1. Właściwości mydeł i ich otrzymywanie

MydłamydłaMydła mają zdolność pienienia się w wodzie i usuwania brudu. Te twarde, stosowane w gospodarstwie domowym, są mydłami sodowymi z dodatkiem substancji zapachowych i barwników. Natomiast składnikami innych produktów, np. kremów do golenia czy preparatów myjących w płynie, są zwykle mydła potasowe.
Mydła są solami wyższych kwasów karboksylowych (kwasów tłuszczowych) – najczęściej kwasu kwasu heksadekanowego (palmitynowego), oktadekanowego (stearynowego) oraz oktadek–$9$–enowego (oleinowego). Są to między innymi:

• heksadekanian (palmitynian) sodu ${\text{C}}_{15}{\text{H}}_{31}\text{COONa}$;

• oktadekanian (stearynian) potasu ${\text{C}}_{17}{\text{H}}_{35}\text{COOK}$;

• oktadek–$9$–enian (oleinian) sodu ${\text{C}}_{17}{\text{H}}_{33}\text{COONa}$.

Znane są takie rodzaje mydeł, które zamiast kationu metalu zawierają inne ugrupowania pierwiastków, jak chociażby kation amonowy. Mydła można podzielić ze względu na ich rozpuszczalność w wodzie:

• mydła rozpuszczalne: sodowe, potasowe, amonowe;

• mydła nierozpuszczalne: glinowe, żelazowe, wapniowe, magnezowe.

Mają wiele zastosowań. Najczęściej są stosowane jako środki myjące, ale używa się ich również jako dodatków do smarów (mydła litowe) i impregnatów tkanin w produkcji np. namiotów.

R1V3kuYEldbi5

Ilustracja przedstawia widok z perspektywy osoby znajdującej się wewnątrz zielonego namiotu, zwróconej przodem w stronę jego wejścia. Wejście jest otwarte, a przed nim znajduje się gęsty las. Ziemia pokryta jest opadłymi liśćmi i gałęziami, porasta ją również mech.

W wyniku reakcji kwasu heksadekanowego z wodorotlenkiem sodu powstaje sól – heksadekanian (palmitynian) sodu (mydło). Reakcja przebiega zgodnie z równaniem:

R1I0FooTAnJJ3

Grafika przedstawia czarne tło z zapisanym na nim na biało równaniem reakcji otrzymywania palmitynianu sodu: ${\text{C}}_{15}{\text{H}}_{31}\text{COOH}+\text{NaOH}\to {\text{C}}_{15}{\text{H}}_{31}\text{COONa}+{\text{H}}_2\text{O}$. Poniżej kolorem żółtym słownie zapisano substraty oraz produkty reakcji, kolejno od lewej są to: kwas heksadekanowy (palmitynowy), wodorotlenek sodu, heksadekanian (palmitynian) oraz woda.

Mydło jest substancją powierzchniowo czynnąsubstancja powierzchniowo czynnasubstancją powierzchniowo czynną. Jego działanie polega na obniżaniu napięcia powierzchniowegonapięcie powierzchniowenapięcia powierzchniowego wody.

Napięcie powierzchniowe spowodowane jest międzycząsteczkowymi siłami spójności. Dzięki temu zjawisku powierzchnia wody zachowuje się jak sprężysta błona, w wyniku czego obserwujemy powstawanie okrągłych kropli. Woda nie jest cieczą o największym napięciu powierzchniowym – jest nią rtęć.

Ra41lYae5XaTC

Ilustracja przedstawia owada siedzącego do góry nogami na źdźble trawy. Źdźbło i owad pokryte są kropelkami wody. Tło ilustracji jest zielone i rozmyte.

R1UlOLvJIO5G4

Z lewej strony ilustracji przedstawiono siły działające na cząsteczki wody znajdujące się wewnątrz cieczy. Zobrazowano je przy pomocy strzałek wychodzących z cząsteczki na kształt koła. Z prawej strony ilustracji ukazano siły działające na cząsteczki wody znajdujące się na powierzchni cieczy. W tym przypadku strzałki również skierowane są na zewnątrz cząsteczki, tworzą ode jednak półkole znajdujące się pod powierzchnią wody.

RGjJe656GyO01

Na ilustracji przedstawiony jest brązowy nartnik znajdujący się na powierzchni wody.

Ciekawostka

RGcd7jY79Nf7z

Ilustracja przedstawia egipski papirus, na którym, za pomocą hieroglifów, zapisany jest przepis na wytwarzanie mydła.

Ciekawostka

Jeszcze na początku $\text{XX} \text{w}.$ mydło było wytwarzane w domach i pralniach, często ze względów ekonomicznych. Surowcem do jego produkcji był tłuszcz, który zbierano miesiącami jako odpadki gospodarstwa domowego i trzymano w specjalnie do tego celu przeznaczonych beczkach lub kadziach. Do nich dodawano jeszcze ług sodowy (wodorotlenek sodu). Trzeba je było chronić przed deszczem, a w momencie słonecznych dni – wystawiać na ekspozycję Słońca. Zawartość kadzi gotowano przeważnie jesienią przez kilka godzin, dodając w miarę potrzeby większą ilość ługu. Następnie próbkę uzyskanej mieszaniny sprawdzano – jeśli twardniała, kończono proces, jeśli nie, kontynuowano gotowanie lub poddawano dalszej obróbce.

RjPiGTQWr6RFs

Fotografia przedstawiająca kobietę wytwarzającą mydło na początku dwudziestego wieku. Kobieta znajduje się na polanie w lesie, pochyla się nad garnkiem stojącym na palenisku. W tle rosną drzewa, a pomiędzy nimi prześwituje niebo.

Proces otrzymywania mydła z tłuszczu, zwany zmydlaniem tłuszczówzmydlanie tłuszczów (saponifikacja)zmydlaniem tłuszczów, można przedstawić w postaci schematu:

Przebieg reakcji otrzymywania mydła z tłuszczu przebiega zgodnie z równaniem:

RxtVtHbwgRmaG

Grafika przedstawia czarne tło z zapisanym na nim na biało równaniem reakcji i żółtym, słownym zapisem poniżej. Równanie reakcji otrzymywania palmitynianu sodu. Od węgla grupy $\text{CH}$ indeks dolny dwa koniec indeksu odchodzą dwa wiązania pojedyncze. Pierwsze do węgla grupy $\text{COOC}$ indeks dolny siedemnaście koniec indeksu $\text{H}$ indeks dolny trzydzieści pięć koniec indeksu, a drugie do węgla grupy $\text{CH}$ od której odchodzą dwa wiązania pojedyncze pierwsze do grupy $\text{COOC}$ indeks dolny siedemnaście koniec indeksu $\text{H}$ indeks dolny trzydzieści pięć koniec indeksu, a drugie do węgla grupy $\text{CH}$ indeks dolny dwa koniec indeksu od którego drugie wiązanie pojedyncze odchodzi do grupy $\text{COOC}$ indeks dolny siedemnaście koniec indeksu $\text{H}$ indeks dolny trzydzieści pięć koniec indeksu plus trzy cząsteczki $\text{NaOH}strzałka\; w prawo\; trzy\; cząsteczki$ \text{C}indeks\; dolny\; siedemnaście\; koniec\; indeksu$ \text{H}indeks\; dolny\; trzydzieści\; pięć\; koniec\; indeksu$ \text{COONa}plus\; cząsteczka\; gdzie\; od\; węgla\; grupy$ \text{CH}indeks\; dolny\; dwa\; koniec\; indeksu\; odchodzą\; dwa\; wiązania\; pojedyncze.\; Pierwsze\; do\; tlenu\; grupy$ \text{OH},\; a drugie\; do\; węgla\; grupy$ \text{CH}od\; której\; odchodzą\; dwa\; wiązania\; pojedyncze\; pierwsze\; do\; tlenu\; grupy$ \text{OH},\; a drugie\; do\; węgla\; grupy$ \text{CH}indeks\; dolny\; dwa\; koniec\; indeksu\; od\; którego\; drugie\; wiązanie\; pojedyncze\; odchodzi\; do\; tlenu\; grupy$ \text{OH}.\; Pod\; spodem\; podpisy:\; trioktadekanian\; gliceryny\; czyli\; tristearynian\; gliceryny\; lub\; stearyna\; plus\; wodorotlenek\; sodu\; strzałka\; w prawo\; oktadekanian\; lub\; palmitynian\; sodu\; czyli\; mydło\; plus\; propano\; jeden\; dwa\; trzy\; triol,\; inaczej\; glicerol\; lub\; gliceryna.$$$$$$$$$$

Reakcję zmydlania tłuszczów wykorzystuje się na skalę przemysłową do produkcji mydła, głównie z tłuszczów nasyconych. Proces ten polega na długotrwałym gotowaniu tłuszczów ze stężonym roztworem wodorotlenku sodu. Powstającą obok mydeł glicerynę usuwa się z końcowego produktu lub czasem pozostawia, ponieważ ma ona działanie natłuszczające. Obecnie do produkcji mydła używa się kwasów tłuszczowych, otrzymywanych podczas przerobu ropy naftowej. Często, zamiast czystych kwasów tłuszczowych, stosuje się także naturalne oleje i tłuszcze bądź ich mieszaniny, z których – w procesie zmydlania – powstają bezpośrednio sole odpowiednich kwasów tłuszczowych.
Produkowane współcześnie mydła toaletowe, w celu podniesienia ich walorów służących pielęgnacji skóry oraz ich atrakcyjności dla użytkowników, wzbogaca się różnymi dodatkami – środkami nawilżającymi, substancjami zakwaszającymi, środkami bakteriobójczymi, olejkami zapachowymi, substancjami barwiącymi.

RBQdg4VghrjoA

Ilustracja przedstawia pomarańczową butelkę z szarą pompką zawierającą mydło w płynie. Na białej etykiecie z żółtym obramowaniem znajduje się nazwa oraz opis produktu, kolejno od góry: „Płatek róży. Mydło w płynie. Delikatność, mycie, pielęgnacja. pH pięć i pięć dziesiątych. Mydło w płynie „Płatek róży" dzięki unikatowym składnikom pielęgnacyjnym delikatnie myje i pielęgnuje skórę dłoni. Subtelny ekskluzywny zapach uzyskano dzięki dodatkowi olejku różanego. Przebadany dermatologicznie. Neutralne dla skóry pH pięć i pięć dziesiątych. Duże, ekonomiczne opakowanie. Pięćset mililitrów."

2. Mechanizm usuwania brudu

Woda, jako rozpuszczalnik polarny, znakomicie rozpuszcza inne substancje polarne, czyli substancje o wiązaniach jonowych. Jej cząsteczki łatwo otaczają inne cząsteczki polarne, ponieważ następuje oddziaływanie między ich ładunkami lub ładunkami cząstkowymi. Oleje mineralne czy tłuszcze nie mają w swojej strukturze naładowanych fragmentów i praktycznie nie rozpuszczają się w wodzie. Brud jest mieszaniną składników, np. potu, białek, tłuszczów lub sadzy. Ma charakter hydrofobowy, dlatego sama woda nie wystarcza do pozbycia się brudu. Aby go usunąć, potrzebne jest mydło.

R51ag3bgCHDfI

Film ukazuje, w jaki sposób mydło ułatwia usuwanie brudu podczas mycia.

Film ukazuje, w jaki sposób mydło ułatwia usuwanie brudu podczas mycia.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R51ag3bgCHDfI

Film ukazuje, w jaki sposób mydło ułatwia usuwanie brudu podczas mycia.

Zdarza się, że podczas mycia tworzy się w wodzie kłaczkowaty osad. Dzieje się tak, gdy woda używana do mycia jest twarda.

Woda twardawoda twardaWoda twarda zawiera znaczne ilości rozpuszczonych w niej soli wapnia i magnezu.
Podczas mycia i prania w twardej wodzie z użyciem mydła tworzą się nierozpuszczalne sole wapnia i magnezu, które tworzą osad. Użyte mydło nie pieni się, a przecież wytwarzanie piany jest niezbędnym warunkiem usunięcia brudu.
Przykładowe równania zachodzących reakcji można zapisać następująco:

RtR5H6c1tCTKg

Grafika przedstawia czarne tło z zapisanym na nim na biało równaniem reakcji i żółtym, słownym zapisem poniżej. Równania reakcji otrzymywania mydła wapniowego oraz mydła magnezowego. Pierwsze równanie: dwa $\text{C}$ indeks dolny piętnaście koniec indeksu $\text{H}$ indeks dolny trzydzieści jeden koniec indeksu $\text{COONa}$, czyli heksadekanian lub palmitynian sodu, inaczej mydło sodowe plus $\text{CaCl}$ indeks dolny dwa koniec indeksu strzałka w prawo nawias $\text{C}$ indeks dolny piętnaście koniec indeksu $\text{H}$ indeks dolny trzydzieści jeden koniec indeksu $\text{COO}$ zamknięcie nawiasu indeks dolny dwa koniec indeksu $\text{Ca}$ strzałka w dół podpisane heksadekanian lub palmitynian wapnia inaczej mydło wapniowe plus dwa $\text{NaCl}$. Drugie równanie: dwa $\text{C}$ indeks dolny siedemnaście koniec indeksu plus $\text{H}$ indeks dolny trzydzieści pięć koniec indeksu $\text{COOK}$ podpisane oktadekanian lub stearynian potasu czyli mydło potasowe plus $\text{MgSO}$ indeks dolny cztery koniec indeksu strzałka w prawo nawias $\text{C}$ indeks dolny siedemnaście koniec indeksu $\text{H}$ indeks dolny trzydzieści pięć koniec indeksu $\text{COO}$ koniec nawiasu indeks dolny dwa koniec indeksu $\text{Mg}$ strzałka w dół podpisane oktadekanian lub stearynian magnezu czyli mydło magnezowe plus $\text{K}$ indeks dolny dwa koniec indeksu $\text{SO}$ indeks dolny cztery koniec indeksu.

Rozróżniamy dwa rodzaje twardości wody – twardość wodorowęglanową (przemijającą), spowodowaną obecnością między innymi wodorowęglanów wapnia i magnezu, oraz twardość trwałą (nieprzemijającą), której przyczyną są rozpuszczone w wodzie inne sole wapnia i magnezu (chlorki, azotany($\text{V}$), siarczany($\text{VI}$)). Twardość wody oblicza się bazując na stężeniach jonów wapnia i magnezu, chociaż występuje w niej wiele innych jonów (sodu, potasu, żelaza).

Gdy woda zawierająca wodorowęglany wapnia i magnezu zostanie zagotowana, zachodzą reakcje, w wyniku których węglan wapnia, węglan magnezu oraz wodorotlenek magnezu osadzają się na ściankach naczynia (np. czajnika) w postaci ciała stałego, zwanego potocznie kamieniem kotłowym. Proces usuwania twardości przemijającej, wynikającej z obecności w wodzie jonów wapnia i magnezu, opisuje równanie:

Jony wapnia i magnezu, będące przyczyną twardości wody, zostają usunięte. Uzyskuje się efekt zmiękczania wody. Właśnie dlatego twardość wodorowęglanową nazywa się twardością przemijającą.

Twardość wody jest najczęściej wyrażana w stopniach niemieckich lub francuskich.
Stopień niemiecki $\left[°\text{n}\right]$ jest równy takiej ilości soli zawartych w wodzie, która jest równoważna pod względem chemicznym $10 \text{mg}$ $\text{CaO}$.
Stopień francuski $\left[°\text{f}\right]$ jest równy takiej ilości soli zawartych w wodzie, która jest równoważna pod względem chemicznym $10 \text{mg}$ $\text{CaC}{\text{O}}_3$.

Producenci pralek i zmywarek często przestrzegają przed działaniem twardej wody na te urządzenia i zalecają – w celu ich ochrony przed osadzaniem się kamienia – stosowanie preparatów zmiękczających wodę. Informacja, czy woda, którą czerpiemy z kranu jest twarda, ważna jest także dla hodowców rybek akwariowych i użytkowników filtrów do wody. Obecnie w sprzedaży dostępne są produkty służące do przeprowadzenia badania twardości wody w warunkach domowych.

Obejrzyj poniższe ilustracje. Kliknij strzałkę w prawo, aby zobaczyć następną grafikę.

R5dmunmEY8H2Y

Grafika przedstawia zdjęcie zestawu do wykonania testu kropelkowego. Po lewej stronie ustawiona jest zlewka z podziałką. Wypełniona jest ona do poziomu pięciu mililitrów czerwonym płynem. Po prawej stronie obok zlewki stoi mała, biała butelka zakończona końcówką do nakrapiania. Na butelce przedstawiona jest instrukcja wykonania testu. Obok butelki stoi jej zakrętka. Pod grafiką jest tekst: "Test kropelkowy. Dokładny pomiar w warunkach domowych stosowany często przez akwarystów, zestaw składa się zwykle z probówki z podziałką oraz buteleczki z roztworem testującym. Należy postępować zgodnie z instrukcją producenta testera. Zwykle należy odmierzyć zalecaną objętość wody i dodawać kroplami roztwór testujący, obserwując zmianę barwy. Suma dodanych kropli odpowiada poziomowi twardości wody".

RdYDTHjd72z1v

Grafika przedstawia test paskowy. W cienkiej ramce jest przedstawiona pięciopoziomową skalę twardości ogólnej wody. Przy każdym poziomie są zaznaczone wartości liczbowe przedziału oraz kolorystyczne odpowiedniki. Każda możliwość kolorystyczna podzielona jest na odcienie niebieskiego w czterech kwadratowych okienkach. Dla wartości mniejszej niż trzy, odpowiadającej wodzie bardzo miękkiej, kolorami są cztery kolory błękitne. Dla wartości mniejszej niż cztery, odpowiadającej wodzie miękkiej, kolorami są jeden ciemnoniebieski i trzy błękitne. Dla wartości większej niż siedem, odpowiadającej wodzie średnio twardej, kolorami są dwa ciemno niebieskie i dwa błękitne. Dla wartości większej od czternastu, odpowiadającej wodzie twardej, kolorami są trzy ciemno niebieskie i jeden błękitny. Dla wartości większej od dwudziestu jeden, odpowiadającej wodzie bardzo twardej, kolorami są cztery kolory ciemno niebieskie. Poniżej ramki położony jest użyty pasek przedstawiający wodę średnio twardą. Poniżej tekst: "Test paskowy. Pozwala szybko określić twardość wody. Po zanurzeniu paska w badanej wodzie, po kilkunastu sekundach zmienia on kolor. Porównanie koloru paska ze skalą pozwala na stwierdzenie, jaką mamy wodę".

Podsumowanie

• Mydła otrzymuje się w reakcjach kwasów tłuszczowych z wodorotlenkami metali oraz – na skalę przemysłową – w procesie zmydlania tłuszczów.

• Mydła skutecznie usuwają brud, ponieważ są substancjami powierzchniowo czynnymi. Ich specyficzna budowa – obecność hydrofilowej głowy oraz hydrofobowego ogona – wpływa na zmniejszenie napięcia powierzchniowego wody i ułatwia usuwanie brudu.

Słownik

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:

1

Ćwiczenie 1

RjP83Ccu0DDgq

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Uzupełnij notatkę dotyczącą różnych rodzajów mydeł.

powierzchniowo czynnymi, kationu metalu, barwnymi, lotne, napięcia powierzchniowego, rozpuszczalne, kwasu stearynowego, trudnorozpuszczalne, anionu metalu, sił magnetycznych, o niezwykłej trwałości, kwasu masłowego, w kostkach, kwasu palmitynowego, twardymi

Mydła są solami wyższych kwasów tłuszczowych, np. ..................................................... Rozpuszczalność w wodzie i twardość mydła zależą od rodzaju .................................................... wchodzącego w jego skład. Mydła potasowe i sodowe są .................................................... w wodzie. Wykorzystuje się je do mycia i prania, ponieważ są związkami ..................................................... Ich działanie polega na zmniejszaniu ..................................................... Mydła sodowe są mydłami ..................................................... Produkuje się z nich najbardziej popularne mydła ..................................................... Mydła potasowe i sodowe reagują z jonami ${\text{Ca}}^{\text{2}\+}$ i ${\text{Mg}}^{\text{2}\+}$ obecnymi w wodzie. W wyniku reakcji wytrącają się .................................................... mydła wapniowe i magnezowe.

1

Ćwiczenie 2

Mydło jest substancją powierzchniowo czynną. We wzorze palmitynianu sodu,  wskaż część hydrofobową i część hydrofilową. Jak zachowuje się mydło w wodzie? Uzupełnij zdania.

RIwAz897aDIyC

RlMY9jvDd1InY

We wzorze nr $1$ oznaczona jest część 1. hydrofobowa (ogon), 2. hydrofilowa (głowa), 3. hydrofobowe, 4. hydrofilowe, a we wzorze nr $2$ — część 1. hydrofobowa (ogon), 2. hydrofilowa (głowa), 3. hydrofobowe, 4. hydrofilowe. Mydła dodane do wody ustawiają się w ten sposób, że ich 1. hydrofobowa (ogon), 2. hydrofilowa (głowa), 3. hydrofobowe, 4. hydrofilowe głowy zanurzają się w wodzie (zmniejszając napięcie powierzchniowe wody), a ich 1. hydrofobowa (ogon), 2. hydrofilowa (głowa), 3. hydrofobowe, 4. hydrofilowe ogony układają się nad jej powierzchnią.

We wzorze nr $1$ oznaczona jest część 1. hydrofobowa (ogon), 2. hydrofilowa (głowa), 3. hydrofobowe, 4. hydrofilowe, a we wzorze nr $2$ — część 1. hydrofobowa (ogon), 2. hydrofilowa (głowa), 3. hydrofobowe, 4. hydrofilowe. Mydła dodane do wody ustawiają się w ten sposób, że ich 1. hydrofobowa (ogon), 2. hydrofilowa (głowa), 3. hydrofobowe, 4. hydrofilowe głowy zanurzają się w wodzie (zmniejszając napięcie powierzchniowe wody), a ich 1. hydrofobowa (ogon), 2. hydrofilowa (głowa), 3. hydrofobowe, 4. hydrofilowe ogony układają się nad jej powierzchnią.

RHCxMOHZKJSLa

Mydła dodane do wody ustawiają się w ten sposób, że ich 1. hydrofilowe, 2. hydrofobowe głowy zanurzają się w wodzie (zmniejszając napięcie powierzchniowe wody), a ich 1. hydrofilowe, 2. hydrofobowe ogony układają się nad jej powierzchnią.

Mydła dodane do wody ustawiają się w ten sposób, że ich 1. hydrofilowe, 2. hydrofobowe głowy zanurzają się w wodzie (zmniejszając napięcie powierzchniowe wody), a ich 1. hydrofilowe, 2. hydrofobowe ogony układają się nad jej powierzchnią.

1

Ćwiczenie 3

R1O9Gsaa1PPIc

Zaznacz substancję, która ma większe napięcie powierzchniowe niż woda. Możliwe odpowiedzi: 1. rtęć, 2. olej rzepakowy, 3. aceton, 4. roztwór soli w wodzie, 5. roztwór mydła w wodzie

1

Ćwiczenie 4

R1RPqAHKvCAvc

Uzupełnij proponowane zapisy procesów otrzymywania mydeł, wybierając spośród zwrotów podanych poniżej. $1$. Reakcja kwasu oktadekanowego wodorotlenkiem potasu
kwas oktadekanowy $+$ 1. kwas masłowy, 2. glicerol, 3. woda, 4. oktadekanian sodu, 5. wodorotlenek potasu, 6. wodorotlenek magnezu, 7. wodorotlenek sodu, 8. heksadekanian potasu, 9. parafina$\to$ oktadekanian potasu $+$ 1. kwas masłowy, 2. glicerol, 3. woda, 4. oktadekanian sodu, 5. wodorotlenek potasu, 6. wodorotlenek magnezu, 7. wodorotlenek sodu, 8. heksadekanian potasu, 9. parafina.
$2$. Schemat reakcji zmydlania tłuszczów
tłuszcz $+$ 1. kwas masłowy, 2. glicerol, 3. woda, 4. oktadekanian sodu, 5. wodorotlenek potasu, 6. wodorotlenek magnezu, 7. wodorotlenek sodu, 8. heksadekanian potasu, 9. parafina $\to$ mydło sodowe $+$ 1. kwas masłowy, 2. glicerol, 3. woda, 4. oktadekanian sodu, 5. wodorotlenek potasu, 6. wodorotlenek magnezu, 7. wodorotlenek sodu, 8. heksadekanian potasu, 9. parafina.

Uzupełnij proponowane zapisy procesów otrzymywania mydeł, wybierając spośród zwrotów podanych poniżej. $1$. Reakcja kwasu oktadekanowego wodorotlenkiem potasu
kwas oktadekanowy $+$ 1. kwas masłowy, 2. glicerol, 3. woda, 4. oktadekanian sodu, 5. wodorotlenek potasu, 6. wodorotlenek magnezu, 7. wodorotlenek sodu, 8. heksadekanian potasu, 9. parafina$\to$ oktadekanian potasu $+$ 1. kwas masłowy, 2. glicerol, 3. woda, 4. oktadekanian sodu, 5. wodorotlenek potasu, 6. wodorotlenek magnezu, 7. wodorotlenek sodu, 8. heksadekanian potasu, 9. parafina.
$2$. Schemat reakcji zmydlania tłuszczów
tłuszcz $+$ 1. kwas masłowy, 2. glicerol, 3. woda, 4. oktadekanian sodu, 5. wodorotlenek potasu, 6. wodorotlenek magnezu, 7. wodorotlenek sodu, 8. heksadekanian potasu, 9. parafina $\to$ mydło sodowe $+$ 1. kwas masłowy, 2. glicerol, 3. woda, 4. oktadekanian sodu, 5. wodorotlenek potasu, 6. wodorotlenek magnezu, 7. wodorotlenek sodu, 8. heksadekanian potasu, 9. parafina.

Uzupełnij proponowane zapisy procesów otrzymywania mydeł.

wodorotlenek potasu, stearynian sodu, kwas masłowy, wodorotlenek sodu, palmitynian potasu, woda, glicerol, parafina, wodorotlenek magnezu

1. Reakcja kwasu stearynowego wodorotlenkiem potasu
kwas stearynowy + ........................................ → stearynian potasu + ........................................
2. Schemat reakcji zmydlania tłuszczów
tłuszcz + ........................................ → mydło sodowe + ........................................

2

Ćwiczenie 5

Uczeń przeprowadził doświadczenie, którego celem było badanie zachowania mydła w roztworach wodnych różnych substancji.

Na podstawie schematu ilustrującego przebieg eksperymentu, ustal, w której probówce/probówkach uczeń zaobserwował zanikanie piany.

RakqivB0yvsho

RSafsVhCSxXOf

Możliwe odpowiedzi: 1. Probówka nr $1$., 2. Probówka nr $2$., 3. Probówka nr $3$., 4. Probówka nr $4$.

Uczeń przeprowadził doświadczenie, którego celem było badanie zachowania mydła w roztworach wodnych różnych substancji:

$1$. $\text{NaOH}$

$2$. ${\text{CaCl}}_2$

$3$. $\text{KCl}$

$4$. ${\text{MgCl}}_2$

Każdą z substancji uczeń umieścił w osobnych probówkach, a następnie do każdej z nich dodał roztwór mydła (pianę). Zaznacz, w której probówce/probówkach uczeń zaobserwował zanikanie piany.

R1SZAvSKygOSq

Możliwe odpowiedzi: 1. Probówka nr $1$., 2. Probówka nr $2$., 3. Probówka nr $3$., 4. Probówka nr $4$.

2

Ćwiczenie 6

RHf4AYZWwUhCL

Łączenie par. Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz ,,Prawda'', jeśli zdanie jest prawdziwe, lub ,,Fałsz'', jeśli jest fałszywe.. Reakcję zmydlania tłuszczów wykorzystuje się na skalę przemysłową do produkcji mydła, głównie z tłuszczów nienasyconych.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Obecnie do produkcji mydła wykorzystuje się także kwasy tłuszczowe, otrzymywane podczas przerobu ropy naftowej.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Często do produkcji mydeł zamiast czystych kwasów tłuszczowych stosuje się naturalne oleje i tłuszcze.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ

Łączenie par. Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz ,,Prawda'', jeśli zdanie jest prawdziwe, lub ,,Fałsz'', jeśli jest fałszywe.. Reakcję zmydlania tłuszczów wykorzystuje się na skalę przemysłową do produkcji mydła, głównie z tłuszczów nienasyconych.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Obecnie do produkcji mydła wykorzystuje się także kwasy tłuszczowe, otrzymywane podczas przerobu ropy naftowej.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ. Często do produkcji mydeł zamiast czystych kwasów tłuszczowych stosuje się naturalne oleje i tłuszcze.. Możliwe odpowiedzi: PRAWDA, FAŁSZ

RuMQFDik7guED3

Ćwiczenie 7

Uzupełnij luki w poniższym tekście odpowiednimi wyrażeniami, wybierając spośród podanych poniżej. Rozróżniamy dwa rodzaje twardości wody — twardość wodorowęglanową (1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów), spowodowaną obecnością 1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów wapnia i magnezu, oraz twardość trwałą (1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów), której przyczyną są rozpuszczone w wodzie inne 1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów wapnia i magnezu. W procesie 1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów wody, która zawiera wodorowęglany wapnia i magnezu, 1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów wapnia i magnezu oraz wodorotlenek magnezu osadzają się na ściankach naczynia w postaci ciała stałego, zwanego potocznie 1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów.

Uzupełnij luki w poniższym tekście odpowiednimi wyrażeniami, wybierając spośród podanych poniżej. Rozróżniamy dwa rodzaje twardości wody — twardość wodorowęglanową (1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów), spowodowaną obecnością 1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów wapnia i magnezu, oraz twardość trwałą (1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów), której przyczyną są rozpuszczone w wodzie inne 1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów wapnia i magnezu. W procesie 1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów wody, która zawiera wodorowęglany wapnia i magnezu, 1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów wapnia i magnezu oraz wodorotlenek magnezu osadzają się na ściankach naczynia w postaci ciała stałego, zwanego potocznie 1. wodorowęglany, 2. przemijającą, 3. gotowania, 4. osad kotłowy, 5. wodorowęglanów, 6. wysalania, 7. sole, 8. węglany, 9. chłodzenia, 10. kamieniem kotłowym, 11. nieprzemijającą, 12. węglanów.

31

Ćwiczenie 8

Przeczytaj poniższy tekst, a następnie wykonaj polecenie. Skorzystaj ze słownika zamieszczonego pod zadaniem.

Micelles are spherical clusters of hydrocarbon molecules that act as emulsifying agents. A typical micelle in aqueous solution forms an aggregate with the hydrophilic „head” regions in contact with surrounding solvent, and the hydrophobic tail regions in the micelle centre. When surfactants are present above the critical micelle concentration, they can act as emulsifiers that will allow a compound that is normally insoluble to dissolve. The most common example of this phenomenon is detergents, which clean poorly soluble hydrophobic materials such as oils and waxes that cannot be removed by water alone.

Połącz w pary cyfrę na schemacie z odpowiednim podpisem.

RYbGduZqHJGT6

RaHUJfjrnYmCT

$1$ Możliwe odpowiedzi: 1. hydrophobic tail, 2. aqueous solution, 3. hydrophilic head $2$ Możliwe odpowiedzi: 1. hydrophobic tail, 2. aqueous solution, 3. hydrophilic head $3$ Możliwe odpowiedzi: 1. hydrophobic tail, 2. aqueous solution, 3. hydrophilic head

$1$ Możliwe odpowiedzi: 1. hydrophobic tail, 2. aqueous solution, 3. hydrophilic head $2$ Możliwe odpowiedzi: 1. hydrophobic tail, 2. aqueous solution, 3. hydrophilic head $3$ Możliwe odpowiedzi: 1. hydrophobic tail, 2. aqueous solution, 3. hydrophilic head

Glossary

Glossary

clusters

clusters

RG5EzBfRbA85m

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P3cmIIqiR

klastry, skupiska

emulsifiers

emulsifiers

R13Vxj5JlsUE6

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P3cmIIqiR

emulgatory

spherical

spherical

R1bBt7qXLV8sY

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P3cmIIqiR

kulisty

to dissolve

to dissolve

Ricj6psRXbNzF

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P3cmIIqiR

rozpuścić

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż odpowiedź

RlAKu5TIdUDxV

31

Ćwiczenie 8

Przeczytaj poniższy tekst, a następnie wykonaj polecenie. Skorzystaj ze słownika zamieszczonego pod zadaniem.

Micelles are spherical clusters of hydrocarbon molecules that act as emulsifying agents. A typical micelle in aqueous solution forms an aggregate with the hydrophilic „head” regions in contact with surrounding solvent, and the hydrophobic tail regions in the micelle centre. When surfactants are present above the critical micelle concentration, they can act as emulsifiers that will allow a compound that is normally insoluble to dissolve. The most common example of this phenomenon is detergents, which clean poorly soluble hydrophobic materials such as oils and waxes that cannot be removed by water alone.

Wymień elementy, z których składają się micele.

R1DXdyq0W6Flv

(Uzupełnij).

Glossary

Glossary

clusters

clusters

RG5EzBfRbA85m

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P3cmIIqiR

klastry, skupiska

emulsifiers

emulsifiers

R13Vxj5JlsUE6

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P3cmIIqiR

emulgatory

spherical

spherical

R1bBt7qXLV8sY

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P3cmIIqiR

kulisty

to dissolve

to dissolve

Ricj6psRXbNzF

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P3cmIIqiR

rozpuścić

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Micele składają się z trzech elementów.

Pokaż odpowiedź

• hydrophilic head

• hydrophobic tail

• aqueous solution

Bibliografia

McMurry J., Chemia organiczna, Warszawa 2000.