Opisać historię podziałów administracyjnych na ziemiach polskich po 1945 r.
Przedstawiać strukturę samorządu terytorialnego w Polsce.
Scharakteryzować funkcjonowanie samorządu terytorialnego we współczesnej Polsce.
Rozróżniać strukturę władzy w różnych jednostkach samorządu terytorialnego w Polsce.
Łączyć mapy z etapami rozwoju samorządu terytorialnego w Polsce.
Samorząd terytorialny w Polsce
Podstawy prawne funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce opierają się na konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku oraz na ustawach o funkcjonowaniu samorządu odpowiednio: wojewódzkiego, powiatowego i gminnego.
Konstytucja Rzeczypospolitej PolskiejArt. 15.
1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej.
2. Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa.Art. 16.
1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.
2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.Art. 164.
1. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina.
2. Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa.
3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.Art. 165.
1. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe.
2. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.
Historia zmian podziałów administracyjnych
Po zakończeniu II wojny światowej do ZSRS przyłączono niemal w całości siedem przedwojennych wschodnich województw polskich (wileńskie, nowogrodzkie, poleskie, wołyńskie, tarnopolskie, stanisławowskie i lwowskie). Utrata ziem wschodnich i przyłączenie do Polski ziem zachodnich oraz północnych spowodowały konieczność dokonania nowego podziału administracyjnego państwa.
Pierwszym aktem prawnym, który tego dotyczył, był dekret PKWN z 21.08.1944 r. Na jego podstawie uchylono podział administracyjny wprowadzony w czasie II wojny światowej przez niemieckie władze okupacyjne. Przywrócono tym samym podział sprzed 1939 r. Niektóre województwa reaktywowano w tych samych granicach, m.in. województwo pomorskie.
Przywrócono województwa: białostockie, lubelskie, łódzkie, kieleckie, krakowskie, poznańskie, warszawskie. Utworzono województwo rzeszowskie, którego władze miały siedzibę w Rzeszowie, w jego skład weszły części województw lwowskiego i krakowskiego.
Ponadto, już w 1944 r. zwiększono do dwóch liczbę miast wydzielonych. Oprócz Warszawy, status miasta wydzielonego uzyskała też Łódź. Dalsze zmiany w podziale administracyjnym Polski nastąpiły w latach 1945–1946. Dotyczyły głównie terenów, które wcześniej funkcjonowały w granicach państwa niemieckiego.
Kolejna reforma administracyjna nastąpiła 6 lipca 1950 r. Utworzono wówczas województwa: koszalińskie, opolskie i zielonogórskie, podnosząc liczbę jednostek stopnia wojewódzkiego do 19. Jednocześnie przemianowano województwo pomorskie na bydgoskie, a śląskie na katowickie.
1 stycznia 1957 r. miasta Kraków, Poznań i Wrocław wydzielono z województw, tym samym liczba jednostek administracyjnych najwyższego szczebla wzrosła do 22. Z początkiem 1973 roku przywrócono gminy.
W czerwcu 1975 roku utworzono 49 województw. Zlikwidowano też pośredni szczebel administracyjny, a mianowicie powiaty.
Podział administracyjny Polski po 1998 roku
Współczesny podział administracyjny państwa ukształtował się na mocy Ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa z dnia 24 lipca 1998 roku. Zgodnie z nią terytorium Polski z dniem 1 stycznia 1999 roku zostało podzielone na województwa, następnie na powiaty (w tym gminy mające status miast na prawach powiatu) oraz gminy.
Wprowadzony w 1999 roku podział obejmował:
16 województw,
308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu,
2489 gmin (w tym 11 gmin m.st. Warszawy).
Mapa interaktywna pt. Mapa administracyjna Polski Mapa przedstawia granice współczesnej Polski i częściowo granice sąsiednich państw. Mapa składa się z warstwy bazowej i 3 warstw dodatkowych. Opis warstwy bazowej: Mapa fizyczna Polski z zaznaczonymi granicami państwowymi. Warstwy dodatkowe: ● Warstwa 1 - Województwa. Mapa przedstawia granice państwa polskiego oraz granice wszystkich województw. Na mapie są podane nazwy każdego z województw. Każde województwo jest oznaczone kolorem czerwonym. Na warstwie 1 znajduje się 16 punktów z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Województwo pomorskie. Obszar: 18 310 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Gdańsk. Główny ośrodek: Trójmiasto (Gdańsk, Gdynia, Sopot). Inne główne miasta: Słupsk, Tczew, Wejherowo, Starogard Gdański. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa pomorskiego. Na tarczy herbowej w kolorze złotym jest umieszczony czarny rysunek gryfa. Jest to mityczne zwierzę z ciałem lwa oraz skrzydłami i głową orła. Z dzioba gryfa wystaje zakręcony do góry czerwony język. ► Punkt 2 - Województwo zachodniopomorskie. Obszar: 22 892 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Szczecin. Inne główne miasta: Koszalin, Stargard, Kołobrzeg, Świnoujście, Szczecinek, Police, Wałcz, Białogard, Goleniów, Gryfino. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa kujawsko‑pomorskiego. Na tarczy herbowej w kolorze srebrnym po lewej z perspektywy patrzącego znajduje się połowa orła czerwonego o dziobie, języku i pazurach złotych, a po prawej połowa lwa czarnego o języku czerwonym i pazurach czarnych, na głowach obu zwierząt znajduje się złota korona z umieszczonymi w niej klejnotami w kolorze czerwonym. ► Punkt 3 - Województwo warmińsko‑mazurskie. Obszar: 24 173,17 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Olsztyn Inne główne miasta: Elbląg, Ełk, Iława, Ostróda, Giżycko. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa warmińsko‑mazurskiego. Tarcza w kolorze czerwonym jest podzielona na trzy pola, jedno obejmuje górną połowę tarczy, a pozostałe dwa dzielą dolną połowę na dwie równe części. W polu u góry jest umieszczony orzeł biały w koronie, ze złotym dziobem, złotą przepaską na skrzydłach i złotymi szponami. W dolnym lewym polu znajduje się baranek Boży w kolorze białym ze złotą otoczką wokół głowy i z czerwonym krzyżem wewnątrz. Z ciała baranka do stojącego niżej złotego kielicha wypływają krople krwi. Baranek prawą przednią nogą podtrzymuje złoty drzewiec zakończony złotym krzyżem. Na drzewcu powiewa biała chorągiew z czerwonym krzyżem. W dolnym prawym polu znajduje się czarny orzeł ze złotym dziobem, złotą przepaską na skrzydłach i złotymi szponami oraz ze złotą koroną na szyi i złotą literą S na piersi. ► Punkt 4 - Województwo lubuskie. Obszar: 13 988 km². Siedziba wojewody: Gorzów Wielkopolski. Siedziba władz samorządu wojewódzkiego: Zielona Góra. Inne główne miasta: Nowa Sól, Żary, Żagań. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa lubuskiego. Tarcza herbowa podzielona jest na dwie części wzdłuż osi pionowej. Po lewej tarcza ma czerwone tło, na którym widnieje połowa białego orła ze złotym dziobem, połową złotej korony i złotym szponem. Po prawej tarcza ma zielone tło, na którym rozmieszczone są jedna pod drugą dwie złote sześcioramienne gwiazdy. ► Punkt 5 - Województwo wielkopolskie. Obszar: 29 826 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Poznań. Inne główne miasta: Kalisz, Konin, Leszno, Piła, Ostrów Wielkopolski, Gniezno, Września Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa wielkopolskiego. Na tarczy herbowej w kolorze czerwonym przedstawiony jest biały orzeł z głową wzniesioną ku górze, ze złotym dziobem, złotymi szponami i złotym klejnotem spinającym ogon. ► Punkt 6 - Województwo kujawsko‑pomorskie. Obszar: 17 972 km². Siedziba wojewody: Bydgoszcz. Siedziba władz samorządu wojewódzkiego: Toruń. Inne główne miasta: Włocławek, Grudziądz, Inowrocław. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa kujawsko‑pomorskiego. Na tarczy herbowej w kolorze srebrnym znajduje się po lewej pół orła czerwonego o złotym dziobie, złotym języku i złotych pazurach, a po prawej pół czarnego lwa o czerwonym języku i czarnych pazurach. Na głowach obu zwierząt znajduje się jedna wspólna złota korona z umieszczonymi w niej klejnotami w kolorze czerwonym. ► Punkt 7 - Województwo mazowieckie. Obszar: 35 558 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Warszawa. Inne główne miasta: Radom, Płock, Siedlce, Pruszków, Ostrołęka. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa mazowieckiego. Na tarczy herbowej w kolorze czerwonym przedstawiony jest biały orzeł z głową skierowaną z punktu widzenia obserwatora w lewo, ze złotym dziobem, złotym wyciągniętym językiem i złotymi szponami. ► Punkt 8 - Województwo podlaskie. Obszar: 20 187 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Białystok. Inne główne miasta: Suwałki, Łomża, Augustów, Bielsk Podlaski, Grajewo. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa podlaskiego. Tarcza herbowa w kolorze czerwonym jest podzielona na dwie części wzdłuż osi poziomej. W górnej części znajduje się biały orzeł ze złotym dziobem, złotymi łapami i złotą koroną na głowie. W dolnej części znajduje się rycerz na srebrnym koniu, w srebrnej zbroi i w srebrnym szyszaku, z wzniesionym w prawej ręce srebrnym mieczem o złotej rękojeści. Na lewym ramieniu rycerz trzyma błękitną tarczę z podwójnym złotym krzyżem na błękitnym polu. Ostroga rycerza i uprząż końska są złote, a siodło i czaprak koński błękitne. ► Punkt 9 - Województwo dolnośląskie. Obszar: 19 947 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Wrocław. Inne główne miasta: Wałbrzych, Legnica, Jelenia Góra, Świdnica, Bolesławiec, Dzierżoniów. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa dolnośląskiego. Na tarczy herbowej w kolorze złotym widnieje czarny orzeł z białą przepaską na piersi. Przepaska ma kształt półksiężyca i jest zwieńczona białym równoramiennym krzyżem. ► Punkt 10 - Województwo opolskie. Obszar: 9 412 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Opole. Inne główne miasta: Nysa, Kędzierzyn‑Koźle, Gogolin, Krapkowice. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa opolskiego. Na tarczy herbowej w kolorze błękitnym znajduje się złoty orzeł z koroną i wyciągniętym na zewnątrz językiem. Głowa orła skierowana jest z punktu widzenia obserwatora w lewo. ► Punkt 11 - Województwo śląskie. Obszar: 12 333 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Katowice. Inne główne miasta: Bielsko‑Biała, Bytom, Chorzów, Częstochowa, Gliwice. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa śląskiego. Na tarczy herbowej w kolorze błękitnym znajduje się złoty orzeł z wyciągniętym na zewnątrz językiem. Głowa orła skierowana jest z punktu widzenia obserwatora w lewo. Białko oka orła jest w kolorze białym. ► Punkt 12 - Województwo łódzkie. Obszar: 18 219 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Łódź. Inne główne miasta: Bełchatów, Pabianice, Piotrków Trybunalski, Skierniewice, Tomaszów Mazowiecki, Zgierz. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa łódzkiego. Tarcza herbu jest podzielona pionowo na trzy nierówne części. Pole prawe i lewe ma tło złote, a szersze pole środkowe ma tło czerwone. W polu po lewej i po prawej u góry umieszczone są dwie połowy czerwonego lwa, a w środkowym polu złotym dwie zwrócone ku sobie połowy orła, z czego lewa połowa ma kolor srebrny, a prawa kolor czarny. Na głowach obu złączonych połów lwów i orłów znajdują się złote korony. W dolnej części tarczy na złotym polu znajduje się czarny orzeł bez korony ze złotą literą R na piersi. Z dzioba orła wystaje czerwony język. Szpony i dzioby wszystkich orłów są złote, a języki lwów czerwone. ► Punkt 13 - Województwo małopolskie. Obszar: 15 183 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Kraków. Inne główne miasta: Tarnów, Nowy Sącz, Oświęcim, Chrzanów, Olkusz, Nowy Targ, Bochnia, Gorlice, Zakopane, Skawina, Wieliczka, Andrychów, Trzebinia, Wadowice. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa małopolskiego. Na tarczy herbowej w kolorze czerwonym czerwonym znajduje się biały orzeł ze złotą koroną, złotą przepaską na skrzydłach zakończoną trójliściem, złotym dziobem, złotym językiem i złotymi szponami. ► Punkt 14 - Województwo lubelskie. Obszar: 25 122 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Lublin. Inne główne miasta: Chełm, Zamość, Biała Podlaska, Puławy, Świdnik. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa lubelskiego. Na tarczy herbowej w kolorze czerwonym znajduje się biały jeleń w trakcie wykonywanego skoku ze złotą koroną na szyi. Jeleń skacze z punktu widzenia obserwatora w lewo. ► Punkt 15 - Województwo świętokrzyskie. Obszar: 11 711 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Kielce. Inne główne miasta: Ostrowiec Świętokrzyski, Starachowice, Skarżysko Kamienna, Sandomierz, Końskie. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa świętokrzyskiego. Tarcza herbowa podzielona jest na cztery równe części. W górnym lewym polu na błękitnym tle znajduje się złoty krzyż z jedną belką pionową i dwiema poziomymi, z których górna jest krótsza, a dolna dłuższa. W górnym prawym polu na czerwonym tle znajduje się biały orzeł ze złotą koroną, złotym dziobem, złotymi szponami i złotym klejnotem spinającym ogon. W dolnym lewym polu znajduje się osiem czerwonych i srebrnych pasów ułożonych na przemian. W dolnym prawym polu na błękitnym znaduje się w trzech rzędach osiem sześcioramiennym złotych gwiazd. W dwóch górnych rzędach są trzy gwiazdy, w dolnym rzędzie są dwie gwiazdy. ► Punkt 16 - Województwo podkarpackie. Obszar: 17 845 km². Siedziba wojewody i władz samorządu wojewódzkiego: Rzeszów. Inne główne miasta: Przemyśl, Stalowa Wola, Mielec, Tarnobrzeg, Krosno, Dębica. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb województwa podkarpackiego. tarcza herbowa podzielona jest na dwie równe części wzdłuż osi pionowej. Po lewej w dolnej części tarczy na czerwonym tle znajduje się srebrny gryf ze złotą koroną, złotym dziobem i językiem oraz złotymi pazurami. Po prawej w dolnej części tarczy na błękitnym tle znajduje się złoty lew w koronie z wysuniętym czerwonym językiem. Ponad lwem i gryfem w górnej części tarczy umieszczony jest centralnie srebrny krzyż równoramienny, którego ramiona rozszerzają się od środka i są rozwidlone na końcu. ● Warstwa 2 - Powiaty. Mapa przedstawia granice państwa polskiego oraz granice wszystkich województw. Na terenie każdego z województw są zaznaczone granice wszystkich powiatów oraz lokalizacje miast na prawie powiatów. Na warstwie 2 znajduje się 16 punktów z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Powiaty w województwie pomorskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie pomorskim znajduje się 16 powiatów: bytowski, chojnicki, człuchowski, gdański, kartuski, kościerski, kwidzyński, lęborski, malborski, nowodworski, pucki, słupski, starogardzki, sztumski, tczewski, wejherowski oraz 4 miasta na prawach powiatu: Gdańsk, Gdynia, Słupsk, Sopot. ► Punkt 2 - Powiaty w województwie zachodniopomorskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie zachodniopomorskim znajduje się 18 powiatów: białogardzki, choszczeński, drawski, goleniowski, gryficki, gryfiński, kamieński, kołobrzeski, koszaliński, łobeski, myśliborski, policki, pyrzycki, sławieński, stargardzki, szczecinecki, świdwiński, wałecki oraz 3 miasta na prawach powiatu: Koszalin, Szczecin, Świnoujście. ► Punkt 3 - Powiaty w województwie warmińsko‑mazurskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie warmińsko‑mazurskim znajduje się 19 powiatów: bartoszycki, braniewski, działdowski, elbląski, ełcki, giżycki, gołdapski, iławski, kętrzyński, lidzbarski, mrągowski, nidzicki, nowomiejski, olecki, olsztyński, ostródzki, piski, szczycieński, węgorzewski oraz 2 miasta na prawach powiatu: Elbląg, Olsztyn. ► Punkt 4 - Powiaty w województwie lubuskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie lubuskim znajduje się 12 powiatów: gorzowski, krośnieński, międzyrzecki, nowosolski, słubicki, strzelecko‑drezdenecki, sulęciński, świebodziński, wschowski, zielonogórski, żagański, żarski oraz 2 miasta na prawach powiatu: Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra. ► Punkt 5 - Powiaty w województwie wielkopolskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie wielkopolskim znajduje się 31 powiatów: chodzieski, czarnkowsko‑trzcianecki, gnieźnieński, gostyński, grodziski, jarociński, kaliski, kępiński, kolski, koniński, kościański, krotoszyński, leszczyński, międzychodzki, nowotomyski, obornicki, ostrowski, ostrzeszowski, pilski, pleszewski, poznański, rawicki, słupecki, szamotulski, średzki, śremski, turecki, wągrowiecki, wolsztyński, wrzesiński, złotowski oraz 4 miasta na prawach powiatu: Kalisz, Konin, Leszno, Poznań. ► Punkt 6 - Powiaty w województwie kujawsko‑pomorskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie kujawsko‑pomorskim znajduje się 19 powiatów: aleksandrowski, brodnicki, bydgoski, chełmiński, golubsko‑dobrzyński, grudziądzki, inowrocławski, lipnowski, mogileński, nakielski, radziejowski, rypiński, sępoleński, świecki, toruński, tucholski, wąbrzeski, włocławski, żniński oraz 4 miasta na prawach powiatu: Bydgoszcz, Grudziądz, Toruń, Włocławek. ► Punkt 7 - Powiaty w województwie mazowieckim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie mazowieckim znajduje się 37 powiatów: białobrzeski, ciechanowski, garwoliński, gostyniński, grodziski, grójecki, kozienicki, legionowski, lipski, łosicki, makowski, miński, mławski, nowodworski, ostrołęcki, ostrowski, otwocki, piaseczyński, płocki, płoński, pruszkowski, przasnyski, przysuski, pułtuski, radomski, siedlecki, sierpecki, sochaczewski, sokołowski, szydłowiecki, warszawski zachodni, węgrowski, wołomiński, wyszkowski, zwoleński, żuromiński, żyrardowski oraz 5 miast na prawach powiatu: Ostrołęka, Płock, Radom, Siedlce, Warszawa. ► Punkt 8 - Powiaty w województwie podlaskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie podlaskim znajduje się 14 powiatów: augustowski, białostocki, bielski, grajewski, hajnowski, kolneński, łomżyński, moniecki, sejneński, siemiatycki, sokólski, suwalski, wysokomazowiecki, zambrowski oraz 3 miasta na prawach powiatu: Białystok, Łomża, Suwałki. ► Punkt 9 - Powiaty w województwie dolnośląskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie dolnośląskim znajduje się 26 powiatów: bolesławiecki, dzierżoniowski, głogowski, górowski, jaworski, kamiennogórski, karkonoski, kłodzki, legnicki, lubański, lubiński, lwówecki, milicki, oleśnicki, oławski, polkowicki, strzeliński, średzki, świdnicki, trzebnicki, wałbrzyski, wołowski, wrocławski, ząbkowicki, zgorzelecki, złotoryjski oraz 4 miasta na prawach powiatu: Jelenia Góra, Legnica, Wałbrzych, Wrocław. ► Punkt 10 - Powiaty w województwie opolskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie opolskim znajduje się 11 powiatów: brzeski, głubczycki, kędzierzyńsko‑kozielski, kluczborski, krapkowicki, namysłowski, nyski, oleski, opolski, prudnicki, strzelecki oraz 1 miasto na prawach powiatu: Opole. ► Punkt 11 - Powiaty w województwie śląskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie śląskim znajduje się 17 powiatów: będziński, bielski, bieruńsko‑lędziński, cieszyński, częstochowski, gliwicki, kłobucki, lubliniecki, mikołowski, myszkowski, pszczyński, raciborski, rybnicki, tarnogórski, wodzisławski, zawierciański, żywiecki, oraz 19 miast na prawach powiatu: Bielsko‑Biała, Bytom, Chorzów, Częstochowa, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jastrzębie‑Zdrój, Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Rybnik, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze, Żory. ► Punkt 12 - Powiaty w województwie łódzkim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie łódzkim znajduje się 21 powiatów: bełchatowski, brzeziński, kutnowski, łaski, łęczycki, łowicki, łódzki wschodni, opoczyński, pabianicki, pajęczański, piotrkowski, poddębicki, radomszczański, rawski, sieradzki, skierniewicki, tomaszowski, wieluński, wieruszowski, zduńskowolski, zgierski oraz 3 miasta na prawach powiatu: Łódź, Piotrków Trybunalski, Skierniewice. ► Punkt 13 - Powiaty w województwie małopolskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie małopolskim znajduje się 19 powiatów: bocheński, brzeski, chrzanowski, dąbrowski, gorlicki, krakowski, limanowski, miechowski, myślenicki, nowosądecki, nowotarski, olkuski, oświęcimski, proszowicki, suski, tarnowski, tatrzański, wadowicki, wielicki oraz 3 miasta na prawach powiatu: Kraków, Nowy Sącz, Tarnów. ► Punkt 14 - Powiaty w województwie lubelskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie lubelskim znajduje się 20 powiatów: bialski, biłgorajski, chełmski, hrubieszowski, janowski, krasnostawski, kraśnicki, lubartowski, lubelski, łęczyński, łukowski, opolski, parczewski, puławski, radzyński, rycki, świdnicki, tomaszowski, włodawski, zamojski oraz 4 miasta na prawach powiatu: Biała Podlaska, Chełm, Lublin, Zamość. ► Punkt 15 - Powiaty w województwie świętokrzyskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie świętokrzyskim znajduje się 13 powiatów: buski, jędrzejowski, kazimierski, kielecki, konecki, opatowski, ostrowiecki, pińczowski, sandomierski, skarżyski, starachowicki, staszowski, włoszczowski oraz 1 miasto na prawach powiatu: Kielce. ► Punkt 16 - Powiaty w województwie podkarpackim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie podkarpackim znajduje się 21 powiatów: bieszczadzki, brzozowski, dębicki, jarosławski, jasielski, kolbuszowski, krośnieński, leski, leżajski, lubaczowski, łańcucki, mielecki, niżański, przemyski, przeworski, ropczycko‑sędziszowski, rzeszowski, sanocki, stalowowolski, strzyżowski, tarnobrzeski oraz 4 miasta na prawach powiatu: Krosno, Przemyśl, Rzeszów, Tarnobrzeg. ● Warstwa 3 - Gminy. Mapa przedstawia granice państwa polskiego oraz granice wszystkich województw i powiatów. Na terenie każdego z powiatów zaznaczone są również granice wszystkich gmin. Gminy są podzielone kolorystycznie na gminy miejskie, gminy miejsko‑wiejskie i gminy wiejskie. Na warstwie 3 znajduje się 16 punktów z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Gminy w województwie pomorskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie pomorskim znajdują się 123 gminy, w tym 22 gminy miejskich,20 gmin miejsko‑wiejskich, 81 gmin wiejskich. ► Punkt 2 - Gminy w województwie zachodniopomorskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie zachodniopomorskim znajduje się 113 gmin, w tym 11 gmin miejskich, 55 gmin miejsko‑wiejskich, 47 gmin wiejskich. ► Punkt 3 - Gminy w województwie warmińsko‑mazurskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie warmińsko‑mazurskim znajduje się 117 gmin, w tym 16 gmin miejskich, 34 gminy miejsko‑wiejskie,66 gmin wiejskich. ► Punkt 4 - Gminy w województwie lubuskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie lubuskim znajdują się 82 gminy, w tym 9 gmin miejskich, 34 gminy miejsko‑wiejskie,39 gmin wiejskich. ► Punkt 5 - Gminy w województwie wielkopolskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie wielkopolskim znajduje się 226 gmin, w tym 19 gmin miejskich, 97 gmin miejsko‑wiejskich, 110 gmin wiejskich. ► Punkt 6 - Gminy w województwie kujawsko‑pomorskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie wielkopolskim znajduje się 226 gmin, w tym 19 gmin miejskich, 97 gmin miejsko‑wiejskich, 110 gmin wiejskich. ► Punkt 7 - Gminy w województwie mazowieckim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie mazowieckim znajduje się 314 gmin, w tym 35 gmin miejskich, 60 gmin miejsko‑wiejskich, 219 gmin wiejskich. ► Punkt 8 - Gminy w województwie podlaskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie podlaskim znajduje się 118 gmin, w tym 13 gmin miejskich, 27 gmin miejsko‑wiejskich, 78 gmin wiejskich. ► Punkt 9 - Gminy w województwie dolnośląskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie dolnośląskim znajduje się 169 gmin, w tym 35 gmin miejskich, 57 gmin miejsko‑wiejskich, 77 gmin wiejskich. ► Punkt 10 - Gminy w województwie opolskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie opolskim znajduje się 71 gmin, w tym 3 gminy miejskie, 33 gminy miejsko‑wiejskie, 35 gmin wiejskich. ► Punkt 11 - Gminy w województwie śląskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie śląskim znajduje się 167 gmin, w tym 49 gmin miejskich, 23 gminy miejsko‑wiejskie, 95 gmin wiejskich. ► Punkt 12 - Gminy w województwie łódzkim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie łódzkim znajduje się 177 gmin, w tym 18 gmin miejskich, 30 gmin miejsko‑wiejskich, 129 gmin wiejskich. ► Punkt 13 - Gminy w województwie małopolskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie małopolskim znajdują się 182 gminy, w tym 14 gmin miejskich, 48 gmin miejsko‑wiejskich, 120 gmin wiejskich. ► Punkt 14 - Gminy w województwie lubelskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie lubelskim znajduje się 213 gmin, w tym 20 gmin miejskich, 31 gmin miejsko‑wiejskich, 162 gminy wiejskie. ► Punkt 15 - Gminy w województwie świętokrzyskim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie świętokrzyskim znajduje się 102 gminy, w tym 5 gmin miejskich, 41 gmin miejsko‑wiejskich, 56 gmin wiejskich. ► Punkt 16 - Gminy w województwie podkarpackim (stan na 01. 01. 2022 r.). W województwie podkarpackim znajduje się 160 gmin, w tym 16 gmin miejskich, 36 gmin miejsko‑wiejskich, 108 gmin wiejskich.
Reforma administracyjna Polski została wprowadzona, aby poprawić działania mniejszych jednostek.
Podział ten, od chwili jego wprowadzenia, ulegał niewielkim modyfikacjom. W 2002 roku utworzono 7 powiatów i jedną gminę, jeden powiat przekształcono w miasto na prawach powiatu oraz zlikwidowano 12 gmin, w 2010 roku utworzono jedną gminę, w 2015 oraz 2019 roku zlikwidowano po jednej gminie.
Według stanu na 1 stycznia 2022 r. podział administracyjny Polski obejmował:
16 województw,
314 powiatów i 66 miast na prawach powiatu,
2477 gmin (w tym 302 gminy miejskie, 662 gminy miejsko‑wiejskie i 1513 gmin wiejskich).
Reforma samorządu terytorialnego z lat 1998/1999 opiera się na zasadzie wtórności w stosunku do gminy. Wtórność ta przejawia się w dwóch aspektach – terytorialnym i funkcjonalnym.
Wtórność terytorialna polega na tym, że województwa i powiaty nie naruszają podziału terytorialnego państwa na gminy, a gminy w całości tworzą województwo lub powiat.
Wtórność funkcjonalna z kolei polega na tym, że zadania i kompetencje przyznane województwom i powiatom nie naruszają uprawnień gmin (nie zostały im przyznane kosztem zadań i kompetencji gminnych).
Województwa
Zasadniczą i nadrzędną jednostką administracyjną są województwawojewództwa. Są one jednostką zarówno samorządu terytorialnego, jak i administracji rządowej. Obecnie jest ich 16. W każdym województwie istnieją dwa ośrodki władzy – rządowy reprezentowany przez wojewodę – oraz samorządowy reprezentowany przez sejmik wojewódzki i zarząd województwa:
województwo dolnośląskie ma siedzibę wojewody i władz samorządowych we Wrocławiu,
kujawsko‑pomorskie siedzibę wojewody w Bydgoszczy, a władz samorządowych w Toruniu,
wielkopolskie w Poznaniu,
lubelskie w Lublinie,
lubuskie siedzibę wojewody w Gorzowie Wielkopolskim, natomiast siedzibę władz samorządowych w Zielonej Górze,
łódzkie w Łodzi,
małopolskie w Krakowie,
mazowieckie w Warszawie,
opolskie w Opolu,
podkarpackie w Rzeszowie,
pomorskie w Gdańsku,
śląskie w Katowicach,
świętokrzyskie w Kielcach,
warmińsko‑mazurskie w Olsztynie,
zachodniopomorskie w Szczecinie.
Wojewoda jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra, który sprawuje nadzór nad legalnością działania samorządu wojewódzkiego.
Władze samorządowe składają się z sejmiku wojewódzkiego, który jest wybierany w wyborach powszechnych na 5 lat. Sejmik wybiera z kolei zarząd województwa, na czele którego stoi marszałek.
Marszałek województwa pełni funkcję najważniejszego przedstawiciela samorządu województwa. Jako przewodniczący zarządu organizuje prace i kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje je na zewnątrz.
Urząd MarszałkowskiUrząd Marszałkowski stanowi jednostkę organizacyjną samorządu wojewódzkiego i jest jednostką pomocniczą służącą do realizowania zadań wyznaczonych przez marszałka oraz zarząd i sejmik województwa.
Powiaty
Jednostkami samorządu terytorialnego drugiego rzędu są powiatypowiaty. Zasady ich funkcjonowania reguluje Ustawa o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 r. Powiaty ziemskiePowiaty ziemskie składają się z kilku gmin na obszarach wiejskich z mniejszymi miastami. Wprowadzono wówczas również tzw. powiaty miejskie, czyli miasta na prawach powiatumiasta na prawach powiatu. Często były to dawne miasta wojewódzkie, które po reformie utraciły swoją rangę jak również miasta liczące ponad 100 000 mieszkańców. Przedstawicielem powiatu ziemskiego jest starosta, wraz z zarządem powiatu wybierany przez radę powiatu.
Starosta jest przewodniczącym zarządu powiatu, kieruje jego pracami oraz reprezentuje powiat na zewnątrz. Pomaga mu w tym jednostka pomocnicza określana jako starostwo powiatowestarostwo powiatowe. W przypadku miasta na prawach powiatu funkcje zarządu i starosty wykonuje prezydent miasta, natomiast funkcje rady powiatu rada miasta.
Obecnie w Polsce istnieje 379 powiatów, w tym 314 powiatów ziemskich i 66 miast na prawach powiatu.
Gminy
GminyGminy są jednostkami administracyjnymi najniższego rzędu. Funkcjonowanie gmin opiera się na Ustawie o samorządzie gminnym. Gmina może być:
wiejska, gdy obejmuje wyłącznie tereny wiejskie,
miejsko‑wiejska, gdy na swoim terytorium ma zarówno wsie jak i miasta,
miejska, gdy obejmuje tylko miasta.
Część gmin miejskich jest równocześnie miastami na prawach powiatu.
Gmina to podstawowa, posiadająca osobowość prawną jednostka podziału administracyjnego Polski, która wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Organami gminy są rada gminyrada gminy i wójt (burmistrz lub prezydent miasta).
Prezydent jest organem władzy wykonawczej w gminie miejskiej liczącej więcej niż 100 tys. mieszkańców, w miastach na prawach powiatu oraz w miastach, które w wyniku reformy administracyjnej z 1999 rokiem utraciły status stolicy województwa. Burmistrz pełni taką samą rolę w pozostałych gminach miejskich oraz w gminie miejsko‑wiejskiej, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy. Wójt pełni rolę organu wykonawczego w gminie wiejskiej.
Słowniczek
regionalna wspólnota samorządowa (ogół mieszkańców), najwyższego szczebla zasadniczego podziału terytorialnego kraju stworzona w celu wykonywania administracji publicznej
przedstawiciel administracji rządowej w województwie, powoływany przez premiera
jednostka samorządu terytorialnego drugiego rzędu, większa od gminy, ale mniejsza od województwa
jednostka samorządu składająca się z kilku gmin na obszarach wiejskich z mniejszymi miastami
określenie stosowane dla miasta na prawach powiatu, czyli jednostki samorządu terytorialnego wypełniającego jednocześnie zadania gminy i powiatu
najmniejsza i podstawowa jednostka samorządu terytorialnego w Polsce, jest to też terytorialnie najmniejsza jednostka samorządu
jednostka pomocnicza Zarządu Województwa, który przy jej pomocy wykonuje uchwały Sejmiku Województwa oraz zadania województwa określone przepisami prawa; kierownikiem Urzędu Marszałkowskiego jest Marszałek Województwa
jednostka pomocnicza powołana w celu wykonywania poleceń zarządu powiatu i stojącego na jego czele starosty oraz wykonywania uchwał rady powiatu
jednostka pomocnicza powołana w celu wykonywania poleceń wójta, burmistrza lub prezydenta miasta oraz wykonywania uchwał rady gminy
Bibliografia
https://portalstatystyczny.pl/czy-czeka-nas-powrot-do-49-wojewodztw-jak-ksztaltowal-sie-podzial-administracyjny-polski/
Ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. Dostępny w internecie: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19980960603
https://stat.gov.pl/statystyka-regionalna/jednostki-terytorialne/podzial-administracyjny-polski/
Ustawa o samorządzie wojewódzkim. Dostępny w internecie: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19980910576/U/D19980576Lj.pdf*
Ustawa o samorządzie powiatowym. Dostępny w internecie: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19980910578/U/D19980578Lj.pdf
Ustawie o samorządzie gminnym*. Dostępny w internecie: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19900160095/U/D19900095Lj.pdf (Ustawie o samorządzie gminnym)
Jerzy Korczak, Piotr Lisowski, Adam Ostapski, Ustrój samorządu terytorialnego, Materiały dydaktyczne, Wrocław 2017 (http://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/78898/PDF/Ustroj_samorzadu_terytorialnego_wydanie_III.pdf)