Kształtowanie się granicy z Niemcami i Czechosłowacją

Wprowadzenie

W 1918 roku Polska po 123 latach wracała na mapę Europy. Polacy podjęli starania
o jak najkorzystniejsze wytyczenie granic niepodległej Polski.

Przed walką…

Sytuacja ziem, które Polacy widzieliby w swoich granicach, a które wchodziły w skład państwa niemieckiego przed 1914 rokiem, była skomplikowana. Już po podpisaniu zawieszenia broni, nakazano Niemcom wstrzymanie się od jakichkolwiek działań, 
ale nie nakazano wycofania się z terenów byłej Rzeczypospolitej i ziem, do których Polacy zgłaszali pretensje (m.in. Pomorza i Wielkopolski).

Posłowie polscy zasiadający w parlamencie niemieckim w październiku 1918 roku wystąpili z żądaniami oderwania tych ziem od Niemiec. 11 listopada w Poznaniu ujawniła się Naczelna Rada Ludowa (NRL). Był to ośrodek władzy chcący organizować polską administrację, składający się z przedstawicieli Narodowej Demokracji i uznający zwierzchność Komitetu Narodowego Polskiego (KNP)Komitetu Narodowego Polskiego (KNP)Komitetu Narodowego Polskiego (KNP). Należy dodać, że KNP był  przez państwa zachodnie uznawany za jedynego reprezentanta sprawy polskiej. Dysponował również siłami zbrojnymi, czyli Armią HalleraArmią HalleraArmią Hallera.

NRL oraz KNP uważały, że o przynależności do Polski ziem byłego zaboru pruskiego zadecydują państwa ententyententy ententy. Odbędzie się to w wyniku dyplomatycznych ustaleń.

Za koniecznością wywalczenia militarnego tych terenów, a tym samym przypieczętowania ich przynależności do Polski, opowiadała się między innymi miejscowa Polska Organizacja Wojskowa. Zanim zapadła decyzja podczas konferencji paryskiejkonferencja paryskakonferencji paryskiej, Polacy byli już zdeterminowani do podjęcia działań zbrojnych na terenie Wielkopolski. Po podpisaniu traktatu wersalskiegotraktat wersalskitraktatu wersalskiego okazało się, że nie wszystkie jego postanowienia dotyczące polskiej granicy zachodniej usatysfakcjonują Polaków.

Powstanie wielkopolskie

26 grudnia 1918 roku do Poznania przyjechał Ignacy PaderewskiIgnacy PaderewskiIgnacy Paderewski entuzjastycznie powitany przez Polaków. Spowodowało to wrogie reakcje niemieckich mieszkańców Wielkopolski.

Polecenie 3

Na podstawie dostępnych informacji wymień funkcję, jaką współcześnie pełni zaprezentowany na ilustracji budynek poznańskiego Bazaru.

R1NqTgYb8ZwnW

Duży, czteropiętrowy budynek. Od frontu na samym środku, pomiędzy drugim a trzecim piętrem jest napis Bazar. Na parterze są duże okna, nad nimi napisy Burberry, Apart. Przed budynkiem jest ulica.

R14hV9Jkalocm

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Współcześnie Bazar pełni kilka funkcji. Jedną z nich jest funkcja handlowa, gdzie w budynku przy ulicy Paderewskiego mieszczą się ekskluzywne butiki. Bazar Poznański to biurowiec najwyższej kategorii oferujący eleganckie powierzchnie biurowe. Z uwagi na kilka sal mieszczących się w budynku, można zorganizować tam wesele lub konferencje. Bazar to też restauracja 'Bazar 1838'.

Polecenie 3

Na podstawie dostępnych informacji, napisz  jaką rolę współcześnie pełni budynek poznańskiego Bazaru.

Rt99gM6JIWdb7

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Współcześnie Bazar pełni kilka funkcji. Jedną z nich jest funkcja handlowa, gdzie w budynku przy ulicy Paderewskiego mieszczą się ekskluzywne butiki. Bazar Poznański to biurowiec najwyższej kategorii oferujący eleganckie powierzchnie biurowe. Z uwagi na kilka sal mieszczących się w budynku, można zorganizować tam wesele lub konferencje. Bazar to też restauracja 'Bazar 1838'.

Wydarzenia, które rozegrały się przy poznańskim Bazarze, zainicjowały walki w stolicy Wielkopolski i przerodziły się 27 grudnia 1918 roku w regularne powstanie wielkopolskie. Do walczących mieszkańców przyłączyli się napływający ochotnicy. Szybko doszło do rozbrojenia garnizonów niemieckich i przejęcia kontroli nad terenem, na którym toczyły się walki. Zdobyto między innymi Chodzież i Inowrocław. Niemcy byli zaskoczeni, nie spodziewali się reakcji militarnej Polaków. Ponadto szybką interwencję uniemożliwiło im wrzenie rewolucyjne na terenie Niemiec.

Oddziały powstańcze – zawieszenie broni

Dowództwo nad siłami powstańczymi sprawował najpierw major Stanisław TaczaktC3oMOIY0R_000tp001Stanisław Taczak, a później gen. Józef Dowbór‑MuśnickitC3oMOIY0R_000tp002Józef Dowbór‑Muśnicki.

RxLJua3fYXzAt

Na zdjęciu stoi ośmiu mężczyzn ubranych w mundury wojskowe. Stoją jeden obok drugiego w linii prostej. Za nimi jest budynek. Na ziemi leży śnieg.

Gdy Niemcy stłumili rewolucję i przerzucili część wojsk do Wielkopolski, zaczęli odzyskiwać utracone tereny. Wówczas jednak Francja zagroziła, że dalsze walki będą traktowane jako zerwanie rozejmu z 11 listopada 1918 roku i spowodują wznowienie działań wojennych państw ententy przeciwko Niemcom. Przebywającemu w Paryżu Romanowi Dmowskiemu udało się przekonać przedstawicieli ententy, aby wsparli działania powstańców w walce z Niemcami. Francuski marszałek Ferdinand Foch [czyt.: fosz], zagroził Niemcom, że jeśli nie wstrzymają ofensywy, alianci znów rozpoczną działania wojenne. Niemcy ugięły się i 16 lutego 1919 roku w Trewirze podpisały traktat z aliantami przedłużający rozejm w wielkiej wojnie. Jednym z ustaleń było zakreślenie linii demarkacyjnejtC3oMOIY0R_000tp003linii demarkacyjnej na trenie Wielkopolski.

RO35r3pwBp945

Zdjęcie przedstawia pomnik dwóch mężczyzn starszego i młodszego. Ubrani są w długie wojskowe płaszcze. Na głowie mają rogatywki. Starszy mężczyzna trzyma w prawej dłoni szablę. Młodszy trzyma w dłoniach karabin. Stoją na baczność. Po prawej stronie znajduje się wysoka kamienna bryła w kształcie prostopadłościanu, na której od frontu widnieje napis powstańcom wielkopolskim 1918-1919. Nad napisem jest płaskorzeźba z wizerunkiem godła polskiego z orłem. Na pozostałych ścianach bryły również są płaskorzeźby.

Pomniki, upamiętniające wydarzenia i postaci historyczne, powstają w Polsce dosyć często. Niektóre mają symbolikę jednoznacznie wskazującą, jakiego faktu dotyczą. Przekaz wizualny artysty wymaga od odbiorcy dużego skupienia i zastanowienia.

Problem Górnego Śląska

Spór o kolejne terytorium, Górny Śląsk, zamierzano rozwiązać, przeprowadzając plebiscytplebiscytplebiscyt. Zarówno Polacy, jak i Niemcy podjęli akcję propagandową, która miała pomóc każdej ze stron w osiągnięciu sukcesu.

Oprócz akcji plakatowo‑ulotkowej, Niemcy podjęli również bardziej agresywne działania. Wykorzystując fakt, że w ich rękach znajdowała się lokalna administracja, a także służby porządkowe, prześladowali polskich działaczy politycznych oraz osoby opowiadające się za Polską. Napięcia doprowadziły do wybuchu I powstania śląskiego w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku.

RFBcT5s2rdHpb

Plakat przedstawia stojącą małą, smutną dziewczynkę. W prawej ręce trzyma na sznurku zaczepione pudełko. W lewej trzyma dotykającą podłoża czerwoną chorągiewkę z wizerunkiem białego orła. Na górze plakatu jest napis "Matko, pamiętaj o mnie". Na dole jest napis "Głosuj za Polską".

I i II powstanie śląskie

Działania toczyły się przede wszystkim na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego oraz na obszarach 'niemieckiego' Górnego Śląska. Wobec przewagi sił niemieckich, powstanie upadło po niespełna tygodniu i doprowadziło do represji ze strony Niemców. Spowodowało również wysłanie na teren plebiscytowy wojsk włoskich i francuskich, które miały nadzorować sytuację na spornym obszarze. Natomiast zarząd nad Górnym Śląskiem przejęła Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa z siedzibą w Opolu. Powstały też komisariaty plebiscytowe: polski z Wojciechem KorfantymtC3oMOIY0R_000tp005Wojciechem Korfantym na czele w Bytomiu i niemiecki, kierowany przez Kurta Urbanka, w Katowicach. Obie placówki podjęły działania, które miały pomóc w przyznaniu spornego terytorium.

Niepowodzenia wojsk polskich w walce z bolszewikami kolejny raz nasiliły agresywne zachowanie Niemców. Terror bojówek niemieckich wobec polskich działaczy i zwolenników przyłączenia Górnego Śląska do Polski spowodował wzrost nastrojów patriotycznych i chęci zbrojnego rozwiązania problemu górnośląskiego. Przełom w wojnie z Armią Czerwoną skłonił do rozpoczęcia w nocy z 19 na 20 sierpnia 
1920 roku II powstania śląskiego. Nie przyniosło ono żadnych terytorialnych rozstrzygnięć i skończyło się militarną klęską Polaków, niemniej miało wpływ 
na decyzję o rozwiązaniu niemieckiej policji. W jej miejsce utworzono mieszaną polsko‑niemiecką policję plebiscytową podlegającą Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej.

RdgMpDIdhZkbd

Zdjęcie przedstawia pięciu młodych mężczyzn. Czworo z nich stoi w rzędzie, obok siebie a jeden mężczyzna klęczy. Wszyscy w dłoniach trzymają karabiny i patrzą na wprost. Ubrani są mundury wojskowe przepasane paskiem. Spodnie mają włożone do środka długich butów tzw. oficerek. Na głowie mają czapki. Za nimi widać urwisko pokryte ziemią i kamieniami.

Plebiscyt z 20 marca 1921 roku

Plebiscyt, który odbył się 20 marca 1921 roku, miał wyjątkowo wysoką frekwencję – 97,5%. Za pozostaniem Górnego Śląska w państwie niemieckim głosowało ponad 
700 tys. osób (czyli około 60%). Niemcy lepiej niż Polacy wykorzystali możliwość, że w plebiscycie mogły brać udział także wszystkie osoby urodzone na Górnym Śląsku, ale tam niemieszkające. Chociaż obie strony organizowały przyjazd emigrantów, Niemcy okazali się skuteczniejsi i przyjechało ich prawie 180 tysięcy, Polaków tylko 
10 tysięcy. Co ciekawe, wniosek o dopuszczenie do głosowania emigrantów górnośląskich zgłosił na konferencji paryskiej polski delegat prof. Eugeniusz Romer.

Polacy obawiali się, że wynik plebiscytu może spowodować przyznanie większości Górnego Śląska Niemcom. Obawy były o tyle słuszne, że z sugestią pozostawienia w państwie niemieckim całego okręgu przemysłowego wystąpili Brytyjczycy. 
Jak twierdzili, ułatwiłoby to Niemcom spłatę reparacji wojennych. Do Polski miały 
być przyłączone tylko pograniczne gminy o charakterze rolniczym. Nie oddawało 
to rzeczywistego rozkładu głosów.

III powstanie śląskie

Chcąc zapobiec niekorzystnemu podziałowi Górnego Śląska, Górnoślązacy wywołali III powstanie śląskie. Wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku. Na jego czele stanął, jako dyktator, Wojciech Korfanty, który 3 maja 1921 roku ogłosił manifest powstańczy.

Początkowo, dzięki elementowi zaskoczenia, oddziały powstańcze odnosiły sukcesy, zajmując większość spornego terytorium. Niestety, napływ niemieckich ochotników spowodował zmianę na korzyść Niemców. Po trwających dwa miesiące walkach, interwencja wojsk francuskich i włoskich doprowadziła 5 lipca do zawarcia rozejmu. Najcięższe walki w III powstaniu toczyły się o Górę Świętej Anny.

Decyzja Rady Ambasadorów

Ostateczną decyzję o podziale Górnego Śląska podjęła Rada AmbasadorówtC3oMOIY0R_000tp006Rada Ambasadorów. Była ona korzystniejsza od brytyjskich propozycji.

Dla zainteresowanych

Ze względu na podział terenu, została podpisana 15 maja 1922 roku w Genewie konwencja polsko‑niemiecka. Powodem był fakt, że teren ten do tej pory stanowił jednolity organizm pod względem gospodarczym. Konwencja miała obowiązywać przez piętnaście najbliższych lat i ułatwić korzystanie przez obie strony z zasobów podzielonego okręgu przemysłowego**.** Przede wszystkim wprowadzała w okresie przejściowym bezcłową wymianę towarową między podzielonymi terenami. Niemcy zobowiązani byli m.in. do przyjmowania przez trzy lata 6 mln ton węgla z 'polskiej' części. Oprócz kwestii gospodarczych, konwencja zapewniała możliwość posługiwania się własnym językiem, także w życiu publicznym, zakładanie szkół, organizacji kulturalnych i politycznych takim narodom jak:

• Niemcom znajdującym się na terytorium II RP.

• Polakom, którzy po podziale zamieszkiwali teren niemiecki. Podkreślono jednak, że obie społeczności muszą zachować lojalność wobec władz państwa, w którym mieszkają.

Plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu

Gdy na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt i związane z nim protesty, również 
na Warmii, Mazurach i Powiślu ludność opowiadała się za przynależnością państwową. Tereny Warmii i Powiśla zamieszkane były głównie przez osoby mówiące po polsku, ale wyznania ewangelickiego. Często to przynależność religijna wpływała na świadomość narodową, zwłaszcza, że narodowy ruch polski był tutaj słabo rozwinięty.

W komisjach sojuszniczych nadzorujących przeprowadzenie plebiscytów na tym terenie, główną rolę oprócz Włochów, odgrywali mało przychylni Polsce Anglicy. 
Nie bez znaczenia było też to, że plebiscyt na Warmii i Mazurach odbył się 11 lipca 1920 r. Ten czas był wyjątkowo niefortunny dla Rzeczypospolitej, która mierzyła się z bolszewicką ofensywą. Dodatkowo propaganda niemiecka, przedstawiająca II RP jako 'państwo sezonowe', okazała się skuteczna. Dla wielu mieszkańców tych ziem Niemcy były państwem pewniejszym, stabilniejszym. Plebiscyt zakończył się całkowitą klęską Polaków. Za przyłączeniem do Polski głosowało zaledwie
17 z 2080 gmin. W efekcie do Rzeczypospolitej przyłączono jedynie 8 pogranicznych gmin (5 na Powiślu, 3 na Mazurach).

W przypadku Pomorza Gdańskiego decyzję o przynależności do Polski, podjęto podczas obrad konferencji pokojowej w Paryżu.

Granica z Czechosłowacją – kwestia Śląska Cieszyńskiego

Sprawą problemową okazała się również próba wytyczenia granicy pomiędzy II RP a Czechosłowacją na obszarze Śląska Cieszyńskiego – terenie ważnym pod względem gospodarczym oraz komunikacyjnym. Znajdowało się tutaj zagłębie węglowe w Karwinie oraz węzeł komunikacyjny w Boguminie.

5 listopada 1918 roku czeski i polski ośrodek władzy na terenie Śląska Cieszyńskiego, Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego oraz Zemský národní výbor pro Slezsko [czyt.: zemski narodni wybor pro slesko] zawarły porozumienie o tymczasowym podziale spornego obszaru według zasady etnograficznej.

Rząd w Pradze nie uznał tego kompromisu i próbował tworzyć politykę faktów dokonanych, czyli militarnie podporządkować sobie sporny teren.

Wojska czeskie wkroczyły na Śląsk Cieszyński w styczniu 1919 roku. Był to moment o tyle trudny dla państwa polskiego, że na wschodzie toczyły się walki z Ukraińcami, a w Wielkopolsce trwało jeszcze powstanie. Pod naciskiem wielkich mocarstw wstrzymano walki (krwawe boje toczyły się m.in. pod Skoczowem) i 3 lutego 1919 roku zawarto rozejm. Dokonano nowego podziału spornego terytorium wzdłuż rzeki Olzy.

Na konferencji wersalskiej uznano, że w sprawie przynależności Śląska Cieszyńskiego do Polski lub Czechosłowacji opowie się w plebiscycie miejscowa ludność. Do plebiscytu jednak nie doszło. Podczas wizyty premiera Władysława Grabskiego w Spa (w czasie wojny z bolszewikami Grabski próbował uzyskać wsparcie ze strony mocarstw), pod naciskiem konferencji państw zachodnich, przyjęto arbitrażtC3oMOIY0R_000tp007arbitraż międzynarodowy i zaakceptowano podział Śląska Cieszyńskiego. 28 lipca 1920 roku Konferencja Ambasadorów Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych przyznała Czechosłowacji większą część Śląska Cieszyńskiego, ze wszystkimi kopalniami węgla oraz większością Spiszu i Orawy. Polska otrzymała 44% spornego terytorium zamieszkanego przez 34% ogółu tamtejszej ludności. Po stronie czeskiej pozostało około 150 tys. ludności rdzennie polskiej.

Wincenty Witos na forum sejmowym tak podsumował ten akt.

Kapsuła czasu

Zaolzie powróciło do Polski w 1938 roku po skierowaniu przez Polskę żądania do rządu w Pradze. Moment nie był najszczęśliwszy, odbyło się bowiem to wkrótce po ultimatum Hitlera, który domagał się przyłączenia do Niemiec Sudetów czeskich.

Zamiast podsumowania

RDb2hyhVGDEJF

Zdjęcie przedstawia pomnik Wojciecha Korfantego na tle drzew. Postać wyłania się z kamiennego bloku, na którym znajduje się napis: "Wojciech Korfanty 1873-1939 w 65 rocznicę wybuchu III powstania śląskiego wybitnemu synowi ziemi śląskiej, komisarzowi plebiscytowemu, przywódcy III powstania śląskiego, ofiarują siemianowiczanie 8 maja 1986". Wojciech Korfanty przedstawiony jest od pasa w górę. Ubrany jest w płaszcz, marynarkę, koszulę i krawat.