Słowo sól kojarzy nam się najczęściej z produktem spożywczym, używanym w kuchni do przyprawiania potraw, tak zwaną solą kuchenną. Jednak nazwa ta obejmuje wiele związków, które mają pewne wspólne cechy. Na tej lekcji poznasz substancje, które chemicy zaliczają do grupy określanej jednym mianem: sole.

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • budowę kwasów;

  • budowę wodorotlenków;

  • produkty reakcji kwasów z wodorotlenkami;

  • definicję reakcji zobojętnienia.

Nauczysz się
  • opisywać budowę soli;

  • tworzyć nazwy soli.

iEsKXq6QxJ_d5e144

1. Co to są sole?

Sól to powszechna nazwa soli kuchennej, której głównym składnikiem jest chlorek sodu. Jednak nie jest to jedyny związek chemiczny, który może być tak określany. Nazwa ta odnosi się także do innych substancji – chlorku potasu, siarczku miedziII czy jodku ołowiuII. SolesoleSole stanowią ogromną grupę związków chemicznych o pewnych charakterystycznych cechach.

RhEnp2edm8VN3
Chlorek sodu o zwyczajowej nazwie sól kuchenna i wzorze sumarycznym NaCl należy do grupy związków chemicznych o nazwie „sole”.
Źródło: Didier Descouens, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.
R17tA287pYA60
Jodek ołowiu<math aria‑label="dwa">II o wzorze sumarycznym PbI2 należy do soli i charakteryzuje się żółtą barwą.
Źródło: PRHaney, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.
Ciekawostka

Czy wszystkie sole są słone?
Nie każda sól jest słona. Niektóre są pozbawione smaku (np. węglan wapnia). Są też takie, które w literaturze opisuje się jako ostre lub orzeźwiające (azotanV potasu). SiarczanVI magnezu, z uwagi na swój smak, zyskał nazwę „sól gorzka”.

Ro4xQneN9r2rI
Węglan wapnia o wzorze sumarycznym CaCO2 tworzy kryształy i jest bezwonny. Jest głównym składnikiem minerału o nazwie kalcyt.
Źródło: Jan Helebrant, dostępny w internecie: www.flickr.com, domena publiczna.

Sole to związki zbudowane z kationówkationkationów metali (lub kationu amonu o wzorze NH4+) i anionówanionanionów reszty kwasowej. Ich wzór ogólny zapisujemy jako:

MemRn

gdzie:

Me – symbol metalu, którego kation wchodzi w skład soli;
R – symbol reszty kwasowej, której anion tworzy sól;
n, m – indeksy stechiometryczne ustalone na podstawie wartościowości metalu i reszty kwasowej.

Wartościowość reszty kwasowej jest równa wartości bezwzględnej ładunku jej jonu, np. wartościowość jonu siarczanowegoVI, SO42-, wynosi dwa.

Większość soli zbudowana jest z jonów. Należą one zatem w większości do grupy związków jonowych. W stanie stałym tworzą one kryształy o uporządkowanej strukturze.

RsXy0SYmNP48c
Najbardziej znaną solą jest chlorek sodu, o wzorze NaCl; jego kryształ zbudowany jest z kationów sodu i anionów chlorkowych.
Źródło: epodreczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
iEsKXq6QxJ_d5e219

2. Jak tworzymy wzory sumaryczne soli?

Przykład 1

Zadanie – przykład

Zapisz wzór sumaryczny soli zbudowanej z kationów potasu i jonów fosforanowychV.

Rg6RmmmUmv93M
Na filmie przypomniano, jak zbudowany jest wzór ogólny soli. Następnie ukazano, w jaki sposób należy określić wzór sumaryczny soli zbudowanej z kationów potasu i anionów fosforanowych<math aria‑label="pięć">V.
Polecenie 1

Przeanalizuj poniższą tabelę, która przedstawia wzory sumaryczne wybranych soli, a następnie rozwiąż ćwiczenie.

Wzory sumaryczne przykładowych soli

Rodzaj anionu

Rodzaj kationu

Wzór sumaryczny soli składającej się ze wskazanych jonów

Cl-

Na+

NaCl

Ca2+

CaCl2

Al3+

AlCl3

SO42-

Na+

Na2SO4

Ca2+

CaSO4

Al3+

Al2SO43

PO43-

Na+

Na3PO4

Ca2+

Ca3PO42

Al3+

AlPO4

Wzory sumaryczne przykładowych soli

Rodzaj anionu

Rodzaj kationu

Wzór sumaryczny soli składającej się ze wskazanych jonów

Cl-

Na+

NaCl

Cl-

Ca2+

CaCl2

Cl-

Al3+

AlCl3

SO42-

Na+

Na2SO4

SO42-

Ca2+

CaSO4

SO42-

Al3+

Al2SO43

PO43-

Na+

Na3PO4

PO43-

Ca2+

Ca3PO42

PO43-

Al3+

AlPO4

RcN142jP6ROCf
Wskaż poprawny wzór soli, która zbudowana jest z kationów K+ i anionów SO32-. Możliwe odpowiedzi: 1. KSO4, 2. K2SO4, 3. K2SO3, 4. K2SO32
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iEsKXq6QxJ_d5e260

3. Jak nazywamy sole?

Nazwy soli składają się z dwóch członów – pierwsza odnosi się do rodzaju reszty kwasowej, a druga do metalu (lub kationu amonu o wzorze NH4+). Człon pochodzący od nazwy reszty kwasowej przyjmuje końcówkę -an (w przypadku soli kwasów tlenowych) lub –ek (dla soli kwasów beztlenowych). I tak np. sole pochodzące od kwasu siarkowegoVI o wzorze H2SO4 będą miały w nazwie wyraz siarczanVI, a pochodne kwasu siarkowodorowego o wzorze H2Saq – siarczek.

W nazwach soli uwzględnia się:

  • wartościowość niemetalu wchodzącego w skład reszty kwasowej, jeżeli nie jest to jedyna wartościowość tego niemetalu.
    Na przykład:
    Na2SO4 siarczanVI sodu
    Na2SO3 siarczanIV sodu

  • wartościowość metalu, jeżeli dany metal charakteryzuje się więcej niż jedną wartościowością.
    Na przykład:
    FeSO4 siarczanVI żelazaII
    Fe2SO43 siarczanVI żelazaIII

1
Polecenie 2

Przeanalizuj poniższą tabelę przedstawiającą pierwsze człony nazw soli pochodzących od różnych kwasów, a następnie rozwiąż ćwiczenie.

Pierwsze człony nazwy soli pochodzących od różnych kwasów

Rodzaj kwasu

Wzór sumaryczny kwasu

Nazwa kwasu

Jon reszty kwasowej

Pierwszy człon nazwy soli, pochodnej kwasu

kwas tlenowy

H2SO4

kwas siarkowyVI

SO42-

siarczanVI

H2SO3

kwas siarkowyIV

SO32-

siarczanIV

H2CO3

kwas węglowy

CO32-

węglan

HNO3

kwas azotowyV

NO3-

azotanV

H3PO4

kwas fosforowyV

PO43-

fosforanV

kwas beztlenowy

HCl

kwas chlorowodorowy

Cl-

chlorek

H2S

kwas siarkowodorowy

S2-

siarczek

Pierwsze człony nazwy soli pochodzących od różnych kwasów

Rodzaj kwasu

Wzór sumaryczny kwasu

Nazwa kwasu

Jon reszty kwasowej

Pierwszy człon nazwy soli, pochodnej kwasu

kwas tlenowy

H2SO4

kwas siarkowyVI

SO42-

siarczanVI

kwas tlenowy

H2SO3

kwas siarkowyIV

SO32-

siarczanIV

kwas tlenowy

H2CO3

kwas węglowy

CO32-

węglan

kwas tlenowy

HNO3

kwas azotowyV

NO3-

azotanV

kwas tlenowy

H3PO4

kwas fosforowyV

PO43-

fosforanV

kwas beztlenowy

HCl

kwas chlorowodorowy

Cl-

chlorek

kwas beztlenowy

H2S

kwas siarkowodorowy

S2-

siarczek

RfmZQHnCby8mL
Wskaż poprawny pierwszy człon nazwy soli, która zbudowana jest z dwuujemnych jonów siarczanowychIV. Możliwe odpowiedzi: 1. siarczek, 2. siarczanVI, 3. siarczekIV, 4. siarczanIV
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
11
Polecenie 3

Przeanalizuj poniższą tabelę, która przedstawia przykładowe wzory i nazwy soli, a następnie rozwiąż ćwiczenie.

1
Przykładowe wzory i nazwy soli

Jon

SO42-
SO32-
CO32-
NO3-
PO43-
Cl-
S2-
Na+

Na2SO4
siarczanVI sodu

Na2SO3
siarczanIV sodu

Na2CO3
węglan sodu

NaNO3
azotanV sodu

Na3PO4
fosforanV sodu

NaCl
chlorek sodu

Na2S
siarczek sodu

K+

K2SO4
siarczanVI potasu

K2SO3
siarczanIV potasu

K2CO3
węglan potasu

KNO3
azotanV potasu

K3PO4
fosforanV potasu

KCl
chlorek potasu

K2S
siarczek potasu

Ca2+

CaSO4
siarczanVI wapnia

CaSO3
siarczanIV wapnia

CaCO3
węglan wapnia

CaNO32
azotanV wapnia

Ca3PO42
fosforanV wapnia

CaCl2
chlorek wapnia

CaS
siarczek wapnia

Mg2+

MgSO4
siarczanVI magnezu

MgSO3
siarczanIV magnezu

MgCO3
węglan magnezu

MgNO32
azotanV magnezu

Mg3PO42
fosforanV magnezu

MgCl2
chlorek magnezu

MgS
siarczek magnezu

Fe3+

Fe2SO43
siarczanVI żelazaIII

związek składający się z tych jonów nie istnieje

związek składający się z tych jonów nie istnieje

FeNO33
azotanV żelazaIII

FePO4
fosforan(V) żelazaIII

FeCl3
chlorek żelazaIII

Fe2S3
siarczek żelazaIII

Al3+

Al2SO43
siarczanVI glinu

związek składający się z tych jonów nie istnieje

związek składający się z tych jonów nie istnieje

Al2NO33
azotanV glinu

AlPO4
fosforanV glinu

AlCl3
chlorek glinu

Al2S3
związek składający się z tych jonów jest nietrwały

NH4+

NH42SO4
siarczanVI amonu

NH42SO3
siarczanIV amonu

NH42CO3
węglan amonu

NH4NO3
azotanV amonu

NH43PO4
fosforanV amonu

NH4Cl
chlorek amonu

NH42S
siarczek amonu

RuLIpIcgRgDg8
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 3

Przeanalizuj poniższą tabelę, która przedstawia przykładowe wzory i nazwy soli, a następnie rozwiąż ćwiczenie.

Przykładowe wzory i nazwy soli

Jon

SO42-
SO32-
CO32-
NO3-
PO43-
Cl-
S2-
Na+

Na2SO4
siarczanVI sodu

Na2SO3
siarczanIV sodu

Na2CO3
węglan sodu

NaNO3
azotanV sodu

Na3PO4
fosforanV sodu

NaCl
chlorek sodu

Na2S
siarczek sodu

K+

K2SO4
siarczanVI potasu

K2SO3
siarczanIV potasu

K2CO3
węglan potasu

KNO3
azotanV potasu

K3PO4
fosforanV potasu

KCl
chlorek potasu

K2S
siarczek potasu

Ca2+

CaSO4
siarczanVI wapnia

CaSO3
siarczanIV wapnia

CaCO3
węglan wapnia

CaNO32
azotanV wapnia

Ca3PO42
fosforanV wapnia

CaCl2
chlorek wapnia

CaS
siarczek wapnia

Mg2+

MgSO4
siarczanVI magnezu

MgSO3
siarczanIV magnezu

MgCO3
węglan magnezu

MgNO32
azotanV magnezu

Mg3PO42
fosforanV magnezu

MgCl2
chlorek magnezu

MgS
siarczek magnezu

Fe3+

Fe2SO43
siarczanVI żelazaIII

związek składający się z tych jonów nie istnieje

związek składający się z tych jonów nie istnieje

FeNO33
azotanV żelazaIII

FePO4
fosforan(V) żelazaIII

FeCl3
chlorek żelazaIII

Fe2S3
siarczek żelazaIII

Al3+

Al2SO43
siarczanVI glinu

związek składający się z tych jonów nie istnieje

związek składający się z tych jonów nie istnieje

Al2NO33
azotanV glinu

AlPO4
fosforanV glinu

AlCl3
chlorek glinu

Al2S3
związek składający się z tych jonów jest nietrwały

NH4+

NH42SO4
siarczanVI amonu

NH42SO3
siarczanIV amonu

NH42CO3
węglan amonu

NH4NO3
azotanV amonu

NH43PO4
fosforanV amonu

NH4Cl
chlorek amonu

NH42S
siarczek amonu

R1ClZPRMmnQNZ
Zaznacz wszystkie wzory soli, jakie można ułożyć na podstawie symboli i wzorów podanych jonów: Br-, Zn2+, Li+, NO3-. Możliwe odpowiedzi: 1. ZnBr2, 2. ZnNO32, 3. LiBr, 4. LiNO3, 5. BrNO3, 6. ZnLi, 7. ZnNO3, 8. ZnBr
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iEsKXq6QxJ_d5e306

Podsumowanie

  • Sole to grupa związków chemicznych w większości o budowie jonowej, które składają się z kationów metali (lub kationu amonu o wzorze NH4+) i anionów reszty kwasowej.

  • Nazwa soli składa się z dwóch członów: nazwy reszty kwasowej i nazwy metalu (lub nazwy kationu NH4+, czyli kationu amonu). Gdy sól pochodzi od kwasu tlenowego, pierwszy człon zyskuje końcówkę –an, a gdy od beztlenowego – końcówkę –ek.

  • W nazwie soli uwzględniamy wartościowość metalu oraz wartościowość reszty kwasowej (jeśli mogą przyjmować różne wartości liczbowe)

Praca domowa
1
Polecenie 4.1

Podaj nazwy dwóch soli, których złoża występują w Polsce najliczniej.

RqtZkMM3nIBep
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 4.1

Podaj nazwy dwóch soli, których złoża występują w Polsce najliczniej.

RqtZkMM3nIBep
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iEsKXq6QxJ_d5e361

Słownik

sole
sole

związki chemiczne o budowie jonowej składające się głównie z kationów metali i anionów reszty kwasowej

kation
kation

jon o ładunku dodatnim (+), np. Na+, Ca2+, Al3+,NH4+

anion
anion

jon o ładunku ujemnym (-), np. Cl-, S2-, SO42-

iEsKXq6QxJ_d5e406

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:
1
Ćwiczenie 1
RcqHErOGvVXdr1
Łączenie par. Ocen prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz "Prawda", jeśli zdanie jest prawdziwe albo "Fałsz", jeśli jest fałszywe.. Sole w większości mają budowę jonową.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. SO42- to wzór anionu siarczanowegoIV.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Kation to jon o ładunku dodatnim.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Jony dzielimy na kationy i aniony.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
R1yyYw89gynJw1
Przyporządkuj podane wzory substancji do odpowiednich kategorii. Sole: Możliwe odpowiedzi: 1. KOH, 2. H2SO4, 3. CaCl2, 4. Na2CO3, 5. CO2, 6. AlNO33, 7. Fe2SO43, 8. FeOH3, 9. H3SO4, 10. KNO3, 11. Fe2S3 Związki chemiczne, które nie są solami: Możliwe odpowiedzi: 1. KOH, 2. H2SO4, 3. CaCl2, 4. Na2CO3, 5. CO2, 6. AlNO33, 7. Fe2SO43, 8. FeOH3, 9. H3SO4, 10. KNO3, 11. Fe2S3
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 3
REjiph2AtJTlC1
Który z podanych wzorów przedstawia azotanV glinu? Wskaż prawidłową odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: 1. AlNO33, 2. AlNO34, 3. Al2SO43, 4. Al2O3, 5. AlCl3, 6. Al2NO23
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 4
R1bS2zTyMLzU71
Który z podanych wzorów przedstawia siarczanVI litu? Wskaż prawidłową odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: 1. Li2SO4, 2. LiOH, 3. Li2SO43, 4. LiSO4, 5. LiCl, 6. Li2SO3
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 5
RQfIKeNS42Sbw1
Który z podanych wzorów przedstawia siarczek sodu? Wskaż prawidłową odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: 1. Na2S, 2. Na2SO4, 3. Na2SO3, 4. NaS, 5. SNa, 6. SNa2
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 6
R13KekmcowFCa1
Który z poniższych wzorów przedstawia fosforanV baru? Wskaż prawidłową odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: 1. Ba3PO42, 2. Ba3PO4, 3. BaPO4, 4. BaO, 5. BaPO42
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 7
R142GUyQSXa1v1
Który ze wzorów przedstawia wzór siarczku ołowiuII? Wskaż prawidłową odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: 1. PbS, 2. SPb, 3. PbSO4, 4. PbSO3, 5. PbS4, 6. PbS2
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
3
Ćwiczenie 8
RCUa9uE1iK3S71
Wskaż prawidłową nazwę związku o wzorze FePO4. Możliwe odpowiedzi: 1. fosforanV żelazaIII, 2. fosforan żelazaII, 3. fosforanV żelaza, 4. fosforV żelaza, 5. żelazaIII fosforanV, 6. żelazaII fosforanV
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
3
Ćwiczenie 9
RPZ32aZ4qulHP1
Wskaż prawidłową nazwę związku o wzorze Cu3PO42. Możliwe odpowiedzi: 1. fosforanV miedziII, 2. fosforan miedzi, 3. fosforanV miedzi, 4. fosforan miedziII
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
3
Ćwiczenie 10
Rfu5tJ6u2eBQl
Complete the sentence below by selecting words from the ones given. Most of the salts have an 1. cations, 2. ions, 3. ammonium cation, 4. ionic, 5. covalent, 6. anions structure. Salts consist of metal 1. cations, 2. ions, 3. ammonium cation, 4. ionic, 5. covalent, 6. anions (or an 1. cations, 2. ions, 3. ammonium cation, 4. ionic, 5. covalent, 6. anions of the NH4+ formula) and 1. cations, 2. ions, 3. ammonium cation, 4. ionic, 5. covalent, 6. anions of an acid residue.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Glossary

Bibliografia

Łasiński D., Sporny Ł., Strutyńska D., Wróblewki P., Chemia. Podręcznik dla klasy ósmej szkoły podstawowej, Kielce 2021.

https://www.pgi.gov.pl, dostęp: 15.02.2022

bg‑gray3

Notatnik

RDUwW6sFLXFmN
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.