Bronowicka chata z bajki. W widowiskowym teatrze Stanisława Wyspiańskiego

Przypomnij sobie, jakie tematy interesowały Wyspiańskiego.

Wyspiański był zainteresowany sztukami, które wyrażały ducha narodu, symboliczne i traktujące o sprawach ponadczasowych. Dlatego fascynował go teatr klasyczny, romantyczny i modernistyczny.

Synteza sztuk to próba odnalezienia wspólnego języka dla literatury i sztuki.

Wyspiański dzięki swojej wszechstronności i talentowi łączy malarstwo, muzykę, taniec i literaturę, które pozostają w ścisłym związku z tekstem. Plastyczność dramatu jest równorzędna słowu, ponieważ pojawiają się impresjonistyczne obrazy, barwne stroje ludowe oraz pastelowe kolory. Są odwołania do dzieł malarskich Jana Matejki: 'Wernyhora', 'Racławice', 'Stańczyk', 'Konstytucja 3 Maja', 'Bitwa pod Grunwaldem' oraz obrazów Jacka Malczewskiego: 'Błędne koło', 'Melancholia'. Autor przywołuje żywą krakowską muzykę oraz monotonną w czasie chocholego tańca. W dramacie autor łączy elementy realistyczne z fantastycznymi. Synkretyczna jest konstrukcja utworu: akt I jest realistyczną komedią obyczajową, akty II i III mają cechy modernistycznego dramatu wizyjno‑symbolicznego.

Przypomnij sobie, co przedstawiają obrazy i jakie symbole prezentują.

W Melancholii Malczewski przedstawił wylewający się korowód z ram płótna rozpiętego na sztalugach. Fatalistyczny pochód postaci to m.in. powstańcy, kosynierzy uzbrojeni w kosy, które są symbolami odnoszącymi się do dziewiętnastowiecznej historii Polski. Wirują one tak samo jak w finale Wesela Wyspiańskiego. Skłębione postacie pogrążają się w apatii czy śnie podobnie jak naród polski. W oknie pojawia się czarna postać Melancholii, która stoi na przeszkodzie pochodu tłumu do wolności. Z kolei Błędne koło stanowi inspirację
do stworzenia chocholego tańca. Obraz przedstawia chłopca siedzącego na drabinie otoczonego kręgiem wirujących postaci. Z jednej strony korowód jest oświetlony smugą światła, a z drugiej pozostaje w cieniu. Obraz ten tak samo jak Melancholia przedstawia wizerunek uśpionego narodu polskiego. Analogiczną sytuację ukazuje dramat Wyspiańskiego. Postaci krążące to niegotowi jeszcze
do walki zbrojnej dojrzali ludzie. Z kolei Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska Jana Matejki przedstawia błazna siedzącego ze splecionymi dłońmi, który rozmyśla nad przyszłością państwa i narodu. Jego twarz wyraża zatroskanie. W Weselu Stańczyk ukazuje się Dziennikarzowi, który należy do grupy stańczyków. Błazen daruje mu kaduceusz – symbol bierności oraz niemocy. Następnym obrazem, który mógłby stanowić ilustrację Wesela, jest Zawieszenie dzwonu Zygmunta na wieży katedry w r. 1521 w Krakowie Jana Matejki. Dzieło przedstawia scenę wciągnięcia i poświęcenia dzwonu. W dramacie Wyspiańskiego podczas rozmowy Dziennikarza ze Stańczykiem słychać bicie dzwonu Zygmunta, który symbolizuje wielkość narodu. Obraz Wernyhora Jana Matejki mógłby stanowić ilustrację Wesela. Dzieło ukazuje Wernyhorę – legendarnego lirnika ukraińskiego, który jest niesiony przez Kozaka i Ukrainkę. W Weselu Wyspiańskiego ukazuje się on Gospodarzowi i powierza zadanie wywołania zrywu narodowowyzwoleńczego, darując złoty róg.

Zwróć uwagę na słowa odnoszące się do dźwięku.

Słowo pozostaje w ścisłym związku z muzyką. Melodia zapowiada jakieś wydarzenie. Szybki rytm i skoczna melodia przyspieszają i ożywiają akcję. Muzyka zwalnia w chwili refleksji.

Zwróć uwagę, jaki nastrój buduje oświetlenie.

W tekście dramatu pojawiają się didaskalia, które zawierają określenia odnoszące się do oświetlenia, np. świeczniki przygaszone, mała lampka kuchenna, zaświecają małe łojówki i z płonącymi świeczkami, izba pozostaje ciemna — tylko alkierz oświetlony i od weselnych drzwi smuga światła. Oświetlenie pełni ważną funkcję. Wyspiański wskazuje na słabe oświetlenie, którego źródłem jest jedynie lampka kuchenna. W ten sposób tworzy nastrój tajemnicy i niezwykłości.

Przypomnij sobie, czym charakteryzuje się chłopomania.

Rachela jest oczarowana nastrojem wesela. Rozmarzona dziewczyna zapewnia Pana Młodego, że ta uroczystość będzie inspiracją do tworzenia utworów literackich. Ludowość wiążąca się z fascynacją kulturą chłopską jest przejawem chłopomanii.

Przypomnij sobie akt II dramatu, w którym pojawiają się 'Osoby dramatu'.

O ideowej i symbolicznej wymowie dramatu świadczy płaszczyzna fantastyczna. Pojawiający się w niej bohaterowie są określeni mianem Osoby Dramatu. Przybywają na wesele na zaproszenie Racheli. Pośrednikiem między światem rzeczywistym a fantastycznym staje się Chochoł. Występujące widma dopełniają charakterystyki postaci, z którymi się spotykają. Ujawniają swoje niepokoje, lęki i dylematy. Widmo ducha zmarłego na gruźlicę malarza Ludwika de Laveaux [czyt. ludwik de lawo] ukazuje się Marysi Mikołajczykównie. Ta scena symbolizuje wewnętrzny dramat miłosny, tęsknotę za innym życiem. Dziennikarzowi ukazuje się Stańczyk, duch błazna króla Zygmunta Starego, symbol mądrości polityczniej i patriotyzmu. Uświadamia on Dziennikarzowi, że głosząc poglądy konserwatywne, przyczynia się do tego, że w narodzie panuje marazm. Duch Zawiszy Czarnego, symbol bohaterstwa ukazuje się Poecie, uzmysławiając mu bezużyteczność jego poezji w czasach, gdy naród potrzebuje poezji tyrtejskiej. Dziadowi ukazuje się Upiór, duch Jakuba Szeli, przywódcy rabacji galicyjskiej. Upiór nie dostrzega wspólnego działania szlachty i chłopów. Franciszek Branicki, zdrajca Polski, ukazuje się Panu Młodemu, któremu uzmysławia, że małżeństwo z chłopką to zdrada stanu. Gospodarzowi ukazuje się Wernyhora. Jego pojawienie stanowi wyraz pragnienia czynu. Natomiast Isi ukazuje się Chochoł, którego taniec symbolizuje naród pogrążony w bezmyślności i niezdolności do podjęcia walki o wolność.

Przypomnij sobie, czym charakteryzuje się oniryzm.

Stanisław Wyspiański nawiązuje do tradycji dramatu Szekspira i romantycznego
np. Snu srebrnego Salomei Juliusza Słowackiego.