Budowa soli i ich nazewnictwo
Słowo sól kojarzy nam się najczęściej z produktem spożywczym, używanym w kuchni do przyprawiania potraw, tak zwaną solą kuchenną. Jednak nazwa ta obejmuje wiele związków, które mają pewne wspólne cechy. Na tej lekcji poznasz substancje, które chemicy zaliczają do grupy określanej jednym mianem: sole.
budowę kwasów;
budowę wodorotlenków;
produkty reakcji kwasów z wodorotlenkami;
definicję reakcji zobojętnienia.
opisywać budowę soli;
tworzyć nazwy soli.
1. Co to są sole?
Sól to powszechna nazwa soli kuchennej, której głównym składnikiem jest chlorek sodu. Jednak nie jest to jedyny związek chemiczny, który może być tak określany. Nazwa ta odnosi się także do innych substancji – chlorku potasu, siarczku miedzi czy jodku ołowiu. SoleSole stanowią ogromną grupę związków chemicznych o pewnych charakterystycznych cechach.
Czy wszystkie sole są słone?
Nie każda sól jest słona. Niektóre są pozbawione smaku (np. węglan wapnia). Są też takie, które w literaturze opisuje się jako ostre lub orzeźwiające (azotan potasu). Siarczan magnezu, z uwagi na swój smak, zyskał nazwę „sól gorzka”.
Sole to związki zbudowane z kationówkationów metali (lub kationu amonu o wzorze ) i anionówanionów reszty kwasowej. Ich wzór ogólny zapisujemy jako:
gdzie:
– symbol metalu, którego kation wchodzi w skład soli;
– symbol reszty kwasowej, której anion tworzy sól;
– indeksy stechiometryczne ustalone na podstawie wartościowości metalu i reszty kwasowej.
Wartościowość reszty kwasowej jest równa wartości bezwzględnej ładunku jej jonu, np. wartościowość jonu siarczanowego, , wynosi dwa.
Większość soli zbudowana jest z jonów. Należą one zatem w większości do grupy związków jonowych. W stanie stałym tworzą one kryształy o uporządkowanej strukturze.
2. Jak tworzymy wzory sumaryczne soli?
Zadanie – przykład
Zapisz wzór sumaryczny soli zbudowanej z kationów potasu i jonów fosforanowych.
Przeanalizuj poniższą tabelę, która przedstawia wzory sumaryczne wybranych soli, a następnie rozwiąż ćwiczenie.
Rodzaj anionu | Rodzaj kationu | Wzór sumaryczny soli składającej się ze wskazanych jonów |
---|---|---|
Rodzaj anionu | Rodzaj kationu | Wzór sumaryczny soli składającej się ze wskazanych jonów |
---|---|---|
3. Jak nazywamy sole?
Nazwy soli składają się z dwóch członów – pierwsza odnosi się do rodzaju reszty kwasowej, a druga do metalu (lub kationu amonu o wzorze ). Człon pochodzący od nazwy reszty kwasowej przyjmuje końcówkę -an (w przypadku soli kwasów tlenowych) lub –ek (dla soli kwasów beztlenowych). I tak np. sole pochodzące od kwasu siarkowego o wzorze będą miały w nazwie wyraz siarczan, a pochodne kwasu siarkowodorowego o wzorze – siarczek.
W nazwach soli uwzględnia się:
wartościowość niemetalu wchodzącego w skład reszty kwasowej, jeżeli nie jest to jedyna wartościowość tego niemetalu.
Na przykład:
siarczan sodu
siarczan soduwartościowość metalu, jeżeli dany metal charakteryzuje się więcej niż jedną wartościowością.
Na przykład:
siarczan żelaza
siarczan żelaza
Przeanalizuj poniższą tabelę przedstawiającą pierwsze człony nazw soli pochodzących od różnych kwasów, a następnie rozwiąż ćwiczenie.
Rodzaj kwasu | Wzór sumaryczny kwasu | Nazwa kwasu | Jon reszty kwasowej | Pierwszy człon nazwy soli, pochodnej kwasu |
---|---|---|---|---|
kwas tlenowy | kwas siarkowy | siarczan | ||
kwas siarkowy | siarczan | |||
kwas węglowy | węglan | |||
kwas azotowy | azotan | |||
kwas fosforowy | fosforan | |||
kwas beztlenowy | kwas chlorowodorowy | chlorek | ||
kwas siarkowodorowy | siarczek |
Rodzaj kwasu | Wzór sumaryczny kwasu | Nazwa kwasu | Jon reszty kwasowej | Pierwszy człon nazwy soli, pochodnej kwasu |
---|---|---|---|---|
kwas tlenowy | kwas siarkowy | siarczan | ||
kwas tlenowy | kwas siarkowy | siarczan | ||
kwas tlenowy | kwas węglowy | węglan | ||
kwas tlenowy | kwas azotowy | azotan | ||
kwas tlenowy | kwas fosforowy | fosforan | ||
kwas beztlenowy | kwas chlorowodorowy | chlorek | ||
kwas beztlenowy | kwas siarkowodorowy | siarczek |
Przeanalizuj poniższą tabelę, która przedstawia przykładowe wzory i nazwy soli, a następnie rozwiąż ćwiczenie.
Jon | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
| |
| związek składający się z tych jonów nie istnieje | związek składający się z tych jonów nie istnieje |
|
|
|
| |
| związek składający się z tych jonów nie istnieje | związek składający się z tych jonów nie istnieje |
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
Przeanalizuj poniższą tabelę, która przedstawia przykładowe wzory i nazwy soli, a następnie rozwiąż ćwiczenie.
Jon | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
| |
| związek składający się z tych jonów nie istnieje | związek składający się z tych jonów nie istnieje |
|
|
|
| |
| związek składający się z tych jonów nie istnieje | związek składający się z tych jonów nie istnieje |
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
Podsumowanie
Sole to grupa związków chemicznych w większości o budowie jonowej, które składają się z kationów metali (lub kationu amonu o wzorze ) i anionów reszty kwasowej.
Nazwa soli składa się z dwóch członów: nazwy reszty kwasowej i nazwy metalu (lub nazwy kationu , czyli kationu amonu). Gdy sól pochodzi od kwasu tlenowego, pierwszy człon zyskuje końcówkę –an, a gdy od beztlenowego – końcówkę –ek.
W nazwie soli uwzględniamy wartościowość metalu oraz wartościowość reszty kwasowej (jeśli mogą przyjmować różne wartości liczbowe)
Podaj nazwy dwóch soli, których złoża występują w Polsce najliczniej.
Podaj nazwy dwóch soli, których złoża występują w Polsce najliczniej.
Słownik
związki chemiczne o budowie jonowej składające się głównie z kationów metali i anionów reszty kwasowej
jon o ładunku dodatnim (), np. , , ,
jon o ładunku ujemnym (), np. , ,
Ćwiczenia
Oceń, czy podane zdania są prawdziwe, czy fałszywe.
Prawda | Fałsz | |
Sole mają budowę jonową. | □ | □ |
Sole można otrzymać w wyniku reakcji zobojętniania. | □ | □ |
W wyniku reakcji wodorotlenków nierozpuszczalnych w wodzie z kwasem nie można otrzymać soli. | □ | □ |
Sole można otrzymać tylko w wyniku reakcji wodorotlenków z kwasami tlenowymi. | □ | □ |
Przyporządkuj podane wzory substancji do odpowiednich kategorii.
<math><mrow><msub><mtext>KNO</mtext><mtext>3</mtext></msub></mrow></math>, <math><mrow><msub><mtext>Fe</mtext><mtext>2</mtext></msub><msub><mtext>S</mtext><mtext>3</mtext></msub></mrow></math>, <math><mrow><msub><mtext>H</mtext><mtext>2</mtext></msub><msub><mtext>SO</mtext><mtext>4</mtext></msub></mrow></math>, <math><mrow><mtext>KOH</mtext></mrow></math>, <math><mrow><msub><mtext>CaCl</mtext><mtext>2</mtext></msub></mrow></math>, <math><mrow><msub><mrow><mtext>Al(</mtext><msub><mtext>NO</mtext><mtext>3</mtext></msub><mtext>)</mtext></mrow><mtext>3</mtext></msub></mrow></math>, <math><mrow><msub><mrow><msub><mtext>Fe</mtext><mtext>2</mtext></msub><mtext>(</mtext><msub><mtext>SO</mtext><mtext>4</mtext></msub><mtext>)</mtext></mrow><mtext>3</mtext></msub></mrow></math>, <math><mrow><msub><mtext>H</mtext><mtext>3</mtext></msub><msub><mtext>PO</mtext><mtext>4</mtext></msub></mrow></math>, <math><mrow><msub><mrow><mtext>Fe(OH)</mtext></mrow><mtext>3</mtext></msub></mrow></math>, <math><mrow><msub><mtext>CO</mtext><mtext>2</mtext></msub></mrow></math>, <math><mrow><msub><mtext>Na</mtext><mtext>2</mtext></msub><msub><mtext>CO</mtext><mtext>3</mtext></msub></mrow></math>
sole | |
---|---|
związki chemiczne, które nie są solami |
Bibliografia
Łasiński D., Sporny Ł., Strutyńska D., Wróblewki P., Chemia. Podręcznik dla klasy ósmej szkoły podstawowej, Kielce .
https://www.pgi.gov.pl, dostęp: