W Afryce występują rozległe obszary, na których przez cały rok jest bardzo gorąco, lecz deszcze padają tylko przez kilka miesięcy. Przez resztę roku jest bardzo sucho. Na tych terenach można czasem zobaczyć ogromne stada antylop i zebr, przemierzają je też słonie i żyrafy.

RLkaMNx1KE7bX
Park Narodowy Tarangire w Tanzanii
Źródło: ProfessorX., Wikimedia Commons, domena publiczna.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • jakie wyróżniamy strefy oświetlenia Ziemi,

  • co to są strefy klimatyczne,

  • jaki klimat panuje w lesie równikowym.

Twoje cele
  • Opiszesz klimat panujący na sawannie.

  • Omówisz warunki życia panujące na sawannie podczas pór roku.

  • Przedstawisz znaczenie sawanny dla jej mieszkańców.

iTNtO2V6Vv_d5e222

1. Warunki środowiska na sawannie

W strefie międzyzwrotnikowej występuje sawanna. Słońce codziennie wznosi się tam bardzo wysoko. W rezultacie przez cały rok jest tam niezwykle gorąco. Deszcze padają przez kilka miesięcy, w okresie, kiedy Słońce w południe jest najwyżej. Okres ten nazywamy porą deszczową. Rośliny mają wody pod dostatkiem, więc bujnie się wówczas rozwijają, kwitną i wydają owoce. Drugą porą roku jest pora sucha. Nadal jest gorąco, ale brakuje wody, więc roślinność częściowo zamiera aż do następnej pory deszczowej. Wody w głębokich warstwach gleby i w skałach podłoża wystarcza tylko dla nielicznych drzew i krzewów. Większość z nich zrzuca w tym okresie liście, aby nie tracić wody przez parowanie, a rośliny zielne wysychają. Jedynie w dolinach rzek pojawiają się wąskie pasy wiecznie zielonych drzew, zwane lasami galeriowymilasy galeriowelasami galeriowymi.

Sawanny występują na obszarach między zwrotnikami Raka i Koziorożca. Zajmują one blisko 50 % powierzchni Afryki. Występują również na innych kontynentach: Ameryce Południowej, Ameryce Północnej, Azji, Australii.

R5kYFm2k5Q9s31
Mapa świata prezentuje występowanie sawanny na Ziemi. Sawannę oznaczono kolorem zielonym na mapie. Sawanna występuje w: Afryce na północ i na południe od lasów równikowych, na Madagaskarze, w Ameryce Południowej na północ i południe od Amazonii, Ameryce północnej na pograniczu Meksyku i południowych krańcach USA, środkowych Indiach i północno-wschodniej oraz zachodniej Australii. Pod numerem jeden, na kontynencie Ameryka Północna, widnieje tekst: Porośnięte trawą równiny występują na pograniczu Meksyku i południowych krańców USA. Pod numerem dwa, na kontynencie Ameryka Południowa, widnieje tekst: Sawanna rozciąga się na północ i południe od Amazonii – na Wyżynie Brazylijskiej, równinie Gran Chaco, Nizinie Orinoko. Pod numerem trzy, na kontynencie Afryka, widnieje tekst: Sawanna obejmuje około 40–45 % kontynentu oraz wschodnią część Madagaskaru. Pod numerem cztery, na kontynencie Azja, widnieje tekst: W Azji strefa sawanny obejmuje środkowe Indie oraz Cejlon. Pod numerem pięć, w Australii, widnieje tekst: Sawanny obejmują również wschodnią część Australii.
Rozmieszczenie sawann na kuli ziemskiej
Źródło: www.epodreczniki.pl, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
RdBcLlaBL9FXy
Klimatogram przedstawiający temperaturę i wysokość opadów na sawannie
Źródło: epodreczniki.pl, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
1
Ćwiczenie 1
RWJKAfmZtMC7X
Odszukaj na mapie Afryki miasto Malakal i określ jego położenie. Nad jaką rzeką jest ono położone. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RSREpvD0HUnFA
Ćwiczenie 1
Wersja alternatywna ćwiczenia: Zaznacz cechy charakterystyczne dla sawanny. Możliwe odpowiedzi: 1. rozległe równiny porośnięte trawami i roślinami zielnymi, 2. występują dwie pory – deszczowa i sucha, 3. sawanny porasta bardzo skąpa roślinność, 4. charakteryzuje się występowaniem gleb tundrowych.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rym4k8BXwxStu1
Sawanna ma postać rozległych równin porośniętych trawami i roślinami zielnymi. Równinny krajobraz urozmaicają wzgórza i góry, które mogą być porośnięte innym typem roślinności
Źródło: Andrzej Boczarowski (opublikowano dzięki uprzejmości Parku Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie), tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
RY0BzzT1mWivE1
Kenia, Park Narodowy Tsavo – krajobraz sawanny. Na sawannie, dzięki obfitości pokarmu, mogą żyć różne zwierzęta roślinożerne. One także ograniczają liczbę drzew, zjadając ich siewki
Źródło: Andrzej Boczarowski (opublikowano dzięki uprzejmości Parku Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie), tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
RXAVup6FqVrkS1
Kenia – sawanna, pora sucha. Parasolowate akacje są jeszcze zielone, ale niektóre już usychają
Źródło: Andrzej Boczarowski (opublikowano dzięki uprzejmości Parku Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie), tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
R12OzUKIhhYlh1
Kenia – sawanna, pora deszczowa. Trawy bujnie rosną wokół akacji, na której wiszą ptasie gniazda
Źródło: Andrzej Boczarowski (opublikowano dzięki uprzejmości Parku Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie), tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
R2RlSFuG9vp9T1
Położenie Kenii na mapie świata
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
RFHVUgPl2PeDZ
Na nagraniu widoczna jest para słoni na sawannie.
R88yiF20lNHvh1
Na nagraniu widoczny jest gnu pręgowany na sawannie.
1
Ćwiczenie 2
Rt3pwebzcUZop
Wyjaśnij, dlaczego stada zwierząt roślinożernych sawanny często podejmują dalekie wędrówki. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ważne!

Istotnym czynnikiem utrzymującym wygląd sawanny jest ogień. Podczas pory suchej łatwo wybuchają pożary. Przeżywają tylko te gatunki roślin, które mają rozległe systemy korzeniowe (jak trawy) lub grubą korę (jak akacje czy baobaby). Młode drzewa, które mogłyby doprowadzić do zamiany sawanny na przykład w las, ulegają wypaleniu.

Ciekawostka

W środowisku przyrodniczym nie ma wyraźnej granicy między wilgotnym lasem równikowym a trawiastą sawanną. Las stopniowo staje się coraz rzadszy, drzewa są coraz niższe, zaś między drzewami pojawia się coraz więcej traw. Stopniowo coraz więcej jest gatunków odpornych na wielomiesięczną suszę. Zanikają te, które wymagają stałej i wysokiej wilgotności.

iTNtO2V6Vv_d5e290

2. Ludzie na sawannie

Obecnie sawanny są zamieszkane, ale gospodarka ogranicza się do hodowli zwierząt i uprawy roli. Ważnym czynnikiem ekonomicznym stała się turystykaturystykaturystyka. Niegdyś na terenie Afryki organizowano myśliwskie wyprawy – safarisafarisafari. Bogaci ludzie polowali na dzikie zwierzęta, by móc pochwalić się trofeami. W pałacach wieszano spreparowane głowy zwierząt, poroża, z kości słoniowej robiono ozdoby i leki. Doprowadziło to do ogromnego spadku liczebności dzikich zwierząt. Na szczęście w ostatnich latach udało się go zahamować. Teraz dla turystów organizuje się „bezkrwawe łowy” – safari, w czasie których zwierzęta można obserwować i fotografować w naturalnym środowisku w parkach i rezerwatach. Praca strażnika w parku narodowym lub przewodnika turystów stanowi znaczące źródło dochodu dla lokalnych społeczności.

R3dajgupgv8AT
Jednym z najczęściej hodowanych na sawannie zwierząt są kozy, które potrafią się wyżywić niemal na każdym terenie
Źródło: Andrzej Boczarowski (opublikowano dzięki uprzejmości Parku Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie), tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
RvrYAv2OhoPmC
Kenia – wioska masajska. Typowe domostwa budowane z błota i patyków – najłatwiej dostępnych materiałów. Masajowie to lud półkoczowniczy, to znaczy, że co jakiś czas zmieniają miejsce pobytu
Źródło: Andrzej Boczarowski (opublikowano dzięki uprzejmości Parku Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie), tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
R184F7CZoeHMz
Masajowie to lud zajmujący się od wieków hodowlą bydła, a ostatnio także rolnictwem. Na zdjęciu wojownicy masajscy gromadzący się do rytualnego tańca
Źródło: Andrzej Boczarowski (opublikowano dzięki uprzejmości Parku Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie), tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
R1dZhmC2iMp6J
Plemię Hadza to jedno z ostatnich plemion myśliwych i zbieraczy żyjące w Tanzanii. Mieszkają nad jeziorem Eyasi, w grupach liczących około 30 członków
Źródło: Andrzej Boczarowski (opublikowano dzięki uprzejmości Parku Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie), tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
1
Ćwiczenie 3
RsF4bgqVA9Ugg
Wyjaśnij, jak drzewa i krzewy sawanny przystosowują się do przetrwania pory suchej. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iTNtO2V6Vv_d5e368

Podsumowanie

  • Zmiany wysokości górowania Słońca w ciągu roku mają wpływ na wielkość opadów deszczu na sawannie.

  • Na sawannie występują dwie pory roku: sucha i deszczowa.

  • Niedobór wody na sawannie uniemożliwia wzrost dużej liczby drzew.

  • Ludzie mieszkający na sawannie zajmują się hodowlą zwierząt i uprawą roli.

  • Sawanna to niezwykle atrakcyjna turystycznie kraina, w której organizowane są bezkrwawe łowy - safari.

iTNtO2V6Vv_d5e446
bg‑azure

Praca domowa

11
Ćwiczenie 1
RkADJ1n6JScEw
Napisz, na jakie atrakcje turystyczne mogą liczyć turyści przyjeżdżający na sawannę. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iTNtO2V6Vv_d5e446

Słownik

degradacja środowiska
degradacja środowiska

procesy i zjawiska zachodzące wskutek działalności człowieka i sił przyrody prowadzące do pogorszenia stanu środowiska

lasy galeriowe
lasy galeriowe

jeden z rodzajów wilgotnych lasów równikowych rosnące wzdłuż rzek, gdzie panuje większa wilgotność; gdy rzeka jest wąska, korony drzew stykają się nad nią, tworząc zacienioną galerię

Masajowie
Masajowie

półkoczowniczy lud afrykański zamieszkujący Kenię oraz północną Tanzanię

safari
safari

niegdyś wyprawa myśliwska, obecnie rodzaj turystyki mający formę zorganizowanej wycieczki, mającej na celu obserwację i fotografowanie dzikiej przyrody

turystyka
turystyka

działania ludzi, którzy podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych i innych, przez nie dłużej niż jeden rok bez przerwy, w miejscach innych niż swoje codzienne otoczenie

iTNtO2V6Vv_d5e446

Zadania

1
Pokaż ćwiczenia:
21
Ćwiczenie 1
R11gopeyGVmi4
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Dudek, licencja: CC BY 3.0.
R1Mx9p9bgnxk6
Ćwiczenie 2
Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
Na sawannie rośliny bujnie rosną i rozwijają się
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 3
R1BseLRCinBSP1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 4
R1GzNecNn4UVP1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
iTNtO2V6Vv_d5e446
bg‑azure

Notatnik

R14ViB0NoMmIp
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.