Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Czy wiesz wszystko na temat twojego regionu? Raczej nie, bo każdy region ma bogatą historię, różnorodne środowisko przyrodnicze, ciekawe społeczeństwo i  wciąż zmieniającą się gospodarkę. Zatem wiele jeszcze przed tobą. Dzisiaj lepiej poznasz przyrodę swoich okolic.

R13QoMbg60onT
Bór sosnowy w województwie zachodniopomorskim
Lasy to zbiorowiska roślinności występujące w każdym regionie Polski

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

  • ukształtowanie terenu Polski;

  • przebieg wydarzeń geologicznych mających wpływ na rzeźbę terenu Polski;

  • czynniki kształtujące klimat Polski i jego cechy;

  • układ sieci hydrograficznej w Polsce;

  • gleby występujące w Polsce oraz ich związek z roślinnością naturalną naszego kraju.

Twoje cele

  • wskażesz na mapie swój region przyrodniczy i podasz jego nazwę;

  • opiszesz przebieg kształtowania się i główne cechy rzeźby terenu we własnym regionie;

  • scharakteryzujesz klimat własnego regionu;

  • opiszesz sieć hydrograficzną własnego regionu;

  • wyjaśnisz związki między glebami i roślinnością naturalną we własnym regionie;

  • zaplanujesz trasy wycieczek krajoznawczych mających na celu dokładne poznanie środowiska naturalnego twojego regionu.

iYypVtqwGX_d5e260

1. Jak wyznaczyć „mój” region przyrodniczy?

W e‑materiale Ludność w moim regionie dokonana została charakterystyka ludności twojego regionu. A zatem region ten został już wyznaczony, tyle że był to wybór na potrzeby określenia cech demograficznych. Czy chcąc opisać środowisko przyrodnicze, możemy się odnieść do tego samego obszaru? W niektórych przypadkach tak, a w niektórych nie. Cechy demograficzne wyrażane są danymi statystycznymi, które zbiera się i opracowuje wg jednostek podziału administracyjnego – województw, powiatów, gmin. Cechy środowiska przyrodniczego nie mają już tak ścisłego charakteru i precyzyjnie wyznaczonego zasięgu. Zachowują pewną jednorodność przede wszystkim w obrębie krain geograficznych. Należałoby się więc zastanowić, który rodzaj regionu wybrać, by stworzyć jak najlepszy obraz środowiska przyrodniczego twojego regionu. W zależności od naszego miejsca zamieszkania wybór może być różny – kraina geograficzna lub historyczna czy województwo lub powiat. Zadanie ułatwią nam poniższe mapy.

RknV2zCCyzgc8
Materiał interaktywny. Po kliknięciu pojawia się mapa Polski z zaznaczonymi i opisanymi województwami. Obszar każdego województwa można kliknąć. Po kliknięciu pojawia się mapa hipsometryczna danego województwa. Na mapie województwa zachodniopomorskiego wyróżniono Morze Bałtyckie i Zatokę Pomorską. Oznaczono kontury dwóch największych miast – Szczecina (stolica województwa) i Koszalina. Na północy opisano Pobrzeże Szczecińskie i Koszalińskie. W południowej części województwa zaznaczono rozległe Pojezierze Pomorskie wraz z licznymi jeziorami. Na terenie województwa dominują obszary nizinne, na obszarze Pojezierza Drawskiego (będącego częścią Pojezierza Pomorskiego) wysokości nad poziomem morza sięgają około dwustu metrów. Na północnym zachodzie oznaczono Woliński Park Narodowy, na południu Drawieński Park Narodowy. Na mapie województwa pomorskiego opisano Morze Bałtyckie wraz z Zatoką Gdańską, Pucką i Zalewem Wiślanym. Na północy wyszczególniono Pobrzeże Koszalińskie i Mierzeję Helską. W okolicach ujścia Wisły znajduje się Pobrzeże Gdańskie, którego częścią są Żuławy Wiślane (z wyszczególnionym obszarem depresji). Centralną część województwa zajmuje Pojezierze Pomorskie. Jego częścią jest między innymi Pojezierze Kaszubskie, gdzie najwyższym wzniesieniem jest Wieżyca o wysokości trzystu dwudziestu dziewięciu metrów nad poziomem morza. Największe jeziora to Łebsko i Gardno na Pobrzeżu Koszalińskim. Obszar Trójmiasta oznaczono różowym konturem. Oznaczono Park Narodowy Bory Tucholskie i Słowiński Park Narodowy. Większość obszaru województwa warmińsko‑mazurskiego leży na obszarze Pojezierza Mazurskiego. Na tym obszarze wyszczególniono bardzo liczne jeziora, w tym największe w Polsce, takie jak Śniardwy, Mamry i inne. Szeroki pas jezior przebiega niemal przez całe województwo, z wyjątkiem obszaru Warmii w północnej i północno‑zachodniej części. Na zachodzie we wschodniej części najwyższym wzniesieniem jest Dylewska Góra (312 metrów), na wschodzie Szeska Góra (309 metrów). Różowymi konturami oznaczono największe miasta – Elbląg i Olsztyn (będący stolicą województwa). Największym miastem i stolicą województwa podlaskiego jest Białystok, którego kontur zaznaczono na różowo. Większość obszaru województwa zajmuje Nizina Podlaska. Na północy zaznaczono pojezierze Litewskie. Na mapie zaznaczono cztery parki narodowe – Wigierski, Biebrzański, Narwiański i Białowieski. Centralną część województwa mazowieckiego zajmuje Nizina Mazowiecka. Wyraźnie zaznaczone są największe rzeki regionu – Wisła, Narew, Bug. W środkowej części duży obszar zajmuje Warszawa, oznaczona różowym konturem. W ten sposób oznaczono również obszar Płocka i Radomia. Oznaczono Kampinoski Park Narodowy. Wyróżnionymi miastami na mapie województwa kujawsko‑pomorskiego są Bydgoszcz, Toruń (oba miasta są stolicami województwa) i Włocławek. Przez centralną cześć województwa przebiega Wisła. W północnej części wyróżniono Pojezierze Pomorskie, w centralnej Pradolinę Toruńsko‑Eberswaldzką i Kotlinę Toruńską. Na wschodzie Pojezierze Dobrzyńskie i Chełmińskie, na południu Pojezierze Wielkopolskie. Wyróżnionymi miastami w województwie wielkopolskim są Poznań (stolica) i Kalisz. Największe rzeki to Noteć i Warta. W dolinie Noteci oznaczono Pradolinę Toruńsko‑Eberswaldzką, centralną część województwa zajmuje Pojezierze Wielkopolskie, a południową – Nizina Wielkopolska. Liczne jeziora, oznaczono Wielkopolski Park Narodowy w okolicach Poznania. Dwa największe wyróżnione miasta województwa lubuskiego to na północy Gorzów Wielkopolski i na południu Zielona Góra, oba będące stolicami. W północnej części województwa biegnie Warta w Kotlinie Gorzowskiej, oznaczono Park Narodowy Ujście Warty. Między Wartą a Odrą w centralnej części rozciąga się Pojezierze Lubuskie. Zachodnią granicę wyznacza Odra i Nysa Łużycka. Południowy obszar województwa zalicza się do Niziny Śląsko‑Łużyckiej. Największym miastem i stolicą województwa dolnośląskiego jest Wrocław. Wyróżniono również kontury Legnicy i Wałbrzycha. Północny wschód zajmuje Nizina Śląsko‑Łużycka, wschodnią część Nizina Śląska i Przedgórze Sudeckie. Na południu położone są Sudety, poprzedzone Przedgórzem Zachodniosudeckim. Obszar na północ od linii przedgórzy jest w większości nizinny i oznaczony kolorem zielonym, od przedgórzy wysokości wzrastają, na mapie dominuje kolor żółty, a na obszarze Sudetów odcienie koloru pomarańczowego. Na obszarze Karkonoszy i Gór Stołowych oznaczono znajdujące się tam parki narodowe. Stolicą i największym miastem województwa łódzkiego jest Łódź, leżąca w centrum. Północna część województwa to obszary nizinne należące do Niziny Mazowieckiej i Niziny Wielkopolskiej. Na południe od Łodzi rozciąga się pas Wysoczyzny Bełchatowskiej i Wyżyny Przedborskiej. Na wschód od miasta położone są Wzniesienia Łódzkie. Opole jest największym miastem województwa opolskiego. Położone jest w centralnej części w dolinie Odry na Nizinie Śląskiej. Na południe od niej rozciąga się Płaskowyż Głubczycki i Góry Opawskie. Wysokości powyżej dwustu metrów notuje się również na wschodzie województwa w rejonie Wyżyny Wieluńskiej i Progu Woźnickiego. Największym wzniesieniem we wschodniej części jest Góra Świętej Anny, położona na północ od Kędzierzyna‑Koźla. Województwo śląskie to obszar w większości wyżynny. Na północy oznaczono Wyżynę Krakowsko‑Częstochowską, w środku województwa Wyżynę Śląską, Kotlinę Oświęcimską oraz Karpaty. W północnej części oznaczono kontury Częstochowy, w południowej Bielsko‑Białą, a w centralnej Katowice (stolica województwa) i liczne miasta leżące wokół, tworzące razem konurbację górnośląską. W centrum województwa świętokrzyskiego leży największe miasto regionu – Kielce. Obszar województwa leży w obrębie Wyżyny Małopolskiej. Wyróżniono w jej obrębie między innymi Góry Świętokrzyskie i Łysogóry. Oznaczono również na tym terenie Świętokrzyski Park Narodowy. Najwyższy szczyt to Łysica, mierząca sześćset dwanaście metrów nad poziomem morza. Na mapie dominuje kolor żółty, a w centralnej części pomarańczowy. Stolicą województwa lubelskiego jest Lublin (na mapie wyróżniono jego kontury kolorem różowym), który leży w centralnej części obszaru na Wyżynie Lubelskiej. Na południe od niej rozciąga się Roztocze, zaznaczono również leżący tam Roztoczański Park Narodowy. Północną część województwa obejmuje Nizina Podlaska i Polesie, gdzie na terenie Równiny Łęczycko‑Włodawskiej oznaczono Poleski Park Narodowy. Zachodnią granicę wyznacza Wisła, rzeką drugą co do wielkości jest Wieprz płynący przez środek Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. W województwie małopolskim dominują tereny wyżynne i górskie. Na północy rozciąga się Wyżyna Małopolska i Wyżyna Krakowsko‑Częstochowska. Przez Kotlinę Oświęcimską i Sandomierską płynie Wisła. Dalej, na południu oznaczono Beskidy Zachodnie i Środkowe, a wzdłuż południowych granic województwa rozciąga się pas obszarów górskich (Tatry, Pieniny, Gorce i inne) łącznie tworzących Karpaty. Na terenie województwa wyznaczono pięć parków narodowych – Ojcowski (na obszarze Wyżyny Krakowski‑Częstochowskiej), Babiogórski (w Beskidzie Żywieckim), Gorczański, Pieniński i Tatrzański. Największe miasta to Kraków (będący stolicą województwa) i Tarnów. Najwyższy szczyt – Rysy (dwa tysiące czterysta dziewięćdziesiąt dziewięć metrów). W północnej części województwa na mapie dominuje kolor żółty i pomarańczowy, w południowej – pomarańczowy i czerwony. Północną część województwa podkarpackiego zajmuje Kotlina Sandomierska. Na południu rozciągają się Karpaty. W centrum położona jest stolica województwa – Rzeszów. Kolory na mapie stopniowo zmieniają się od żółto‑zielonego na północy, przez żółty w centrum, po pomarańczowy i czerwony na południu. W południowej części zaznaczono również Magurski i Bieszczadzki Park Narodowy.
Mapy hipsometryczne województw
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., Wydawnictwo Edukacyjne Wiking.
Polecenie 1

Przeanalizuj powyższe mapy i wybierz swój region do opisu środowiska przyrodniczego. Zacznij od znalezienia swojej miejscowości na mapie i przypisania jej do odpowiednich regionów – geograficznych i historycznych, a także do województwa i powiatu. Następnie oceń, jak daleko sięgają twoje okolice i m.in. na tej podstawie określ swój region.

R7f2EqNtQ6HfT
(Uzupełnij).
Pokaż podpowiedź

Wybierz swój region do opisu środowiska przyrodniczego.  Przypisz go do odpowiednich regionów – geograficznych i historycznych, a także do województwa i powiatu. Następnie oceń, jak daleko sięgają twoje okolice i m.in. na tej podstawie określ swój region.

iYypVtqwGX_d5e303

2. Geneza i cechy środowiska przyrodniczego mojego regionu

W e‑materiałach dotyczących środowiska przyrodniczego Polski część informacji dotyczyła również twojego regionu. Nie mógł to być jednak zbyt szczegółowy opis, bo odnosił się on do całego kraju. Teraz masz okazję skupić się wyłącznie na swoim regionie.

Polecenie 2

Korzystając ze zdobytej wcześniej wiedzy, a także z innych źródeł informacji, wypełnij tabelę (pobierz załącznik).

Środowisko przyrodnicze …………………………….

Składniki środowiska przyrodniczego

CHARAKTERYSTYKA

PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA

UKSZTAŁTOWANIE TERENU

BUDOWA GEOLOGICZNA
(w tym surowce mineralne)

KLIMAT
(masy powietrza, temperatury, opady, zjawiska typowe)

WODY POWIERZCHNIOWE
(sieć rzeczna, zlewiska i dorzecza, jeziora, tereny podmokłe)

GLEBY

ROŚLINNOŚĆ
(lasy)

Ryrot6DBjWr7s
załącznik
Załącznik 1
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Opisz wymienione poniżej składniki środowiska przyrodniczego. W opisie skoncentruj się na ich charakterystyce i przyczynach występowania.

Składniki środowiska przyrodniczego:

– ukształtowanie terenu,

– budowa geologiczna (w tym surowce mineralne),

– klimat (masy powietrza, temperatury, opady, zjawiska typowe),

– wody powierzchniowe (sieć rzeczna, zlewiska i dorzecza, jeziora, tereny podmokłe),

– gleby,

– roślinność (lasy).

iYypVtqwGX_d5e348

3. Wycieczki krajoznawcze po regionie

Najlepszym sposobem poznawania naturalnego środowiska danego miejsca są obserwacje terenowe. Znając już główne cechy przyrody swojego regionu, warto wybrać się na kilka wycieczek krajoznawczych, by naocznie przekonać się o tym, co być może znamy tylko z opisów i zdjęć.

Polecenie 3

Zaplanuj przebieg co najmniej dwóch różnych wycieczek krajoznawczych, mających na celu poznanie głównych cech środowiska przyrodniczego własnego regionu. Wycieczki mogą trwać od kilku godzin do kilku dni i wykorzystywać różne środki transportu, np.:

  • kilkugodzinna piesza wycieczka po naszej miejscowości i okolicach;

  • kilkugodzinna rowerowa wycieczka po naszej miejscowości i okolicach;

  • kilkugodzinny samochodowy objazd po naszej miejscowości i okolicach;

  • jednodniowa piesza wycieczka z dojazdem własnym (samochód, pociąg, autobus);

  • jednodniowa rowerowa wycieczka po najbliższej okolicy;

  • jednodniowy samochodowy objazd po części regionu;

  • kilkudniowe piesze wycieczki z dojazdem własnym;

  • kilkudniowy rowerowy objazd po części regionu;

  • kilkudniowy samochodowy objazd po całym regionie.

R15Ye433yeZCf

Źródło: Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0., dostępny w internecie: Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Plik RTF o rozmiarze 34.40 KB w języku polskim
iYypVtqwGX_d5e417

Podsumowanie

Odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia.

  • W którym regionie geograficznym leży twoja miejscowość? Wskaż go na mapie Polski.

  • Jak nazywa się twój region historyczny?

  • Wymień jednostki podziału administracyjnego, w których mieszkasz.

  • Określ położenie geograficzne regionu. Wskaż na mapie swoją miejscowość.

  • Wymień główne cechy ukształtowania powierzchni twojego regionu.

  • Jakie bogactwa mineralne wydobywane są w najbliższej okolicy?

  • Które wpływy – morskie, lądowe czy górskie – przeważają w klimacie twojego regionu?

  • Wymień główne rzeki i ich większe dopływy znajdujące się w twoim regionie.

  • Czy w twoim regionie są jeziora? Jeśli tak, to jakie jest ich pochodzenie?

  • Gdzie w regionie występują najlepsze gleby?

  • Jakie lasy rosną w twoich okolicach?

Praca domowa

Sporządź opisy z wycieczek krajoznawczych po własnym regionie. Zwróć szczególną uwagę na te składniki środowiska przyrodniczego, które są charakterystyczne dla twojego regionu; dołącz do opisu odpowiednie zdjęcia.

RA5BrMXaGzopN
(Uzupełnij).
Pokaż podpowiedź

Sporządź opisy z wycieczek krajoznawczych po własnym regionie. Zwróć szczególną uwagę na te składniki środowiska przyrodniczego, które są charakterystyczne dla twojego regionu. Skorzystaj z przewodników turystycznych i dostępnych źródeł informacji.

iYypVtqwGX_d5e531

Ćwiczenia

1
Ćwiczenie 1
RvEkMU0INPF6t
zadanie interaktywne