Sudety i Karpaty
Nad morze wyjeżdża się głównie latem, w górach turystów jest mnóstwo przez cały rok. Piesze wędrówki po górskich szlakach to dla wielu osób ulubiony sposób na spędzanie wolnego czasu. Co ważne, w Polsce są szczyty, na które można wejść, nie posiadając specjalnego sprzętu. Dla ludzi mieszkających na równinach taka wspinaczka może być męcząca, lecz niezapomniane widoki w pełni wynagradzają wysiłek.
gdzie na mapie Polski leży pas gór,
jakim kolorem na mapie hipsometrycznej oznaczone są góry,
na jakiej wysokości powyżej poziomu morza leżą góry.
Wskażesz na mapie Polski położenie gór średnich.
Opiszesz ukształtowanie terenu w górach średnich.
Scharakteryzujesz warunki przyrodnicze w górach średnich.
Omówisz turystykę górską.
1. Środowisko przyrodnicze gór średnich
W południowej i południowo‑zachodniej części naszego kraju znajdują się góry o wysokościach bezwzględnych siegających do ok. 1500 m n.p.m. (pojedyncze szczyty są wyższe) i sporych różnicach wysokości względnych. Szczyty tych gór są najczęściej lekko zaokrąglone, a między nimi znajdują się głębokie doliny. Nazywamy je górami średnimigórami średnimi. W Polsce należą do nich Sudety i Karpaty.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1BvYG4dP
Sudety to góry o tzw. mozaikowej budowie. Oznacza to, że różne ich partie formowały się w oddalonych od siebie w czasie erach. Najstarsze skały Sudetów to partie Gór Sowich. Możemy wyróżnić w nich kilka pasm górskichpasm górskich rozdzielonych głębokimi przełęczami. Najwyższym pasmem Sudetów są Karkonosze. Mają one kształt podłużnego wału o płaskim grzbiecie i stromych stokach. Osobliwością Karkonoszy są skałki o różnych kształtach, które powstały wskutek zamarzania wody w szczelinach skalnych oraz pod wpływem wiatru. Grzbiet Karkonoszy porośnięty jest łąkami górskimi, a w górnych partiach ich stoków rośnie płożąca się sosna kosodrzewina. Najwyższym szczytem Sudetów jest Śnieżka o wysokości 1603 m n.p.m. Do bardziej znanych pasm Sudetów należą Góry Izerskie, Góry Sowie oraz Góry Stołowe.
Sudety składają się z kilku pasm rozdzielonych kotlinamikotlinami. Dużą kotliną sudecką jest Kotlina Jeleniogórska z miastem Jelenia Góra. Inną jest Kotlina Kłodzka, której okolice wyróżniają się źródłami wód leczniczych. Wokół nich powstały miasta uzdrowiskauzdrowiska (m.in. Kudowa‑Zdrój, Lądek‑Zdrój).
Wierzchołek Śnieżki leży na granicy Polski i Czech. Dzięki temu Śnieżka jest najwyższym szczytem Sudetów w obu tych krajach. Jest też najwyższym szczytem w całych Czechach.
Do Karpat zaliczamy m.in. Beskidy składające się z wielu pasm górskich. Większość szczytów Beskidów mierzy 1000–1300 m n.p.m., a tylko pojedyncze więcej. Najwyższym szczytem polskich Beskidów jest Babia Góra osiągająca 1725 m n.p.m. Do pasm górskich Karpat zaliczamy też Pieniny oraz Bieszczady. Karpaty to góry o zróżnicowanych wysokościach; ich częścią są również Tatry, jedyne w Polsce góry wysokie. Jedną z największych atrakcji Pienin jest Pieniński PrzełomPrzełom Dunajca, czyli odcinek rzeki Dunajec, który pokonuje wiele przeszkód i tworzy zakola. Ściany skalne osiągają w tym miejscu ok. 300 m wysokości.
Odszukaj na mapie Polski całe Sudety, a następnie pasma górskie, które wchodzą w ich skład. Potem wskaż pasma wchodzące w skład Karpat.
2. Pogoda w górach
Góry charakteryzują się specyficzną pogodą. Lata są tam chłodne, a zimy bardziej mroźne niż na terenach położonych niżej. Dlatego na wysokich szczytach śnieg utrzymuje się długo. Ponadto temperatura powietrza w górach spada wraz z wysokością (o ok. 0,6 °C na każde 100 m). Na dużej wysokości panuje też niższe ciśnienie, co bywa uciążliwe dla turystów. Przez większą część roku wieje tam silny wiatr. W górach częste są gwałtowne zmiany pogody. Czasami w ciągu kilkunastu minut mogą pojawić się burzowe chmury lub przeciwnie – niesprzyjająca pogoda nagle znacznie się poprawia.
Wędrówki po górach bywają niebezpieczne, zwłaszcza powyżej 1000 m n.p.m., zimą lub w czasie burzy i mgły. Dzieci i młodzież powinny poznawać góry w towarzystwie osób dorosłych doświadczonych w wycieczkach górskich.
3. Znaczenie gospodarcze gór średnich
Tereny gór średnich są w Polsce wykorzystywane na wiele różnych sposobów. Pola uprawne powstały zwykle w dolinach i na słabo nachylonych stokach. Nieco wyżej, a nawet na szczytach niektórych gór istnieją łąki i pastwiska. Z górskich lasów pozyskiwane jest drewno – oczywiście tylko poza terenami chronionymi.
Jedną z ważniejszych dziedzin gospodarki jest turystyka. Góry przyciągają turystów niepowtarzalnym krajobrazem i niezapomnianymi widokami, rzadkimi gatunkami roślin i zwierząt oraz czystym powietrzem. Spacery górskie są też znakomitym sposobem na poprawienie kondycji. Ze względu na niewielkie nachylenia stoków w górach średnich wytyczono liczne szlaki turystyczne umożliwiające wędrówki górskie. Działają tam prężnie hotele, schroniska i pola namiotowe. Wiele osób jeździ w góry, aby uprawiać sporty. W okresie zimowym najpopularniejsze jest narciarstwo, ale góry przyciągają także zwolenników innych dyscyplin, np. wspinaczki skałkowej. Chętnie odwiedzane są uzdrowiska górskie (m.in. Duszniki‑Zdrój, Kudowa‑Zdrój, Lądek‑Zdrój).
W celu ochrony przyrody gór średnich utworzono dwa parki narodowe w Sudetach (Karkonoski Park Narodowy, Park Narodowy Gór Stołowych), cztery w Beskidach (Bieszczadzki, Magurski, Gorczański oraz Babiogórski Park Narodowy) i jeden w Pieninach (Pieniński Park Narodowy). Wiele gatunków zwierząt przetrwało tylko w górach. Większość polskich niedźwiedzi, wilków i rysiów żyje w Beskidach, a zwłaszcza w Bieszczadach. Istnieje także gatunek, który pojawił się w Sudetach stosunkowo niedawno. Jest to muflon, czyli dzika owca górska sprowadzona z wysp Morza Śródziemnego.
Niektóre szlaki w parkach narodowych są wiosną zamknięte. Chodzi o to, by zapewnić spokój zwierzętom, które w tym okresie mają sezon rozrodczy. W Karkonoszach część szlaków jest zamykana również zimą ze względu na zagrożenie lawinowe.
Podsumowanie
Góry średnie – Sudety i Karpaty – leżą na południu i południowym zachodzie Polski.
Charakterystyczne dla gór średnich są zaokrąglone szczyty rozdzielone głębokimi dolinami.
Góry to miejsce atrakcyjne przyrodniczo, mające ogromne znaczenie dla turystyki.
Praca domowa
Korzystając z map, przewodników i Internetu, zaplanuj trasę wycieczki po wybranym fragmencie gór średnich.
Słownik
góry, których wysokości bezwzględne dochodzą do 1500 m n.p.m.
rodzaj skały wykorzystywany m.in. jako materiał budowlany i dekoracyjny
wydłużona, wklęsła forma terenu otoczona wzniesieniami
grupa gór położonych blisko siebie o szczytach układających się w grzbiety
rodzaj skały wykorzystywany m.in. w rzeźbiarstwie i przemyśle ceramicznym
odcinek rzeki o wąskim dnie i stromych zboczach, w którym pokonuje ona przeszkodę
miejscowość, w której występują naturalne czynniki lecznicze, np. wody mineralne
rodzaj skały wykorzystywany m.in. w budownictwie
rodzaj skały o różnych barwach, złożony z ziaren żwiru połączonych materiałem zespalającym
Zadania
Połącz nazwy pasm górskich z nazwami właściwych gór.
Góry Stołowe, Beskidy, Bieszczady, Karkonosze, Góry Izerskie, Pieniny
| Sudety | |
|---|---|
| Karpaty |
Uzupełnij z listy.
załamanie pogody, spada, brak chmur, cieplej, rolnictwo, chłodniej, kopalnie, turystyka, tartaki, dobrą pogodę, rośnie, ciągłe deszcze, tak samo ciepło, utrzymuje się
Najważniejszą dziedziną gospodarki w górach jest ................................... Osoby zwiedzające góry powinny być przygotowane na ................................... W górach jest .................................. w porównaniu do otaczających terenów, gdyż temperatura powietrza .................................. wraz z wysokością.
Ocen prawdziwość stwierdzeń dotyczących porównania gór średnich w Polsce.
| Prawda | Fałsz | |
| Babia Góra jest wyższa od Śnieżki. | □ | □ |
| Sudety leżą na zachód w stosunku do Karpat. | □ | □ |
| Bieszczady leżą na zachód w stosunku do Beskidów. | □ | □ |
| Sudety i Beskidy mają przeważnie kopulaste szczyty. | □ | □ |
Wybierz formy działalności rolniczej w górach średnich.
- uprawa niewielkich pól w dolinach
- uprawa pól na szczytach górskich
- zbiór szyszek
- wypas owiec i bydła na pastwiskach górskich
- polowanie na wilki
- karmienie zwierząt
- turystyka
Wskaż udogodnienia dla turystów w górach.
- znakowane szlaki
- liczne lotniska
- porty morskie
- schroniska, hotele i pensjonaty
- trasy narciarskie
- zakłady przemysłowe
- pola uprawne
- kopalnie węgla kamiennego