiona głównie na zaspokojenie podstawowych potrzeb nie jest wystarczającym źródłem finansowania szkolnictwa, opieki zdrowotnej czy infrastruktury transportowej. Niedostatek żywności lub uboga dieta pogarszają stan zdrowia matki, przez co noworodki rodzą się z mniejszą wagą i obniżoną odpornością. Na wzrost śmiertelności wpływa także często ograniczony dostęp do czystej wody.

W krajach wysoko rozwiniętych matki znajdują się pod opieką lekarzy lub położnych, mają dostęp do badań i terapii, odpowiednio odżywiają się.

Wskaźniki jakościowe

Oprócz wskaźników ilościowych w celu analizy sytuacji społeczno‑ekonomicznej ludności posługujemy się także wskaźnikami jakościowymi. Najczęściej wykorzystywane są w celu zbadania lub analizy zjawisk lub „czegoś” niemierzalnego, np. opinii. Każdy badany respondent posiada osobiste kryteria oceny własnej sytuacji bytowej. Sądów tych, zwłaszcza zebranych razem, nie cechuje jednak obiektywizm, dlatego nie można ich zweryfikować. Jednym z takich wskaźników jest zadowolenie z życia (ang. experienced well‑being).

R1ZyRyPLo4dFi1

Ilustracja przedstawia mapę świata. Wody zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie za pomocą pięciu kolorów (pomarańczowy, jasnopomarańczowy, brązowy, zielonkawyi szary) przedstawiono zadowolenie z życia w poszczególnych państwach w dwa tysiące dwunastym roku.Kolor ciemnopomarańczowy obrazuje bardzo duże zadowolenie z życia i występuje w Ameryce Północnej, Skandynawii, kilku państwach w zachodniej części Europy, Kostaryce, Wenezueli i Australii. Kolor jasnopomarańczowy obrazuje duże zadowolenie z życia i występuje w Meksyku, przeważającej części Ameryki Południowej i Europie Zachodniej, Tajlandii, Arabii Saudyjskiej i Uzbekistanie.Kolor brązowy obrazuje środkowy przedział zadowolenia z życia i obejmuje większość krajów środkowoeuropejskich i północną część Azji.Kolory zimne, szare obrazujące najniższe zadowolenie z życia występują m.in. na przeważajacym terenie Afryki, ponadto w Mongolii, Chinach, Iranie, Afganistanie, Indiach, Nepalu, Bangladeszu.Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni.Na dole mapy narysowano pięć kolorowych prostokątów i opisano jakie zadowolenie z życia w poszczególnych państwach w dwa tysiące dwunastym roku obrazuje każdy kolor.

Na podstawie analizy danych zamieszczonych na mapie możemy stwierdzić, że zadowoleni ze swojego życia są nie tylko mieszkańcy obu Ameryk, Australijczycy i Europejczycy z zachodniej części kontynentu, ale również mieszkańcy Tajlandii, Arabii Saudyjskiej i Uzbekistanu. Japonia mieści się w środkowym przedziale razem z Hiszpanią, Indiami, Zambią i większością krajów środkowoeuropejskich. Mało zadowoleni ze swojego życia są mieszkańcy Afryki, a także Iranu, Afganistanu, Mongolii i Chin.
Jak widać nie ma to ścisłego związku z wielkością PKB – podstawowym miernikiem dochodu narodowego.

2. Wskaźnik rozwoju społecznego HDI

Wskaźników poziomu rozwoju jest wiele, np. zużycie energii na osobę, wydatki na badania i rozwój, poziom osiągnięć edukacyjnych, porównanie płac kobiet i mężczyzn. Każdy z nich pokazuje jednak tylko określony wycinek rzeczywistości. Dlatego agenda ONZ do spraw rozwoju (UNDP) corocznie publikuje wskaźnik zbiorczy – wskaźnik rozwoju społecznego (ang. Human Development Index – HDI). Wskaźnik ten ocenia kraje na trzech płaszczyznach: „długie i zdrowe życie” (long and healthy life), „wiedza” (knowledge) oraz „dostatni standard życia” (decent standard of living).

Analizie podlegają trzy wskaźniki: dochód narodowy bruttodochód narodowy bruttodochód narodowy brutto na osobę według parytetu siły nabywczejparytet siły nabywczejparytetu siły nabywczej, spodziewana długość życia oraz średnia liczba lat spędzonych w szkole w przypadku dorosłych (dla osób w wieku 25 i więcej lat) i spodziewana liczba lat edukacji dla dzieci wchodzących w wiek szkolny. Dla każdego składnika najwyższa rzeczywista wartość oznacza 1, a najniższa 0. Na takiej podstawie przelicza się wartości dla każdego kraju, a syntetyczny wynik oblicza się za pomocą średniej geometrycznej.

Kraje ze wskaźnikiem co najmniej 0,710 uważa się za wysoko rozwinięte, a poniżej 0,536 za rozwinięte słabo. W 2012 roku przy średniej światowej 0,694 najwyższą wartość osiągnęła Norwegia – 0,955, a najniższą Niger – 0,304.

R1ZbdIqA02Jr91

Ilustracja przedstawia mapę świata. Wody zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie za pomocą czterech kolorów przedstawiono zróżnicowanie rozwoju społecznego (wskaźnik rozwoju społecznego HDI) w dwa tysiące czternastym roku. Kolorem ciemnym zielononiebieskim oznaczono państwa bardzo wysoko rozwinięte – Kanadę, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Argentynę, Chile, państwa w środkowej i zachodniej części Europy, Arabię Saudyjską, Japonię i Koreę Południową, Australię i Nową Zelandię.Kolor zielony obrazujący państwa wysoko rozwinięte występuje w północnej części Ameryki Południowej, w Meksyku, we wschodniej części Europy i w przeważającej części Azji środkowej i północnej.Kolor brunatny i pomarańczowy obrazujący państwa średnio i słabo rozwinięte gospodarczo występuje w Afryce i południowej części Azji.Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni.Na dole mapy narysowano cztery kolorowe prostokąty i opisano jaką wielkość wskaźnika rozwoju społecznego przedstawia dany kolor.

Na mapie zaobserwować można duże zróżnicowanie przestrzenne rozwoju społecznego na świecie. Do krajów o najwyższym wskaźniku HDI zaliczyć można państwa Ameryki Północnej, Europy, Australii, Japonii i Korei Południowej. Kraje Ameryki Łacińskiej oraz duża część Europy Środkowo‑Wschodniej niedostatki rozwoju ekonomicznego (niższe PKB) uzupełniły wysokimi wskaźnikami dotyczącymi oczekiwanej długości życia i wskaźnikami związanymi z edukacją. Kraje Azji Wschodniej i Południowej, by zwiększyć HDI, powinny podnieść wartości wskaźników na trzech płaszczyznach: średnia liczba lat edukacji otrzymanej przez mieszkańców w wieku 25 lat i starszych, oczekiwana liczba lat edukacji dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia oraz dochód narodowy per capita w USD, liczony według parytetu nabywczego waluty. W najtrudniejszej sytuacji są kraje Afryki Subsaharyjskiej – średnia dla całego regionu to zaledwie 0,475.

3. Czynniki wpływające na rozwój

Przyczyn zróżnicowania poziomu rozwoju państw świata jest wiele. Są to czynniki przyrodnicze oraz pozaprzyrodnicze.

Przykładem kraju, w którego rozwoju znaczącą rolę odegrały czynniki pozaprzyrodnicze, jest Japonia – kraj w zasadzie bez surowców, a do tego wyspiarski, górzysty, z częstymi trzęsieniami ziemi i aktywnym wulkanizmem. Miałby bardzo ograniczone możliwości, gdyby nie specyficzna kultura i procesy modernizacyjne, które nastąpiły po II wojnie światowej.

Państwami, dla których zasoby naturalne odegrały podstawową rolę w ich rozwoju gospodarczym, są na przykład Botswana i Niger. W 1960 roku kraje te miały PKB na osobę odpowiednio 903 $ i 953 $. Pierwszy kraj jest czołowym producentem diamentów, drugi uranu. W 2012 roku ich PKB na osobę wyniosło 703 $ w Nigrze i 13 853 $ w Botswanie.

Pewną rolę odgrywa położenie geograficzne. Przed wielkimi odkryciami geograficznymi Azja Środkowa leżała na bardzo ważnej trasie handlowej z Europy do Chin, czyli na Jedwabnym Szlaku. Zabytki Samarkandy czy Buchary świadczą o ówczesnym bogactwie mieszkańców.

Z kolei geograficzne położenie Szwecji czy Stanów Zjednoczonych w stosunku do innych państw pozwoliło im bogacić się w czasie obu wojen światowych dzięki produkcji zbrojeniowej lub na jej rzecz.

Także procesy historyczne miały znaczący wpływ na rozwój państw, np. wywożenie niewolników (12–20 milionów) przez wieki hamowało rozwój Afryki. Zaś położenie Polski w środku Europy przyczyniało się wielokrotnie do tego, że była ona ze względu na swoje nizinne ukształtowanie terenu oraz geopolityczne usytuowanie obszarem wojen.

Ustrój polityczny również istotnie wpływa na postęp. Kraje będące po II wojnie światowej pod kontrolą Związku Radzieckiego z centralnie planowaną gospodarką, ograniczeniem własności i zredukowanych kontaktach zagranicznych rozwijały się znacznie wolniej niż te z gospodarką rynkową. Przykładem są nadal występujące nierówności w obrębie zjednoczonych Niemiec.

Rfb4x92DBsXRs1

Ilustracja przedstawia mapę Niemiec z podziałem na landy. Wody zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie przedstawiono granice państw i landów oraz dawną granicę między RFN a NRD.Na mapie za pomocą kolorów (odcienie koloru zielonego) przedstawiono średnie dochody w euro na jedną osobę w dwa tysiące jedenastym roku. Opisano nazwy landów i kwoty w euro. Kolor ciemnozielony występuje na południu i zachodzie(najciemniejszym kolorem oznaczono Bawarię i Hamburg), kolory jaśniejsze występują na północnym- wschodzie, rozdziela je wyraźnie linia obrazująca dawną granicę między RFN a NRD. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie.Na dole mapy w legendzie wyjaśniono znaki użyte na mapie – granice oraz opisano zielony pasek w postaci gradientu od szesnastu i pół tysiąca euro na jedną osobę (najjaśniejszy) do dwudziestu siedmiu tysięcy dwustu euro na osobę (kolor ciemnozielony).

Różnice między państwami koreańskimi są jeszcze wyraźniejsze.

Kolejnym czynnikiem są nieefektywne bądź nieudolne rządy koncentrujące się na utrzymaniu władzy, mnożeniu własnego majątku, wspomaganiu swojego środowiska politycznego, zwalczaniu opozycji, a nie na rozwoju kraju.

Rx8IhO3aYFFHI1

Ilustracja przedstawia mapę świata. Wody zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie za pomocą kolorów od zielonego przez żółty i pomarańczowy do czerwonego przedstawiono zagrożenie korupcją w poszczególnych krajach w dwa tysiące czternastym roku. Najniższe zagrożenie korupcją obrazuje kolor zielony (występuje w Kanadzie, Skandynawii i na Nowej Zelandii). Niskie zagrożenie korupcją obrazuje kolor żółty, występujący w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, Chile, zachodniej i środkowej części Europy, Australii, Japonii, Korei Południowej.Pozostałe państwa pokryte są odcieniami koloru pomarańczowego i czerwonego, które obrazują duże zagrożenie korupcją, przy czym najciemniejszy kolor występuje w wielu państwach Afryki, w Korei Północnej, w Wenezueli oraz w Uzbekistanie, Turkmenistanie i Afganistanie.Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni.Na dole mapy narysowano dziesięć kolorowych prostokątów i opisano jaką wartość Wskaźnika Postrzegania Korupcji CPI przedstawia dany kolor.

W krajach, które na przykład uzyskały niepodległość w ostatnich latach, dziedzictwo kolonializmu nie zostało przezwyciężone. Jednym z jego aspektów są sztucznie poprowadzone granice, przez co w jednym organizmie państwowym znalazły się często odrębne kulturowo grupy etniczne, które choć sumarycznie liczebne, w wielu krajach stanowią mniejszość. Różnice te często prowadzą do destabilizacji, napięć, konfliktów i wojen.

R7Sve7cgm6Y3b1

IIlustracja przedstawia mapę Afryki. Wody zaznaczono kolorem niebieskim.Na mapie za pomocą dziesięciu kolorów przedstawiono zróżnicowanie etniczne. Kolory rozłożone są nierównomiernie, ale na północy przeważa kolor niebieski (ludy semickie), a na południe od równika – kolor czerwony (ludy Bantu). Na mapie opisano nazwy ludów.Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni.Na dole po lewej stronie mapy objaśniono kolory użyte na mapie. Na mapie przedstawiono następujące ludy: semickie, berberyjskie, kuszyckie, nilotyckie, sudańskie, Bantu, Khoisan, austronezyjskie, indoeuropejskie, oraz inne. Dodatkowo kolorem szarym przedstawiono obszary niezamieszkane (obszary pustynne).

Warto pamiętać, jak wyglądało wykształcenie ludności w krajach kolonialnych przed uzyskaniem niepodległości. Pod koniec lat 50. XX wieku na kontynencie Afryki, liczącym wówczas ok. 200 mln mieszkańców, tylko 1/3 dzieci w wieku szkolnym uczestniczyła w podstawowym nauczaniu, a 16% dorosłych umiało czytać i pisać. Liczba absolwentów szkół średnich sięgała zaledwie 8 tysięcy, połowa z nich mieszkała w Ghanie i Nigerii. Na terenie kolonii francuskich nie było ani jednej szkoły wyższej.

Wpływ na rozwój kraju ma także wolność osobista i swoboda działalności. Przykładami są Stany Zjednoczone i kraje Europy Zachodniej z wielowiekową tradycją niezależności. Kontrargument historyczny stanowi Korea Południowa (rządzona dyktatorsko w latach 1953‑1988), a współczesny – Chiny, gdzie rozwój ekonomiczny nie był związany z wolnością.

Równie istotne jest oddziaływanie systemu wartości lub religii. Kastowość społeczności hinduskich ogranicza możliwości edukacyjne i szanse awansu społecznego czy zawodowego. Zakaz lichwy w islamie negatywnie wpływa na możliwości udzielania kredytów. Koncepcja predestynacjikoncepcja predestynacjiKoncepcja predestynacji spowodowała powstanie protestanckiej etyki pracy. Jeśli buddyzm propaguje wyrzeczenie się pragnień, to trudno oczekiwać od wyznawców zaangażowania w życie doczesne.
Widać wyraźnie, że rozwój kraju jest skutkiem oddziaływania wielu czynników o zmieniającym się znaczeniu.

R1M4TKl1jaAy31

Na ilustracji owalny kolorowy schemat. W środku niebieski napis rozwój. Od niego strzałki do ośmiu opisanych elementów. Strzałki mają groty w obu kierunkach. Elementy umieszczone na granicy owalu, na kolorowych tłach, które zazębiają się jak puzzle.

4. Inne mierniki i kryteria

Należy pamiętać, że nie wszystkie wskaźniki pomocne w opisie rozwoju społeczno‑ekonomicznego są w danym kraju spełnione na takim samym poziomie. Na przykład Gwinea Równikowa ma PKB na osobę wyższe niż Polska (odpowiednio 25,7 tys. $ i 21,1 tys. $) i jednocześnie ponad dziesięciokrotnie wyższą wartość wskaźnika śmiertelności niemowląt (71 – Gwinea Równikowa i 6 – Polska na 1000 urodzeń żywych).

Dopełnieniem informacji o rozwoju są dane o zróżnicowaniu wewnątrz państw. Opisuje je współczynnik Giniego (Wskaźnik Nierówności Społecznej) – im wartość wyższa dla danego kraju, tym większe rozwarstwienie społeczne w nim panuje.

R31fP8v2mvyDp1

Ilustracja przedstawia mapę świata. Wody zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie za pomocą dziewięciu odcieni kolorów czerwonego i pomarańczowego przedstawiono nierówności społeczne w poszczególnych państwach w dwa tysiące trzynastym roku. Do zobrazowania zjawiska użyto wskaźnika Giniego. Obszary najciemniejsze oznaczają największe nierówności społeczne i występują w południowej część Afryki, w Ameryce Południowej, w przeważającej część Azji. Kolory jaśniejsze występują w Ameryce Północnej i północnej części Afryki. Najjaśniejsze kolory oznaczające niewielkie wahania nierówności społecznej występują w Europie i Australii. Środkową część Afryki oznaczono kolorem szarym co oznacza brak danych na temat wartości wskaźnika Giniego.Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni.Po lewej stronie mapy narysowano dziewięć kolorowych prostokątów i opisano wartości wskaźnika Giniego dla poszczególnych kolorów.

Z mapy wynika, że w krajach wysoko rozwiniętych nierówności społeczne są mniejsze. W krajach o mniejszych różnicach rozwój następuje szybciej.

Wymienione kryteria nie wyczerpują listy. Stopień rozwoju kraju można opisywać pod wieloma względami. Poniższa tabela prezentuje ich przykładowe zestawienie.

Ciekawostka

W Zimbabwe, jednym z krajów o najniższym PKB na mieszkańca, w pierwszej dekadzie XXI wieku hiperinflacja dochodziła do poziomu 13,2 mld procent miesięcznie (516 trylionów procent w stosunku rocznym), a bankomaty nie potrafiły obsługiwać kwot posiadających tak wielką ilość zer.

R1JJYihpLd7yh1

Na zdjęciu banknot. Na banknocie napisy. Na środku rysunek trzech dużych skał ułożonych jedna na drugiej. W dole las.

Podsumowanie

• Rozwój może być definiowany jako osiągnięty stan lub też proces.

• Istnieje wiele kryteriów opisujących rozwój:

  • ilościowe, np. PKB per capita;

  • jakościowe, np. wskaźnik zadowolenia z życia;

  • złożone, np. wskaźnik rozwoju społecznego (HDI).

• Obecny poziom rozwoju wynika ze wspólnego oddziaływania czynników przyrodniczych oraz społeczno‑ekonomicznych.

• Większość wskaźników nie pokazuje zróżnicowania wewnątrz krajów.

Słowniczek

Zadania