1. Związki organiczne – węglowodory

W $\text{XVIII} \text{w}.$ związki chemiczne dzielono na związki mineralne, czyli te pozyskiwane ze skał i minerałów (nazywane dziś związkami nieorganicznymizwiązki nieorganicznezwiązkami nieorganicznymi), oraz związki organicznezwiązki organicznezwiązki organiczne, czyli wytwarzane wyłącznie przez organizmy żywe. Dopiero w $\text{XIX} \text{w}.$ (w $1828 \text{r}.$) niemiecki chemik Friedrich Wöhler (czyt. fridriś wuler) jako pierwszy otrzymał w warunkach laboratoryjnych substancję organiczną – mocznik. Jest to jeden z produktów przemiany materii ludzi i zwierząt. Chociaż podział na chemię nieorganiczną i organiczną ma podłoże historyczne, to jest on stosowany do dzisiaj, mimo że obie te gałęzie chemii mają wiele wspólnych zagadnień i wzajemnie się przenikają.

Związki organicznezwiązki organiczneZwiązki organiczne to wszystkie związki chemiczne, w skład których wchodzą węgiel oraz atomy innych pierwiastków, takich jak wodór, tlen, azot, fosfor, krzem i siarka z wyjątkiem tych najprostszych, które tradycyjnie są zaliczane do związków nieorganicznych. Nieorganiczne związki węglaNieorganiczne związki węglaNieorganiczne związki węgla to np. tlenki węgla, kwas węglowy wraz z jego solami oraz węgliki i cyjanki. Najprostszymi związkami organicznymi są węglowodorywęglowodorywęglowodory, które są zbudowane z połączonych ze sobą atomów węgla i wodoru.

2. Naturalne zasoby węglowodorów

Najzasobniejszymi naturalnymi źródłami węglowodorów są przede wszystkim tzw. paliwa kopalnepaliwa kopalnepaliwa kopalne, czyli ropa naftowa, gaz ziemny, a także węgiel kamienny, brunatny oraz inne jego odmiany, jak torf, antracyt czy szungit. Surowce te powstały z organizmów roślinnych i zwierzęcych w wyniku przeobrażenia pod wpływem odpowiedniej temperatury i wysokiego ciśnienia trwającego wiele milionów lat.

Według OPEC „Annual Stastical Bulletin $2019$” zajwiększe udokumentowane zasoby paliw kopalnych w $2018$ roku miały: Wenezuela ($303$ miliardy baryłek), Arabia Saudyjska ($267$ miliardów baryłek) i Iran ($156$ miliardów baryłek). Znaczące zasoby miały również takie kraje jak Kuwejt, Irak i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Największymi producentami ropy naftowej byli: USA ($11,0$ milionów baryłek dziennie), Rosja ($10,5$ miliona baryłek dziennie) oraz Arabia Saudyjska ($10,3$ miliona baryłek dziennie).

2.1. Ropa naftowa

Ropa naftowa jest ciekłą mieszaniną węglowodorów stałych, ciekłych i gazowych oraz związków tlenu, azotu i siarki. Jej skład zależy od źródła pochodzenia. Ropa naftowa wydobywana ze złoża ma postać gęstej cieczy, najczęściej o ciemnobrunatnej barwie i ostrym zapachu.

Przeróbka ropy naftowej polega na jej wstępnym oczyszczaniu (na przykład odsiarczaniu), a następnie przeprowadzenie destylacji frakcjonowanej. Jest to metoda wykorzystująca różnicę w temperaturach wrzenia składników mieszaniny – w tym przypadku właśnie ropy naftowej. W wyniku destylacji otrzymujemy gazy rafineryjne, benzynę, naftę, a także oleje napędowe. Substancja, pozostająca po procesie destylacji, to mazut, z którego można uzyskać inne produkty, jak asfalt naftowy, smołę, wazelinę czy parafinę. Ponadto ropa naftowa służy do produkcji opon samochodowych, olejów silnikowych, tworzyw sztucznych, materiałów wybuchowych, leków, kosmetyków oraz świec.

Polecenie 3

Obejrzyj poniższy film i wykonaj polecenia.

R1QUjX1owxzhp

W filmie omówiony zostaje przebieg doświadczenia destylacji ropy naftowej w laboratorium. Na filmie przedstawiono zestaw szkła i sprzętu laboratoryjnego do destylacji ropy naftowej.

W filmie omówiony zostaje przebieg doświadczenia destylacji ropy naftowej w laboratorium. Na filmie przedstawiono zestaw szkła i sprzętu laboratoryjnego do destylacji ropy naftowej.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1QUjX1owxzhp

W filmie omówiony zostaje przebieg doświadczenia destylacji ropy naftowej w laboratorium. Na filmie przedstawiono zestaw szkła i sprzętu laboratoryjnego do destylacji ropy naftowej.

RhD7dPzHrtcwx

Zaznacz odpowiedź na pytanie: W jakim celu do kolby dodaje się kamyki wrzenne? Możliwe odpowiedzi: 1. W celu utrzymania równomiernego ogrzewania cieczy., 2. W celu usunięcia związków siarki, obecnych w ropie naftowej., 3. W celu ułatwienia osadzania się mazutu na dnie kolby.

Rk1BqVgo1lMsD

Łączenie par. Zaznacz czy zdanie jest prawdziwe („PRAWDA”), czy fałszywe („FAŁSZ”).. Po tak przeprowadzonej destylacji frakcyjnej, uzyskujemy frakcje zawierające tylko jedną substancję.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Kolejne frakcje wrą w temperaturach odpowiednio: 100°C, 150°C oraz 250°C.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Ropa naftowa jest mieszaniną o dużej ilości składników, dlatego destylacja frakcyjna jest tylko pierwszym etapem oczyszczania.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ

Łączenie par. Zaznacz czy zdanie jest prawdziwe („PRAWDA”), czy fałszywe („FAŁSZ”).. Po tak przeprowadzonej destylacji frakcyjnej, uzyskujemy frakcje zawierające tylko jedną substancję.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Kolejne frakcje wrą w temperaturach odpowiednio: 100°C, 150°C oraz 250°C.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Ropa naftowa jest mieszaniną o dużej ilości składników, dlatego destylacja frakcyjna jest tylko pierwszym etapem oczyszczania.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ

Polska przez prawie pół wieku była światową potęgą w wydobyciu i przetwarzaniu ropy naftowej, zwanej wówczas olejem skalnym. W $1854 \text{r}.$ polski farmaceuta i chemik Ignacy Łukasiewicz uruchomił w Bóbrce pierwszą na świecie kopalnię ropy naftowej. Na Podkarpacie przyjeżdżano z Ameryki, Rosji i Imperium Brytyjskiego nauczyć się, jak ją wydobywać, a następnie jak ją destylować. Z polskich złóż w rekordowym $1906 \text{r}.$ wydobyto ponad $2 \text{mln}$ ton ropy. Później ich wydajność spadła, a na świecie odkryto bogatsze złoża.

R19EIxbzEw7XU

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa. Oznaczono i opisano główne miasta (od lewego górnego rogu: Szczecin, Gdańsk, Olsztyn, Bydgoszcz, Toruń, Białystok, Gorzów Wlkp., Poznań, Warszawa, Zielona Góra, Łódź, Wrocław, Lublin, Opole, Kielce, Katowice, Kraków, Rzeszów). W lewym dolnym rogu mapy znajduje się legenda, w której opisano znaki użyte na mapie. Na mapie kolorem fioletowym zaznaczono obszary, na których występują złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Za pomocą sygnatury wieży wiertniczej oznaczono wydobycie ropy naftowej, natomiast sygnatury palącego się płomienia — gazu ziemnego. W wielkości obszaru Pokrywają się one z miejscem występowania złóż. Ropa naftowa i gaz ziemny występują i są wydobywane w województwie podkarpackim, lubelskim (punktowo okolice Lublina i zachodnia granica województwa) lubuskim, w środkowej części województwa wielkopolskiego, w północnej części województwa dolnośląskiego oraz w północnej części województwa zachodnio—pomorskiego. Złoża ropy naftowej i gazu ziemnego występują, ale nie są wydobywane, również w województwie śląskim (okolice Zebrzydowic i po przeciwnej stronie okolice Koszarawy). Przeważa wydobycie gazu ziemnego.

Ciekawostka

Lampa naftowa

Prototyp lampy naftowej Ignacy Łukasiewicz skonstruował razem z lwowskim blacharzem Adamem Bratkowskim. Była ona masywna, z cylindrycznym blaszanym zbiornikiem na naftę, będącym jednocześnie zabezpieczeniem przed ewentualnym wybuchem paliwa (co w przypadku lamp olejowych było możliwe). Na zbiornik założono metalową rurę z okienkiem i otworami zapewniającymi przepływ powietrza. Zanurzony w zbiorniku knot był wyprowadzony specjalnym otworem ponad zbiornik do metalowej rury, gdzie się palił. Po raz pierwszy lampę naftową zapalono w aptece Mikolascha w marcu $1853 \text{r}.$, zaś w nocy $31$ lipca $1853 \text{r}.$ przy jej świetle chirurg Zaorski zoperował Władysława Choleckiego, ratując mu życie. Dzień ten uchodzi za początek światowego przemysłu naftowego. W wielu krajach lampy naftowe stanowiły w $\text{II}$ połowie $\text{XIX w}.$ popularny i tani sposób oświetlenia mieszkań. Dopiero wyparła je żarówka elektryczna.

RSPFiwIgpwMPM

Na zdjęciu przedstawiona jest lampa naftowa wykonana z mosiądzu i szkła. Na spodzie lampy znajduje się zbiornik na paliwo w kształcie ściętego stożka z wyżłobieniami. W górnej części zbiornika widoczny jest okrągły wlew paliwa zamykany mosiężną nakrętką. Dalej ku górze lampy znajduje się podstawa klosza, wewnątrz której znajduje się regulowany pokrętłem knot. Całość chroni szklany klosz, a wszystko przykryte jest mosiężną dziurkowaną pokrywą. Cała lampa oprawiona jest naokoło w mosiądzu. Posiada także uchwyt, za który można trzymać lampę.

2.2. Gaz ziemny

Gaz ziemny może występować samodzielnie lub ze złożami ropy naftowej lub węgla kamiennego. Jest to mieszanina węglowodorów gazowych – głównie metanu, w mniejszych ilościach etanu, propanu, butanu, oraz innych związków organicznych, a także nieorganicznych, takich jak tlenki węgla, tlenki azotu czy siarkowodór. Zawartość poszczególnych składników gazu ziemnego jest zmienna i zależy od miejsca wydobycia.

Gaz ziemny przed wysłaniem do odbiorców jest oczyszczany i odpowiednio przetwarzany. Ponieważ główne składniki gazu ziemnego są bezwonne, nadaje się im charakterystyczny zapach, aby był wyczuwalny w razie nieszczelności np. w kuchenkach gazowych.

2.3. Węgle kopalne

Węgle kopalne należą do nieodnawialnych surowców energetycznych. Ich odmiany różnią się barwą (od lekko brunatnej do intensywnie czarnej), twardością oraz zawartością procentową pierwiastka węgla. Warto zaznaczyć, że węgle kopalne to tak naprawdę mieszaniny różnych związków, składających się z różnych pierwiastków, i nie można ich utożsamiać z pierwiastkowym węglem.

R98pobx6s1mC8

Grafika przedstawia kawałek szungitu. Powierzchnia minerału ma barwę czarną i błyszczącą, miejscami widoczne są brązowe przebarwienia powodowane najprawdopodobniej domieszkami innych minerałów. Cechą charakterystyczną jest wyżłobiona powierzchnia, będąca powodowana przełamem muszlowym tego rodzaju węgla.

REPzXubHHkz4p

Grafika przedstawia pięć czarnych brył antracytu o nieregularnej, lekko połyskującej na kolor srebrny strukturze.

RlKoimc5JgMGV

Grafika przedstawia bryłę węgla kamiennego w kolorze grafitowym. Bryła ta ma nieregularną powierzchnię, lekko połyskującą na srebrny kolor.

RchdCH0yCNT3o

Grafika przedstawia czarną bryłę węgla brunatnego. Powierzchnia jest nieregularna, matowa.

R1XE2FTjBWyd0

Grafika przedstawia bryłę torfu. Powierzchnia koloru czarno‑brązowego, matowa i ziarnista.

Złoża węgla kamiennego w Polsce znajdują się na terenie trzech zagłębi: na Górnym Śląsku, na Lubelszczyźnie i na Dolnym Śląsku. Jednak w $2000 \text{r}.$ zaprzestano jego wydobycia w Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym. Obecnie to z Górnośląskiego Zagłębia Węglowego pochodzi ponad $90\%$ wydobywanego w Polsce węgla. Na terenach tych eksploatację złóż rozpoczęto już w połowie $\text{XVII} \text{w}.$

RAXKqMyErDHaT

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa. Na mapie oznaczono i opisano główne miasta województw. Od lewego górnego rogu: Szczecin, Gdańsk, Olsztyn, Bydgoszcz, Białystok, Toruń, Gorzów Wlkp., Poznań, Warszawa, Zielona Góra, Łódź, Wrocław, Lublin, Kielce, Opole, Katowice, Kraków, Rzeszów. Na dole mapy w legendzie opisano znaki użyte na mapie. Kolorem szarym oznaczono obszary złóż węgla kamiennego, kolorem brązowym obszary złóż węgla brunatnego. Symbolem godła górniczego (godło składa się z dwóch skrzyżowanych narzędzi: żelazka i pyrlika) w kolorze czarnym oznaczono kopalnie wydobycia węgla kamiennego, natomiast w kolorze czerwonym — węgla brunatnego. Oznaczone na mapie obszary, na których występują złoża węgla i miejsca wydobycia węgla, zasadniczo pokrywają się ze sobą. Opisano nazwy okręgów przemysłowych. Złoża węgla kamiennego występują w województwie śląskim, tam też jest największe wydobycie. Drugim obszarem dużego występowania, ale mniejszego wydobycia złóż węgla kamiennego jest Lubelskie Zagłębie Węglowe w centralno—południowym obszarze województwa lubelskiego. Niewielkie złoża węgla kamiennego występują również na południu województwa dolnośląskiego, nie ma tam natomiast jego wydobycia. Złoża węgla brunatnego zlokalizowane są w wielu miejscach w województwie lubuskim, wielkopolskim, dolnośląskim i łódzkim, miejscowo również na południu województwa mazowieckiego ale wydobycie odbywa się tylko w kilku rejonach, jak Zagłębie Bełchatowskie na południu województwa łódzkiego, Zagłębie Konińskie na wschodzie województwa wielkopolskiego i Turoszowskie przy zachodniej granicy województwa dolnośląskiego.

Podsumowanie

• Związki organiczne ulegają zwęgleniu w podwyższonej temperaturze; wydzielają się także inne produkty rozkładu termicznego substancji organicznych, jak np. woda.

• Naturalnymi źródłami węglowodorów są paliwa kopalne – gaz ziemny, ropa naftowa oraz węgle kopalne.

• Składniki ropy naftowej, np. benzynę, naftę, olej napędowy, wyodrębnia się wykorzystując proces destylacji.

• Substancje uzyskane z ropy naftowej służą do produkcji opon samochodowych, olejów silnikowych, tworzyw sztucznych, materiałów wybuchowych, leków, kosmetyków oraz świec.

Ignacy ŁukasiewiczChorkówkaZaduszniki

RyBj9pdmBOqOU

Ilustracja przedstawia portret Ignacego Łukasiewicza. Mężczyzna w garniturze siedzi bokiem do obserwatora na zdobionym krześle przy stole. Na stole leży otwarta książka. Za mężczyzną widać aparaturę laboratoryjną. Twarz naukowca jest spokojna, jego wzrok skierowany jest przed siebie. Wydaje się być zamyślony. Mężczyzna ma długą brodę oraz wąsy.

Ignacy Łukasiewicz

$\text{1822.03.08}$

$\text{1882.01.07}$

Aptekarz, konstruktor lampy naftowej i twórca przemysłu naftowego w Polsce. Jako pierwszy przeprowadził destylację ropy naftowej i założył jej pierwszą na świecie kopalnię.

Friedrich WöhlerGetyngaEschersheim

R5WN6Lte33y9a

Ilustracja przedstawia czarno biały portret Friedricha Wöhlera. Mężczyzna o ułożeniu frontalnym, patrzący się w prawą stronę obserwującego. Mężczyzna o grubych, kręconych włosach ubrany jest we frak, ma przewiązaną na szyi apaszkę.

Friedrich Wöhler

$\text{1800.07.31}$

$\text{1882.09.23}$

Niemiecki chemik, profesor uniwersytetu w Getyndze. Jako pierwszy ze związku nieorganicznego (cyjanianu amonu) otrzymał w laboratorium związek organiczny (mocznik). Odkrył karbid i opracował także metodę otrzymywania acetylenu z wody i karbidu.

Słownik

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:

1

Ćwiczenie 1

RJ8t2crQ97INA

Zaznacz wyszystkie poprawne odpowiedzi. Do grupy związków organicznych lub ich mieszanin należą: Możliwe odpowiedzi: 1. metan, 2. tlenek węgla(IV), 3. kwas węglowy, 4. benzyna, 5. węglan wapnia

Zaznacz wyszystkie poprawne odpowiedzi. Do grupy związków organicznych lub ich mieszanin należą

• metan.
• tlenek węgla(IV).
• kwas węglowy.
• benzyna.
• węglan wapnia.

1

Ćwiczenie 2

R3SMQuhWhboZQ

Połącz w pary hasła z ich objaśnieniami. Związki chemiczne węgla z innymi pierwiastkami, z wyjątkiem związków nieorganicznych (tlenki, kwas węglowy i jego sole). Możliwe odpowiedzi: 1. Związki organiczne, 2. Metan, 3. Węglowodory, 4. Benzyna Związki chemiczne, których cząsteczki są zbudowane wyłącznie z atomów węgla i wodoru. Możliwe odpowiedzi: 1. Związki organiczne, 2. Metan, 3. Węglowodory, 4. Benzyna Jest to główny składnik gazu ziemnego. Możliwe odpowiedzi: 1. Związki organiczne, 2. Metan, 3. Węglowodory, 4. Benzyna Produkt destylacji ropy naftowej. Możliwe odpowiedzi: 1. Związki organiczne, 2. Metan, 3. Węglowodory, 4. Benzyna

Połącz w pary hasła z ich objaśnieniami. Związki chemiczne węgla z innymi pierwiastkami, z wyjątkiem związków nieorganicznych (tlenki, kwas węglowy i jego sole). Możliwe odpowiedzi: 1. Związki organiczne, 2. Metan, 3. Węglowodory, 4. Benzyna Związki chemiczne, których cząsteczki są zbudowane wyłącznie z atomów węgla i wodoru. Możliwe odpowiedzi: 1. Związki organiczne, 2. Metan, 3. Węglowodory, 4. Benzyna Jest to główny składnik gazu ziemnego. Możliwe odpowiedzi: 1. Związki organiczne, 2. Metan, 3. Węglowodory, 4. Benzyna Produkt destylacji ropy naftowej. Możliwe odpowiedzi: 1. Związki organiczne, 2. Metan, 3. Węglowodory, 4. Benzyna

Połącz w pary hasła z ich objaśnieniami.

węglowodory, związki organiczne, benzyna, metan

związki chemiczne węgla z innymi pierwiastkami z wyjątkiem związków nieorganicznych (tlenki, kwas węglowy i jego sole)
związki chemiczne, których cząsteczki są zbudowane wyłącznie z atomów węgla i wodoru
główny składnik gazu ziemnego
produkt destylacji ropy naftowej

21

Ćwiczenie 3

RpFv9EvaVbQPx

Odpowiedź: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zastanów się, jak wiele związków wchodzi w skład ropy naftowej.

Pokaż odpowiedź

Nie, ponieważ ropa naftowa składa się z wielu różnych substancji organicznych o zbliżonych temperaturach wrzenia. Prostą destylacją frakcyjną można je rozdzielić na tzw. grupy wrzące.

2

Ćwiczenie 4

Na rysunku przedstawiono schemat destylacji ropy naftowej. Przyporządkuj odpowiednie frakcje/produkty destylacji do miejsc, w których są odbierane, oznaczonych cyframi $1—4$.

R152Ps9DZInMn

Grafika przedstawia schemat przetwórstwa ropy naftowej. Pierwszym etapem jest jej pozyskiwanie. Wydobycie ropy naftowej przedstawione jest za pomocą czarno białej schematycznej grafiki szybu naftowego. Pod szybem wstawione jedna pod drugą są trzy czarne krople. Pod kroplami poprowadzona jest w dół podwójna linia w kształcie litery "L" z wypełnieniem pomarańczowym. Linia żółta zmienia kolor na czerwoną. Zawija się ona w górę 4 razy w niebieskim schemacie zbiornika zwężającego się ku górze. Linia poprowadzona jest dalej prawą stronę. Linia czerwona łączy się z dużym zbiornikiem prostokątnym o zaokrąglonych rogach koloru czerwonego przechodzącego stopniowo w kolor niebieski. Zbiornik podzielony jest 4 liniami poziomymi z których odchodzą w górę po 4 strzałki. Zbiornik w ten sposób podzielony jest na frakcje. Na samym dole zbiornika jest napis "400 stopni Celsjusza". W kolejnej wyższej części zbiornika "370 stopni Celsjusza", w kolejnej - 300 stopni Celsjusza, w kolejnej - "200 stopni Celsjusza", i w kolejnej na samej górze 150 stopni Celsjusza. Przy części zbiornika o temperaturze 150 stopni Celsjusza odchodzą dwie czerwone strzałki. Nad pierwszą jest napis "benzyna" a na końcu niej jest czarno biała grafika samochodu osobowego. Nad drugą jest napis "1" a na jej końcu jest czarno biała grafika butli z gazem i kuchenki gazowej. Przy części zbiornika o temperaturze 200 stopni Celsjusza odchodzi czerwona strzałka nad którą jest napis "2" a na końcu niej jest czarno biała grafika samolotu i lampy naftowej. Przy części zbiornika o temperaturze 300 stopni Celsjusza odchodzi czerwona strzałka nad którą jest napis "3" a na końcu niej jest czarno biała grafika samochodu ciężarowego. Przy części zbiornika o temperaturze 370 stopni Celsjusza poprowadzona jest czerwona strzałka nad którą jest napis "4" a na końcu niej jest czarno biała grafika statku. Z części o temperaturze 400 stopni Celsjusza odchodzi krótka podwójna linia czerwona która odchodzi w kierunku 7 strzałek czerwonych wskazujących na zastosowanie danej frakcji poprzez czarno białe grafiki. Nad strzałkami jest napis "Ponadto ropa naftowa służy do produkcji:". Zastosowania to - produkcja opon samochodowych, olejów silnikowych, tworzyw sztucznych, materiałów wybuchowych, leków, kosmetyków i świec.

RCs7oanAvYZgL

Na rysunku przedstawiono schemat destylacji ropy naftowej. Przyporządkuj odpowiednie elementy do poszczególnych etapów oznaczonych cyframi. 1 - 1. ropa naftowa, 2. olej napędowy, 3. benzyna, 4. oliwa, 5. gaz ziemny, 6. mazut, 7. natfa
2 - 1. ropa naftowa, 2. olej napędowy, 3. benzyna, 4. oliwa, 5. gaz ziemny, 6. mazut, 7. natfa
3 - 1. ropa naftowa, 2. olej napędowy, 3. benzyna, 4. oliwa, 5. gaz ziemny, 6. mazut, 7. natfa
4 - 1. ropa naftowa, 2. olej napędowy, 3. benzyna, 4. oliwa, 5. gaz ziemny, 6. mazut, 7. natfa

Na rysunku przedstawiono schemat destylacji ropy naftowej. Przyporządkuj odpowiednie elementy do poszczególnych etapów oznaczonych cyframi. 1 - 1. ropa naftowa, 2. olej napędowy, 3. benzyna, 4. oliwa, 5. gaz ziemny, 6. mazut, 7. natfa
2 - 1. ropa naftowa, 2. olej napędowy, 3. benzyna, 4. oliwa, 5. gaz ziemny, 6. mazut, 7. natfa
3 - 1. ropa naftowa, 2. olej napędowy, 3. benzyna, 4. oliwa, 5. gaz ziemny, 6. mazut, 7. natfa
4 - 1. ropa naftowa, 2. olej napędowy, 3. benzyna, 4. oliwa, 5. gaz ziemny, 6. mazut, 7. natfa

2

Ćwiczenie 4

RwLKx5yYTbyzn

Dopasuj, jakie frakcje ropy naftowej otrzymuje się w podanych poniżej temperaturach. $150°\text{C}$ Możliwe odpowiedzi: 1. nafta, 2. olej napędowy, 3. mazut, 4. benzyna $200°\text{C}$ Możliwe odpowiedzi: 1. nafta, 2. olej napędowy, 3. mazut, 4. benzyna $300°\text{C}$ Możliwe odpowiedzi: 1. nafta, 2. olej napędowy, 3. mazut, 4. benzyna $370°\text{C}$ Możliwe odpowiedzi: 1. nafta, 2. olej napędowy, 3. mazut, 4. benzyna

Dopasuj, jakie frakcje ropy naftowej otrzymuje się w podanych poniżej temperaturach. $150°\text{C}$ Możliwe odpowiedzi: 1. nafta, 2. olej napędowy, 3. mazut, 4. benzyna $200°\text{C}$ Możliwe odpowiedzi: 1. nafta, 2. olej napędowy, 3. mazut, 4. benzyna $300°\text{C}$ Możliwe odpowiedzi: 1. nafta, 2. olej napędowy, 3. mazut, 4. benzyna $370°\text{C}$ Możliwe odpowiedzi: 1. nafta, 2. olej napędowy, 3. mazut, 4. benzyna

2

Ćwiczenie 5

Na rysunku przedstawiono rozmieszczenie złóż węgla brunatnego i kamiennego w Polsce. Przyporządkuj odpowiednie elementy do poszczególnych miejsc oznaczonych cyframi.

R1CyZvS43oJfB

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa. Oznaczono i opisano główne miasta. Na mapie kolorem szarym zaznaczono obszary, na których występują złoża węgla kamiennego, a kolorem brązowym obszary, na których występują złoża węgla brunatnego. Za pomocą sygnatur oznaczono miejsca wydobycia węgla. Zasadniczo pokrywają się one z miejscem występowania złóż. Opisano nazwy okręgów przemysłowych. Złoża węgla kamiennego występują w województwie śląskim, tam też jest największe wydobycie. Drugim obszarem dużego występowania, ale mniejszego wydobycia złóż węgla kamiennego jest Lubelskie Zagłębie Węglowe. Złoża węgla brunatnego zlokalizowane są w wielu miejscach w województwie lubuskim, wielkopolskim, dolnośląskim i łódzkim ale wydobycie odbywa się tylko w kilku rejonach. Na dole mapy w legendzie opisano znaki użyte na mapie.Na lewym skraju województwa dolnośląskiego przy granicy czeskiej jest wstawiona ramka z liczbą "1" w środku. W miejscu łączenia się trzech województw tj. województwo wielkopolskie, łódzkie i kujawsko‑pomorskie jest ramka z napisem w środku "2". W miejscu województwa łódzkiego jest ramka z napisem "3" w środku. W miejscu województwa lubelskiego jest ramka z napisem w środku "4", oraz w miejscu województwa śląskiego jest ramka z liczbą "5" w środku.

R1aMxmjDor0Fa

1 - 1. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 2. Zagłębie Turoszowskie, 3. Zagłębie Bełchatowskie, 4. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 5. Zagłębie Konińskie
2 - 1. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 2. Zagłębie Turoszowskie, 3. Zagłębie Bełchatowskie, 4. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 5. Zagłębie Konińskie
3 - 1. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 2. Zagłębie Turoszowskie, 3. Zagłębie Bełchatowskie, 4. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 5. Zagłębie Konińskie
4 - 1. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 2. Zagłębie Turoszowskie, 3. Zagłębie Bełchatowskie, 4. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 5. Zagłębie Konińskie
5 - 1. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 2. Zagłębie Turoszowskie, 3. Zagłębie Bełchatowskie, 4. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 5. Zagłębie Konińskie

1 - 1. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 2. Zagłębie Turoszowskie, 3. Zagłębie Bełchatowskie, 4. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 5. Zagłębie Konińskie
2 - 1. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 2. Zagłębie Turoszowskie, 3. Zagłębie Bełchatowskie, 4. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 5. Zagłębie Konińskie
3 - 1. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 2. Zagłębie Turoszowskie, 3. Zagłębie Bełchatowskie, 4. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 5. Zagłębie Konińskie
4 - 1. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 2. Zagłębie Turoszowskie, 3. Zagłębie Bełchatowskie, 4. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 5. Zagłębie Konińskie
5 - 1. Górnośląski Okręg Przemysłowy, 2. Zagłębie Turoszowskie, 3. Zagłębie Bełchatowskie, 4. Lubelskie Zagłębie Węglowe, 5. Zagłębie Konińskie

21

Ćwiczenie 5

Odpowiedz na pytanie: gdzie występują złoża węgla kamiennego i brunatnego?

R1cvCxV0KQ2J1

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Występują w zachodniej, południowej oraz wschodniej części kraju.

Pokaż odpowiedź

Obszary złóż węgla kamiennego: Górnośląski Okręg przemysłowy, Lubelskie Zagłębie Węglowe.

Obszary złóż węgla brunatnego: Zagłębie Bełchatowskie, Konińskie i Turoszowskie.

Ćwiczenie 6

REy5if2MbMSCR2

Zaznacz zdanie fałszywe: Możliwe odpowiedzi: 1. Paliwa kopalne powstają na skutek przeobrażeń martwych organizmów żywych, które trwają miliony lat., 2. Temperatura i ciśnienie nie mają znaczenia w procesie powstawania paliw kopalnych., 3. Do paliw kopalnych zaliczamy ropę naftową, gaz ziemny oraz węgiel kamienny., 4. Destylacja ropy naftowej umożliwia rozdzielenie jej składników na frakcje ze względu na temperaturę wrzenia.

RRYpRw8UubsBE3

Ćwiczenie 7

Zaznacz nazwiska osób zaangażowanych w stworzenie lampy naftowej. Możliwe odpowiedzi: 1. Ignacy Łukasiewicz, 2. Adam Bratkowski, 3. Karol Mikolasch, 4. Jan Zatorski, 5. Władysław Cholecki

RiEstzQydGD193

Ćwiczenie 8

Złoża gazu łupkowego są obecnie intensywnie poszukiwane. Przyporządkuj cechy gazu ziemnego i łupkowego do odpowiedniej kolumny. GAZ ŁUPKOWY Możliwe odpowiedzi: 1. gaz jest zamknięty pod ziemią przez nieprzepuszczalne warstwy skalne, 2. pozyskiwanie gazu odbywa się poprzez wykonanie szczelin w skale, aby gaz mógł dostać się do otworu wiertniczego, 3. gaz jest zamknięty w skałach o niskiej przepuszczalności, 4. pozyskiwanie gazu odbywa się poprzez wykonanie szczelin w skale, aby gaz mógł dostać dostęp do złóż jest prosty – wymaga pionowego odwiertu GAZ ZIEMNY Możliwe odpowiedzi: 1. gaz jest zamknięty pod ziemią przez nieprzepuszczalne warstwy skalne, 2. pozyskiwanie gazu odbywa się poprzez wykonanie szczelin w skale, aby gaz mógł dostać się do otworu wiertniczego, 3. gaz jest zamknięty w skałach o niskiej przepuszczalności, 4. pozyskiwanie gazu odbywa się poprzez wykonanie szczelin w skale, aby gaz mógł dostać dostęp do złóż jest prosty – wymaga pionowego odwiertu

Złoża gazu łupkowego są obecnie intensywnie poszukiwane. Przyporządkuj cechy gazu ziemnego i łupkowego do odpowiedniej kolumny. GAZ ŁUPKOWY Możliwe odpowiedzi: 1. gaz jest zamknięty pod ziemią przez nieprzepuszczalne warstwy skalne, 2. pozyskiwanie gazu odbywa się poprzez wykonanie szczelin w skale, aby gaz mógł dostać się do otworu wiertniczego, 3. gaz jest zamknięty w skałach o niskiej przepuszczalności, 4. pozyskiwanie gazu odbywa się poprzez wykonanie szczelin w skale, aby gaz mógł dostać dostęp do złóż jest prosty – wymaga pionowego odwiertu GAZ ZIEMNY Możliwe odpowiedzi: 1. gaz jest zamknięty pod ziemią przez nieprzepuszczalne warstwy skalne, 2. pozyskiwanie gazu odbywa się poprzez wykonanie szczelin w skale, aby gaz mógł dostać się do otworu wiertniczego, 3. gaz jest zamknięty w skałach o niskiej przepuszczalności, 4. pozyskiwanie gazu odbywa się poprzez wykonanie szczelin w skale, aby gaz mógł dostać dostęp do złóż jest prosty – wymaga pionowego odwiertu

3

Ćwiczenie 9

Acetylenek wapnia, potocznie zwany karbidem, to związek odkryty przez Friedriecha Wöhlera. Znalazł zastosowanie m.in. jako źródło światła w przenośnych lampach. Przeczytaj poniższy tekst i zaznacz, czy zdania są prawdziwe, czy fałszywe.

R1SFYje7jeXZs

Grafika przedstawia lampę karbidową "karbidówkę" ustawioną na niebieskim podwyższeniu. Za nią widać drewniany parkan i rośliny.

Carbide lamps, or acetylene gas lamps, are simple lamps that produce and burn acetylene (${\text{C}}_2{\text{H}}_2$) which is created by the reaction of calcium carbide (${\text{CaC}}_2$) with water (${\text{H}}_2\text{O}$). Portable acetylene gas lamps, were carried by hand or worn on the hat, were widely used in mining in the early twentieth century. Carbide lamps were also used as lighthouse beacons and as headlights on motor‑cars and bicycles. The lamp produced no carbon monoxide, consumed less oxygen, gave a brighter light than candles or oil‑wick lamps. Average runtime in carbide cap lamps was only about four hours, necessitating a carbide refill mid‑shift, which could leave the miner in darkness.

RPFcT15ioP054

Łączenie par. . Lampa karbidowa była używana jako lampa przenośna.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. W wyniku reakcji spalania zachodzącej w lampie karbidowej powstaje tlenek węgla(II).. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Karbidówka zużywa więcej tlenu niż świece lub lampy olejowe.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Karbidówka daje jaśniejsze światło niż lampa olejowa i świece.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Wadą używania lampy karbidowej jest to, że czas jej świecenia to ok. cztery godziny, więc górnicy musieli wychodzić na powierzchnię w ciemności, aby uzupełnić paliwo.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ

Łączenie par. . Lampa karbidowa była używana jako lampa przenośna.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. W wyniku reakcji spalania zachodzącej w lampie karbidowej powstaje tlenek węgla(II).. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Karbidówka zużywa więcej tlenu niż świece lub lampy olejowe.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Karbidówka daje jaśniejsze światło niż lampa olejowa i świece.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Wadą używania lampy karbidowej jest to, że czas jej świecenia to ok. cztery godziny, więc górnicy musieli wychodzić na powierzchnię w ciemności, aby uzupełnić paliwo.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ

Glossary

Glossary

carbide lamp

carbide lamp

RRz7PjaFebrwn

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P18xPMQ6x

lampa karbidowa

calcium carbide

calcium carbide

RQZWH8uGUIIrZ

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P18xPMQ6x

węglik wapnia

lighthouse beacon

lighthouse beacon

RwzwlpWkgP7GF

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P18xPMQ6x

latania morska

headlights

headlights

R18MYMIwy2zW7

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P18xPMQ6x

reflektory

carbon monoxide

carbon monoxide

RLSy5x9neTXoF

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P18xPMQ6x

tlenek węgla(II)

mining

mining

RSDpl5IZfF682

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P18xPMQ6x

górnictwo

Bibliografia

Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej, t. 1‑2, Warszawa 2021.

Encyklopedia PWN

McMurry J., Chemia organiczna, t. 1, Warszawa 2000.

OPEC launches Annual 2019 Stastical Bulletin, 54th Edition, Austria 1965‑2019.