Zróżnicowanie ludnościowe i kulturowe współczesnej Europy

RTyzzto3w7wbg

Na zdjęciu szkocka orkiestra w strojach narodowych, mężczyźni w granatowych marynarkach, kiltach w czerwoną kratę. Granatowe nakrycia głowy. Grają na dudach. Idą po placu, w tle scena plenerowa, dalej widać budynki.

1. Liczba ludności Europy na tle ludności świata

W Europie mieszka obecnie 745 mln osób, co stanowi około 9,43 % ogólnej liczby ludności świata (dane z 2020 roku). Ludność zamieszkująca obszary 46 niepodległych państw tego kontynentu jest zróżnicowana etnicznie, językowo, wyznaniowo oraz pod względem struktury płci i wieku. Wynika to z różnorodnych, niekiedy dramatycznych procesów społecznych i gospodarczych, które kształtowały nasz kontynent w przeszłości.
Przeważająca większość ludności Europy należy do rasy białej. Niewielkie dziś grupy ludności rasy żółtej zamieszkują od wieków nad Wołgą (Kałmucy), na Krymie (Tatarzy) i w Laponii na północy Półwyspu Skandynawskiego (Lapończycy).

Polecenie 1

Dokonaj analizy danych statystycznych przedstawionych w tabeli oraz na diagramie poniżej. Omów, jak zmienia się udział liczby ludności Europy w ogólnej liczbie ludności świata. Wyjaśnij przyczyny tych zmian, patrząc na dane dla innych kontynentów.

Zmiany liczby ludności Europy w latach 1960–2020

Rok	Liczba ludności Europy (mln)	Udział ludności Europy w ogóle liczbie ludności świata (%)	Średnia gęstość zaludnienia w Europie (osoby na 1 km²)
1960	601	19,9	57
1980	696	15,7	66
2000	727	12,0	69
2010	738	10,7	70
2020	744	9,6	71
Indeks dolny Źródło: Roczniki statystyczne GUS / GEOHIVE/ populationof.net, licencja CC BY‑SA 3.0. Indeks dolny koniecŹródło: Roczniki statystyczne GUS / GEOHIVE/ populationof.net, licencja CC BY‑SA 3.0.

RH6xUCj1OmVmA

Wykres wskazujący udział ludności Europy w ogólnej liczbie ludności świata. Pozioma oś X określa odsetek populacji. Ludność świata podzielono na kontynenty, przy czym każdy z nich opisano innym kolorem: Europę pomarańczowym, Azję żółtym, Afrykę zielonym, Amerykę Północną niebieskim, Amerykę Środkową i Południową różowym oraz Australię i Oceanię brązowym. Wielkość populacji w podziale procentowym przedstawiono dla tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego roku, dwutysięcznego dwudziestego roku oraz prognozę na dwa tysiące pięćdziesiąty rok. Wielkość populacji w tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym roku: Europa czternaście procent, Azja sześćdziesiąt procent, Afryka trzynaście procent, Ameryka Północna osiem procent, Ameryka Południowa cztery procent i Australia jeden procent. Wielkość populacji w dwa tysiące dwudziestym roku: Europa dziewięć procent, Azja sześćdziesiąt procent, Afryka osiemnaście procent, Ameryka Północna pięć procent, Ameryka Południowa siedem procent i Australia jeden procent. Prognoza wielkości populacji w dwa tysiące pięćdziesiątym roku: Europa siedem procent, Azja pięćdziesiąt trzy procent, Afryka dwadzieścia sześć procent, Ameryka Północna osiem procent, Ameryka Południowa cztery procent i Australia jeden procent.

R1ewkxBozBtk4

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Ludność Europy od 1960 roku wzrastała, ale jej udział procentowy na tle świata procentowo spadał.

Pokaż odpowiedź

Od roku 1960 do 2020 liczba ludności Europy wzrastała, ale jej udział w ogólnej licznie ludności świata procentowo malał tak samo średniość zaludnienia osoby na kilometr kwadratowy. Prognoza ludności Europy na tle ludności świata również jest prognozowana spadkiem podczas, gdy wskaźnik Afryki i Ameryki Północnej znacznie wzrośnie. Przyczyną tych zmian jest niski wskaźnik urodzeń w wielu krajach Europy i wyższe starzenie się społeczeństwa. Polityka migracyjna także miała wpływ na kształtowanie liczby ludności, wielu ludzi migrowało z Europy na inne kontynenty.  

2. Państwa narodowe i wielonarodowe w Europie

Na stosunkowo niewielkim kontynencie, jakim jest Europa, żyje dzisiaj ok. 100 narodów. Pojęciem naród określamy wspólnotę ludzi mających wspólną przeszłość historyczną i kulturową, mówiącą tym samym językiem i zamieszkującą to samo terytorium. Jeżeli na terenie państwa zamieszkiwanego przez jeden naród wyróżniają się inne odrębne grupy narodowe, to określa się je mianem mniejszości narodowej albo mniejszości etnicznej.

Do państw historycznie wielonarodowych w Europie należą m.in.:

• Belgia, w której północną część kraju zamieszkują Flamandowie używający języka flamandzkiego (niderlandzkiego – język urzędowy w Holandii), a część południową Walonowie posługujący się językiem francuskim (walońskim);

• Wielka Brytania, w której mieszkają Anglicy, Szkoci, Irlandczycy i Walijczycy; językiem urzędowym jest angielski, ale zachowały się języki mniejszościowe: walijski, szkocki (gaelicki).

W niektórych państwach obok miejscowej ludności występuje duża grupa ludności napływowej i wówczas te państwa również należy uznać za wielonarodowe. Należą do nich m.in.: Estonia, Łotwa, Luksemburg, Francja, Niemcy, Holandia, Szwajcaria.
Szczególnym przykładem państwa wielonarodowego jest Federacja Rosyjska: dominującą grupą są tam Rosjanie, ale oprócz nich występuje kilkanaście odrębnych grup narodowościowych, a także dziesiątki grup etnicznych.

Państwa, w których zamieszkuje jeden naród, to państwa o dużej spójności etnicznej. W Europie należą do nich m.in.: Portugalia, Grecja, Polska, Norwegia, Albania. W wielu europejskich państwach jednonarodowych mieszkają grupy etniczne mające odrębny język i kulturę, ale nie są one zbyt liczne.
Jednym z procesów, który objął Europę w ostatnich kilkudziesięciu latach, są ruchy migracyjne, tj. przemieszczanie się ludności między państwami w celu zmiany miejsca pobytu. Większość państw w Europie ma dodatnie saldo migracji, co oznacza, że imigracja (przyjazdy ludności) jest wyższa niż emigracja (wyjazdy ludności). W 2020 roku najwyższe dodatnie saldo migracji zanotowano w Niemczech (220 tys.). Do państwa tego migruje głównie ludność z Europy Środkowej i Wschodniej oraz z Afryki, Azji i Ameryki Południowej.

Rt8HpLNqNpc1y

Zdjęcie przedstawia z bocznej perspektywy ulicę w chińskiej dzielnicy w Amsterdamie, na budynkach duża liczba żółtych podświetlanych szyldów z czerwonymi chińskimi napisami.

Ri9mZIEsNMiAS

Zdjęcie przedstawia białą tablicę na budynku szkoły z napisami w języku włoskim po prawej stronie i niemieckim po lewej. Na środku dwa kolorowe herby, nazwy szkół i nazwy miast.

RTyzzto3w7wbg

Na zdjęciu szkocka orkiestra w strojach narodowych, mężczyźni w granatowych marynarkach, kiltach w czerwoną kratę. Granatowe nakrycia głowy. Grają na dudach. Idą po placu, w tle scena plenerowa, dalej widać budynki.

R13oT9xwqXBik

Na zdjęciu zielony słupek z licznymi drogowskazami. Na zielonym tle białe napisy w dwóch językach, francuskim i flamandzkim. W tle budynek.

3. Grupy językowe w Europie

Ludność Europy posługuje się językami należącymi do trzech rodzin językowych: indoeuropejskiej, uralskiej i ałtajskiej. Z rodziny języków indoeuropejskich wywodzą się trzy grupy językowe: romańska, germańska i słowiańska mające w Europie największy zasięg. Mniejszy zasięg mają języki z dwóch pozostałych rodzin. Językiem izolowanym, to znaczy niemającym pokrewieństwa z innymi, jest baskijski używany przez grupę ludności żyjącą w zachodniej części Pirenejów. Basków uznaje się za jedyną rdzenną nieindoeuropejską grupę ludności w Europie.

R1SCRlQ4rDdbC

Ilustracja przedstawia mapę Europy. Na mapie granice państw. Nazwy państw opisano czarnym kolorem. W dolnym prawym rogu mapy jest legenda. Na niej kolorami przedstawiono podział języków na języki ałtajskie i indoeuropejskie. Z grupy indoeuropejskich kolorem fioletowym zaznaczono języki wczesnoindoeuropejskie, pomarańczowym romańskie, niebieskim germańskie, jasnoróżowym słowiańskie, ciemnoróżowym albański, morskim grecki, zielonym baskijski, a jasnozielonym języki uralskie. W skład języków ałtajskich wchodzą zaznaczone na jasnożółto tureckie i na ciemnożółto mongolskie. Mapa zawiera południki i równoleżniki, dookoła mapy w białej ramce opisano wartości długości i szerokości geograficznej co dziesięć stopni. Języki romańskie zaznaczone na pomarańczowo zajmują cała Portugalię, Andorę, i Włochy, dominują w Hiszpani i Francji, część Szwajcarii i Belgii oraz Rumunię i Mołdawię. Języki germańskie zaznaczone na niebiesko zajmują całą Islandię, Norwegię, Szwecję, Danię, Holandie i Austrię, w większości dominują w Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz w Niemczech. W mniejszym stopniu w Belgii i Szwajcarii. Języki słowiańskie zajmują w całości: Polskę, Białoruś, Ukrainę, Słowenię, Chorwację, Bośnię i Hercegowinę oraz Bułgarię. Dominują w Serbii, Federacji Rosyjskiej, Republice Czeskiej, Czarnogórze, Macedonii oraz Słowacji. Na niewielkich obszarach w: Niemczech, Kosowie, Litwie i Łotwie. Język albański zaznaczony na ciemnoróżowo w całości występuje w Albanii, częściowo w Kosowie, Czarnogórze i Macedonii. Język grecki w większości pokrywa teren Grecji. Baskijski występuje na granicy Hiszpanii i Francji nad Zatoka Biskajską. Języki uralskie obejmują cały obszar Węgier, Finlandii i Estonii, również delikatnie tereny na Rosji, Słowacji Serbii i Rumuni. Ostatnią grupą języków zaliczanych do indoeuropejskich są języki wczesnoindoeuropejskie zaznaczone na mapie ciemnym fioletem. Obejmują w większości tereny Łotwy i Litwy, również w mniejszym stopniu Irlandie i Wielką Brytanie. Z grupy języków ałtajskich języki tureckie zaznaczone są na europejskiej części terytorium Turcji, a mongolskie obecne są w niewielkim regionie na północ od Morza Kaspijskiego.

Języki romańskie wytworzyły się z połączenia łaciny używanej w Imperium Rzymskim z lokalnymi językami występującymi na terenach objętych wpływami tego państwa. Romanizacji podlegały obszary leżące w basenie Morza Śródziemnego i nad Dunajem. Do tej grupy języków należą: włoski, francuski, hiszpański, portugalski, rumuński, a także kataloński i galicyjski na Półwyspie Iberyjskim.

Do grupy języków germańskich należą: angielski, niemiecki, duński, niderlandzki, szwedzki, norweski i islandzki. Mieszkańcy Wysp Fryzyjskich leżących u wybrzeży Holandii i Niemiec posługują się językiem fryzyjskim, a mieszkańcy Wysp Owczych mówią językiem farerskim. Oba te języki należą także do grupy języków germańskich.

Języki słowiańskie swym zasięgiem obejmują prawie cały region Europy Wschodniej, obszary leżące na pograniczu z Europą Zachodnią i większą część Półwyspu Bałkańskiego. Do tej grupy należą m.in. języki: rosyjski, ukraiński, białoruski, polski, czeski, słowacki, serbski, chorwacki, bułgarski, słoweński, macedoński. Na obszarze Łużyc, położonych na południowym wschodzie Niemiec przy granicy z Polską, mieszka niewielka grupa ludności posługująca się językami górnołużyckim i dolnołużyckim, również należącymi do języków słowiańskich.

W północno‑wschodniej części Europy, nad Morzem Bałtyckim żyją grupy ludności posługujące się językami bałtyckimi (litewskim i łotewskim) oraz językami ugrofińskimi (fińskim i estońskim). Do tej grupy należy także język węgierski.
W południowej części Półwyspu Bałkańskiego występują trzy odrębne języki: grecki, albański i turecki.
Języki europejskie w formie pisanej wykorzystują trzy alfabety: grecki, łaciński i cyrylicę.

R8cbRZs1oaVC3

Na zdjęciu betonowa ściana z czarną tablicą z wielu płytek, na niej odręczne białe napisy, ściana od góry porośnięta jest pnączami, przed nią kilka stojących osób czyta napisy.

R7YsK57D2vRu5

Na zdjęciu słup z nazwami ulic. Niebieskie tabliczki, a na nich białe napisy – niemieckie i łużyckie nazwy.

R8Jr91Y5tT6CX

Zdjęcie przedstawia budynek lotniska wykonany z metalowych konstrukcji. Nad wejściem napisy w alfabecie greckim. Przed budynkiem taksówki.

RmsTueo5yKjDF

Zdjęcie przedstawia trzypasmową ulicę, na której znajduje się kilka samochodów. Nieco dalej wiadukt kolejowy z jadącym pociągiem. Nad jezdnią, na słupie znajdują się drogowskazy w języku fińskim.

R1OGqZHLueSaD

Zdjęcie przedstawia wejście do restauracji. Neon. Nazwa firmy McDonad's zapisana cyrylicą.

Kilka języków europejskich – głównie w czasach kolonialnych – zostało przeniesionych na inne kontynenty i później stały się one językami urzędowymi w wielu nowo powstałych państwach. Obecnie najbardziej rozpowszechniony jest język angielski, który uznaje się za język światowy.

4. Zróżnicowanie wyznaniowe ludności w Europie

Ważnym elementem społecznym wpływającym w większym lub mniejszym stopniu na życie ludzi jest przynależność do danej grupy wyznaniowej. W Europie najliczniejszą grupą są chrześcijanie. Historyczne podziały doprowadziły do powstania dużych odłamów tej religii. Dzisiaj w określonych regionach lub państwach mieszkają większe lub mniejsze grupy wyznawców jednego z odłamów chrześcijaństwa.

RG3FS0EFTsWuc

Kwadratowy diagram, o wymiarach dziesięć na dziesięć pól, gdzie jedna kratka to jeden procent. Kolorami zobrazowano udział wiernych według wyznania w  Europie w dwa tysiące dziewiętnastym roku. Rzymscy katolicy – czterdzieści jeden procent, protestanci – dziewięć procent, prawosławni – dwadzieścia jeden procent, anglikanie – cztery procent, inne odłamy chrześcijaństwa – trzy procent, muzułmanie – siedem i pół procenta, pozostałe wyznania niechrześcijańskie – siedem dziesiątych procenta, wyznawcy judaizmu – trzy dziesiąte procenta, ateiści i agnostycy – trzynaście i pół procenta.

RkMHDriJZAHWL

Na zdjęciu gotycka katedra Notre Dame. Widok z boku. Z lewej strony dwie wieże, na środku strzelista wieża z dużą rozetą, szary dach. Dookoła katedry drzewa oraz mury piaskowego koloru w niektórych miejscach porośnięte pnączami.

R1PM5vPFI9Anb

Na zdjęciu Sanktuarium św. Jadwigi i św. Bartłomieja w Trzebnicy. Zespół klasztorny wraz z bazyliką. Przed bazyliką Kolumna św. Jana Nepomucena. Fasada budynków w kolorze żółtym i białym, na przodzie wysoka wieża, za nią dalsza część budynku z dwuspadowych dachem. Po prawej stronie budynek z kopułą o nieregularnym kształcie zakończona małą wąską wieżą. Przed budynkiem parking, na którym stoją samochody.

RSsmeOafNuKZT

Na zdjęciu cerkiew prawosławna. Biały budynek o rozbudowanej bryle, dach zielony, jeden daszek niebieski przy wejściu od prawej strony, po środku duża złota kopuła na wieży zakończona krzyżem.

R1P8ZlUX9aXZL

Na zdjęciu protestancki kościół o konstrukcji szachulcowej – ściana szkieletowa drewniana (ciemne belki ułożone w kratkę i skos), wypełnienie stanowi glina otynkowana na kolor piaskowy. Dach skośny brązowy, jedna wieża znajdująca się na froncie, w niej wejście. Dookoła budynku niski płot, teren porośnięty roślinnością.

RfAg6msDo0PXS

Na zdjęciu murowana synagoga w stylu mauretańskim, wschodnie detale i ornamenty, trzy kopuły, największa z nich znajduję się w centralnej części budynku, dwie mniejsze po bokach. Synagoga umieszczona między innymi budynkami. Na pierwszym planie drzewa.

RuQI1tJDnzJef

Na zdjęciu meczet. Murowany budynek, parter otynkowany na biało. Piętro ceglane. Pośrodku duża biała kopuła. Jeden minaret przed kopułą – cienka wieżyczka z białą kopułą. Obie kopuły zakończone półksiężycem. W tle blok mieszkalny a przed budynkiem parking oraz droga.

5. Struktura ludności Europy według wieku

Do opisu struktury wieku posłużymy się diagramem przedstawiającym ludność Europy według trzech grup wiekowych:

• 0–14 lat – ludność młoda,

• 15–64 lata – ludność dojrzała,

• powyżej 65 lat – ludność stara.

Struktura wieku ludności Europy jest bardzo niekorzystna. W porównaniu z innymi kontynentami grupa dzieci i młodzieży – wiek do 14 lat – jest w Europie najmniej liczna, a grupa ludności starej – wiek powyżej 65 lat – jest najliczniejsza. Ludność Europy znajduje się w stanie starości demograficznej, o czym decyduje niski przyrost naturalnyprzyrost naturalnyprzyrost naturalny i wydłużanie przeciętnego czasu życia Europejczyków. Niski przyrost naturalny występuje przede wszystkim na wschodzie naszego kontynentu, gdzie trudna sytuacja ekonomiczna ogranicza liczbę urodzeń. Natomiast w Europie Zachodniej panują bardzo dobre warunki ekonomiczne, które sprzyjają dłuższemu życiu ludzi.

R1T4J0ruNcMAa

Na zdjęciu grupa dzieci na górskim szlaku wraz z dwójką dorosłych opiekunów. Siedzą na ławkach lub na ziemi, kolorowo ubrani, większość z nich ma czapki na głowach chroniące przed intensywnym letnim słońcem. W tle rozległe tereny górskie z licznymi wzniesieniami i dolinami.

RfWWTWwdVsFUy

Na zdjęciu na pierwszym planie są czterej mężczyźni w starszym wieku. Mają siwe włosy, twarze pokryte zmarszczkami, ubrani w sweterki i długie spodnie. Siedzą na murku przed kawiarnią. Ostatni od lewej strony trzyma laskę.

Podsumowanie

• W Europie mieszka obecnie 745 mln ludzi (dane z 2020 roku), a udział ludności Europy w ogólnej liczbie ludności świata systematycznie maleje.

• Ludność Europy jest zróżnicowana etnicznie, językowo i religijnie. Współczesna cywilizacja europejska opiera się na dorobku przeszłości – kulturze greckiej i rzymskiej oraz tradycji chrześcijańskiej.

• W Europie największy zasięg mają trzy grupy językowe: romańska, słowiańska i germańska należące do tej samej rodziny języków indoeuropejskich.

• Dominującą grupą wyznaniową w Europie są chrześcijanie. W poszczególnych regionach Europy występują większe grupy wyznawców każdego z głównych odłamów chrześcijaństwa: katolików, protestantów, prawosławnych.

• Struktura wieku ludności w Europie jest niekorzystna; udział ludności w wieku do 14 lat jest niewielki, a w wieku powyżej 65 lat – wysoki. To wynik niskiego przyrostu naturalnego i wydłużenia średniej długości życia.

Słownik

Ćwiczenia