Wiele twarzy sztuki średniowiecza

Czym jest sztuka?

Myśląc dziś o sztuce często przywołuje się w wyobraźni pojedyncze obiekty - obrazy, rzeźby, instalacje, które wizualnie i estetycznie zachwycają odbiorców bądź nie. Tymczasem ich treść i przekaz bywa wielokrotnie nieuchwytny, zrozumiały jedynie przez badaczy. A przecież sztuka towarzyszy człowiekowi od początku jego istnienia, odkąd namalował pierwsze rysunki na ścianie jaskini. Ale była to sztuka prosta, która miała za zadanie przekazać historie ważne dla odbiorców. Pomagała im zrozumieć świat, otaczającą człowieka naturę.

Sztuka okresu średniowiecza miała podobne znaczenie. Przekazywała w sposób dostrzegalny dla oka komunikaty - o społeczeństwie, jego roli, relacji człowieka z naturą, a przede wszystkim ze Stwórcą. Spróbujmy ją zrozumieć, bo choć jest nam często tak obca, to bez jej poznania nie zbliżymy się do ówczesnych ludzi. A bez uczucia wspólnoty z nimi nasza wędrówka przez historię traci sens.

RctVJxCpYIF2e

Nagranie wideo. Profesor doktor habilitowany Przemysław Wiszewski omawia sztukę tworzoną w okresie średniowiecza.

Nagranie wideo. Profesor doktor habilitowany Przemysław Wiszewski omawia sztukę tworzoną w okresie średniowiecza.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RctVJxCpYIF2e

Nagranie wideo. Profesor doktor habilitowany Przemysław Wiszewski omawia sztukę tworzoną w okresie średniowiecza.

Sztuka prosto z tygla kultur

Choć cesarstwo rzymskie na Zachodzie przestało istnieć, pozostawiło po sobie spadek w postaci tysięcy dzieł sztuki. Były one niezrozumiałe dla wielu ludów tworzących nowe państwa na gruzach imperium. Ale chętnie korzystali z nich lub naśladowali je ci, którzy chcieli być uznawani za spadkobierców dawnych cesarzy. Pamiętajmy, że wielu Germanów od dawna służyło Rzymowi i znało podstawowe elementy jego kultury. Dla nich sztuka rzymska, nawet jeśli była obca, nie była niezrozumiała. A stając się władcami dawnych obywateli rzymskich, musieli – nawet jeśli robili to rzadko – zwracać się do nich w ich języku.

Ważne!

Przyjrzyj się monecie Teodoryka Wielkiego, ostrogockiego władcy Italii. Porównaj obrazy zamieszczone na niej ze zdobieniami głowic kolumn z Palazzo del Popolo [czyt.: palacco del popolo] z Rawenny. Oba obiekty znajdziesz w poniższej galerii mediów. Następnie wykonaj ćwiczenie zamieszczone poniżej.

RCHrVvrgW5Yno1

Przedstawienie awersu i rewersu monety. Na awersie zarys głowy mężczyzny, ukazanego z profilu zwróconego ku prawej krawędzi monety. Wyraźnie zaznaczona opaska w połowie głowy po obwodzie, wiążąca włosy. W legendzie znaki pisma gockiego. Na rewersie widoczne symbol przypominający złączone litery "R" i "D", odwrócone "S" i "O", nad nimi krzyż łaciński. Dookoła w legendzie napis po gocku.

Rm6UdfTWBpwIU1

Zdjęcie współczesne głowicy kapitelu pałacu w Rawennie, koloru piaskowca, z bogatą ornamentyką, stylizowaną na roślinną. W głowicy znajduje się także charakterystyczny symbol, łączący litery "R" i "D".

Przybysze posiadali także własny sposób wyrażania ważnych dla nich informacji z pomocą symbolicznych obrazów. Ich sens, czasami dla nas mało czytelny, niósł ważne przesłanie dla współczesnych. Oto ci, którzy korzystali z wyrażania swoich poglądów poprzez obrazy, tworzyli wspólnotę elity nowych państw. Niezależnie
od tego, jakie było ich pochodzenie etniczne. Dlatego te 'barbarzyńskie' dzieła sztuki stały się szybko popularne wśród dawnych obywateli rzymskich. Należało znać ich sens, jeśli chciało się wejść do wąskiego kręgu współpracowników nowych władców. Oba sposoby wyrażania treści z pomocą pięknych przedmiotów – stary, rzymski i nowy, 'barbarzyński' – zaczęły się przenikać i mieszać w V‑VI w.

Sztuka plemion biorących udział w wielkiej wędrówce ludów wywarła ogromny wpływ na sposób, w jaki jeszcze w VII–VIII wieku postrzegano piękno. Nie oznaczało to jednak braku zmian.

Ważne!

W poniższej galerii mediów zaprezentowano wytwory sztuki z okresu wczesnego średniowiecza. Zapoznaj się z materiałem.

R1RhSFyBJIFVZ1

Zdjęcie obiektu muzealnego - szerokiego, złotego pierścienia ze żłobieniami i osadzonym w nim okrągłym rubinie.

RwrVzpdJjyd9l1

Zdjęcie współczesne artefaktu - zapinki w kształcie stojącego ptaka, z motywem zdobiącym przypominającym węzły imitujące linie piór. W zapince osadzono niebieski kamień w miejscu oka, z kolei trzy rubinowe kamienie - jeden w kształcie trójkąta, dwa w formie łezek - umieszczono w korpusie obiektu. Głową fibula zwrócona jest ku lewej krawędzi.

R16nj5wGz37xi1

Okrągła fibula z motywem słońca w środku i umieszczonym w centrum tarczy słonecznej niebieskim kamieniem. W otoku naprzemiennie ułożone cztery kwadratowe i cztery okrągłe kamienie. Motyw zdobiący w postaci węzełków przechodzi przez całą powierzchnię fibuli. Widoczne pojedyncze złote guzki, rozproszone po całej powierzchni. Obiekt przedstawiono jako eksponat muzealny.

Nie doprowadziło to jednak do powstania nowego stylu w dziejach sztuki. Był to czas wykorzystywania gotowych wzorów, sięgania po istniejące zabytki i ich kopie. Zainteresowani sztuką rzadko wspierali produkcję znacznej liczby pięknych elementów wyposażenia pałaców lub świątyń. Bo też tych ostatnich było niewielu. Szybciej sięgano po drobne wytwory jubilerów, odpowiadające lokalnym gustom.

Elity nowych państw były różnorodne etnicznie i kulturowo, a jednocześnie nieliczne i bardzo rozproszone. Dlatego w ich kręgu powstawały dzieła bardzo zróżnicowane tematycznie i technicznie, a jednocześnie wyjątkowe. Były świadectwem miłości do piękna, ale i siły oddziaływania określonych form, mód estetycznych. Do próby stworzenia jednolitego sposobu wyrażania emocji i treści intelektualnych z pomocą sztuki doszło dopiero, kiedy na tronie cesarskim zasiadł Karol Wielki.

Wielość odmian sztuki romańskiej

Pojęcie 'sztuka romańska', tak głęboko zapadło w świadomość Europejczyków, że tylko specjaliści stawiają pytanie – czym była? Tymczasem w okresie między IX a XII wiekiem na zachodzie kontynentu w niemal każdym regionie powstały bardzo charakterystyczne style w architekturze, malarstwie i rzeźbie. Cech, które je łączą, jest dużo mniej, niż tych, które je odróżniają. Te elementy, które upodabniały dzieła 'sztuki romańskiej’ do siebie, były związane przede wszystkim z ograniczeniami ówczesnej technologii. Grube mury, niewielkich rozmiarów okna, półkoliste łuki, masywne kolumny w budowlach pojawiały się, ponieważ to te rozwiązania na tamtejsze czasy gwarantowały trwałość konstrukcji. Ale już zdobienia, rodzaj materiału budowlanego, nawet podziały przestrzeni wewnętrznej różnie wyglądały w poszczególnych regionach Europy. Podobnie było z innymi rodzajami dzieł sztuki.

Ważne!

Poniższa galeria mediów zawiera zdjęcia obiektów z fasadą utrzymaną w stylu romańskim. Najedź kursorem i przełączaj strzałki za pomocą lewego przycisku myszy (LPM), aby poznać szczegóły.

R14vFbznAvyAB

Zdjęcie przedstawia widok na wejście do świątyni poprzez portal z półkolistą archiwoltą i łukami w głębi, kończącymi się na linii drzwi. Nad portalem ogromne rozetowe okno. Po obu stronach portalu dwie masywne, wysokie wieżyczki. Na szczycie wieżyczek blanki. Pod nimi otwory z podwieszonymi dzwonami. U dołu ulica i osoby przemierzające okolicę w dowolnym kierunku.

RXOpiBa6gOTEY

Zdjęcie przedstawia widok współczesny na fasadę kościoła na tle bezchmurnego nieba. Fasadę tworzą cztery rzędy ślepych arkad z białego marmuru, umieszczone ponad trzema portalami. Rząd najniższy biegnie przez całą szerokość fasady, wyższe są coraz węższe, a ostatni rząd tworzy fronton. Symetryczna fasada przypomina świątynie greckie, ale wieńczący szczyt frontonu posąg Madonny z Dzieciątkiem świadczy o jej chrześcijańskim przeznaczeniu. Ścianę fasady za arkadami zdobi okładzina z kamiennych bloków, układanych poziomo w pasy, na przemian ciemne i białe. Do budowy ścian bocznych użyto pomników z epoki rzymskiej. Poniżej trzy portale, na których zostały przedstawione sceny z życia Chrystusa‑Odkupiciela i Maryi. U dołu fotografii widoczna grupa turystów zwiedzających Piazza del Duomo w Pizie.

ReZOaRwzf9qY4

Zdjęcie przedstawia widok współczesny na fasadę katedry zdobionej motywami orientalnymi i antycznymi. U dołu trzy portale z archiwoltami, środkowy największy. Nad nimi rząd ślepych arkad, każda z części ma cztery filary. Nad nimi otwory okienne z archiwoltą, przedzielone ślepymi arkadami. U góry konstrukcja przypominająca antyczną świątynię - trzy osobne trójkątne zadaszenia nad arkadami, przypominające attyki. Całość wykonana z kamienia, piaskowca i marmuru. U dołu szerokie schody prowadzące do wnętrza świątyni, na których siedzą i idą ludzie w różnych kierunkach.

R1EUYpG4rzPuZ

Zdjęcie przedstawia kościół, składający się z połączonych ze sobą kubicznych brył, typowy dla sztuki romańskiej. Monumentalna i ciężka bryła pośrodku, złożona z wychodzącej z transeptu wysokiej wieży flankowana jest po obu stronach walcowatymi wieżami z dachem przypominającym wielokątną piramidę. Monumentalna i ciężka bryła u dołu posiada okrągłe otwory okienne po obu stronach od wejście przez portal zwieńczony łukiem pełnym z archiwoltą. W części parterowej widoczne arkady dzielone kolumnadą. U dołu fotografii grupa turystów zmierzająca do wnętrza świątyni po szerokich schodach biegnących w dół.

Z woli ludzi, a nie warunków technicznych i upodobań estetycznych, wynikało podobieństwo treści, jakie przekazywały dostępne dziś dzieła. Ich treść skupiała się głównie na życiu Chrystusa, jego powtórnym przyjściu, majestacie Króla i Sędziego, wreszcie często ukazywanego Sądu Ostatecznego jako momentu kluczowego dla życia człowieka. Wokół tych tematów układają się wszystkie dodatkowe – święci wspierający człowieka za życia i po śmierci, Jezus dający nadzieję na zbawienie, demony nakłaniające człowieka do grzechu. W kontekście tych obrazów życie człowieka jawiło się jako wypełnianie obowiązków, służby wobec Boga.

R1HwecTYRSE8y

Zdjęcie przedstawia widok na wejście do wnętrza świątyni opactwa benedyktyńskiego w Moissac. Dwa otwory drzwiowe rozdzielone kolumną. Pośrodku tympanonu ukazany jest Chrystus w otoczeniu symboli ewangelistów i dwóch aniołów, trzymających zwoje pergaminu. Pozostałą część pola wypełniają sylwetki 24 starców, ułożone w trzech pasach. Na nadprożu widać 8 okręgów z symbolami ognia, ułożonymi w równych odstępach nad otworami wejściowymi. Po obu stronach wejścia w konstrukcji łukowej widoczne dwie figury płaskorzeźbione- św. Piotra i proroka Jeremiasza. We wnękach widoczne ślepe łuki arkadowe z biforium, wpisane w nie sceny rodzajowe i figury. Konstrukcja wykonana z jasnego kamienia. Widoczne na przedprożu ślady upływu czasu w postaci przetarć, pęknięć i odłupanych kamieni schodkowych. Wnętrze świątyni niewidoczne.

RykBAcOqN9BmJ

Zdjęcie przedstawia portal główny, który ukazuje w tympanonie scenę rozesłania apostołów z aureolami, na których Chrystus przekazuje Ducha Świętego pod postacią promieni, znajdujących się w głębi sceny, wychodzących z jego dłoni. Chrystus patrzy na wprost widza, siedzi na tronie, jego nogi są złączone kolanami i skierowane ku prawej stronie. W kasetonach, ułożonych promieniście wokół tej sceny, ukazane zostały ludy które nie otrzymały światła Chrystusa, a które należy ewangelizować. Część z tych postaci jest przedstawiona jako zniekształcone osoby o człekopodobnym kształcie, mające podkreślać ich pogański charakter. Rzeźby charakteryzują się niespokojnym ruchem, dynamicznymi układami szat i nadmiernym wydłużeniem sylwetek ludzkich. Poniżej tympanonu na nadprożu szereg przedstawień ludzkich wojowników, chłopów i konnych jeźdźców, fragment kapitelu filaru oddzielającego dwa otwory drzwiowe i górny fragment drewnianych drzwi z okuciem.

R1Lg6zKeNkEUl

Zdjęcie przedstawia widok współczesny na portal świątyni w Arles. Pośrodku widoczne dwie pary drzwi. Po lewej stronie zamknięte drewniane odrzwia z okuciami w formie trzech ornamentów roślinnych, po prawej stronie widoczne otwarte wejście do ciemnego wnętrza kościoła, niewidocznego z zewnątrz. Drzwi oddzielone kolumną z kapitelem, na którym znajduje się anioł. Na nadprożu widoczny rząd sylwetek ludzkich postaci - świętych. Na tympanonie Chrystus tronujący w koronie i prawą dłonią uniesioną do góry, skierowaną otwarcie ku widzowi. Dookoła niego symbole ewangelistów - anioł, orzeł, lew i byk. Prosta, głęboka archiwolta. Po obu stronach wejścia ślepe arkady z kolumnami, po 3 w każdej ze stron. W ścianach widoczne postaci świętych w aureolach. Całość od góry domknięta trójkątnym dachem, stylizowanym na wzór antycznej attyki.

Sztukę w okresie romańskim przenika szacunek wobec władzy. Podkreśla się w wielu miejscach hierarchię – tę wśród ludzi oraz tę wśród aniołów i świętych. Wielką wagę przywiązuje się do wierności. To ona była cnotą kluczową dla funkcjonowania społeczeństwa średniowiecznego. Warto jednak pamiętać, że większość dzieł sztuki powstawała wówczas dla ścisłych elit społeczeństwa. Do niżej stojących odbiorców przemawiała architektura i jej wystrój. W takim stopniu, w jakim ktoś przedstawił ich znaczenie. Nie była to sztuka prosta czy prymitywna. Posługując się dostępnymi im środkami, twórcy przekazywali skomplikowane treści symboliczne.

Wielość dróg sztuki w tym czasie nie oznaczała, że brakowało ośrodków, których osiągnięcia naśladowano. Wielkie opactwa benedyktyńskie posiadały skryptoria,
które zdobiły księgi w bardzo charakterystyczny sposób. Uważano je za tak doskonałe, że naśladowano ten sposób w innych ośrodkach. Chętnie sięgano także po wzory zewnętrzne, zwłaszcza bizantyjskie. Obok głównego nurtu sztuki romańskiej działała bardzo niezależna sztuka skandynawska. Nawet po chrystianizacji Północy powstawały tu wspaniałe przykłady połączenia treści chrześcijańskich ze skandynawskim gustem estetycznym. I z opowieściami sięgającymi czasów pogańskich.

Gotyk. Światło i wieczność

Okres romański w sztuce to czas rozwijania różnorodności form, ale też kształtowania wspólnych reguł piękna u chrześcijańskich mieszkańców Europy. Owocem tych dążeń stała się sztuka gotycka.

Ćwiczenie 10

Ciemna sztuka romańska i jasny gotyk?

Na poniższym nagraniu wskazano różnice pomiędzy sztuką romańską i gotycką. Zapoznaj się z materiałem. Następnie wykonaj polecenie zamieszczone pod nagraniem.

ReEgjfRkB5K4a

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza: „Co odróżnia sztukę romańską od gotyckiej?”. Następnie pojawia się dr hab. Romuald Kaczmarek – historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego. Szpakowaty mężczyzna w białej koszuli i szarej marynarce. Za nim ciemne tło. Na koniec plansza z napisami: wystąpił dr hab. Romuald Kaczmarek, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", grudzień 2014.

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza: „Co odróżnia sztukę romańską od gotyckiej?”. Następnie pojawia się dr hab. Romuald Kaczmarek – historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego. Szpakowaty mężczyzna w białej koszuli i szarej marynarce. Za nim ciemne tło. Na koniec plansza z napisami: wystąpił dr hab. Romuald Kaczmarek, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", grudzień 2014.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/ReEgjfRkB5K4a

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza: „Co odróżnia sztukę romańską od gotyckiej?”. Następnie pojawia się dr hab. Romuald Kaczmarek – historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego. Szpakowaty mężczyzna w białej koszuli i szarej marynarce. Za nim ciemne tło. Na koniec plansza z napisami: wystąpił dr hab. Romuald Kaczmarek, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", grudzień 2014.

Wyjaśnij, na czym polega problem z określeniem specyficznych cech sztuki romańskiej w Europie w porównaniu ze sztuką gotycką.

R19kIHEDtrUn3

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Zapoznaj się ponownie z nagraniem.

Pokaż rozwiązanie

Przykładowa odpowiedź:

Różnica polega na specyfice kultury, w której tworzono obiekty w stylu romańskim i gotyckim. Inaczej sztuka romańska będzie prezentowana poprzez obiekty w zachodniej części Europy, a inaczej w regionach, gdzie te wpływy dotarły znacznie później. Podobnie ze sztuką gotycką, która była tworzona w różnych częściach kontynentu, w różnych odstępach czasu.

Wieki XII i XIII w dziejach Europy charakteryzuje w średniowieczu, niedający się z niczym porównać rozwój gospodarczy, demograficzny i technologiczny. Towarzyszyły temu przemiany religijności. Tę z poprzedniej epoki cechowała wiara w niechybność i surowość Sądu, a w związku z tym konieczność dokładnego przestrzegania praw zapisanych w Biblii. Twórcy nowych czasów nie przeczyli tym przekonaniom. Dodawali jednak do nich nowe elementy: wiarę w znaczenie ludzkich wyborów i docenienie roli emocji. Podkreślano obecność boskiego pierwiastka w każdym człowieku, czego najpełniejszym przykładem był Chrystus. Akcentowano szczególną rolę Marii jako matki – opiekunki wszystkich chrześcijan.

Jedna Maria, różne emocje

Przyjrzyj się poniższym przedstawieniom Marii jako matki Jezusa. Jedno pochodzi z około 980 roku i prezentuje sposób przedstawienia właściwy dla sztuki romańskiej. Drugie to tak zwana Pietà, wyobrażenie Matki trzymającej na kolanach zdjęte z krzyża ciało Syna. Porównaj oba przedstawienia i uzupełnij poniższą tabelę.

R3zl9isIL3jBl

Zdjęcie przedstawia rzeźbę Matki Boskiej. Maryja została ukazana na tronie. W prawej ręce trzyma jabłko, a lewą podtrzymuje Dzieciątko, które wykonuje gest błogosławieństwa. Matka Jezusa odziana jest w długą tunikę do stóp o długich rękawach, ponadto ma zawieszoną na ramionach tzw. palię . Fałdy szat są gęste, dobrze widoczny jest zarys kolan i nóg Marii oraz Dzieciątka pod materiałem rzeźby. Głowa Matki Bożej jest okryta welonem, twarz i uszy są odsłonięte. Jezus odziany jest w długie szaty. Jego głowę otacza ozdobna aureola. Jezus trzyma w lewej ręce księgę, którą lekko przytula do piersi. Księga zdobiona jest kamieniami szlachetnymi. Jezus leży w poprzek i spogląda na Matkę.

RMXmnshEZ9fK3

Zdjęcie przedstawia rzeźbę Marii. Matka Boska trzyma na kolanach ciało martwego Jezusa. Jezus odchylony jest ku lewej krawędzi głową, oczy ma półzamknięte, usta lekko rozwarte, widoczne włosy z koroną cierniową lekko falujące, spływające w stronę karku i brody. Widoczna rana pod lewą piersią, z której wypływa krew. Ręce złożone na krzyż na tunice oplatającej pas. Krew spływa po udach i kolanach. Widoczne na dłoniach rany od gwoździ. Bolejąca Matka lewą dłonią chwyta za spód woalki, opadający na wysokość mostka. Patrzy z bolejącym wzrokiem na ciało syna. Szaty długie, zakrywające całe ciało, falujące, koloru białego, niebieskiego ze złotymi opaskami.

Rozwój refleksji opisującej świat otaczający człowieka spowodował, że w każdym jego elemencie w pełni dostrzegano plan Boży. Świat przestał być mroczną tajemnicą, stał się księgą Natury, którą z pomocą ludzkiego umysłu można było poznawać. Kościoły otwierają się na światło symbolizujące wszechobecność Boga. Przyroda wdziera się do miniatur zdobiących książki i freski na ścianach kościołów i zamków. Postacie rzeźbione i malowane stają się wierniejsze w swoim kształcie naturalnym proporcjom ciał. Sztuka gotycka staje się bardziej realistyczna niż dzieła poprzednich wieków. Rzadko jednak po to, by utrwalić realny wygląd świata, częściej, by poprzez delikatne deformacje ukazać jego ponadczasowe piękno, wieczność zamkniętą w przemijalnej formie.

Czy średniowieczny kościół może zadziwić?

Rozwój wiedzy pozwolił budowniczym zmienić podejście do wznoszenia budynków. Można było zrezygnować z grubych murów przykrytych półkolistymi, zwartymi i ciężkimi sklepieniami. Cały ciężar dachu rozkładano na smukłe filary wzmacniane specjalnymi przyporami. Cały ciężar sklepień wspierał się na specjalnej konstrukcji żebrowej. Te, mając formę ostrych łuków, łączyły filary i kolumny. Dzięki temu, że ściany nie dźwigały już ciężaru dachu, można było uzupełnić je przeszklonymi, wysokimi oknami. Kościoły i zamki wypełniło światło. Migocząc dzięki kolorowym witrażom, miało dawać ludziom wkraczającym do katedr złudzenie wejścia do innego świata – wiecznego Królestwa Bożego.

Rxf0zRCqMg1K8

Zdjęcie przedstawia witraż. Naturalne światło od zewnątrz podświetla rozetę w ciemnym wnętrzu. W centralnej części rozety sylwetka Boga Ojca w okręgu. Dookoła niego sceny z Księgi Rodzaju, dotyczące stworzenia świata, rozdzielone sylwetkami aniołów. Kolejny okrąg tworzą znaki zodiaku. Następny okrąg, symetrycznie odchodzący od pozostałych przedstawia zdobienie w formie fioletowych kurtyn ze szkiełkami koloru czerwonego, żółtego i pomarańczowego. W obwodzie, w formie trójlistnej, znajdują się sceny rodzajowe życia codziennego ludzi średniowiecza.

Ćwiczenie 11

Zapoznaj się z materiałem. Następnie wykonaj poniższe polecenie.

RSbVpcjSRA0oE

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza: „Czy sztuka średniowieczna jest nudna?”. Następnie pojawia się dr hab. Romuald Kaczmarek – historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego. Szpakowaty mężczyzna w białej koszuli i szarej marynarce. Za nim ciemne tło. Na koniec plansza z napisami: wystąpił dr hab. Romuald Kaczmarek, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", grudzień 2014.

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza: „Czy sztuka średniowieczna jest nudna?”. Następnie pojawia się dr hab. Romuald Kaczmarek – historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego. Szpakowaty mężczyzna w białej koszuli i szarej marynarce. Za nim ciemne tło. Na koniec plansza z napisami: wystąpił dr hab. Romuald Kaczmarek, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", grudzień 2014.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RSbVpcjSRA0oE

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza: „Czy sztuka średniowieczna jest nudna?”. Następnie pojawia się dr hab. Romuald Kaczmarek – historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego. Szpakowaty mężczyzna w białej koszuli i szarej marynarce. Za nim ciemne tło. Na koniec plansza z napisami: wystąpił dr hab. Romuald Kaczmarek, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", grudzień 2014.

Zanotuj, w jaki sposób prof. Romuald Kaczmarek radzi poznawać średniowieczne budowle. Co możemy zyskać stosując się do jego rad?

RPxyVCyTn512v

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Przykładowa odpowiedź:

Profesor przede wszystkim radzi, by włożyć minimalny wysiłek w chęć poznania obiektu. Obejrzeć jego strukturę z zewnątrz, zwrócić uwagę na cechy charakterystyczne budowli. Następnie wejść do wnętrza, spojrzeć w kierunku prezbiterium i nastawy ołtarzowej, zwrócić uwagę na zdobienia, figury, elementy architektoniczne.

Ale gotyk to także styl sztuki świeckiej. Obok zamków budowane są z kamienia i cegły domy mieszczan, pięknie zdobione ratusze i umocnienia miejskie. Kamienne mosty spinają brzegi rzek. Stroje mężczyzn i kobiet przybierają fantazyjne, kolorowe kształty. Niektórych ten nowy, rozbuchany kolorami świat gorszył. Wzywali do umiaru i czystości w formie i treści dzieł oraz stylu życia. Za skromnością w sztuce, zwłaszcza sakralnej, opowiadał się sławny teolog, moralista i założyciel zakonu cystersów – Bernard z Clairvaux [czyt.: klerwo]. Ale to właśnie jego zakon odpowiadał za szerzenie się nowych trendów w architekturze na wschód od Łaby, w tym w Polsce. Mimo wielu odmienności poglądów i dyskusji wokół szczegółowych rozwiązań, gotyk przyniósł Europejczykom pierwszy od czasów rzymskich powszechnie akceptowany i wspólny sposób spojrzenia na piękno.

Sztuka gotycka dążyła do przedstawienia idealnej formy świata – piękna stworzonego przez Boga. A jednocześnie z pomocą tej pięknej formy starano się przekazać możliwie wiele skomplikowanych treści teologicznych. Na ilustracji widoczny jest tak zwany Eucharystyczny Gołąb, wykonany w XIII w. Tego typu przedstawienia wieszano nad ołtarzem. Klapka na grzbiecie gołębia ukrywa miejsce, w którym składowano hostie (okrągłe opłatki) wykorzystywane podczas mszy.

Przeczytaj poniższy tekst, który opat Sugertakvpz8ORA_000tp002Suger miał umieścić na drzwiach wzniesionego przez siebie kościoła opactwa Saint Denis [czyt.: są deni] pod Paryżem. Budynek uważa się za pierwszą świątynię wzniesioną w stylu gotyckim.

R17GwHy78XvYh

Zdjęcie przedstawia widok współczesny na prezbiterium świątyni, z ołtarzem i antepedium, na którego szczycie widoczna rzeźba z ukrzyżowanym Chrystusem. Na pierwszym planie widoczny pulpit. Po prawej figura Madonny z Dzieciątkiem. Kolumnada w górnej części kondygnacji posiada mniejsze witraże. W górnej części fotografii większe witraże zakończone łukami ostrymi, przedstawiające sceny rodzajowe. Sklepienie krzyżowo- żebrowe.

R1S2d7LZx0E4M

Zdjęcie przedstawia wnętrze kościoła. Naturalne światło wpada poprzez witraże do ciemnego wnętrza. Sklepienie krzyżowo żebrowe. Sześć żeber rozchodzi się w stronę ściany, gdzie znajduje się 5 witraży ze scenami rodzajowymi. U dołu rząd mniejszych witraży, po obu stronach widoczne biforia i triforia pod rzędem większych witraży. Widoczny fragment portali z łukami prostymi. Zdjęcie współczesne, wykonywane z perspektywy widza patrzącego od dołu ku górze i odchylonego łukiem górnej części ciała do tyłu.

Choć gotyk kojarzy się ze strzelistymi łukami, wysokimi katedrami i bogatym wystrojem wnętrz, nie wszyscy ówcześnie popierali takie podejście do wystroju domu Bożego. Cystersi wykorzystywali nowe zdobycze techniki, budując swoje klasztory, ale potępiali wystawność zdobień. Porównaj poniższą ilustrację przedstawiającą wnętrze gotyckiego kościoła cystersów w Acey (Francja) z wcześniejszymi zdjęciami z katedry Saint Denis.

RFV5zuz5Y615P

Zdjęcie przedstawia widok na wnętrze świątyni w czasie liturgii. Grupa duchownych stoi we wnętrzu świątyni, widoczny bliżej lewej krawędzi fotografii pulpit i fragment nastawy ołtarzowej. Duchowni stoją przy dwóch rzędach masywnych kolumn, rozdzielających łuki ostre. Przez otwory okienne wpada naturalne światło. Reflektory i głośniki wiszą na wysokości szczytu łuków przy kolumnach. Duchowni ubrani są w białe szaty, część z nich ma dłonie złożone do modlitwy.

Zamiast podsumowania

Ćwiczenie 14

R1Tj28kkaCjHh

Widok na fasadę kościoła katedralnego w Amiens. U dołu trzy portale z tympanonami, z czego środkowe większe, prowadzące do nawy głównej. Powyżej portali widoczne stylizowane, gotyckie wieżyczki ze ślepymi arkadami. W centralnej części widoczne arkady z biforiami. Powyżej rząd galerii królów - figur przedstawiających świeckich władców. Powyżej nich dwie wieżyczki na osi wejść do naw bocznych, w centrum rozeta witrażowa stylizowana na kwiat z dużą ilością płatków. Na wieżach otwory w postaci łuków ostrych - dwie pary w dwóch rzędach. U dołu widać pojedyncze grupy turystów.

R16lKTHBat0pT

Konstrukcja bryły ze szczytem stylizowanym na orientalne blanki. Wejście w centralnej części bryły po schodach (widok od lewej strony wejścia). Łuk prosty i archiwolta, zdobiące wejście do świątyni. Nad nim otwór okienny w formie portalu z łukiem prostym. Po obu stronach wnętrza wnęki po otworach okiennych, w górnej partii zabudowy otwór okienny stylizowany na biforium.

RZ0hKBRaiKDp9

Zdjęcie wykonane o zmierzchu, świątynia jest oświetlona sztucznym światłem z reflektorów. Cztery masywne przypory pną się na szczyty wież, wznosząc je ku niebu. Najniższą kondygnację fasady stanowią trzy portale zatopione w wysuniętej do przodu ścianie parteru. Środkowy, przedstawiający scenę Sądu Ostatecznego, jest nieco wyższy i szerszy od pozostałych. Po prawej znajduje się portal św. Anny, a po lewej, wpisany w trójkątny szczyt portal maryjny. Ponad nimi znajduje się galeria królewska, 28 starotestamentowych królów Izraela. Rozeta stanowi aureolę, której centrum pokrywa się z głową sylwetki Maryi z Dzieciątkiem, stojącej w otoczeniu aniołów na galerii królów. Podczas, gdy oś fasady akcentowana jest figurami biblijnych postaci cechujących się cnotą i czystością, na osi zdwojonych okien po lewej i prawej stronie znajdują się posągi Adama i Ewy Powyżej, akcentującej oś fasady rozety ciągnie się pas galerii maswerkowej. Najwyższy poziom tworzą szczyty wież, których szerokość determinowana jest poprzez podwójne obejście. Delikatnie wysunięte przypory wież są niejako wchłaniane przez ścianę parteru.

RT8708NZsspHv

Widok współczesny na portal świątyni w Arles. Pośrodku widoczne dwie pary drzwi. Po lewej stronie zamknięte drewniane odrzwia z okuciami w formie trzech ornamentów roślinnych, po prawej stronie widoczne otwarte wejście do ciemnego wnętrza kościoła, niewidocznego z zewnątrz. Drzwi oddzielone kolumną z kapitelem, na którym znajduje się anioł. Na nadprożu widoczny rząd sylwetek ludzkich postaci - świętych. Na tympanonie Chrystus tronujący w koronie i prawą dłonią uniesioną do góry, skierowaną otwarcie ku widzowi. Dookoła niego symbole ewangelistów - anioł, orzeł, lew i byk. Prosta, głęboka archiwolta. Po obu stronach wejścia ślepe arkady z kolumnami, po 3 w każdej ze stron. W ścianach widoczne postaci świętych w aureolach. Całość od góry domknięta trójkątnym dachem, stylizowanym na wzór antycznej attyki. Powyżej górna zabudowa świątyni z oszklonym biforium, wyżej otworem okiennym o łuku prostym i trójkątnym dachem, wyróżniającym nawę główną. Na szczycie widoczny antyczny krzyż chrześcijański. U dołu fotografii pojedynczy turyści siedzący na schodach do świątyni lub idący w dowolnych kierunkach.

R4RnTTKlsqB6r

Widok na świątynię od zachodniej strony, trzy wejścia wnętrza świątyni u dołu, każde z nich posiada rzeźbione portale, z których środkowy jest największy. Każdy z portali posiada archiwolty tworzące ostrołukowe arkady. Ponad wejściami umieszczone są ostrołukowe tympanony. Zewnętrzne arkady są zwieńczone wimpergami. Rzeźby są rozmieszczone w ościeżach, archiwoltach, wewnątrz arkad oraz na wimperdze środkowego portalu. Dekoracyjne motywy architektoniczne typowe dla gotyku, które uplastyczniają mury elewacji. Każdą kondygnację wieńczy gzyms z ażurową balustradą. W strefie portalowej zestawione są trzy warstwy muru. Oprócz zdobionych maswerków dekorację okładziny tworzą ciągi potrójnych. Masywne przypory opinają mur. Głównym akcentem w drugiej kondygnacji jest usytuowana pośrodku wielka rozeta. Do jej wielkości została dopasowana kwadratowa okładzina z wielkim ażurowym kołem ozdobionym noskami oraz niewielkie cztero- i pięciolistnymi rozetkami umieszczonymi w żagielkach każdego narożnika. Powyżej rozety znajduje się galeria królewska, złożona z ciągu ostrołukowych arkad. Wewnątrz nich umieszczone są pełnoplastyczne rzeźby starotestamentowych królów Izraela. Przed licami ścian drugiej kondygnacji wież wysunięte są maswerkowe okładziny które tworzą ciągi ostrołukowych arkad z motywem trójliścia na podłuczach oraz wieńczących je wimperg. Powyżej arkadowe okładziny zostały dopasowane do okien, mają układ trójdzielny. Do przypór przylegają aedicule zwieńczone fialami. Ponad galerią królewską po lewej stronie fotografii znajduje się wtopiona w bryłę masywu wieżowego dzwonnica, której dwa ostrołukowe okna zdobią arkady z ościeżami oraz wimpergami.

R1bEeQXthO6ru1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Obejrzyj fasady katedr (powyższa galeria) i zaznacz, która powstała według stylu romańskiego (R), a która - gotyckiego (G).

Katedra	R	G
Amiens	□	□
Coimbra	□	□
Notre Dame	□	□
Arles, St. Trophime	□	□
Strasburg	□	□

RnJeM8T8PQ6hR

Ćwiczenie 14

Zadanie interaktywne, należy wybrać prawidłową odpowiedź spośród podanych możliwości.

Polecenie 2

Średniowieczne kościoły stały się wzorem dla świątyń chrześcijańskich w XIX‑XXI w. Przyjrzyj się kościołom z galerii. Która ilustracja przedstawia średniowieczną świątynię?

RFNdJyDG6HrRZ

Kościół wzniesiony w XXI w.

R1LxuYWzD5S8X

Neogotycki kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, wzniesiony 1895‑1911.

R1BbOYa2KC2tY

Neoromański kościół św. Anny, wzniesiony 1897‑1900

R1ItXEaLji7Ib

Gotycki kościół św. Jakuba.

Reur36sV9hyLr

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Jest to ostatnia fotografia.

Polecenie 2

Zrób notatkę o świątyni znajdującej się najbliżej Twojego domu. Kiedy ten kościół powstał? Pod jakim jest wezwaniem? Jaka jest jego historia?

R12O4txGYzTee

(Uzupełnij).

Dzięki temu spotkaniu z historią uzyskałem lub rozwinąłem:

• umiejętność:

• wiedzę:

• zrozumienie: