Kontynenty na Ziemi
W przeszłości wszystkie kontynenty były połączone w jeden duży. Z biegiem czasu kontynent ten uległ rozpadowi na mniejsze płyty. Skutkiem tego jest to, że ich położenie zawsze było inne niż obecnie. Ruch płyt litosfery po powierzchni naszej planety ciągle trwa.
możliwe ukształtowanie terenu,
sposoby prezentowania informacji geograficznych.
Wymienisz nazwy kontynentów i oceanów oraz wskażesz ich położenie na globusie i na mapie świata względem równika i południka zerowego.
Uporządkujesz kontynenty według ich wielkości.
Wskażesz na mapie granice między Europą i Azją.
Wymienisz i wskażesz na mapie najwyższe szczyty poszczególnych kontynentów.
Zdefniujesz pojęcia „wyspa” i „archipelag”.
1. Kontynenty
Każdy fragment kuli ziemskiej, który nie jest zalany wodami mórz i oceanów, nazywamy lądem. Wśród lądów wyróżniamy wielkie obszary o powierzchni wielu milionów kilometrów kwadratowych nazywane kontynentami oraz otoczone ze wszystkich stron wodą małe fragmenty lądowej powierzchni Ziemi nazywane wyspami.
Wśród wysp można wyróżnić wyspy kontynentalne oraz oceaniczne. Różnią się one od siebie pochodzeniem. Wyspy kontynentalne powstały poprzez oderwanie w przeszłości fragmentu lądu od sąsiedniego kontynentu. Natomiast wyspy oceaniczne powstały w większości w wyniku działalności wulkanicznej. W przeszłości nie były częścią sąsiedniego kontynentu.
Azja to największy kontynent o powierzchni około 44,6 mln kmIndeks górny 22. Leży prawie w całości na półkulach północnej i wschodniej. Wielu badaczy uważa, że wraz z Europą stanowi jeden kontynent nazywany Eurazją (o powierzchni ponad 55 mln kmIndeks górny 22).
Afryka jest drugim pod względem powierzchni kontynentem. Jej obszar to ponad 30 mln kmIndeks górny 22. Leży na północ i południe od równika oraz na wschód i zachód od południka zerowego, czyli na wszystkich półkulach. Afryka ma najwięcej państw ze wszystkich kontynentów.
Ameryka Północna ma powierzchnię ponad 24 mln kmIndeks górny 22 i położona jest w całości na półkulach północnej i zachodniej.
Ameryka Południowa ma nieco mniej niż 18 mln kmIndeks górny 22, leży po obu stronach równika, ale tylko na półkuli zachodniej. Niektórzy badacze uważają obie Ameryki za jeden kontynent.
Antarktyda ma powierzchnię zaledwie 13 mln kmIndeks górny 22 i leży wokół bieguna południowego. To jedyny duży ląd na świecie, na terenie którego nie ma żadnego państwa i który do żadnego państwa nie należy.
Europa ma powierzchnię około 10,5 mln kmIndeks górny 22 i leży wraz Azją na półkulach północnej i wschodniej, ale jej zachodnie krańce sięgają półkuli zachodniej.
Australia jest najmniejszym kontynentem o powierzchni zaledwie 7,5 mln kmIndeks górny 22 bez przybrzeżnych wysp (z całą Oceanią – 8,5 mln kmIndeks górny 22). Leży na półkulach południowej i wschodniej. Jest w całości zajęta przez jeden kraj noszący tę samą nazwę.
Islandia, która leży na środku Oceanu Atlantyckiego, tradycyjnie uznawana jest za część Europy. Dzieje się tak między innymi dlatego, że zamieszkują ją potomkowie ludzi, którzy przybyli na tę wyspę z Europy.
Wyznaczone granice między kontynentami spotykają się czasem ze sprzeciwem uczonych. Taką sytuację można zauważyć w kwestii wyznaczonej granicy lądowej między Europą i Azją. Niektórzy kwestionują jej poprowadzenie i wyznaczają inaczej przebieg granicy. Na przykład część uczonych uważa, że góry Kaukaz należą do Europy, a nie do Azji. Podobne spory dotyczą granic między obiema Amerykami oraz między Afryką i Azją. Zwykle przyjmuje się, że granicami są brzegi kanału Panamskiego (podział Ameryki) i kanału Sueskiego (Azja/Afryka), ale należy pamiętać, że kanały te wykopane są przez ludzi i nie są to granice naturalne.
2. Góry, wyspy i archipelagi
Na powierzchni lądów istnieją ukształtowane dawniej lub tworzące się obecnie góry. Najwyższy łańcuch górski świata to Himalaje, a ich najwyższy szczyt – Mount Everest [wym. mont ewerest] (znany też jako Czomolungma) – to najwyższa góra na świecie. Mierzy 8848 m n.p.m. Najwyższe łańcuchy górskie Europy to Alpy ze szczytem Mount Blanc [wym. mą blą] (4807 m n.p.m.), Pireneje i Karpaty. Tuż za granicą z Azją leżą jeszcze góry Kaukaz, czasami zaliczane do Europy; ich najwyższym szczytem jest Elbrus (5642 m n.p.m.). Po zachodniej stronie obu Ameryk ciągną się Kordyliery w Ameryce Północnej (z najwyższym szczytem McKinley [wym. makinli] – 6194 m n.p.m.) i Andy w Ameryce Południowej, których najwyższym wzniesieniem jest Aconcagua [wym. akonkagła] (6961 m n.p.m.). W Afryce najwyższy jest wulkaniczny szczyt Kilimandżaro (5895 m n.p.m.), na Antarktydzie – Masyw Vinsona (4892 m n.p.m.), a w Australii – Góra Kościuszki (2230 m n.p.m.). Warto zauważyć, że jest ona niższa od najwyższej góry w Polsce – Rysów (2499 m n.p.m.).
Kontynenty nie są jedynymi lądami. Mniejsze obszary lądów otoczone ze wszystkich stron wodą noszą nazwę wysp. Największą wyspą świata leżącą na północnym Atlantyku jest Grenlandia. Wiele wysp zgrupowanych jest w skupiska zwane archipelagami. Archipelagi ponadto posiadają wspólne pochodzenie i wykazują podobną budowę geologiczną. Liczne archipelagi otaczają Amerykę Północną, Europę i Azję. Stosunkowo mniej wysp znajduje się w pobliżu Ameryki Południowej, Afryki, Australii i Antarktydy.
Wskaż na mapie świata (np. w atlasie geograficznym) łańcuchy i masywy górskie, których nazwy zostały wymienione w tekście.
Wymień główne łańcuchy górskie świata.
Ciągle pojawiają się wątpliwości co do precyzji pomiaru wysokości Mount Everestu. Pomiary satelitarne sugerują, że może mieć wysokość 8850 m n.p.m., ale wyniki uzyskiwane innymi metodami to 8844 oraz 8846 m n.p.m. Należy pamiętać, że góra ta wraz z całymi Himalajami ciągle rośnie w tempie kilku milimetrów rocznie, a jednocześnie ulega niszczeniu przez mróz, wiatr i śnieg.
W wysokich górach giną niekiedy silni, doświadczeni i dobrze wyposażeni wspinacze. Nawet w znacznie niższych górach (takich jak na przykład w Polsce) co roku zdarzają się wypadki śmiertelne. Należy bezwzględnie zachować ostrożność podczas każdej wędrówki po górach.
Podsumowanie
Fragment kuli ziemskiej, który nie jest zalany wodami mórz i oceanów, nazywamy lądem.
Wyróżnia się 7 kontynentów. Są to: Afryka, Ameryka Południowa, Ameryka Północna, Antarktyda, Australia, Azja, Europa.
Największym kontynentem jest Azja, a najmniejszym Australia.
Najwyższe góry świata to Himalaje.
Największą wyspą świata jest Grenlandia.
Grupa kilku wysp w niedużej odległości i podobnym środowisku to archipelag.
Praca domowa
Wskaż na mapie świata wybrane wyspy lub archipelagi w sąsiedztwie kontynentów oraz te położone daleko od kontynentów, na otwartym oceanie:
• Europa: Islandia, Sycylia;
• Azja: Archipelag Malajski, Filipiny;
• Afryka: Madagaskar, Wyspy Kanaryjskie;
• Ameryka Północna: Grenlandia, Wielkie Antyle;
• Ameryka Południowa: Ziemia Ognista, Wyspy Galapagos;
• Australia: Nowa Gwinea, Tasmania;
• Pacyfik: Fidżi, Hawaje;
• Ocean Indyjski: Seszele, Malediwy.
Słownik
małe fragmenty lądowej powierzchni Ziemi otoczone ze wszystkich stron wodą
wielkie obszary lądu i powierzchni wielu milionów kilometrów kwadratowych
grupa niewielkich fragmentów lądu (wysp) znajdujących się w niewielkiej odległości od siebie; ze względu na wspólne pochodzenia posiadają podobną budowę geologiczną
powstały w wyniku oderwania w przeszłości fragmentu lądu od sąsiedniego kontynentu; wykazują podobieństwo geologiczne i podobieństwo w faunie i florze do lądu od którego się odłoczyły
powstały w większości w wyniku działalności wulkanicznej; najczęściej występują na granicy płyt tektonicznych w formie łańcuchów, ale również występują w obrębie jednej płyty
Zadania
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących rozmiarów kontynentów.
| Prawda | Fałsz | |
| Eurazja jest mniejsza od Azji. | □ | □ |
| Azja jest największym kontynentem. | □ | □ |
| Obie Ameryki razem są większe od Azji. | □ | □ |
| Australia jest najmniejszym kontynentem. | □ | □ |
| Europa jest najmniejszym kontynentem. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących Grenlandii.
| Prawda | Fałsz | |
| Grenlandia jest większa od Antarktydy. | □ | □ |
| Grenlandia leży w Ameryce Północnej. | □ | □ |
| Grenlandia jest największą wyspą Europy. | □ | □ |
| Grenlandia jest najmniejszym kontynentem. | □ | □ |
| Grenlandia nie jest wyspą, ponieważ pokrywa ją lądolód. | □ | □ |
Wskaż nazwy par kontynentów, które mają lądowe połączenia.
- Europa / Azja
- Azja / Afryka
- Ameryka Północna / Ameryka Południowa
- Europa / Afryka
- Azja / Ameryka Północna
- Azja / Australia
- Ameryka Południowa / Antarktyda
- Australia / Antarktyda
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących kontynentów.
| Prawda | Fałsz | |
| Europa nie ma granicy lądowej z Azją. | □ | □ |
| Granica w okolicach Kaukazu nie budzi wątpliwości. | □ | □ |
| Przebieg granicy między Europą i Azją od Oceanu Arktycznego do Morza Kaspijskiego nie budzi wątpliwości. | □ | □ |
| Granice Rosji są jednocześnie granicami między Europą i Azją. | □ | □ |
| Wszystkie granice lądowe między Europą i Azją biegną wzdłuż rzek. | □ | □ |
Jaką wysokość ma najwyższy szczyt kontynentalnej Australii?
- 2230 m n.p.m.
- 2499 m n.p.m.
- 3230 m n.p.m.
- 1603 m n.p.m.
- 8230 m n.p.m.
- 8848 m n.p.m.