Zmiany pogody
Wiadomo, że latem raczej nie spadnie w Polsce śnieg, a zimą nie ma sensu planować kąpieli słonecznych na plaży. Pewne zmiany pogody zachodzą bowiem cyklicznie. Dlaczego tak się dzieje?
![Widoczne są cztery ilustracje. Na każdej z nich jest to samo drzewo przedstawione w różnych porach roku. Na pierwszym drzewo jest zielone, ale liście są niewielkie. Na drugim zdjęciu widoczne jest drzewo obsypane dużymi zielonymi liśćmi. Na trzeciej ilustracji widocznej jest drzewo z brązowymi pojedynczymi liśćmi. Na ostatnim zdjęciu drzewo pozbawione jest liści. Obsypane jest śniegiem.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1XJRPVtri8vY/1670337810/W2STnB6ynlckApgCPOWZFrH1t01v6Uu9.png)
jakie składniki określają stan pogody,
co to jest ciśnienie atmosferyczne,
jak samodzielnie możesz dokonać pomiaru i oceny pogody.
Opiszesz zmiany pogody w strefie klimatycznej, w której mieszkasz o różnych porach roku.
Wyjaśnisz związek pomiędzy sezonowymi zmianami pogody a wysokością Słońca nad horyzontem i długością dnia.
1. Pory roku w Polsce
Podstawą zmian pogody na Ziemi są różnice w nasłonecznieniunasłonecznieniu, czyli ilości energii jaka dociera do powierzchni Ziemi w określonym czasie. Dobowa zmienność temperatury wiąże się z występowaniem zjawiska dnia i nocy i położeniem Słońca nad horyzontem.
Temperatury zmieniają się też cyklicznie w ciągu roku, co określa się sezonową zmiennością temperaturysezonową zmiennością temperatury. Występowanie pór rokupór roku jest następstwem ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca i nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity tego ruchu. W Polsce wyróżnia się cztery kalendarzowe pory roku: wiosnę, lato, jesień i zimę. Latem, gdy Słońce świeci najdłużej i znajduje się najwyżej nad widnokręgiem, ogrzewa nas mocno, a dni są długie. Odwrotnie jest zimą – Słońce świeci krócej, a w czasie górowania znajduje się nisko nad horyzontem.
Oprócz kalendarzowych istnieją też termiczne pory roku. Wyróżnia się je na podstawie średnich temperatur powietrza w ciągu doby. W przeciwieństwie do pór kalendarzowych nie rozpoczynają się zawsze w tym samym momencie. Na przykład termiczne lato zaczyna się, gdy średnie dobowe temperatury przekroczą 15°C. Może się to zdarzyć nawet w maju.
![Widoczny jest kolorowy pasek. Od lewej strony widnieje kolor ciemnoniebieski, potem przechodzi z jasnoniebieski, następnie w zielony, żółty, pomarańczowy, jasnoniebieski, ciemnoniebieski. Na kolorach znajdują się napisy. Po kolei Zima, przedwiośnie, wiosna, lato, jesień, przedzimie i zima. Pod spodem widoczne są stopnie Celsjusza. Na granicy zimy i przedzimia widnieje 0 stopni, przedzimia i jesieni widnieje 5 stopni, jesieni i lata widnieje 15 stopni, lata i wiosny widnieje 15 stopni, wiosny i przedwiośnia 5 stopni, przedwiośnia i zimy widnieje 0 stopni.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Osl9aLl0x2p/1688240812/1355z3CZm4030OuI2CrkkHk5pPpuAUDu.png)
Wiosna | Lato | Jesień | Zima | |
Początek kalendarzowej pory roku | 21 marca | 22 czerwca | 23 września | 22 grudnia |
Nazwa pierwszego dnia pory roku | równonoc wiosenna | przesilenie letnie | równonoc jesienna | przesilenie zimowe |
Długość dnia i nocy | w okresie równonocy dzień i noc trwają po 12 godzin, potem długość dnia rośnie | w dniu przesilenia dzień jest najdłuższy, potem długość dnia maleje | w okresie równonocy dzień i noc trwają po 12 godzin, potem długość dnia maleje | w dniu przesilenia dzień jest najkrótszy, potem długość dnia rośnie |
Wschód Słońca | dokładnie na wschodzie | na północnym wschodzie | dokładnie na wschodzie | na południowym wschodzie |
Zachód Słońca | dokładnie na zachodzie | na północnym zachodzie | dokładnie na zachodzie | na południowym zachodzie |
Temperatury powietrza | coraz wyższe, początkowo nocami zdarzają się przymrozki | wysokie | coraz niższe, pod koniec nocami pojawiają się przymrozki | niskie, często ujemne |
![Pory roku w Polsce. Widoczne są cztery krajobrazy przedstawiające pory roku i wysokość słońca. Na pierwszej ilustracji widoczny jest zimowy krajobraz. Zauważalny jest śnieg, bezlistne drzewa, dym lecący z komina domu, zamarznięty staw, granatowe niebo, a słońce znajduje się nisko. Podpis. 22 grudnia. Początek zimy. Na drugim obrazku widoczny jest wiosenny krajobraz. Przedstawione jest jasne niebo, kwitnące drzewa, zazielenione pole uprawne, a słońce jest na średniej wysokości. Podpis. 21 marca. Początek wiosny. Na trzecim obrazku widoczny jest letni krajobraz. Przedstawione jest jasne niebo, drzewa z zielonymi liśćmi, zażółcone pole uprawne, a słońce znajduje się wysoko na niebie. Podpis. 22 czerwca. Początek lata. Na ostatniej ilustracji widoczny jest jesienny krajobraz. Przedstawiony jest zazieleniony staw, dym lecący z komina domu, pomarańczowe pole uprawne i liście na drzewach, żółte niebo, a słońce znajduje się na średniej wysokości. Podpis. 23 września. Początek jesieni.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R13oczOLDLDLp/1688240812/2WWDoJeacFWed5HRTmPhtU4ZqMwPH88L.png)
Przypomnij sobie, a następnie zanotuj w zeszycie zmiany, jakie zachodzą w okolicy twojego miejsca zamieszkania w kolejnych porach roku. Weź pod uwagę rodzaje opadów i osadów, średnią temperaturę powietrza, jak zmieniają się rośliny, jakie zwierzęta możesz zaobserwować. Czy w dniach przesileń i w okresach równonocy twoja okolica wygląda podobnie jak na powyższej ilustracji?
Z powodu różnej wysokości Słońca nad horyzontem długość dnia i nocy na południu i północy Polski się różni. Najdłuższy dzień lata jest o ponad godzinę dłuższy na północy niż na południu Polski. Z kolei najkrótszy dzień zimy jest o ponad godzinę krótszy na północy w porównaniu do południa Polski. Jedynie w okresie równonocy dni mają jednakową długość w całym kraju.
2. Masy powietrza kształtujące pogodę
UsłonecznienieUsłonecznienie wpływa na temperaturę powietrza, a ta na zmiany jego ciśnienia. Sprzyja to zmianom pogody. Przykładowo, nasuwający się nad Polskę niż barycznyniż baryczny pochodzący znad Oceanu Atlantyckiego latem przynosi spadek temperatury, burze z deszczem lub gradem oraz wichury. Zimą natomiast sprawia, że temperatura rośnie i nierzadko rozpoczyna się odwilż. Podczas nasuwania się wyżów barycznychwyżów barycznych znad Europy Wschodniej pojawiają się suche masy powietrza. Latem przynoszą one długotrwałe upały, a zimą ostre mrozy.
![Fotografia przedstawia układ ciśnienia w wyżu i niżu barycznym. Obie ilustracje mają postać trzech okręgów wpisanych w siebie. W niżu barycznym w centrum znajduje się litera N. Na zewnętrznym okręgu widnieje liczba 995, w środkowym 990, w wewnętrznym 985. Do centrum okręgów skierowane są strzałki. W wyżu barycznym na zewnętrznym okręgu widnieje liczba 1000, w środkowym 1005, w wewnętrznym 1010. Strzałki skierowane są na zewnątrz.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RE32kWkRMSGrt/1670337812/29hyvR3yU9gaSsENUCOnYkqODyoA5vXa.png)
Podsumowanie
Dobowa różnica temperatur spowodowana jest zróżnicowanym dopływem promieniowania słonecznego do powierzchni ziemi wskutek występowania dnia i nocy.
Roczna różnica temperatur związana jest ze zmianami oświetlenia w cyklu rocznym.
W Polsce mamy cztery kalendarzowe pory roku: wiosnę, lato, jesień i zimę. Wyróżnia się też sześć termicznych pór roku na podstawie średnich temperatur dobowych.
W poszczególnych porach roku zmieniają się miejsca wschodu i zachodu Słońca oraz wysokość jego górowania.
Praca domowa
Zastanów się i odpowiedz, dlaczego termiczne pory roku nie zawsze rozpoczynają się w tym samym czasie.
Poszukaj w dostępnych źródłach i dowiedz się, co to jest anomalia pogodowa. Podaj wybrany przykład anomalii pogodowej.
Słownik
różnica pomiędzy temperaturą najwyższą i najniższą (amplituda) w ciągu doby; temperatura zmienia się w cyklu dobowym (minimum występuje po wschodzie Słońca, maksimum około godz. 14.00 czasu słonecznego)
ilość promieniowania słonecznego docierająca na daną powierzchnię terenu
obszar niskiego ciśnienia atmosferycznego, w którym najniższe ciśnienie powietrza znajduje się w centrum układu i wzrasta na zewnątrz
okresy klimatyczne związane ze zmieniającą się wysokością Słońca nad horyzontem
różnice między temperaturami występującymi w ciągu roku, skutkiem sezonowej zmienności temperatury są termiczne pory roku, określane na podstawie średnich temperatur powietrza w ciągu doby
czas, w którym promieniowanie Słońca dochodzi bezpośrednio do powierzchni terenu
obszar wysokiego ciśnienia atmosferycznego, w którym najwyższe ciśnienie powietrza panuje w centrum układu i obniża się na zewnątrz
Zadania
Wskaż, które z poniższych opisów dotyczą równonocy jesiennej.
- ostatni dzień jesieni
- moment w roku, kiedy dzień jest najkrótszy
- pierwszy dzień jesieni
- moment w roku, kiedy dzień i noc są tej samej długości