Gips jest ciekawym tworzywem zarówno w rękach murarza, artysty, jak i lekarza. Płyty gipsowo–kartonowe czy gipsowe stiuki umożliwiają zmianę charakteru każdego wnętrza. Artyści z gipsu tworzą piękne przedmioty. W medycynie wykorzystuje się tę substancję nie tylko do usztywniania złamanych kości, ale również do przygotowywania odlewów zębów. Jednak najdoskonalszym twórcą okazała się natura. Dlaczego?

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • definicję masy cząsteczkowej i sposoby jej obliczania;

  • budowę soli;

  • metody tworzenia wzorów sumarycznych i nazw soli nieorganicznych;

  • definicję skał i minerałów;

  • budowę zewnętrznej warstwy skorupy ziemskiej.

Nauczysz się
  • zapisywać wzory i tworzyć nazwy hydratów;

  • projektować i przeprowadzać doświadczenie, które pozwala na potwierdzenie obecności wody w hydratach;

  • opisywać proces twardnienia zaprawy gipsowej oraz zapisywać odpowiednie równanie reakcji;

  • wymieniać zastosowanie skał gipsowych;

  • uzasadniać, dlaczego gips palony jest stosowany w medycynie.

iRvf7cmlss_d5e197

1. Rodzaje skał gipsowych

Skały gipsowe, podobnie jak wapienie i kreda, są skałami osadowymi. Ich głównym składnikiem jest sól o nazwie siarczan(VI) wapnia. Buduje ona takie minerały, jak gips krystaliczny i anhydryt. Pokłady gipsu krystalicznego (CaSO4·2 H2O), który pod względem budowy chemicznej jest przykładem hydratuhydratyhydratu, powstały podczas odparowywania słonych wód jezior i mórz, w temperaturze niższej niż 42°C. Gips krystalicznygips krystalicznyGips krystaliczny może również tworzyć różne odmiany polimorficznepolimorfizmodmiany polimorficzne. Jedną z nich jest minerał o nazwie alabaster (CaSO4·2 H2O). Natomiast w wyższych temperaturach krystalizuje anhydryt (CaSO4), czyli bezwodny siarczan(VI) wapnia (z gr. an „bez” i hydro „woda”, czyli gips bezwodny).

W poniższej galerii znajdują się zdjęcia i opisy minerałów, zbudowanych z siarczanu(VI) wapnia.

Wybrane minerały, których głównym składnikiem jest siarczan(VI) wapnia.

W Polsce występują bogate złoża gipsu i anhydrytu. Największe pokłady tych minerałów znajdują się w między innymi: w dolinie rzeki Nidy (te złoża są zaliczane do największych w Europie), w Niwnicach k. Lwówka Śląskiego, w Niecce Głogowskiej, na obrzeżu Gór Świętokrzyskich.

RAVOSYN0NR9EX
Złoża gipsu i anhydrytu w Polsce
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, Krzysztof Jaworski, domena publiczna.
Ciekawostka

Róża pustyni (piaskowa róża, kamienna róża) stanowi skupienie kryształów gipsu, które wyglądem przypomina płatki róży, dzięki czemu ma duże walory dekoracyjne. Poza przeważającą ilością gipsu, zawiera także różne ilości piasku kwarcowego. Powstaje na obszarach pustynnych, w warunkach suchego i gorącego klimatu, na skutek odparowania silnie zmineralizowanych słonych jezior lub wód gruntowych, które krystalizują w przypowierzchniowej warstwie sypkiego piasku, przyjmując formy przypominające wspomniany kwiat.

R1HXMd4zL1mes
Pustynia w Tunezji i gipsowa „róża pustyni”
Źródło: Laura Peña, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
iRvf7cmlss_d5e314

2. Budowa i nazewnictwo hydratów

HydratyhydratyHydraty (wodziany) to najczęściej uwodnione sole. Są to związki chemiczne, które zawierają cząsteczki wody, wbudowane w sieć krystaliczną. Woda zawarta w hydratach nosi nazwę wody krystalizacyjnejwoda krystalizacyjna (hydratacyjna)wody krystalizacyjnej lub hydratacyjnej.

Ogólny wzór hydratów, będących uwodnionymi solami, możemy zapisać jako:

wzór soli bezwodnej·n H2O

gdzie „n” to liczba cząsteczek wody hydratacyjnej.

Symbolicznym zapisem obecności wody w hydratach jest kropka („·”, która nie oznacza znaku mnożenia, lecz wskazuje na obecność wody w sieci krystalicznej.

Zapis wzoru hydratu:

CuSO4·5 H2O

interpretujemy w następujący sposób: w krysztale tego hydratu, na jeden kation miedzi(II) i jeden anion siarczanowy(VI) przypada pięć cząsteczek wody.

Często ta sama substancja może tworzyć kilka różnych hydratów, czego przykładem może być węglan sodu. Sól ta tworzy hydraty o wzorach: Na2CO3·10 H2O, Na2CO3·7 H2O oraz Na2CO3·H2O.

Nazwy hydratów tworzy się na kilka sposobów. Przeanalizuj w jaki sposób tworzy się nazwę systematyczną oraz nazwy zwyczajowe hydratu o wzorze CuSO4·5 H2O.

Nazwy systematyczne hydratów

Nazwa systematyczna, zalecana przez Komisję Terminologii Chemicznej Polskiego Towarzystwa Chemicznego, zawiera: nazwę soli bezwodnej, długą kreskę, słowo „woda” i w nawiasie podane wzajemne proporcje składników (soli i wody) w tym związku, tak jak na poniższym schemacie:

nazwa soli bezwodnejwodaa/n

gdzie a to współczynnik, znajdujący się we wzorze hydratu przed wzorem soli bezwodnej (najczęściej równy 1), a n to współczynnik, który swoje miejsce we wzorze hydratu zajmuje przed wzorem wody (liczba cząsteczek wody w tym hydracie).
Nazwa systematyczna analizowanego hydratu o wzorze:

CuSO4·5 H2O

to:

siarczanVI miedziIIwoda1/5

(czytaj: siarczan sześć miedzi dwa woda jeden pięć).

Nazwy zwyczajowe hydratów

Nazwy zwyczajowe hydratów zawierają liczbę cząsteczek wody krystalizacyjnej (opisaną odpowiednim przedrostkiem) oraz nazwę soli bezwodnej. Nazwy zwyczajowe możemy tworzyć na dwa sposoby.

CuSO4·5 H2O

to:

pentahydrat siarczanuVI miedziII

lub:

pięciowodny siarczanVI miedziII
Nazwy mineralogiczne

Niektóre hydraty, które występują w przyrodzie, posiadają również nazwy mineralogiczne.
Nazwa mineralogiczna analizowanego hydratu, o wzorze CuSO4·5 H2O, to chalkantyt.

RkKQTpcuVeWdY
Chalkantyt — siarczan(<math aria‑label="sześć">VI) miedzi(<math aria‑label="dwa">II)—woda(<math aria‑label="jeden pięć">1/5)
Źródło: Ra'ike, licencja: CC BY-SA 3.0.

W poniższej galerii znajdują się zdjęcia kryształów wybranych hydratów oraz ich nazwy systematyczne, zwyczajowe i mineralogiczne. Zapoznaj się z informacjami zawartymi w tej galerii, a następnie wykonaj polecenie nr 1.

1
Polecenie 1

Zapisz nazwy systematyczne i zwyczajowe hydratów o wzorach:

1. Na2CO3·10 H2O

2. Na2CO3·7 H2O

3. Na2CO3·H2O

4. CoCl2·6 H2O 

5. FeSO4·7 H2O

Rdux9DTjupDVI
Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1AxSgCzGdE7L
Połącz w pary wzory hydratów z ich nazwami systematycznymi. Na2CO3·10H2O Możliwe odpowiedzi: 1. węglan sodu-woda(1/1), 2. węglan sodu-woda(1/10), 3. węglan sodu-woda(1/7) Na2CO3·7H2O Możliwe odpowiedzi: 1. węglan sodu-woda(1/1), 2. węglan sodu-woda(1/10), 3. węglan sodu-woda(1/7) Na2CO3·H2O Możliwe odpowiedzi: 1. węglan sodu-woda(1/1), 2. węglan sodu-woda(1/10), 3. węglan sodu-woda(1/7)
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iRvf7cmlss_d5e352

3. Właściwości hydratów

Obecność wody w hydratach można potwierdzić doświadczalnie w bardzo prosty sposób.

Sprawdź, w jaki sposób można potwierdzić obecność wody w gipsie krystalicznym. W tym celu wykonaj doświadczenie 1.

Doświadczenie 1

Uwaga: Przeprowadzając doświadczenie zachowaj wszelkie środki bezpieczeństwa.

R2Bm4fF1h5tV8
Problem badawczy: W jaki sposób można potwierdzić obecność wody w gipsie krystalicznym?. Hipoteza: Ogrzewanie hydratów prowadzi do usunięcia zawartej w nich wody hydratacyjnej. Co będzie potrzebne: pokruszony gips krystaliczny; probówka; palnik; statyw; łącznik; łapa do probówek; zapałki. Instrukcja: 1. Do probówki wsyp drobno pokruszony gips krystaliczny. 2. Probówkę zamocuj w statywie (najlepiej pod skosem) i ogrzewaj w płomieniu palnika. 3. Obserwuj zachodzące zmiany.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Problem badawczy:

W jaki sposób można potwierdzić obecność wody w gipsie krystalicznym?

Hipoteza:

Ogrzewanie hydratów prowadzi do usunięcia zawartej w nich wody hydratacyjnej.

Co było potrzebne?

pokruszony gips krystaliczny;

  • probówka;

  • palnik;

  • statyw;

  • łącznik;

  • łapa do probówek;

  • zapałki.

Instrukcja:

Do probówki wsypano pokruszony gips krystaliczny. Probówkę umocowano pod skosem w statywie i rozpoczęto ogrzewanie przy pomocy palnika. Obserwowano zachodzące zmiany.

Obserwacje:

W wyniku ogrzewania gipsu krystalicznego, w probówce powstaje biała drobnoziarnista substancja stała, a na ściankach pojawiają się krople bezbarwnej cieczy.

Wnioski:

Na podstawie odnotowanych obserwacji można wnioskować, że pojawiające się na ściankach probówki krople cieczy są wodą. Ogrzewanie hydratu powoduje jej „uwolnienie” w postaci pary wodnej, z sieci krystalicznej tego hydratu. Potem para wodna skrapla się na chłodniejszych fragmentach ścianek probówki.

R1uopGZCdWN7c
Film ukazuje, w jaki sposób wykryć wodę w gipsie krystalicznym, poprzez ogrzewanie hydratu.
1
Polecenie 2

Napisz obserwacje oraz wynikające z nich wnioski. Jeśli nie masz możliwości samodzielnego przeprowadzenia doświadczenia, obejrzyj film obrazujący jego przebieg.

Ry0f2FiBMTdRK
Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R6lKJx3ydQA1o
Spośród poniższych związków chemicznych wybierz te, po których ogrzaniu na ściankach probówki będzie można zaobserwować krople wody. Możliwe odpowiedzi: 1. MgSO4·7 H2O, 2. Na2SO4·10 H2O, 3. Na2SO4, 4. CaCO3
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podsumowanie doświadczenia:
Podczas ogrzewania gipsu krystalicznego zachodzi reakcja chemiczna, której produktami są woda oraz, tak zwany, gips palony. Równanie zachodzącej reakcji można zapisać jako:

CaSO4·2 H2Otemperatura 120°CCaSO42·H2O +3 H2O
gips krystalicznytemperatura 120°Cgips palony+woda
siarczanVI wapniawoda1/2temperatura 120°CsiarczanVI wapniawoda2/1+woda

Temperatura, w której zachodzi opisana reakcja chemiczna, wynosi około 120°C. W temperaturze powyżej 180°C gips krystaliczny całkowicie traci wodę, tworząc bezwodny siarczan(VI) wapnia:

CaSO4·2 H2Otemperatura>180°CCaSO4+2 H2O
gips krystalicznytemperatura>180°Cgips bezwodny+woda
siarczanVI wapniawoda1/2temperatura>180°CsiarczanVI wapnia+woda
Ciekawostka

Niektóre sole bezwodne różnią się barwą od swoich hydratów (soli uwodnionych). Przykładem może być siarczan(VI) miedzi(II) CuSO4. Hydrat siarczan(VI)
miedzi(II)–woda(1/5) CuSO4·5 H2O, tak zwany chalkantyt lub siny kamień), ma postać niebieskich kryształków. Podczas ogrzewania, jego niebieska barwa stopniowo jednak zanika. Ostatecznie otrzymuje się białą próbkę stałego bezwodnego siarczanu(VI) miedzi(II). W podobny sposób zachowuje się także chlorek kobaltu(II) CoCl2. Jest to sól wykorzystywana w laboratoriach chemicznych do wykrywania wody, ponieważ zmienia w sposób charakterystyczny swoją barwę. Zmiana barwy zależy od liczby cząsteczek wody krystalizacyjnej: bezwodny chlorek kobaltu(II) jest niebieski, dwuwodny – różowy, a sześciowodny – czerwony.

R1U1Vy0MNMvrd1
Źródło: Krzysztof Jaworski, CC BY-SA 3.0, Softyx (https://commons.wikimedia.org), CC BY-SA 3.0, Adam Rędzikowski (https://commons.wikimedia.org), CC BY-SA 4.0, Benjah-bmm27 (https://commons.wikimedia.org), Ondřej Mangl (https://commons.wikimedia.org), Walkerma (https://commons.wikimedia.org), domena publiczna, licencja: CC BY-SA 3.0.

Gips palony wykorzystuje się między innymi do produkcji, tak zwanej, zaprawy gipsowejzaprawa gipsowazaprawy gipsowej.

Sprawdź, w jaki sposób otrzymuje się zaprawę gipsową i jakie czynniki mają wpływ na jej twardnienie. W tym celu wykonaj doświadczenie 2.

Doświadczenie 2
RaIliTGbJBXzM
Problem badawczy:. Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj. Hipoteza 1: Hipoteza 2: Twój wybór: (Wybierz: Hipoteza 1., Hipoteza 2.). Co będzie potrzebne: ;. Instrukcja: 1.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Problem badawczy:

Jak otrzymuje się zaprawę gipsową i jakie czynniki mają wpływ na jej twardnienie?

Hipoteza:

Zaprawa gipsowa szybko wiąże wodę.

Co było potrzebne?

  • gips palony;

  • zlewka z wodą;

  • porcelanowa parownica;

  • łyżka;

  • bagietka;

  • pudełko po zapałkach lub inna foremka.

Instrukcja:

Do parownicy wsypano trzy łyżki gipsu palonego. Stopniowo dodawano wodę, mieszając zawartość naczynia bagietką, aż do uzyskania masy o konsystencji gęstej śmietany. Otrzymaną zaprawę umieszczono w pudełku po zapałkach. Po kilkunastu minutach sprawdzono twardość zaprawy. Odlew pozostawiono na kilka godzin i po tym czasie sprawdzono jego kształt i twardość.

Obserwacje:

Po zmieszaniu wody z gipsem palonym powstaje masa, o konsystencji gęstej śmietany. Po kilkunastu minutach otrzymana masa zaczyna twardnieć i staje się cieplejsza w dotyku. Po kilku godzinach odlew jest twardy, suchy i ma kształt zastosowanej formy.

Wnioski:

Postawiona hipoteza jest prawdziwa – zaprawa gipsowa wiąże wodę. Zachodzący proces jest procesem egzotermicznym (w jego wyniku do otoczenia wydziela się ciepło).

R12POMBWAPuMJ
Film ukazuje jak otrzymać zaprawę gipsową przy wykorzystaniu gipsu palonego i wody.
1
Polecenie 3
R86Ohruhm28OS
Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 3

Zapisz nazwę systematyczną produktu powstałego w wyniku reakcji przebiegającej w doświadczeniu nr 2.

RehUO1gLEZ6tp
Odpowiedź: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podsumowanie doświadczenia:

Otrzymana w doświadczeniu nr 2 mieszanina gipsu palonego i wody to zaprawa gipsowa, która szybko twardnieje. Dzieje się tak, ponieważ gips palony ma właściwości higroskopijne, a więc wykazuje zdolność wiązania (pochłaniania) wody. Zachodzący proces twardnienia tej zaprawy gipsowej jest egzotermiczny i można go opisać równaniem reakcji:

2 CaSO4·H2O+3 H2O2 CaSO4·2 H2O
gips palony+wodagips krystaliczny
siarczanVI wapniawoda2/1+wodasiarczanVI wapniawoda1/2

Proces zachodzący podczas twardnienia zaprawy gipsowej jest reakcją odwrotną do prażenia gipsu krystalicznego. Twardnienie zaprawy gipsowej zachodzi pod wpływem wody, dlatego nazywa się ją zaprawą hydrauliczną. Szybkość twardnienia zaprawy, a więc szybkość wiązania wody, zależy od stosunku ilości użytych do jej sporządzenia składników: gipsu palonego oraz wody. Im więcej wody użyjemy do przygotowania zaprawy, tym dłuższy będzie czas jej twardnienia, ponieważ nadmiar użytej wody musi odparować z układu.

Ciekawostka

Ze względu na czas twardnienia mieszaniny gipsu palonego i wody wyróżnia się kilka rodzajów zapraw gipsowych, które mają inny skład, dlatego znajdują różne zastosowanie w budownictwie. Najszybciej twardnieje zaprawa budowlana, bo już po około 10 minutach od momentu zmieszania jej z wodą. Zaprawa szpachlowa potrzebuje około 30 minut. Z kolei długim czasem wiązania wody charakteryzuje się zaprawa tynkarska (w tym gładź szpachlowa), która – w zależności od grubości warstwy – twardnieje od jednej do kilkunastu godzin.

1
Polecenie 4

Zapoznaj się z poniższą symulacją, a dowiesz się, w jaki sposób odróżnić skały wapienne od skał gipsowych. Następnie zapisz obserwacje, równanie zachodzącej reakcji chemicznej oraz wnioski.

R17vRU9tXX1xg1
Odróżnianie skał gipsowych od wapiennych – wnioski
Źródło: Tomorrow Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RI8BYW14aIkGm
Obserwacje: (Uzupełnij). Równanie zachodzącej reakcji chemicznej: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 4
R1NfeoRje8Dj0
Uczeń przeprowadził następujące doświadczenie: Przygotował dwa szkiełka zegarkowe. Na jednym z nich umieścił próbkę skały wapiennej, a na drugim – próbkę skały gipsowej. Następnie na każdą z próbek naniósł kilka kropel kwasu chlorowodorowego. Jedna z próbek skał w kontakcie z kwasem chlorowodorowym pieniła się, a w przypadku drugiej, uczeń nie odnotował objawów reakcji po naniesieniu na nią kwasu. W oparciu o opis przeprowadzonego przez ucznia doświadczenia wybierz z poniższych stwierdzeń te, które są prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. W czasie trwania doświadczenia uczeń zauważył pienienie się skały wapiennej w kontakcie z kwasem chlorowodorowym., 2. W czasie trwania doświadczenia uczeń zauważył pienienie się skały gipsowej w kontakcie z kwasem chlorowodorowym., 3. Głównym składnikiem skał gipsowych jest siarczan(VI) wapnia, który reaguje z kwasem chlorowodorowym, a jednym z produktów tej reakcji jest gaz — tlenek siarki(VI)., 4. Głównym składnikiem skał wapiennych jest węglan wapnia, który reaguje z kwasem chlorowodorowym, a jednym z produktów tej reakcji jest gaz — tlenek węgla(IV)., 5. Wykorzystująć kwas chlorowodorowy można zidentyfikować skały wapienne i odróżnić je od skał gipsowych.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iRvf7cmlss_d5e568

4. Zastosowanie skał gipsowych

Możliwości zastosowania gipsu są bardzo różnorodne, szczególnie w budownictwie, gdzie wykorzystuje się go do sporządzania zaprawy gipsowej, prefabrykatów budowlanych, posadzek samopoziomujących czy do produkcji cementu. Gips jest materiałem ekologicznym, przyjaznym dla człowieka. Łatwo chłonie nadmiar wilgoci z atmosfery, a gdy powietrze w pomieszczeniu jest suche, oddaje wodę do otoczenia.

Polecenie 5

Zapoznaj się z poniższym filmem, a dowiesz się, gdzie jeszcze w budownictwie wykorzystuje się gips. Następnie rozwiąż ćwiczenie pod filmem.

R1M6WCrad86oF
Film opisuje następujące zastosowania gipsu w budownictwie: zaprawa budowlana, zaprawa szpachlowa, zaprawa tynkarska, płyty gipsowo—kartonowe, klej gipsowy oraz produkcja cementu.
R1dMf8jk8sW7q
Spośród wymienionych poniżej gipsowych produktów budowlanych, wybierz i zaznacz ten, który można wykorzystać do wypełnienia dużych ubytków i pęknięć w ścianie. Możliwe odpowiedzi: 1. gips szpachlowy, 2. gips budowlany, 3. klej gipsowy
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Popularnym materiałem budowlanym są wspomniane w filmie płyty gipsowo–kartonowe (tak zwane regipsy). Mają one postać arkuszy, składających się z gipsu zabezpieczonego tekturą.

Polecenie 6

Zapoznaj się z poniższym filmem, a dowiesz się, jakie zalety mają płyty gipsowo–kartonowe. Następnie rozwiąż ćwiczenie pod filmem.

RYKYKTjzAo6d8
Film przedstawia i omawia zalety płyt gipsowo—kartonowych.
R1JlzNZYwhB5Y
Spośród podanych poniżej właściwości, wybierz i zaznacz wszystkie te, które prawidłowo charakteryzują płyty gipsowo—tekturowe. Możliwe odpowiedzi: 1. łatwo się elektryzują, 2. nie elektryzują się, 3. zbrojone włóknem szklanym są ogniochronne, 4. materiał palny, 5. materiał niepalny, 6. wchłaniają wilgoć z powietrza, 7. podatne na działanie pleśni
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Gips znalazł również zastosowanie w przemyśle ceramicznym do produkcji form odlewniczych. Używa się go także do produkcji farb i lakierów. W rolnictwie jest wykorzystywany jako środek użyźniania i nawożenia gleby, a w przemyśle spożywczym do klarowania win. Szczególne ważne miejsce znalazł w medycynie, gdzie używa się bardzo czyste odmiany gipsu, tak zwany gips chirurgiczny i dentystyczny. Ponadto znaczne jego ilości są wykorzystywane do tworzenia wyrobów artystycznych (gips modelowy), takich jak figurki gipsowe, maski czy sztukaterii. W rzeźbiarstwie szczególnie cenionym materiałem jest konkretna odmiana gipsu – alabaster. Służy do wyrobu między innymi waz, pucharów, tacek, świeczników, popielnic, abażurów lamp, stiuków oraz rzeźb.

Wybrane zastosowania gipsu zaprezentowano w poniższej galerii.

Ciekawostka

Usztywnianie kończyn było znane już w starożytności. Używano do tego celu drewnianych deseczek i wstęg materiału, nasączonego krochmalem, żywicą, woskiem, białkiem z kurzych jaj, a nawet wapnem. Opatrunki z gipsu dotarły do Europy w VIII w. z Arabii. Nie miały zbyt wielu zwolenników. Dopiero kiedy na początku IX w. do unieruchomienia kończyn zastosowano sproszkowany i wyprażony gips, metodę tę zaczęto stosować powszechnie.

Ciekawostka

Do pomiaru wilgotności powietrza stosuje się różnego typu wilgotnościomierze (tak zwane higrometry). W konstrukcji higrometru chemicznego można wykorzystać niektóre hydraty, które zmieniają swoje zabarwienie w zależności od ilości wody (pary wodnej), zawartej w otoczeniu. Taki higrometr to pasek bibuły nasycony mieszaniną z chlorkiem kobaltu(II), z kolorami powodującymi odpowiednie zabarwienie tej soli, w zależności od wilgotności pomieszczenia, w którym przyrząd ten zostanie umieszczony.

R1VbwC5ZCeYJ61
Źródło: Krzysztof Jaworski, Grażyna Makles, epodreczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 7

Zastanów się i odpowiedz na pytanie, na jaki kolor powinien zabarwić się biały pasek bibuły na higrometrze chemicznym, umieszczonym w pomieszczeniu, w którym nasze samopoczucie, ze względu na ten parametr, będzie najlepsze? Każdy z kolorów, zaprezentowanych na grafice w powyższej ciekawostce, symbolizuje 1/5 wilgotności całkowitej.

RmwL7EW7UdsYM
Odpowiedź: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iRvf7cmlss_d5e656

5. Kras gipsowy

Procesy krasowienia i formy krasu gipsowego należą do rzadkich zjawisk, co jest powodowane stosunkowo małymi pokładami gipsu w skorupie ziemskiej, w przeciwieństwie do ilości wapieni. Krasowienie gipsów polega na rozpuszczeniu ich przez wodę, która w odróżnieniu od krasu wapiennego nie musi zawierać tlenku węgla(IV). Jest to możliwe dlatego, że gips i anhydryt są materiałami chłonącymi wilgoć i umiarkowanie rozpuszczają się w wodzie. Oznacza to także, że formy krasu gipsowego są bardzo nietrwałe i dość młode, w porównaniu z krasem wapiennym. Można je spotkać w różnych częściach świata, również w Polsce. W naszym kraju występują głównie na Ponidziu. Największą polską jaskinią gipsową jest Jaskinia Skorocicka w okolicach Buska‑Zdroju.

RYdoyHClammox
Złoża gipsu w krasie gipsowym w Sorbas, Hiszpania
Źródło: Verisimilus, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Jednak najbardziej niezwykłą gipsową grotą jest Kryształowa Jaskinia w meksykańskim stanie Chihuahua.

Ciekawostka

Jaskinia Kryształowa, nazywana też Kaplicą Sykstyńską Kryształów, została odkryta przypadkiem w 2000 r. przez górników drążących tunel. Słynie ona z największych odkrytych dotąd okazów gipsu (wiele z nich osiąga kolosalne rozmiary – nawet do 15 m długości, a ich waga dochodzi aż do 55 t). Kryształy, które znajdują się w tej jaskini, są jednocześnie jednymi z największych minerałów na świecie. W grocie panują ekstremalne warunki klimatyczne, tzn. temperatura dochodzi do 65,5°C, a wilgotność powietrza wynosi prawie 100%. Z tego względu jej eksplorowanie jest możliwe tylko w specjalnych kombinezonach ochronnych, wyposażonych w maski podłączone do zasobników z tlenem. W przeciwnym razie pobyt w jaskini nie może być dłuższy niż 10 minut.

RovMBOu4qe6QV
Kryształy gipsowe w Jaskini Kryształowej w Naica (Meksyk)
Źródło: Alexander Van Driessche, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY 3.0.
iRvf7cmlss_d5e695

Podsumowanie

  • Skały gipsowe zawierają w swoim składzie siarczan(VI) wapnia CaSO4.

  • Gips krystaliczny CaSO4·2 H2O oraz gips palony CaSO42·H2O są przykładami uwodnionych soli (hydratów). Anhydryt (CaSO4) to przykład soli bezwodnej.

  • Hydraty są nietrwałe i podczas ogrzewania przechodzą w sole bezwodne lub sole o niższym stopniu uwodnienia.

  • W wyniku prażenia gipsu krystalicznego w temperaturze około 120°C powstaje gips palony, a powyżej 180°C – bezwodny siarczan(VI) wapnia.

  • Zaprawa gipsowa jest przykładem zaprawy hydraulicznej – w czasie twardnienia wiąże wodę.

  • Skały gipsowe wykorzystywane są w budownictwie, medycynie, rolnictwie, w przemyśle: ceramicznym, spożywczym, chemicznym. Są też cennym tworzywem w rękach artystów.

Praca domowa
1
Polecenie 8.1

Zastanów się i odpowiedz na pytanie, dlaczego do unieruchamiania kończyn wykorzystuje się gips palony, a nie wapno palone.

RmLHIxRIZbPQ6
Odpowiedź: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 8.2

Oblicz stężenie procentowe roztworu, który powstanie po rozpuszczeniu 70 g bezwodnego chlorku kobaltu(II) w 130 g wody, w temperaturze pokojowej. Jakie stężenie procentowe będzie miał roztwór, jeśli w tej samej temperaturze, w 130 g wody, rozpuści się 70 g chlorku kobaltu(II)–woda(1/6)? Wyniki podaj z dokładnością do liczb całkowitych.

R1ercMGooj4UJ
Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RCkdZE1xMMre8
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1Ly0U0w4xvho
Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R11raNEV26hPR
Odpowiedź: (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 8.3

Korzystając z dostępnych źródeł informacji, napisz czym jest gips syntetyczny i z czego się go otrzymuje. Następnie zastanów się i odpowiedz na pytanie, jakie są zalety opatrunku z gipsu syntetycznego w porównaniu z opatrunkiem tradycyjnym.

R1EQ0WspWeFuc
Odpowiedź: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iRvf7cmlss_d5e760

Słownik

hydraty
hydraty

w chemii nieorganicznej związki chemiczne, które zawierają cząsteczki wody wbudowane w sieć krystaliczną; najczęściej tworzone są przez sole nieorganiczne

woda krystalizacyjna (hydratacyjna)
woda krystalizacyjna (hydratacyjna)

cząsteczki wody wbudowane w sieć krystaliczną hydratów

gips krystaliczny
gips krystaliczny

związek chemiczny należący do hydratów (soli uwodnionych), o nazwie
siarczan(VI) wapnia–woda(1/2) i wzorze CaSO4·2 H2O; w przyrodzie występuje jako minerał

polimorfizm
polimorfizm

występowanie tej samej (pod względem składu chemicznego) substancji w dwóch lub więcej odmianach krystalicznych, różniących się budową wewnętrzną i związanymi z nią postaciami krystalograficznymi oraz właściwościami fizycznymi i niektórymi właściwościami chemicznymi; odmiany polimorficzne mają ten sam wzór sumaryczny, a więc taki sam skład chemiczny, ale różnią sposobem połączenia indywiduów chemicznych budujących kryształ danej odmiany

skala twardości Mohsa
skala twardości Mohsa

dziesięciostopniowa skala używana do określania względnej twardości minerałów; jako wzorców używa się w niej odpowiednich minerałów, którym przypisano odpowiednie wartości na skali: 1 talk (najmniejsza twardość), 2 gips, 3 kalcyt, 4 fluoryt, 5 apatyt, 6 ortoklaz, 7 kwarc, 8 topaz, 9 korund, 10 diament (największa twardość); jest to skala orientacyjna – jeśli badany minerał jest w stanie zarysować powierzchnię minerału wzorcowego (zawartego w skali), to przypisuje się mu jego twardość

gips palony
gips palony

związek chemiczny należący do hydratów (soli uwodnionych), o nazwie
siarczan(VI) wapnia–woda(2/1) i wzorze CaSO42·H2O; można go otrzymać, ogrzewając gips krystaliczny w temperaturze około 120°C

zaprawa gipsowa
zaprawa gipsowa

mieszanina gipsu palonego i wody, twardniejąca pod wpływem wiązania wody; reakcja wiązania wody przez gips palony jest reakcją egzotermiczną (w jej wyniku do otoczenia wydziela się ciepło) i można ją opisać równaniem:

2 CaSO4·H2O+3 H2O2 CaSO4·2 H2O
iRvf7cmlss_d5e864

Ćwiczenia

1
Pokaż ćwiczenia:
R191hdaRD6F5C1
Ćwiczenie 1
Podane poniżej wzory związków chemicznych dopasuj do odpowiadających im nazw zwyczajowych lub mineralogicznych. CuSO4·5 H2O Możliwe odpowiedzi: 1. heksahydrat chlorku kobaltu(II), 2. gips palony, 3. siny kamień, 4. gips krystaliczny, 5. anhydryt CaSO4 Możliwe odpowiedzi: 1. heksahydrat chlorku kobaltu(II), 2. gips palony, 3. siny kamień, 4. gips krystaliczny, 5. anhydryt CoCl2·6 H2O Możliwe odpowiedzi: 1. heksahydrat chlorku kobaltu(II), 2. gips palony, 3. siny kamień, 4. gips krystaliczny, 5. anhydryt CaSO42·H2O Możliwe odpowiedzi: 1. heksahydrat chlorku kobaltu(II), 2. gips palony, 3. siny kamień, 4. gips krystaliczny, 5. anhydryt CaSO4·2 H2O Możliwe odpowiedzi: 1. heksahydrat chlorku kobaltu(II), 2. gips palony, 3. siny kamień, 4. gips krystaliczny, 5. anhydryt
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1emQiRPpjsJ71
Ćwiczenie 1
Podane poniżej wzory związków chemicznych dopasuj do odpowiadających im nazw zwyczajowych lub mineralogicznych.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RaawzMA78LGPt1
Ćwiczenie 2
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby otrzymać poprawny opis doświadczenia, które pozwoli na odróżnienie skał wapiennych od skał gipsowych. Aby odróżnić skałę wapienną (np. 1. wodnym roztworem wodorotlenku sodu, 2. nie obserwuje się objawów reakcji, 3. CaOH2, 4. Na2CO3, 5. HCl, 6. anhydryt, 7. CaSO4, 8. wydziela się bezbarwny gaz o charakterystycznym zapachu, 9. Na2SO4, 10. wapienna, 11. kreda, 12. HCl, 13. wapiennej, 14. NaOH, 15. CaCl2, 16. SO2, 17. CO2, 18. gipsowa, 19. CaCO3, 20. kwasem chlorowodorowym) od skały gipsowej (np. 1. wodnym roztworem wodorotlenku sodu, 2. nie obserwuje się objawów reakcji, 3. CaOH2, 4. Na2CO3, 5. HCl, 6. anhydryt, 7. CaSO4, 8. wydziela się bezbarwny gaz o charakterystycznym zapachu, 9. Na2SO4, 10. wapienna, 11. kreda, 12. HCl, 13. wapiennej, 14. NaOH, 15. CaCl2, 16. SO2, 17. CO2, 18. gipsowa, 19. CaCO3, 20. kwasem chlorowodorowym), należy podziałać na ich próbki 1. wodnym roztworem wodorotlenku sodu, 2. nie obserwuje się objawów reakcji, 3. CaOH2, 4. Na2CO3, 5. HCl, 6. anhydryt, 7. CaSO4, 8. wydziela się bezbarwny gaz o charakterystycznym zapachu, 9. Na2SO4, 10. wapienna, 11. kreda, 12. HCl, 13. wapiennej, 14. NaOH, 15. CaCl2, 16. SO2, 17. CO2, 18. gipsowa, 19. CaCO3, 20. kwasem chlorowodorowym. Skała 1. wodnym roztworem wodorotlenku sodu, 2. nie obserwuje się objawów reakcji, 3. CaOH2, 4. Na2CO3, 5. HCl, 6. anhydryt, 7. CaSO4, 8. wydziela się bezbarwny gaz o charakterystycznym zapachu, 9. Na2SO4, 10. wapienna, 11. kreda, 12. HCl, 13. wapiennej, 14. NaOH, 15. CaCl2, 16. SO2, 17. CO2, 18. gipsowa, 19. CaCO3, 20. kwasem chlorowodorowym pieni się, co świadczy o tym, że wydziela się gaz. Po naniesieniu wskazanego odczynnika na próbkę drugiej z badanych skał, 1. wodnym roztworem wodorotlenku sodu, 2. nie obserwuje się objawów reakcji, 3. CaOH2, 4. Na2CO3, 5. HCl, 6. anhydryt, 7. CaSO4, 8. wydziela się bezbarwny gaz o charakterystycznym zapachu, 9. Na2SO4, 10. wapienna, 11. kreda, 12. HCl, 13. wapiennej, 14. NaOH, 15. CaCl2, 16. SO2, 17. CO2, 18. gipsowa, 19. CaCO3, 20. kwasem chlorowodorowym.

1. wodnym roztworem wodorotlenku sodu, 2. nie obserwuje się objawów reakcji, 3. CaOH2, 4. Na2CO3, 5. HCl, 6. anhydryt, 7. CaSO4, 8. wydziela się bezbarwny gaz o charakterystycznym zapachu, 9. Na2SO4, 10. wapienna, 11. kreda, 12. HCl, 13. wapiennej, 14. NaOH, 15. CaCl2, 16. SO2, 17. CO2, 18. gipsowa, 19. CaCO3, 20. kwasem chlorowodorowym + 21. wodnym roztworem wodorotlenku sodu, 2. nie obserwuje się objawów reakcji, 3. CaOH2, 4. Na2CO3, 5. HCl, 6. anhydryt, 7. CaSO4, 8. wydziela się bezbarwny gaz o charakterystycznym zapachu, 9. Na2SO4, 10. wapienna, 11. kreda, 12. HCl, 13. wapiennej, 14. NaOH, 15. CaCl2, 16. SO2, 17. CO2, 18. gipsowa, 19. CaCO3, 20. kwasem chlorowodorowym1. wodnym roztworem wodorotlenku sodu, 2. nie obserwuje się objawów reakcji, 3. CaOH2, 4. Na2CO3, 5. HCl, 6. anhydryt, 7. CaSO4, 8. wydziela się bezbarwny gaz o charakterystycznym zapachu, 9. Na2SO4, 10. wapienna, 11. kreda, 12. HCl, 13. wapiennej, 14. NaOH, 15. CaCl2, 16. SO2, 17. CO2, 18. gipsowa, 19. CaCO3, 20. kwasem chlorowodorowym+1. wodnym roztworem wodorotlenku sodu, 2. nie obserwuje się objawów reakcji, 3. CaOH2, 4. Na2CO3, 5. HCl, 6. anhydryt, 7. CaSO4, 8. wydziela się bezbarwny gaz o charakterystycznym zapachu, 9. Na2SO4, 10. wapienna, 11. kreda, 12. HCl, 13. wapiennej, 14. NaOH, 15. CaCl2, 16. SO2, 17. CO2, 18. gipsowa, 19. CaCO3, 20. kwasem chlorowodorowym+H2O
1. wodnym roztworem wodorotlenku sodu, 2. nie obserwuje się objawów reakcji, 3. CaOH2, 4. Na2CO3, 5. HCl, 6. anhydryt, 7. CaSO4, 8. wydziela się bezbarwny gaz o charakterystycznym zapachu, 9. Na2SO4, 10. wapienna, 11. kreda, 12. HCl, 13. wapiennej, 14. NaOH, 15. CaCl2, 16. SO2, 17. CO2, 18. gipsowa, 19. CaCO3, 20. kwasem chlorowodorowym+1. wodnym roztworem wodorotlenku sodu, 2. nie obserwuje się objawów reakcji, 3. CaOH2, 4. Na2CO3, 5. HCl, 6. anhydryt, 7. CaSO4, 8. wydziela się bezbarwny gaz o charakterystycznym zapachu, 9. Na2SO4, 10. wapienna, 11. kreda, 12. HCl, 13. wapiennej, 14. NaOH, 15. CaCl2, 16. SO2, 17. CO2, 18. gipsowa, 19. CaCO3, 20. kwasem chlorowodorowym reakcja nie zachodzi
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rauq3UnKrNnWd2
Ćwiczenie 3
Pacjentowi unieruchomiono złamaną nogę, wykorzystując w tym celu opatrunek gipsowy. Spośród podanych poniżej równań reakcji chemicznych, wybierz i zaznacz to, które poprawnie opisuje proces zachodzący podczas twardnienia opisanego opatrunku. Możliwe odpowiedzi: 1. 2 CuSO4·2 H2OtemperaturaCuSO42·H2O+3 H2O, 2. 2 CaSO4·2 H2OtemperaturaCaSO42·H2O+3 H2O, 3. CuSO42·H2O+3 H2OCuSO4·2 H2O, 4. CaSO42·H2O+3 H2OCaSO4·2 H2O
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 4
RtsSmZyo9v6CL1
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Aby odróżnić skałę wapienną od skały gipsowej, można użyć kwasu solnego., 2. Woda zawarta w hydratach nazywa się wodą hydratacyjną., 3. Do unieruchomienia złamanych kości w medycynie wykorzystuje się gips palony., 4. Bezwodny siarczan(VI) miedzi(II) ma barwę niebieską.
Źródło: Grażyna Makles, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 5
R1BnpH7HZMdA41
Uszereguj podane związki chemiczne, zgodnie ze wzrastającą masą cząsteczkową. U góry umieść związek o najmniejszej masie cząsteczkowej. Elementy do uszeregowania: 1. siny kamień, 2. heptahydrat węglanu sodu, 3. gips krystaliczny, 4. gips palony
Źródło: Grażyna Makles, licencja: CC BY-SA 3.0.
31
Ćwiczenie 6
1

Uczeń przeprowadził doświadczenie, zilustrowane na poniższym schemacie.

RQ5beg4ohnK5b
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RLltCCmoZv7ic
Łączenie par. Zakładając, że ogrzewany hydrat, pod wpływem wysokiej temperatury, przekształcił się w sól bezwodną, oceń poprawność poniższych stwierdzeń.. W wyniku ogrzewania niebieskiego siarczanu(VI) miedzi(II)—woda(1/5) otrzymano biały proszek.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Reakcję chemiczną, jakiej uległ siarczan(VI) miedzi(II), można opisać równaniem:
CuSO4+5 H2OogrzewanieCuSO4·5 H2O.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Chlorek kobaltu(II) pochłania wodę, która powstaje w wyniku ogrzewania siarczanu(VI) miedzi(II)—woda(1/5).. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Niebieski chlorek kobaltu(II) zmienił barwę na czerwoną, przekształcając się w sól bezwodną.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przeprowadzono doświadczenie chemiczne, w którym w poziomo ułożonej probówce na dnie znajdował się siarczan(VI) miedzi(II)–woda(1/5), a u jej wylotu bezwodny chlorek kobaltu(II). Część probówki z siarczanem(VI) miedzi(II)–woda(1/5) umieszczono w płomieniu palnika. Po pewnym czasie próbka przyjęła białe zabarwienie, na ściankach zaczęły osadzać się krople bezbarwnej cieczy, a bezwodny chlorek kobaltu(II) po kontakcie z parami i cieczą przybrał czerwone zabarwienie.

RmZjbDqca5tKy
Wybierz spośród poniższych równań reakcji, te, które opisują zachodzące reakcje chemiczne. Możliwe odpowiedzi: 1. CuSO4+5 H2OogrzewanieCuSO4·5 H2O, 2. CoCl2·6 H2OtemperaturaCoCl2+6 H2O, 3. CoCl2+6 H2OCoCl2·6 H2O, 4. CuSO4+5 H2OCuSO4·5 H2O
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
3
Ćwiczenie 7
R1eXQIFKxghH31
Andrzej i Karol badali właściwości dwóch skał. Andrzej otrzymał niewielką ilość kredy, a Karol gipsu krystalicznego. Przed wykonaniem doświadczeń, uczniowie zważyli swoje próbki. Następnie wyprażyli je i ponownie zważyli. Wyprażone próbki wprowadzili do probówek z wodą i — za pomocą uniwersalnego papierka wskaźnikowego — zbadali odczyn uzyskanych roztworów. Jakie były wyniki doświadczeń przeprowadzonych przez obu uczniów? Możliwe odpowiedzi: 1. Po wyprażeniu, masa obu próbek zmniejszyła się. Po dodaniu wody i zbadaniu odczynu roztworów, Andrzej zauważył niebieskie zabarwienie uniwersalnego papierka wskaźnikowego, a Karol nie dostrzegł żadnych zmian., 2. Po wyprażeniu, masa obu próbek zmniejszyła się. Po dodaniu wody i zbadaniu odczynu roztworów, Karol zauważył niebieskie zabarwienie uniwersalnego papierka wskaźnikowego, a Andrzej nie zaobserwował żadnych zmian., 3. Po wyprażeniu, masa próbki, która zawierała kredę, nie zmieniła się, a próbka z gipsem krystalicznym zmniejszyła swoją masę. Andrzej zauważył niebieskie zabarwienie uniwersalnego papierka wskaźnikowego, a Karol nie dostrzegł żadnych zmian., 4. Po wyprażeniu, masa próbki, która zawierała kredę, zmniejszyła się, a próbka z gipsem krystalicznym nie zmieniła swojej masy. Andrzej zauważył niebieskie zabarwienie uniwersalnego papierka wskaźnikowego, a Karol nie zaobserwował żadnych zmian.
Źródło: Grażyna Makles, licencja: CC BY-SA 3.0.
3
Ćwiczenie 8

W pewnym laboratorium chemicznym znajdowały się dwa eksykatory wypełnione silikażelem, wymieszanym z chlorkiem kobaltu(II). Poniżej opisano wygląd zawartości obydwu eksykatorów.

EKSYKATOR 1: zawartość o barwie czerwonej.

EKSYKATOR 2: zawartość o barwie niebieskiej.

Rw14KAxkbv8Dz
Wskaż, który z tych eksykatorów można jeszcze wykorzystać do przechowywania substancji higroskopijnych. Możliwe odpowiedzi: 1. Eksykator 1, 2. Eksykator 2, 3. Eksykator 1 i eksykator 2
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
3
Ćwiczenie 9
RnnCwIlrX4oNM
Do podanych poniżej nazw hydratów, zapisanych w języku angielskim, dopasuj odpowiadające im wzory chemiczne. copper(II) sulphate pentahydrate — 1. CoSO4·5 H2O, 2. CoCl2·6 H2O, 3. Na2CO3·10 H2O, 4. CuSO4·5 H2O, 5. CaSO42·H2O, 6. CaSO4·2 H2O, 7. Na2CO3·7 H2O
sodium carbonate heptahydrate — 1. CoSO4·5 H2O, 2. CoCl2·6 H2O, 3. Na2CO3·10 H2O, 4. CuSO4·5 H2O, 5. CaSO42·H2O, 6. CaSO4·2 H2O, 7. Na2CO3·7 H2O
calcium sulfate dihydrate — 1. CoSO4·5 H2O, 2. CoCl2·6 H2O, 3. Na2CO3·10 H2O, 4. CuSO4·5 H2O, 5. CaSO42·H2O, 6. CaSO4·2 H2O, 7. Na2CO3·7 H2O
cobalt(II) chloride hexahydrate — 1. CoSO4·5 H2O, 2. CoCl2·6 H2O, 3. Na2CO3·10 H2O, 4. CuSO4·5 H2O, 5. CaSO42·H2O, 6. CaSO4·2 H2O, 7. Na2CO3·7 H2O
sodium carbonate decahydrate — 1. CoSO4·5 H2O, 2. CoCl2·6 H2O, 3. Na2CO3·10 H2O, 4. CuSO4·5 H2O, 5. CaSO42·H2O, 6. CaSO4·2 H2O, 7. Na2CO3·7 H2O
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Glossary
31
Ćwiczenie 10

W poniższej tabeli znajdują się pojęcia, prezentowane w niniejszej lekcji, zapisane w trzech różnych językach. Przetłumacz je na język polski i podaj ich znaczenie.

Lp.

Język angielski

Język niemiecki

Język francuski

1.

hydrate

Hydrat

hydrater

2.

gypsum

Gips

gypse

3.

chalcantite

Chalkantit

chalcantite

4.

gypsum mortar

Gipsmörtel

mortier de gypse

5.

anhydrite

Anhydrit

anhydrite

R1OMvTIBaKo7T
Odpowiedź: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W poniższej tabeli znajdują się pojęcia, prezentowane w niniejszej lekcji, zapisane w trzech różnych językach. Przetłumacz je na język polski i podaj ich znaczenie.

Lp.

Język angielski

Język niemiecki

Język francuski

1.

hydrate

Hydrat

hydrater

2.

gypsum

Gips

gypse

3.

chalcantite

Chalkantit

chalcantite

4.

gypsum mortar

Gipsmörtel

mortier de gypse

5.

anhydrite

Anhydrit

anhydrite

RSbwDgfC00vWX
Odpowiedź: (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Bibliografia

Encyklopedia PWN

Hassa R., Mrzigod A., Mrzigod J., To jest chemia. Zakres podstawowy, Warszawa 2012.

Maciejowska I., Warchoł A., Świat chemii. Zakres podstawowy, Kraków 2012.

Pazdro K. M., Chemia. Pierwiastki i związki nieorganiczne, Warszawa 2012.

bg‑gray3

Notatnik

R1PMilvRVYPsX
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.