Zróżnicowanie ludnościowe i kulturowe współczesnej Europy
Cywilizacja europejska to pewien rodzaj historycznej „całości” łączącej nas Europejczyków z kontynentem, na którym żyjemy. Za podstawę naszej cywilizacji uznaje się elementy kultury starożytnej Grecji i cesarstwa rzymskiego oraz chrześcijaństwo. Pomimo tych wspólnych głęboko zakorzenionych tradycji dzisiejsza Europa jest zróżnicowana, a ponadto zmienia się też jej znaczenie i miejsce we współczesnym świecie.
RTyzzto3w7wbg
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
cztery regiony fizycznogeograficzne Europy o zróżnicowanych cechach środowiska przyrodniczego;
obszary zamieszkałe przez ludność różniącą się językowo i kulturowo;
tradycje i elementy kultury europejskiej oraz języki, które zostały przeniesione na inne kontynenty.
Twoje cele
Wskażesz na mapie państwa jednonarodowe i wielonarodowe w Europie.
Podasz przykłady zróżnicowania kulturowego ludności w Europie.
Wymienisz główne grupy językowe w Europie i opiszesz ich zasięgi na mapie tematycznej.
Porównywasz dane statystyczne przedstawione na diagramach ludnościowych.
iC6cEVo26X_d5e204
1. Liczba ludności Europy na tle ludności świata
W Europie mieszka obecnie 745 mln osób, co stanowi około 9,43 % ogólnej liczby ludności świata (dane z 2020 roku). Ludność zamieszkująca obszary 46 niepodległych państw tego kontynentu jest zróżnicowana etnicznie, językowo, wyznaniowo oraz pod względem struktury płci i wieku. Wynika to z różnorodnych, niekiedy dramatycznych procesów społecznych i gospodarczych, które kształtowały nasz kontynent w przeszłości. Przeważająca większość ludności Europy należy do rasy białej. Niewielkie dziś grupy ludności rasy żółtej zamieszkują od wieków nad Wołgą (Kałmucy), na Krymie (Tatarzy) i w Laponii na północy Półwyspu Skandynawskiego (Lapończycy).
Polecenie 1
Dokonaj analizy danych statystycznych przedstawionych w tabeli oraz na diagramie poniżej. Omów, jak zmienia się udział liczby ludności Europy w ogólnej liczbie ludności świata. Wyjaśnij przyczyny tych zmian, patrząc na dane dla innych kontynentów.
Zmiany liczby ludności Europy w latach 1960–2020
Rok
Liczba ludności Europy (mln)
Udział ludności Europy w ogóle liczbie ludności świata (%)
Średnia gęstość zaludnienia w Europie (osoby na 1 km²)
Ludność Europy od 1960 roku wzrastała, ale jej udział procentowy na tle świata procentowo spadał.
Od roku 1960 do 2020 liczba ludności Europy wzrastała, ale jej udział w ogólnej licznie ludności świata procentowo malał tak samo średniość zaludnienia osoby na kilometr kwadratowy. Prognoza ludności Europy na tle ludności świata również jest prognozowana spadkiem podczas, gdy wskaźnik Afryki i Ameryki Północnej znacznie wzrośnie. Przyczyną tych zmian jest niski wskaźnik urodzeń w wielu krajach Europy i wyższe starzenie się społeczeństwa. Polityka migracyjna także miała wpływ na kształtowanie liczby ludności, wielu ludzi migrowało z Europy na inne kontynenty.
iC6cEVo26X_d5e251
2. Państwa narodowe i wielonarodowe w Europie
Na stosunkowo niewielkim kontynencie, jakim jest Europa, żyje dzisiaj ok. 100 narodów. Pojęciem naród określamy wspólnotę ludzi mających wspólną przeszłość historyczną i kulturową, mówiącą tym samym językiem i zamieszkującą to samo terytorium. Jeżeli na terenie państwa zamieszkiwanego przez jeden naród wyróżniają się inne odrębne grupy narodowe, to określa się je mianem mniejszości narodowej albo mniejszości etnicznej.
Do państw historycznie wielonarodowych w Europie należą m.in.:
Belgia, w której północną część kraju zamieszkują Flamandowie używający języka flamandzkiego (niderlandzkiego – język urzędowy w Holandii), a część południową Walonowie posługujący się językiem francuskim (walońskim);
Wielka Brytania, w której mieszkają Anglicy, Szkoci, Irlandczycy i Walijczycy; językiem urzędowym jest angielski, ale zachowały się języki mniejszościowe: walijski, szkocki (gaelicki).
W niektórych państwach obok miejscowej ludności występuje duża grupa ludności napływowej i wówczas te państwa również należy uznać za wielonarodowe. Należą do nich m.in.: Estonia, Łotwa, Luksemburg, Francja, Niemcy, Holandia, Szwajcaria. Szczególnym przykładem państwa wielonarodowego jest Federacja Rosyjska: dominującą grupą są tam Rosjanie, ale oprócz nich występuje kilkanaście odrębnych grup narodowościowych, a także dziesiątki grup etnicznych.
Państwa, w których zamieszkuje jeden naród, to państwa o dużej spójności etnicznej. W Europie należą do nich m.in.: Portugalia, Grecja, Polska, Norwegia, Albania. W wielu europejskich państwach jednonarodowych mieszkają grupy etniczne mające odrębny język i kulturę, ale nie są one zbyt liczne. Jednym z procesów, który objął Europę w ostatnich kilkudziesięciu latach, są ruchy migracyjne, tj. przemieszczanie się ludności między państwami w celu zmiany miejsca pobytu. Większość państw w Europie ma dodatnie saldo migracji, co oznacza, że imigracja (przyjazdy ludności) jest wyższa niż emigracja (wyjazdy ludności). W 2020 roku najwyższe dodatnie saldo migracji zanotowano w Niemczech (220 tys.). Do państwa tego migruje głównie ludność z Europy Środkowej i Wschodniej oraz z Afryki, Azji i Ameryki Południowej.
Polecenie 2
Odszukaj w dostępnych źródłach wiedzy informacje o mniejszościach narodowych zamieszkujących w Europie. Podaj nazwę państwa, w którym występuje i opisz, dlaczego właśnie w nim zamieszkuje wybrana mniejszość narodowa.
RNuB0TvDfgHh4
Przydatne informacje znajdziesz w internecie. Zwróć uwagę na przeszłość kolonialną mniejszości narodowej oraz państwa, które ona zamieszkuje.
Przykładami mniejszości narodowych w krajach europejskich mogą być:
a) Algierczycy we Francji – Algieria była najważniejszą kolonią Francji; francuska obecność kolonialna w Algierii miała ogromny wpływ zarówno na Algierczyków, jak i na dzisiejszą Francję, w której więcej jest migrantów pochodzenia algierskiego niż europejskiego.
b) Turkowie w Niemczech – 30 października 1961 roku zawarto umowę między Turcją a Niemcami o naborze pracowników; ta data jest początkiem emigracji obywateli Turcji do Niemiec, w których w 2018 roku mieszkało już około 1,5 mln Turków.
c) Brazylijczycy w Portugalii – Brazylijczycy stanowią najliczniejszą grupę legalnie zamieszkałych w Portugalii cudzoziemców; wiąże się to z kryzysem gospodarczym w Brazylii oraz przeszłością kolonialną obu państw.
Rt8HpLNqNpc1y
Ri9mZIEsNMiAS
RTyzzto3w7wbg
R13oT9xwqXBik
iC6cEVo26X_d5e317
3. Grupy językowe w Europie
Ludność Europy posługuje się językami należącymi do trzech rodzin językowych: indoeuropejskiej, uralskiej i ałtajskiej. Z rodziny języków indoeuropejskich wywodzą się trzy grupy językowe: romańska, germańska i słowiańska mające w Europie największy zasięg. Mniejszy zasięg mają języki z dwóch pozostałych rodzin. Językiem izolowanym, to znaczy niemającym pokrewieństwa z innymi, jest baskijski używany przez grupę ludności żyjącą w zachodniej części Pirenejów. Basków uznaje się za jedyną rdzenną nieindoeuropejską grupę ludności w Europie.
R1SCRlQ4rDdbC
Języki romańskie wytworzyły się z połączenia łaciny używanej w Imperium Rzymskim z lokalnymi językami występującymi na terenach objętych wpływami tego państwa. Romanizacji podlegały obszary leżące w basenie Morza Śródziemnego i nad Dunajem. Do tej grupy języków należą: włoski, francuski, hiszpański, portugalski, rumuński, a także kataloński i galicyjski na Półwyspie Iberyjskim.
Do grupy języków germańskich należą: angielski, niemiecki, duński, niderlandzki, szwedzki, norweski i islandzki. Mieszkańcy Wysp Fryzyjskich leżących u wybrzeży Holandii i Niemiec posługują się językiem fryzyjskim, a mieszkańcy Wysp Owczych mówią językiem farerskim. Oba te języki należą także do grupy języków germańskich.
Języki słowiańskie swym zasięgiem obejmują prawie cały region Europy Wschodniej, obszary leżące na pograniczu z Europą Zachodnią i większą część Półwyspu Bałkańskiego. Do tej grupy należą m.in. języki: rosyjski, ukraiński, białoruski, polski, czeski, słowacki, serbski, chorwacki, bułgarski, słoweński, macedoński. Na obszarze Łużyc, położonych na południowym wschodzie Niemiec przy granicy z Polską, mieszka niewielka grupa ludności posługująca się językami górnołużyckim i dolnołużyckim, również należącymi do języków słowiańskich.
W północno‑wschodniej części Europy, nad Morzem Bałtyckim żyją grupy ludności posługujące się językami bałtyckimi (litewskim i łotewskim) oraz językami ugrofińskimi (fińskim i estońskim). Do tej grupy należy także język węgierski. W południowej części Półwyspu Bałkańskiego występują trzy odrębne języki: grecki, albański i turecki. Języki europejskie w formie pisanej wykorzystują trzy alfabety: grecki, łaciński i cyrylicę.
R8cbRZs1oaVC3
R7YsK57D2vRu5
R8Jr91Y5tT6CX
RmsTueo5yKjDF
R1OGqZHLueSaD
Kilka języków europejskich – głównie w czasach kolonialnych – zostało przeniesionych na inne kontynenty i później stały się one językami urzędowymi w wielu nowo powstałych państwach. Obecnie najbardziej rozpowszechniony jest język angielski, który uznaje się za język światowy.
Polecenie 3
Posługując się mapą tematyczną, odczytaj, do której grupy językowej należą języki: angielski, francuski, polski, węgierski, rosyjski i hiszpański.
R1HYbmQcbf0zn
Zapisz, do której grupy językowej należą języki: angielski, francuski, polski, węgierski, rosyjski i hiszpański.
REuHjva9m6JLI
Wykorzystaj mapę grup językowych w Europie zamieszczonej w tym materiale lub wykorzystaj inne źródło wiedzy, np. internet.
Wymienione języki należą do następujących grup językowych: angielski - germańskie, francuski - romańskie, polski - słowiańskie, węgierski - uralskie, rosyjski - słowiańskie, hiszpański - romańskie.
Polecenie 4
Korzystając z różnych źródeł, podaj przykłady państw świata, w których językami urzędowymi są języki europejskie: angielski, hiszpański, portugalski, francuski, holenderski.
R1aXFy7fkd812
W rozwiązaniu polecenia pomogą Ci dostępne źródła wiedzy, np. internet. Możesz również skorzystać z informacji zawartych w rozdziale 2 tego materiału.
Przykłady państw, w których językiem urzędowym jest język:
a) angielski – Filipiny, Nowa Zelandia, Stany Zjednoczone;
b) hiszpański – Meksyk, Kolumbia, Argentyna;
c) portugalski – Brazylia, Angola, Gwinea Równikowa;
d) francuski – Senegal, Kongo, Gabon;
e) holenderski – Surinam, Antyle Holenderskie.
iC6cEVo26X_d5e390
4. Zróżnicowanie wyznaniowe ludności w Europie
Ważnym elementem społecznym wpływającym w większym lub mniejszym stopniu na życie ludzi jest przynależność do danej grupy wyznaniowej. W Europie najliczniejszą grupą są chrześcijanie. Historyczne podziały doprowadziły do powstania dużych odłamów tej religii. Dzisiaj w określonych regionach lub państwach mieszkają większe lub mniejsze grupy wyznawców jednego z odłamów chrześcijaństwa.
RG3FS0EFTsWuc
Polecenie 5
Posługując się mapą tematyczną znajdującą się w atlasie, opisz rozmieszczenie wyznawców głównych odłamów chrześcijaństwa w Europie.
RUaM4lI8BzquS
Opisz rozmieszczenie wyznawców głównych odłamów chrześcijaństwa w Europie.
RrtksvhUSjlhC
Możesz skorzystać np. z internetowych źródeł wiedzy.
Istnieją trzy główne odłamy chrześcijaństwa: katolicyzm, protestantyzm oraz prawosławie.
Katolicyzm jest dominującym wyznaniem w: Polsce, Hiszpanii, Portugalii, Francji, Włoszech, Austrii, Węgrzech, Słowacji, Luksemburgu, Czechach, Litwie, Irlandii, wschodnich i południowych prowincjach Holandii oraz południowych i zachodnich landach Niemiec.
Protestantyzm dominuje w: Norwegii, Danii, Szwecji, Finlandii, Wielkiej Brytanii, Łotwie, środkowej i północnej Holandii oraz wschodnich i północnych landach Niemiec.
Prawosławie jest natomiast dominującym wyznaniem w: Rosji, Grecji, Bułgarii, Serbii, Gruzji, Ukrainie, Czarnogórze, Białorusi, Macedonii Północnej, Rumunii i na Cyprze.
RkMHDriJZAHWL
R1PM5vPFI9Anb
RSsmeOafNuKZT
R1P8ZlUX9aXZL
RfAg6msDo0PXS
RuQI1tJDnzJef
iC6cEVo26X_d5e435
5. Struktura ludności Europy według wieku
Do opisu struktury wieku posłużymy się diagramem przedstawiającym ludność Europy według trzech grup wiekowych:
0–14 lat – ludność młoda,
15–64 lata – ludność dojrzała,
powyżej 65 lat – ludność stara.
R13cEPuet1IC01
Polecenie 6
Porównaj dane przedstawiające strukturę wieku ludności Europy ze strukturą wieku ludności na pozostałych kontynentach.
R99pp9LAdieX1
Weź pod uwagę udział procentowy ludności w poszczególnych grupach wiekowych.
Europa na tle innych kontynentów cechuje się największym udziałem osób starszych w społeczeństwie. Zbliżona do europejskiej wartość odsetka osób starszych występuje w Ameryce Północnej i Australii i Oceanię. Najmniejszy odsetek osób starszych występuje w Afryce. Jeśli chodzi o strukturę osób młodych do lat 14, to w Europie występuje najmniejszy odsetek osób w takim wieku. Największy udział osób w wieku do 14 lat jest w Afryce i Azji. Natomiast udział osób w wieku 15–65 lat na niemal wszystkich kontynentach oscyluje w granicach 65–67 % (z wyjątkiem Afryki – 56 %).
Struktura wieku ludności Europy jest bardzo niekorzystna. W porównaniu z innymi kontynentami grupa dzieci i młodzieży – wiek do 14 lat – jest w Europie najmniej liczna, a grupa ludności starej – wiek powyżej 65 lat – jest najliczniejsza. Ludność Europy znajduje się w stanie starości demograficznej, o czym decyduje niski przyrost naturalnyprzyrost naturalnyprzyrost naturalny i wydłużanie przeciętnego czasu życia Europejczyków. Niski przyrost naturalny występuje przede wszystkim na wschodzie naszego kontynentu, gdzie trudna sytuacja ekonomiczna ogranicza liczbę urodzeń. Natomiast w Europie Zachodniej panują bardzo dobre warunki ekonomiczne, które sprzyjają dłuższemu życiu ludzi.
R1T4J0ruNcMAa
RfWWTWwdVsFUy
iC6cEVo26X_d5e493
Podsumowanie
W Europie mieszka obecnie 745 mln ludzi (dane z 2020 roku), a udział ludności Europy w ogólnej liczbie ludności świata systematycznie maleje.
Ludność Europy jest zróżnicowana etnicznie, językowo i religijnie. Współczesna cywilizacja europejska opiera się na dorobku przeszłości – kulturze greckiej i rzymskiej oraz tradycji chrześcijańskiej.
W Europie największy zasięg mają trzy grupy językowe: romańska, słowiańska i germańska należące do tej samej rodziny języków indoeuropejskich.
Dominującą grupą wyznaniową w Europie są chrześcijanie. W poszczególnych regionach Europy występują większe grupy wyznawców każdego z głównych odłamów chrześcijaństwa: katolików, protestantów, prawosławnych.
Struktura wieku ludności w Europie jest niekorzystna; udział ludności w wieku do 14 lat jest niewielki, a w wieku powyżej 65 lat – wysoki. To wynik niskiego przyrostu naturalnego i wydłużenia średniej długości życia.
Praca domowa
1. Oblicz średnią gęstość zaludnienia w Europie w 2020 roku. Powierzchnia Europy – 10,523 mln kmIndeks górny 22.
R14wPQxaoerir
Pokaż podpowiedź#15537cwhite
Gęstość zaludnienia oblicza się poprzez podzielenie liczby ludności na danym obszarze przez powierzchnię tego obszaru.
2. Wykorzystaj wiadomości z historii i wymień miejsca, gdzie znajdują się zabytki związane ze starożytną Grecją i Cesarstwem Rzymskim. Przedstaw kilka przykładów.
RcrUzObhzHnii
Pokaż podpowiedź#15537cwhite
Starożytne zabytki mogą być związane z kulturą, religią, nauką.
3. Wyszukaj w internecie Listę światowego dziedzictwa i kultury UNESCO. Wymień zabytki kultury, które zostały wpisane na tę listę w wybranym przez Ciebie państwie europejskim.
RK8u8Prd7RjR4
Pokaż podpowiedź#15537cwhite
Listę światowego dziedzictwa UNESCO znajdziesz pod tym adresem w internecie: https://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/lista-swiatowego-dziedzictwa/.
iC6cEVo26X_d5e562
Słownik
przyrost naturalny
przyrost naturalny
różnica między liczbą urodzeń a zgonów w danym okresie i na danym terytorium, zwykle podawana w przeliczeniu na 1 000 ludności, wyrażana w ‰
iwNGe3UYyh_d5e507
Ćwiczenia
1
Ćwiczenie 1
Wskaż właściwy przebieg zmian liczby ludności Europy na tle liczby ludności świata w ostatnich kilkudziesięciu latach.
RqEMpgcSklbfX1
1
Ćwiczenie 2
Wskaż typowe państwa wielonarodowe.
RkUin6wulc6Xi1
1
Ćwiczenie 3
Uporządkuj podane języki europejskie wg grup językowych.
RyjfDvoWIHxZN1
1
Ćwiczenie 4
Wskaż trzy główne grupy europejskich chrześcijan.
R1PXKjy8xs4Qf1
2
Ćwiczenie 5
Wskaż właściwe przyczyny starzenia się europejskiego społeczeństwa.