Żeński i męski układ rozrodczy

Wszystkie organizmy, zaczynając od bakterii, a kończąc na człowieku, wydają potomstwo. Organizmy o złożonej budowie posiadają gruczoły wytwarzające gamety oraz narządy, które mają doprowadzić do ich spotkania się.

R13u5Qml6cqAd

Ilustracja przedstawia plemnik zbudowany z główki i witki. Obok jest duża kulista komórka jajowa z dobrze widocznym jądrem komórkowym. Komórka jajowa otoczona jest wieńcem małych komórek.

1. Cechy płciowe

Rozmnażanie, czyli wydawanie na świat potomstwa i zapewnianie ciągłości gatunku, to najważniejsze zadanie układu rozrodczego, do którego wypełnienia organizm człowieka jest odpowiednio przystosowany.

R1Sevv1i2BQ0r

Na schemacie wymieniono funkcje układu rozrodczego: wytwarzanie komórek rozrodczych, wydzielanie hormonów płciowych, umożliwienie zapłodnienia. Funkcje te są zamieszczone w prostokącie, od którego w dół odchodzą dwie strzałki. Pierwsza strzałka odchodzi do prostokąta zatytułowanego "żeńskiego". Poniżej funkcje żeńskiego układu rozrodczego: zapewnienie odpowiednich warunków do rozwoju płodu, wydanie płodu na świat. Druga strzałka odchodzi do prostokąta zatytułowanego "męskiego". Poniżej funkcje męskiego układu rozrodczego: przechowywanie i odżywianie plemników, wprowadzenie plemników do dróg rodnych.

Cechy płciowecechy płcioweCechy płciowe dzielimy na pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe. Cechy pierwszorzędowe i drugorzędowe to wewnętrzne i zewnętrzne narządy układu rozrodczego. W narządach wewnętrznych odbywa się produkcja komórek rozrodczych i ich transport, w narządach żeńskich także rozwój płodu. Zewnętrzne narządy płciowe biorą udział w przekazywaniu komórek rozrodczych. Cechy trzeciorzędowe nie są związane bezpośrednio z aktem rozmnażania i dotyczą głównie różnic w wyglądzie oraz zachowaniu kobiet i mężczyzn. Obecnie zaczyna dominować dwustopniowy podział cech płciowych, gdzie 2 pierwsze klasy to pierwszorzędowe cechy płciowe, a trzecia to cechy drugorzędowe.

2. Żeński układ rozrodczy

Żeński układ rozrodczy produkuje gametygametygamety żeńskie – komórki jajowe – oraz stwarza warunki do zapłodnienia i rozwoju zarodka, a później płodu. Żeńskie narządy rozrodcze dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne.
Zewnętrzne narządy płciowe to:

• wzgórek łonowy, zbudowany z tkanki tłuszczowej, pokryty włosami łonowymi;

• wargi sromowe mniejsze i większe (srom), które w postaci fałdów skórnych ochraniają wejście do pochwy oraz ujście cewki moczowej;

• łechtaczka, która zawiera szczególnie dużo komórek czuciowych wzmagających pobudzenie płciowe.

Do wewnętrznych narządów płciowych zaliczane są:

• jajniki – parzyste narządy wielkości śliwek, w których znajdują się pęcherzyki jajnikowe; każdy z nich zawiera komórkę jajową w różnym stadium rozwoju; gdy pęcherzyk dojrzeje, pęka i uwalnia komórkę jajową, a ta trafia do jajowodu; jajniki odpowiedzialne są również za wytwarzanie i wydzielanie żeńskich hormonów płciowych (m.in. estrogeny i progesteron);

• jajowód, który od strony jajnika ma postać lejka; taka budowa ułatwia wychwycenie komórki jajowej; ściany jajowodu zbudowane są z mięśni gładkich i wyścielone orzęsionym nabłonkiem; skurcz mięśni i ruch rzęsek umożliwia przesuwanie komórki jajowej w kierunku macicy, z którą łączy się drugi koniec jajowodu;

• macica – nieparzysty narząd, którego ściany są zbudowane z silnie rozbudowanej tkanki mięśniowej gładkiej i pokryte grubą warstwą błony śluzowej; mięśnie w czasie trwania ciąży rozciągają się, dostosowując wielkość macicy do wielkości rozwijającego się płodu; podczas porodu kurczą się, pomagając dziecku opuścić organizm matki; silnie rozwinięta śluzówka zaopatrzona w liczne naczynia krwionośne umożliwia zagnieżdżenie się zarodka oraz stwarza warunki do rozwoju płodu; macica ma kształt gruszki; jej szersza część, zwana trzonem, skierowana jest do góry, dolna, węższa, tworzy zwróconą do dołu szyjkę;

• pochwa – nieparzysty, umięśniony kanał z jednej strony obejmujący szyjkę macicy, a z drugiej uchodzący na zewnątrz; przez pochwę do dróg rodnych kobiety dostają się komórki rozrodcze mężczyzny; tędy także odprowadzana jest krew miesiączkowa, a podczas porodu przez kanał pochwy dziecko wydostaje się na świat. Wejście do pochwy ogranicza cienki fałd błony śluzowej - błona dziewicza. Stanowi ona barierę mechaniczną przed wnikaniem do organizmu drobnoustrojów chorobotwórczych. W błonie znajdują się pory, przez które wydostaje się krew menstruacyjna oraz mogą przepływać plemniki podążające w kierunku komórki jajowej. Grubość i elastyczność błony dziewiczej zależą m.in od poziomu hormonów, przebytych zakażeń i zmieniają się przez całe życie kobiety. Błona może ulec uszkodzeniu np. podczas jazdy rowerem, gimnastyki, badania ginekologicznego, używania tamponów lub w czasie stosunku płciowego.

3. Męski układ rozrodczy

Męski układ rozrodczy odpowiada za wytworzenie plemników i męskich hormonów płciowych oraz wprowadzenie męskich komórek rozrodczych do żeńskich dróg rodnych. Zbudowany jest z narządów zewnętrznych oraz wewnętrznych.

Zewnętrzne narządy płciowe to:

• moszna (worek mosznowy) – cienki, pokryty włosami worek skórno‑mięśniowy, w którym znajdują się jądra, najądrza oraz początkowe odcinki nasieniowodów;

• prącie (penis) pełni podwójną rolę: jest częścią układu moczowego, gdyż mieści się w nim cewka moczowa, jest też narządem wprowadzającym gamety do żeńskich dróg rodnych; w prąciu znajdują się zatoki, do których może napływać krew, powodując jego usztywnienie i powiększenie; stan taki nosi nazwę wzwodu (erekcji) i umożliwia akt płciowy.

Do wewnętrznych narzadów płciowych należą:

• jądra – parzyste gruczoły zbudowane z długich i cienkich kanalików nasiennych, w których produkowane są męskie komórki rozrodcze – plemniki; między kanalikami znajdują się komórki wytwarzające męskie hormony płciowe; obecność tych hormonów już w życiu płodowym warunkuje pojawienie się pierwszorzędowych i drugorzędowych męskich cech płciowych;

• najądrza – narządy przylegające do jąder, w których są magazynowane plemniki;

• nasieniowody, które biorą początek w najądrzach i wyprowadzają plemniki do cewki moczowej; do nasieniowodów odprowadzana jest również wydzielina pęcherzyków nasiennych i gruczołu krokowego (prostaty); zawiera ona substancje odżywcze i pobudza plemniki do ruchu w drogach rodnych kobiety oraz umożliwia im dotarcie do komórki jajowej; zawiesina plemników w płynnej wydzielinie pęcherzyków nasiennych i prostaty nazywana jest nasieniem (spermą).

4. Gamety

Gameta żeńska, czyli komórka rozrodcza, to komórka jajowakomórka jajowakomórka jajowa. Nie posiada ona zdolności ruchu i jest największą z ludzkich komórek. Dojrzewa średnio co 28 dni w pęcherzyku jajnika, najczęściej w jednym jajniku, na przemian – raz w lewym, raz w prawym. Gdy komórek jajowych dojrzewa równocześnie więcej, istnieje szansa, że w procesie zapłodnienia powstaną bliźnięta dwujajowe. Zdolna do zapłodnienia, dojrzała komórka jajowa zawiera żółtko, stanowiące materiał odżywczy dla zarodka. Zarodek będzie z niego korzystać do momentu zagnieżdżenia się w błonie śluzowej macicy. Wędrówka gamety żeńskiej w jajowodzie trwa 72 godziny. Po tym czasie traci ona zdolność do zapłodnienia.

Dojrzały plemnikplemnikplemnik zbudowany jest z główki, wstawki i witki. Witka stanowi najdłuższą część plemnika i umożliwia mu aktywny ruch w kierunku komórki jajowej. Energia potrzebna do ruchu powstaje w mitochondriach licznie wypełniających wstawkę. Główka plemnika to właściwa komórka rozrodcza, która wnika do wnętrza komórki jajowej. Zawiera ona jądro komórkowe i bardzo małą ilość cytoplazmy. Na powierzchni główki znajduje się zbiorniczek (akrosom) z enzymami rozpuszczającymi osłonki komórki jajowej. Umożliwiają one wniknięcie plemnika do wnętrza gamety żeńskiej. Plemnik wraz z witką jest przeszło 20 razy mniejszy niż średnica komórki jajowej.

R1VRtwv4waxLr

Zdjęcie przedstawia plemnik obok komórki jajowej. Komórka jajowa jest duża i okrągła. Posiada niejednolitą powierzchnię. Obok niej widać o wiele mniejszy plemnik, który składa się z główki w kształcie łzy oraz długiej witki służącej do poruszania się.

Komórka jajowa i plemnik, łącząc się ze sobą w procesie zapłodnienia, dają początek nowemu organizmowi, który dziedziczy cechy i ojca, i matki.

Podsumowanie

• Rozmnażanie jest procesem życiowym zapewniającym ciągłość gatunku.

• Pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe cechy płciowe są przystosowaniem do rozmnażania.

• Żeński układ rozrodczy ma za zadanie wytworzyć komórki jajowe, stworzyć warunki do rozwoju zarodka i płodu, wydać dziecko na świat.

• Męski układ rozrodczy odpowiada za wytworzenie plemników oraz wprowadzenie ich do żeńskich dróg rodnych.

• W procesie zapłodnienia uczestniczą komórki rozrodcze: komórka jajowa i plemnik.

• Komórka jajowa stanowi nieruchliwą gametę żeńską, zawierającą materiał genetyczny pochodzący od matki.

• Plemnik to ruchliwa gameta męska, zawierająca materiał genetyczny pochodzący od ojca; zbudowany jest z główki, wstawki i witki.

Praca domowa

Słowniczek

Zadania

1

Ćwiczenie 2

RHHTlDAJSqPX6

Żeński układ moczowo‑płciowy.

R1SbJv2htP0Ta

Na schemacie przedstawiono budowę żeńskiego układu rozrodczego. Wskaż zapis, w którym poprawnie dopasowano oznaczone literami elementy schematu i nazwy narządów. Możliwe odpowiedzi: 1. jajnik – C, macica – A, pochwa – G, cewka moczowa – E, 2. jajnik – A, macica – B, pochwa – E, cewka moczowa – F, 3. jajnik – B, macica – D, pochwa – F, cewka moczowa – G, 4. jajnik – C, macica – G, pochwa – A, cewka moczowa – D

R1UtjckRBQ4dH1

Ćwiczenie 2

Zaznacz elementy wchodzące w skład układu rozrodczego żeńskiego.