Życie w zbiornikach wodnych
Woda zajmuje przeważającą część naszej planety. Woda słodka występuje w rzekach, jeziorach, lodowcach, pod powierzchnią ziemi. W wodach słonych i słodkich żyje wiele organizmów. Najważniejszym czynnikiem ograniczającym ich życie w wodzie jest światło słoneczne, podczas gdy na lądzie są to temperatura powietrza i opady atmosferyczne.
na czym polegają przystosowania roślin i zwierząt do życia w wodzie;
jakie są cechy charakterystyczne poszczególnych odcinków rzek i stref życia w jeziorze.
Opiszesz, jakie warunki panują w wodzie.
Wskażesz przystosowania organizmów do życia w zbiornikach wodnych.
Wyjaśnisz, dlaczego w środkowym i dolnym odcinku rzeki świat roślin i zwierząt jest bogatszy niż w górnym odcinku.
Wykażesz, w jaki sposób ilość docierającego światła, zawartość tlenu i temperatura wody wpływają na różnorodność roślin i zwierząt w poszczególnych strefach jeziora.
Omówisz warunki życia w morzu.
1. Jak żyje się pod wodą?
Ilość światła słonecznego w wodzie zależy od jej głębokości i przejrzystości. Rośliny mogą żyć do głębokości, do której dociera światło słoneczne.
Gęstość wody jest ponad 600 razy większa niż gęstość powietrza i dlatego woda stawia większy opór żyjącym w niej organizmom. Zwierzęta wodne mają różne przystosowania w budowie, dzięki którym mogą pokonać opór stawiany przez wodę.
Temperatura wody w dużych zbiornikach jest niemal stała, dlatego żyje w nich wiele różnorodnych zwierząt.
Zawartość tlenu w wodzie jest mniejsza niż w powietrzu. W wodzie zimnej jest więcej tlenu niż w ciepłej. Zwierzęta żyjące w wodzie pobierają tlen całą powierzchnią ciała lub za pomocą skrzeli. Ssaki wodne oddychają tlenem atmosferycznym za pomocą płuc, więc muszą co jakiś czas wychylić się ponad powierzchnię wody i zaczerpnąć powietrza.
Zasolenie wody jest większe w wodzie morskiej (wody słone) niż w rzekach, jeziorach i stawach (wody słodkie).
Niektóre przystosowania organizmów do życia w wodzie:
Zwierzęta aktywnie pływające mają opływowy kształt ciała.
Zwierzęta żyjące przy brzegu, narażone na gwałtowne falowanie wody lub zmianę jej poziomu, prowadzą osiadły tryb życia, zagrzebują się w podłożu lub chowają się do muszli.
Glony mogą mieć ciało wstęgowate, wiotkie, łatwo poddające się falowaniu wody.
Niektóre glony mają pęcherze pławne wypełnione gazem, dzięki którym mogą unosić się tuż pod powierzchnią wody.
Bardzo małe organizmy biernie unoszą się w wodzie.
Więcej informacji na ten temat znajdziesz w e‑materiale pt. Jak żyje się pod wodą?Jak żyje się pod wodą?.
2. Z biegiem rzeki
Czynniki, które mają wpływ na organizmy żyjące w rzece:
przejrzystość wody;
głębokość rzeki;
ilość tlenu rozpuszczonego w wodzie;
prędkość przepływu wody.
W górnym biegu rzeki woda płynie bardzo szybko, jest przejrzysta, dobrze natleniona i zimna. Żyjące tu organizmy są przystosowane do przeciwstawiania się sile wody płynącej z dużą prędkością. Glony i mchy przytwierdzają się w tym celu do kamieni. Ciało ryb jest silnie umięśnione i wydłużone, co pozwala im na zwinne pływanie mimo dużej szybkości nurtu. Przyssawki u larw niektórych owadów, np. meszek, umożliwiają przyczepienie się do kamieni.
W środkowym i dolnym biegu rzeki woda płynie wolniej, jest bardziej mętna, cieplejsza, mniej zasobna w tlen. Poziom wody może się zmieniać, np. w zależności od ilości opadów i śniegu topiącego się wiosną. Roślinność obecna jest do głębokości, do której dochodzą promienie słoneczne. Nad brzegiem występuje roślinność przybrzeżna. Zwierzęta nie muszą przeciwstawiać się szybkiemu prądowi wody, tak jak w górnym biegu rzeki. Żyją tu małże, ślimaki, raki, larwy owadów, ryby (np. okoń, karp, płoć, szczupak, leszcz), ptaki (np. kaczka, łabędź) i ssaki (np. wydra, bóbr).
Więcej informacji na ten temat znajdziesz w e‑materiale pt. Z biegiem rzekiZ biegiem rzeki.
3. Nad jeziorem
W głębokim jeziorze wyodrębnia się trzy strefy życia: przybrzeżną, toni wodnej i denną. Strefa przybrzeżna obejmuje brzeg jeziora i dno w części, do której dociera światło. Występują tu rośliny zakorzenione w dnie, których pędy wystają nad powierzchnię wody. Strefa toni wodnej obejmuje tę część wód jeziora, do której dociera światło słoneczne. Występuje tu plankton roślinny. Strefa denna to dno jeziora oraz ta część jego wód, do której nie dociera światło, co uniemożliwia rozwój roślin.
Latem górna warstwa wody ogrzewa się do temperatury ok. 20°C, w dolnej warstwie ma temperaturę ok. 4°C. Jesienią powierzchniowa warstwa wody się ochładza i w całym zbiorniku dochodzi do mieszania się wody. Zimą wskutek ujemnej temperatury powietrza powierzchniowa warstwa wody zamarza. Lód pływa po powierzchni, dlatego że jego gęstość jest mniejsza niż gęstość wody. Na dnie panuje stała temperatura ok. 4°C, dzięki czemu rośliny i zwierzęta mogą tam przetrwać zimę. Wiosną pod wpływem promieni słonecznych lód topnieje i ponownie następuje mieszanie się wód jeziora.
Więcej informacji na ten temat znajdziesz w e‑materiale pt. Nad jezioremNad jeziorem.
4. Morza i oceany
Ocean to rozległy obszar słonej wody na Ziemi oblewający lądy. Wyróżnia się cztery oceany, które zajmują dwie trzecie powierzchni planety. Są to:
Ocean Spokojny (Pacyfik);
Ocean Atlantycki;
Ocean Indyjski;
Ocean Arktyczny.
Morze jest częścią oceanu oddzieloną wyspami, cieśninami lub podwodnymi wzniesieniami. Zatoka to część zbiornika wodnego wcinająca się w głąb lądu. Cieśnina to wąski obszar wodny między obszarami lądowymi łączący dwa duże zbiorniki wodne.
Warunki życia w morzu
Strefa przybrzeżna morza to strefa wód i dna, dokąd dociera światło słoneczne, oraz brzegu lądu zalewanego przez fale. Występują tam liczne rośliny częściowo lub całkowicie zanurzone w wodzie. Zwierzęta przystosowały się do falowania wody oraz pływów – występują tu organizmy zagrzebujące się w piasku oraz osiadłe.
Strefa toni morskiej to warstwa wód, do których dociera światło słoneczne. Żyje tam plankton roślinny i zwierzęcy. Planktonu zwierzęcego jest więcej w wodach zimnych ze względu na to, że w zimnej wodzie lepiej rozpuszcza się tlen.
Strefa głębin to część wód morskich, do których nie dociera światło. Brak światła w morskich głębinach uniemożliwia rozwój roślin. Żyjące tu zwierzęta przystosowują się do braku światła, wysokiego ciśnienia i niskiej temperatury wody.
Pływy to rytmiczne zmiany poziomu mórz otwartych i oceanów, spowodowane przyciąganiem Księżyca i w mniejszym stopniu Słońca. Przypływ to moment podnoszenia się poziomu wody, a odpływ – obniżenia się poziomu wody. Przyciąganie cząsteczek wody silniej niż naszej planety powoduje podnoszenie się poziomu mórz na Ziemi po stronie skierowanej do Księżyca. Wówczas po przeciwnej stronie kuli ziemskiej poziom wody również się podnosi. W pozostałych miejscach występuje wtedy odpływ. Podobnie się dzieje w przypadku przyciągania Słońca.
Prądy morskie to uporządkowane ruchy wody w morzach i oceanach. Prądy ciepłe niosą wody cieplejsze od otaczających wód, a prądy zimne – zimniejsze.
Zadania
Który czynnik ma największy wpływ na rozmieszczenie roślin w wodzie?
- przejrzystość wody
- zasolenie wody
- opór wody
- zawartość tlenu
W rzece woda najzimniejsza i najbardziej natleniona występuje
- w górnym biegu rzeki.
- w dolnym biegu rzeki.
- w środkowym biegu rzeki.
Wskaż nazwy pór roku, w których woda w głębokim jeziorze w Polsce jest najlepiej natleniona.
- wiosna
- jesień
- lato
- zima
Połącz w pary nazwy z odpowiednimi opisami.
cieśnina, zatoka, ocean, morze
| rozległy obszar słonej wody na Ziemi oblewający lądy | |
| przybrzeżna część oceanu | |
| część morza lub oceanu wcinająca się w głąb lądu | |
| wąski obszar wodny łączący dwa duże zbiorniki wodne |
Jakie cechy przystosowują zwierzęta do życia w strefie przypływów i odpływów w morzu?
- chowanie się w muszli
- osiadły tryb życia
- twardy pancerz
- zagrzebywanie się w piasku
- cudzożywność
- wypuszczanie czarnej substancji
a) dlaczego lód nie tonie;
b) jakie znaczenie dla żyjących w jeziorze organizmów ma fakt, że lód nie tonie;
c) jakie znaczenie dla żyjących w jeziorze organizmów ma fakt, że lód się tworzy. (Uzupełnij).
Wymień podobne cechy w wyglądzie delfina i tuńczyka umożliwiające im poruszanie się w wodzie.
Perkoz rdzawoszyi to średniej wielkości ptak wodny, z wyglądu nieco podobny do kaczki. Jednak w przeciwieństwie do kaczki jego dziób nie jest płaski i szeroki. Jago nazwa pochodzi od koloru szyi, którą ptak przybiera w okresie godowym. Wybiera płytkie jeziora i stawy hodowlane porośnięte szuwarami i roślinnością wodną. Ptak buduje gniazdo na wodzie wśród szuwarów w kształcie platformy z roślin wodnych oraz mułu. Żywi się ślimakami, rakami, kijankami, owadami i ich larwami, rybami. Naturalnym wrogiem perkoza jest norka.
A. Wyjaśnij, dlaczego perkoz wybiera zbiorniki wodne porośnięte gęstą roślinnością.
B. Wyjaśnij jaki wpływ na liczebność tych ptaków może mieć usuwanie roślinności szuwarowej w stawach hodowlanym.
C. Ułóż łańcuch pokarmowy, w którym jednym z ogniw jest perkoz. (Uzupełnij).