Kiedy wchodzisz do lasu wiosną, widzisz młode pąki liściowe na gałęziach. Latem las tętni życiem. Jesienią nabiera najpiękniejszych barw – nadchodzi słynna „złota polska jesień”. Zimą las również nie zamiera. Zwierzęta zjadają owoce, które pozostały na drzewach lub szukają pożywienia w śniegu.
R14nf5KDHIlSE
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
Jakie piętra roślinności można wyróżnić w lesie klimatu umiarkowanego?
Jakie warunki panują w poszczególnych piętrach lasu i co ma na nie wpływ?
Twoje cele
Omówisz związek między następowaniem pór roku a warunkami życia w lesie.
Wskażesz przykłady leśnych gatunków roślin zimozielonych oraz zrzucających liście na zimę.
Przedstawisz przystosowania roślin zimozielonych do przetrwania okresu zimowego.
ip8xyvYgDO_d5e203
1. Jak las zmienia się w ciągu roku?
Większość dawnych, naturalnych lasów w Polsce składała się głównie z drzew liściastych zrzucających liście na zimę - brzozy, dębu, buku i olszy. Wśród nich rosły także drzewa iglaste. Obecnie, kiedy leśnicy sadzą drzewa, starają się sadzić różne gatunki, by uniknąć stworzenia monokulturmonokulturamonokultur.
R1WbRFkRr9Z9t
RgtrD5qPY8pnE
R1AWopLjPrnBt
R1aJresjpyLpB
Wczesną wiosną, gdy drzewa nie mają jeszcze liści i światło słoneczne bez przeszkód dociera do dna lasu, błyskawicznie pojawiają się pierwsze liście i kwiaty roślin runa leśnego. Jest to jedyny okres w roku, kiedy mają nie tylko odpowiednią temperaturę, ale też dostęp do dużej ilości światła. Zakwitają wówczas takie rośliny, jak przebiśniegi, zawilce, przylaszczki i wiele innych. Muszą szybko wydać owoce, zanim po 1–2 miesięcach zostaną zacienione przez liście drzew. Wiosną drzewa, korzystając z substancji zapasowych zgromadzonych w tkankach pnia i korzeni, wypuszczają liście. Wyrastają one z pąków utworzonych jeszcze w poprzednim roku. Z pąków rozwijają się też kwiaty drzew kwitnących wiosną.
RZxVdUVwCTfcQ
RWPk6TZ4LBuM7
R5GPDXE4avE7p
Gdy nastaje lato i Słońce jest wysoko na niebie, w niższych piętrach lasu robi się ciemniej i chłodniej niż w koronach drzew. Dojrzewają tam owoce drzew liściastych i szyszki drzew iglastych. Wysoka temperatura, opady deszczu i długi dzień, to warunki optymalne dla procesu fotosyntezyfotosyntezafotosyntezy. Pnie drzew i krzewów przyrastają zarówno na grubość, jak i na wysokość.
RPoXr7qs7jtDC
Jesienią Słońce jest niżej nad horyzontem, temperatura powietrza spada, a dzień robi się coraz krótszy. Rośliny rozsiewają nasiona, które przetrwają zimę. Drzewa i krzewy liściaste oraz większość roślin zielnych zrzucają liście, by ograniczyć utratę wody zimą. Woda w liściach i gałęziach mogłaby zamarznąć, uszkadzając całą roślinę. Dla organizmów ściółki i runa leśnego to czas zwiększonej aktywności.
RV7qXc3ULoAVD
Zimą ustaje fotosynteza większości roślin. Prowadzą ją w niewielkim zakresie jedynie drzewa iglaste oraz te liściaste, które nie zrzucają liści. Rośliny zielne są skryte pod warstwą śniegu, który izoluje je od zimnego powietrza, dzięki czemu mogą one przetrwać zimę.
RJ7Vh4oLgqGhn
RwTTdEjMV9ggi
Ciekawostka
Jesienna zmiana barwy liści wynika stąd, że rośliny przestają produkować zielony barwnik potrzebny do fotosyntezy. Zanim liść opadnie, stają się widoczne inne barwniki: żółte, pomarańczowe, czerwone. To one nadają liściom kolory.
ip8xyvYgDO_d5e272
2. Rośliny zimozielone
Niektóre rośliny liściaste nie zrzucają liści na zimę. Nazywamy je roślinami zimozielonymirośliny zimozieloneroślinami zimozielonymi. W Polsce do takich roślin należą prawie wszystkie drzewa i krzewy iglaste, m.in. świerk, sosna, jodła, jałowiec. Igły mają małą powierzchnię, co pozwala ograniczyć straty wody przez parowanie. Warstwa wosku tworzy ochronę przed parowaniem i mrozem. Żywica wewnątrz zamarza dopiero w bardzo niskiej temperaturze, jaka w naszym klimacie nie występuje. Tak zbudowane liście są odporne na zmiany warunków atmosferycznych i mogą być zrzucane co kilka lat. Do tego kora drzew iglastych jest gruba i skutecznie chroni żywe komórki przed mrozem. Dzięki swoim przystosowaniom, mimo niskiej temperatury powietrza, niewielkiego nasłonecznienia i ograniczonego dostępu do wody, drzewa iglaste zimą nie przechodzą w stan spoczynku i mogą zachować liście cały rok.
RANuLyLyS5z5G
R1WwCWJyQYhTp
Rvq9yizoh8pg1
R10tEHzdhd7cg
RXQNItGE6JJGL
W lasach występuje także kilka gatunków roślin liściastych, które są zimozielone. Ich liście są niewielkie, twarde, skórzaste i pokryte ochronną warstwą wosku. W ten sposób ograniczają utratę wody przez parowanie z liści. Dzięki temu liście mogą pozostać na roślinie przez cały rok, a ona sama może wiosną szybciej się rozwinąć. Do liściastych roślin zimozielonych należą borówka brusznica, pnący się po drzewach bluszcz oraz rosnąca wśród konarów drzew jemioła.
R7iaYq6IRgSXp
R15QN234bBEZc
R1Yt969MJZrR1
1
Ćwiczenie 1
Wyjaśnij, dlaczego rośliny doniczkowe nie zrzucają liści na zimę.
RIdvd0ELfb3Cw
Weź pod uwagę, jaki czynnik fizyczny wywołuje zrzucanie liści przez rośliny.
Rośliny doniczkowe nie zrzucają liści, ponieważ są przechowywane w pomieszczeniach i nie odczuwają spadku temperatur, który wywołuje tę reakcję.
Ważne!
Liście roślin zimozielonych nie są wieczne i czasem również są zrzucane. Na przykład igła sosny, w zależności od warunków, żyje od 3 do 7 lat. Wymiana igieł odbywa się stopniowo, dzięki czemu rośliny zimozielone są stale w pełni ulistnione i nie odczuwają utraty pojedynczych liści.
Ciekawostka
Modrzew jest drzewem iglastym, którego liście są cienkie i miękkie, dlatego zrzuca je na zimę. Jesienią igły modrzewia przebarwiają się na żółto.
R1RFpVipb2ioe
Ciekawostka
Liściaste rośliny zimozielone są zwykle niewielkie. Jest to również przystosowanie do zimy – kiedy spadnie śnieg, całkowicie przykrywa on roślinę. Śnieg jest co prawda zimny, ale pod nim jest i tak znacznie cieplej niż w kontakcie z powietrzem. Roślina jest więc chroniona przed mrozami.
ip8xyvYgDO_d5e344
Podsumowanie
Wiosną w lasach liściastych rośliny runa mają najlepsze warunki życia.
Jesienią drzewa i krzewy liściaste tracą liście.
Rodzime drzewa i krzewy iglaste pozostają zielone przez cały rok; jedynym wyjątkiem jest modrzew.
W warunkach naszego klimatu jest kilka gatunków zimozielonych roślin liściastych.
Ćwiczenie 2
Bez względu na porę roku idź na wycieczkę do lasu. Zaobserwuj i narysuj w poniższym polu poznane na lekcji gatunki drzew, krzewów i roślin runa leśnego.
R1TVGLAY1KaAN
Ćwiczenie 2
Wymień poznane na lekcji gatunki drzew, krzewów i roślin runa leśnego.
R50DUKVONzLnD
ip8xyvYgDO_d5e418
Słownik
fotosynteza
fotosynteza
proces wytwarzania przez rośliny zielone i niektóre bakterie związków organicznych z dwutlenku węgla i wody przy udziale światła
monokultura
monokultura
jednogatunkowa uprawa trwająca przez wiele lat na tym samym miejscu, np. sztucznie sadzony las złożony z drzew jednego gatunku; niekorzystnym skutkiem stosowania monokultur jest jednostronne zubożenie gleby i powstanie warunków sprzyjających występowaniu szkodników i chorób
rośliny zimozielone
rośliny zimozielone
rośliny, które nie zrzucają liści na zimę
ip8xyvYgDO_d5e463
Zadania
1
Pokaż ćwiczenia:
11
Ćwiczenie 1
R6BCgEev4vz1v1
R5mS6fDPmdBbK2
Ćwiczenie 2
Ćwiczenie 2
RqmGukwt8mCOv
2
Ćwiczenie 3
RZpvOHWLtTSKG1
Łączenie par. Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących zmian pór roku w lesie. Drobne rośliny runa kwitną głównie na wiosnę. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Grzyby leśne zbieramy głównie późnym latem i jesienią. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Drzewa liściaste w okresie zimowym nie prowadzą fotosyntezy. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Zimą nie ma w lesie roślin zielonych. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Modrzew jest drzewem zimozielonym. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz.
Łączenie par. Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących zmian pór roku w lesie. Drobne rośliny runa kwitną głównie na wiosnę. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Grzyby leśne zbieramy głównie późnym latem i jesienią. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Drzewa liściaste w okresie zimowym nie prowadzą fotosyntezy. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Zimą nie ma w lesie roślin zielonych. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Modrzew jest drzewem zimozielonym. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz.
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących zmian pór roku w lesie.
Prawda
Fałsz
Drobne rośliny runa kwitną głównie na wiosnę.
□
□
Grzyby leśne zbieramy głównie późnym latem i jesienią.
□
□
Drzewa liściaste w okresie zimowym nie prowadzą fotosyntezy.
□
□
Zimą nie ma w lesie roślin zielonych.
□
□
Modrzew jest drzewem zimozielonym.
□
□
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 4
R14KNVh9XNUXJ1
Łączenie par. Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe. Na wiosnę drzewa liściaste wypuszczają liście z pąków utworzonych jeszcze w poprzednim roku. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Wczesną wiosną w lasach liściastych błyskawicznie pojawiają się pierwsze liście i kwiaty drzew, a po nich rozkwitają rośliny zielne. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Wiosna to jedyny okres, gdy rośliny zielne w lasach mają pod dostatkiem światła, ciepła i wody. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz.
Łączenie par. Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe. Na wiosnę drzewa liściaste wypuszczają liście z pąków utworzonych jeszcze w poprzednim roku. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Wczesną wiosną w lasach liściastych błyskawicznie pojawiają się pierwsze liście i kwiaty drzew, a po nich rozkwitają rośliny zielne. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Wiosna to jedyny okres, gdy rośliny zielne w lasach mają pod dostatkiem światła, ciepła i wody. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz.
Wskaż, które zdanie jest prawdziwe, a które fałszywe.
Prawda
Fałsz
Na wiosnę drzewa liściaste wypuszczają liście z pąków utworzonych jeszcze w poprzednim roku.
□
□
Wczesną wiosną w lasach liściastych błyskawicznie pojawiają się pierwsze liście i kwiaty drzew, a po nich rozkwitają rośliny zielne.
□
□
Wiosna to jedyny okres, gdy rośliny zielne w lasach mają pod dostatkiem światła, ciepła i wody.
□
□
W lasach iglastych rośnie więcej gatunków roślin zielnych niż w liściastych, gdyż igły słabiej ocieniają niższe warstwy lasu niż liście o szerokiej powierzchni.