Jak poznano dzieje Ziemi?

Wirtualna wycieczka przedstawia Park Nauki i Rozrywki Krasiejów. Po uruchomieniu wycieczki pojawia się okno zatytułowane Park Nauki i Rozrywki Krasiejów. Poniżej widać zdjęcie przedstawiające model latającego dinozaura. Unosi się on nad wodą. Posiada długi dziób spłaszczony dwubocznie. Górna część dziobu tworzy grzebień, który ma czerwony kolor. Za głową widać długą szyję i tułów. Z tułowia na boki odchodzą kończyny przednie posiadające pazury i błonę, która umożliwiała latanie. Za tułowiem widać kończyny tylne skierowane w tył. Na kolejnej planszy widać tekst i zdjęcie. Treść tekstu: Szczątki kręgowców zachowują się rzadko w stanie kopalnym. Na dziesiątki tysięcy padłych osobników w stanie kopalnym zachowa się jeden i to zazwyczaj fragmentarycznie. Zaglądając do gablot w Pawilonie Paleontologicznym, widzimy wiele doskonale zachowanych kości, ale naprawdę z krasiejowej gliny wydobyto ich dziesiątki tysięcy. Spoglądając przez balustradę lub pod nogi poprzez grubą szybę, wszędzie widać setki kości, czaszki, żuchwy, kręgi, obojczyki i żebra. Pewnie zastanawiacie się nad ty, jak doszło do nagromadzenia tych szczątków. Obok widać zdjęcie dinozaura lądowego. Posiada on cztery grube kończyny, krępe ciało, bardzo długą, grubą szyję oraz małą głowę. Kolor ciała szary. Na kolejnej planszy widać dalszy ciąg tekstu i kolejne zdjęcie. Treść tekstu: Około dwustu dwudziestu milionów lat temu obszar Krasiejowa był terenem działania wielkiej rzeki płynącej tutaj z południa. Rzeka nanosiła ił oraz rozdrobiony muł wapienny i składała go w postaci wielkiej delty tuż przy brzegu olbrzymiego jeziora, które rozpościerało się daleko na północ. W pewnym momencie delta odsunęła się daleko na południe od Krasiejowa i obszar został zatopiony przez słodkowodne jezioro. W niektórych osadach tego jeziora nagromadziły się złoża kości kręgowców tych żyjących w jeziorze (na przykład metopozaurów), jak i tych napławionych przez rzekę. To, co jest tutaj odsłonięte, to właśnie poziom ze szczątkami zwierząt jeziornych. Wkrótce warunki deltowe powróciły. Jezioro wycofało się na północ, a zwierzęta jeziorne przeniosły się w ślad za nim. Siedem metrów powyżej osadu jeziornego znajduje się kolejny poziom z kośćmi, tym razem głównie kręgowców lądowych, na przykład silezaurów i innych. Szkielety mogły być nagromadzane w wyniku zbierania trupów padłych zwierząt przez koryto meandrującej rzeki lub przez powodzie. Na dole widać dopisek: Dzięki uprzejmości Parku Nauki i Rozrywki Krasiejów. Zdjęcie przedstawia dużego lądowego dinozaura o czterech grubych kończynach, krępym ciele, długiej grubej szyi, małej głowie i zwężającym się ku końcowi ogonie. Górna część ciała jest ciemna, boki i brzuch żółtawe. Po wyłączeniu planszy znajdujemy się w pomieszczeniu, w którym podłoga jest przezroczysta, a jej środek odgrodzony i pozbawiony podłogi. Pod podłogą widać brązową ziemię z różnymi wykopaliskami. Widać kości wymarłych dinozaurów. Przy ścianie stoi gablotka, w której widać szkielety. Pierwszy szkielet przedstawia zwierzę chodzące na czerech łapach. Posiadało długie ogon i szyję. Głowa była mała. Kości kończyn są wąskie. Opis: Silezaury. Silezaury to wizytówka Krasiejowa i polskiej nauki. W Krasiejowie znaleziono około pół tysiąca kości różnych osobników tego gatunku. Datowano je na wąski przedział późnego triasu (dwieście dwadzieścia osiem i siedem dziesiątych do dwustu szesnastu i pięciu dziesiątych milionów lat temu). Te roślinożerne gady żyły na terenach błot i rozlewisk wodnych. Żywe zwierzęta osiągały długość dwa i jedna dziesiąta do dwa i trzy dziesiąte metra i wagę około czterdziestu kilogramów. Zalicza się je do pradinozaurów, czyli przodków części dinozaurów. Drugi szkielet przedstawia zwierzę o krótkich kończynach o długich palcach. Czaszka jest płaska i szeroka, zbliżona do trójkątnego kształtu. Kręgosłup jest długi, zwęża się ku końcowi. Żebra są krótkie, rozstawione na boki. Opis: Metopozaury. To jeziorne płazy, żyjące w części okresu późnotriasowego (dwieście dwadzieścia osiem i siedem dziesiątych do dwustu szesnastu i pięciu dziesiątych milionów lat temu). Zamieszkiwały ówczesne starorzecza i jeziora. Długość ich ciała dochodziła do dwóch‑trzech metrów. Płazy te miały bardzo charakterystyczne umieszczone oczy z przodu czaszki . Uzębienie metopozaurów wskazuje na drapieżny tryb życia. Płaski kształt czaszki meopozaurów sugeruje, że leżały na dnie, czatując na nieostrożne ofiary, a następnie atakowały z zaskoczenia. Kiedy jakaś ryba przepływała blisko, otwierały gwałtownie paszczę i zasysały ofiarę wraz z wodą. Poniżej w gablocie widać pojedyncze kości i młotki. Po przejściu do kolejnego ekranu znajdujemy się na mostku, który biegnie nad otwartą ziemią, w której widać skamieniałości. Na mostku znajduje się model opisanego wcześniej metopozaura. Płaz ten miał szarą skórę, oczy rozstawione po bokach płaskiej czaszki, wyraźnie widoczny pod skórą kręgosłup. Kończyny są rozstawione na boki, zakończone długimi palcami, pomiędzy którymi widać błonę. W odkrytych skamieniałościach widać między innymi czaszkę metopozaura. Miała ona kształt zbliżony do trójkątnego. Była płaska i szeroka. W górnej części widoczne są dwa owalne duże oczodoły. Kolejny ekran przedstawia park na zewnątrz. Widoczna jest rdzawobrązowa gleba o nielicznych roślinach. Nad nią znajduje się szlak pieszy składający się z drewnianych belek. Widać na nim ludzi. Obok widać model dużego gada. Posiadał on cztery grube kończyny, na których się poruszał. Kończyny przypominają te u słonia, z tym że posiadają od wewnętrznej strony pojedynczy pazur. Tułów zwierzęcia był krępy. Szyja była długa i kończyła się małą wydłużoną czaszką. Ogon był również długi, zwężał się ku końcowi. Gad ten to amficelias. Opis: Dinozaury te należały do rodziny diplodoków i żyły w wąskim przedziale okresu późnej jury (sto pięćdziesiąt siedem i trzy dziesiąte do stu czterdziestu pięciu milionów lat temu). Jego szczątki kostne znaleziono na terenie Kolorado w USA. Amficeliasy były roślinożercami wędrującymi przez równiny porośnięte kępami drzew. Odkrycia sugerują, że największe kręgi tych zauropodów mogły mieć wysokość około dwóch i siedmiu dziesiątych metra. Na tej podstawie ustalono, iż dorosły dinozaur miałby długość ciała wynoszącą od pięćdziesięciu ośmiu do siedemdziesięciu dwóch metrów, zaś jego waga przekraczałaby sto dwadzieścia dwie tony. O tym, że istniały takie giganty, jednoznacznie świadczą tropy tych zwierząt znajdowane na przykład w skałach z Hiszpani i Afryki. Za dinozaurem, w tle widać czynne stanowisko archeologiczne. Widoczne jest rdzawobrązowe wzniesienie terenu. Za amficeliasem widać mniejsze dinozaury. Są to stegozaury. Szkielety stegozaurów odkryto na terenie USA oraz w częściach Portugalii, w utworach przypadających na część okresu jurajskiego (sto pięćdziesiąt siedem i trzy dziesiąte do stu czterdziestu pięciu milionów lat temu). Te roślinożerne dinozaury zamieszkiwały obszary leśne, blisko koryt rzecznych. Długość ich ciała wynosiła osiem do dziewięciu metrów, a waga około dwóch ton. Stegozaury były dużymi zwierzętami z małymi głowami, krótkimi i masywnymi nogami i pokaźną formacją kostnych elementów skórnych składających się z pionowych płyt i dwóch par kolców na ogonie. Płyty kostne na grzbiecie sterczały pionowo do góry i nie były pancerzem, a za życia były silnie ukrwione – zapewne służyły jako wymiennik ciepła ułatwiający regulację temperatury ciała. Mogły także „rumienić się” podczas pokazów godowych. Stegozaury mogły skutecznie bronić się, używając kolców ogonowych. Na dalszym planie widać kolejnego dinozaura. Jest to spinoforozaur. Niemal kompletne szkielety tych dinozaurów odkryto w Nigrze (Afryka), w osadach datowanych na fragment okresu jurajskiego (sto siedemdziesiąt i trzy dziesiąte do stu sześćdziesięciu sześciu i jednej dziesiątej milionów lat temu). Dinozaury te były roślinożerne i żyły na obszarach pokrytych gęstą, tropikalną roślinnością. Rozmiary i waga żywych zwierząt kształtowały się odpowiednio: długość trzynaście metrów, waga około pięciu ton. Zwierzęta te posiadały kilka groźnych kolców na końcu ogona, które za życia mogły służyć jako obrona przed drapieżnikami. Po drugiej stronie amficeliasa widać kolejne dinozaury. Tanikolagrez. Skamieniałe kości tanikolagrezów pochodzą z USA, późna część okresu jurajskiego (sto pięćdziesiąt siedem i trzy dziesiąte do stu czterdziestu pięciu milionów lat temu). Te mięsożerne dinozaury żyły na obszarach równinnych pośród rzek i jezior. Długość ich ciała wynosiła do trzech‑trzech i czterech dziesiątych metra, a waga około trzydziestu kilogramów. Gargojleozaur. Doskonale zachowane szczątki gargojleozaurów pochodzą z USA, późną część okresu jurajskiego (sto pięćdziesiąt siedem i trzy dziesiąte do stu czterdziestu pięciu milionów lat temu). Były to roślinożerne, leśne dinozaury żyjące blisko koryt rzecznych. Osiągały długość trzech do czterech metrów i wagę około jednej tony. Gargojleosaurus oznacza jaszczur – gargulec (gargulec do ozdobne zakończenie rynny dachowej często przedstawiane jako głowa smoka). Ciało tych dinozaurów było silnie opancerzone. Od strony grzbietu występowały liczne, masywne tarczki kostne oraz duża płyta kostna ochraniająca miednicę. Posiadały także niebezpieczne olbrzymie kolce skierowane ku tyłowi. Kentrozaur. Kentrozaury występowały w północnej Afryce, w późnej części okresu jurajskiego (sto sześćdziesiąt trzy i pięć dziesiątych do stu czterdziestu pięciu milionów lat temu). Dinozaury te były leśnymi roślinożercami o długości ciała do pięciu metrów i wadze około czterystu pięćdziesięciu kilogramów. Charakterystyczną cechą kentrozaurów były płyty kostne i kolce biegnące wzdłuż grzbietu oraz dalsze dwa kolce w okolicach barków. Kolce te chroniły przed atakami drapieżników. Jak inne stegozaury, oprócz mózgu w głowie miały dziesięciokrotnie większe rozszerzenie rdzenia kręgowego w okolicy krzyżowej (tak zwany drugi mózg) o niejasnej funkcji. Brachiozaur. Szkielety brachiozaurów znane są z USA z późnej części okresu jurajskiego sprzed stu pięćdziesięciu siedmiu i trzech dziesiątych do stu czterdziestu pięciu milionów lat. Te roślinożerne giganty zamieszkiwały równiny porośnięte kępami drzew. Osiągały długość dwudziestu pięciu metrów i wysokość szesnastu metrów, przy wadze trzydziestu trzech do osiemdziesięciu ośmiu ton. Brachiozaury posiadały niezwykle długie szyje i stosunkowo krótkie ogony. Przednie nogi były znacznie dłuższe niż nogi tylne. Ich głowa mogła dosięgać liści na wysokości szesnastu do osiemnastu metrów, nieosiągalnych dla innych zwierząt. Ich małą głowa posiadała około pięćdziesiąt długich, pałeczkowatych zębów, nieprzystosowanych do żucia. Układ trawienny musiał zatem przejąć rolę rozdrabniania pokarmu – którego jak oszacowano – dinozaur ten pobierał co najmniej dwieście kilogramów dziennie. Nie byłoby to pewnie możliwe, gdyby nie gastrolity, czyli kamienie żołądkowe, rozcierające pokarm. Podobne struktury występują w żołądkach niektórych współczesnych ptaków, na przykład u kury domowej. Kolejny ekran przenosi w miejsce, gdzie znajduje się tyranozaur. Szczątki kostne tyranozaurów są spotykane w skałach Kanady i USA, późna część okresu kredowego datowana na siedemdziesiąt sześć i trzy dziesiąte do sześćdziesiąt sześć milionów lat temu. Preferowały równinne obszary leśne, pokryte częściowo bagnami. Długość żywych osobników dochodziła do czternastu metrów, a waga do około siedmiu ton. Tyranozaur, czyli „jaszczur tyran”, tak nazwano najbardziej znanego dinozaura. Były ogromne, dwunożne i miały masywną głowę, równoważoną przez długi ciężki ogon. Największa znana czaszka tyranozaura ma półtora metra długości. Wspomagane przez potężne mięśnie szczęki zaciskały się z ogromną siłą na ofiarach. Największy znaleziony ząb miał trzydzieści centymetrów długości, co czyni go rekordowym wśród dinozaurów mięsożernych. Względem potężnych kończyn tylnych, kończyny przednie tyranozaurów były małe i zredukowane. Obok widać inne dinozaury. Sajchania. Dinozaury znane z późnej części okresu kredowego Mongolii (osiemdziesiąt trzy i sześć dziesiątych do siedemdziesięciu dwóch i jednej dziesiątej milionów lat temu). Były to roślinożerne zwierzęta żyjące na obszarach leśnych Azji. Rozmiary i waga żywych osobników to odpowiednio: długość cztery do sześć i sześć dziesiątych metra, waga około dwie tony. Szczątki zostały odkryte przez uczestników polsko‑mongolskiej wyprawy paleontologicznej na pustynię Gobi. Udało się znaleźć kompletny pancerz zachowany w naturalnym ułożeniu. Sajchanie były masywnymi dinozaurami pancernymi z grupy ankylozaurów. Bezzębny przód pyska zakończony szerokim dziobem i delikatne zęby w tyle szczęk sugerują, że głównym pokarmem tych dinozaurów była miękka roślinność. Ankylozaur. Ankylozaury żyły na terenach USA oraz w Kanadzize, w późnej części okresu kredowego (siedemdziesiąt dwa i jedna dziesiąta do sześćdziesiąt sześć milionów lat temu). Były roślinożercami obszarów leśnych. Osiągały dziesięć metrów długości i wagę około trzech do czterech ton. Ankylozaury należą do grupy dinozaurów pancernych. Ich niskie i dość płaskie ciała pokryte były mozaiką tarczek, kolców i guzów kostnych. Mniejsze płytki kostne chroniły policzki, podgardle, a nawet powieki. Zęby były dość drobne i liściokształtne. Sztywna, kostna buława na końcu ogona stanowiła groźną broń w starciu z drapieżnikami. Triceratops. Triceratopsy żyły na terenie Kanady i USA, w późnej części okresu kredowego (siedemdziesiąt dwa i jedna dziesiąta do sześćdziesiąt sześć milionów lat temu). Duże stada roślinożernych triceratopsów pasły się na porośniętych lasami w równinach, przemierzanych w tym czasie także przez innego słynnego dinozaura – tyranozaura. Długość dorosłych triceratopsów dochodziła do dziewięciu metrów, a waga do sześciu ton. Były największymi dinozaurami rogatymi, a także jednymi z ostatnich dinozaurów, jakie żyły na Ziemi przez wielki wymieraniem sprzed sześćdziesięciu sześciu milionów lat, które zakończyło panowanie wielkich dinozaurów. Cechami charakterystycznymi były trzy rogi i kostny kołnierz o szerokości prawie dwóch metrów. Z przodu głowy znajdował się duży zakrzywiony rogowy dziób. Terizinozaur. Kości tych dinozaurów znane są z Mongolii, późna część okresu kredowego (siedemdziesiąt dwa i jedna dziesiąta do sześćdziesięciu sześciu milionów lat temu). Były roślinożerne lub wszystkożerne. Żyły na obszarach leśnych. Długość ciała żywych osobników wynosiła dziesięć do dwunastu metrów, a waga około trzech ton. Kiedy w połowie dwudziestego wieku znaleziono na pustyni Gobi kości terizinozaura początkowo uznano, że są to szczątki żółwia morskiego. Po latach rozpoznano w nim osobliwego dinozaura o bardzo długich kończynach przednich, zakończonych pazurami, mającymi kształt metrowej długości kosy. Tak zbudowane łapy mogły służyć zdaniem niektórych badaczy do naginania wysokich roślin czy stanowić oręż w walce z drapieżnikami. Kolejny ekran przenosi w miejsce, gdzie znajduje się galimim. Szczątki kostne galimimów pochodzą z późnej części okresu kredowego Mongolii (osiemdziesiąt trzy i sześć dziesiątych do sześćdziesięciu sześciu milionów lat temu). Dinozaury te żyły na równinach Azji. Długość ciała wynosiła cztery do sześciu metrów, a waga około pięćset kilogramów. Ich bezzębna czaszka wyposażona była w rogowe blaszki przy krawędzi dzioba. Sugeruje to, że były one filtratorami – mogły cedzić plankton z wody, podobnie jak dzisiejsze flamingi czy kaczki. Duży wkład w poznanie tego gatunku mieli polscy paleontolodzy prowadzący badania na pustyni Gobi. Te długonogie i długoszyje dinozaury sylwetką i rozmiarami przypominały strusie. W odróżnieniu od strusi posiadały długi ogon i po trzy palce na kończynach. Przez wielu badaczy uważane są za najszybsze dinozaury. Obok widoczne są inne gady. Kecalkoatl. Szczątki ketzalkoatlów znaleziono na terenie USA w osadach późnej części okresu kredowego (siedemdziesiąt i pięć dziesiątych do sześćdziesiąt sześć milionów lat temu). Niektórzy autorzy książek popularno‑naukowych mylnie zaliczają je do dinozaurów, a były to mięsożerne gady latające zwane pterozaurami. Rozpiętość ich skrzydeł wynosiła około dwunastu do czternastu metrów, długość ciała dziesięć metrów, a waga niecałe sto kilogramów. Welociraptor. Dobrze zachowane szczątki welociraptorów pochodzą z osadów Mongolii i Chin, z późnej części okresu kredowego (osiemdziesiąt dziewięć i osiem dziesiątych do sześćdziesiąt sześć milionów lat temu). Najbardziej spektakularny okaz welociraptora został odkryty na pustyni Gobi w 1971 roku, gdzie szkielet welociraptora przytrzymywał pośmiertnie szkielet protoceratopsa. Protoceratops ten prawdopodobnie starał się obronić siebie lub gniazdo z jajami przed atakującym napastnikiem. W wyniku walki obydwa zwierzęta zmarły w tym samym czasie. Welociraptory były mięsożerne. Żyły na terenach suchych z licznymi łachami piaszczystych wydm i z okresowymi strumieniami. Żywe zwierzęta osiągały długość około jeden i osiem dziesiątych metra i wagę około dziewięćdziesięciu kilogramów. Były zgrabne oraz zaopatrzone w ostre zęby, duże oczy i długie szpony na palcach. Ich cechą charakterystyczną były olbrzymie, sierpowate szpony na drugim palcu tylnych łap, służące jako broń zaczepna. Nie były większe od wilka i mogły polować stadnie. Parazaurolof. Szkielety parazaurolofów odkryto w osadach Kanady i USA w późnej części okresu kredowego (siedemdziesiąt sześć i trzy dziesiąte do siedemdziesięciu dwóch i jednej dziesiątej milionów lat temu). Były to roślinożerne dinozaury, które żuły pokarm. Zużyte zęby były nieustannie zastępowane przez nowe. Zęby te były setkami spakowane w baterie. Parazaurolofy używały dzioba do odcinania materiału roślinnego. Żyły na rozlewiskach wśród krętych rzek. Osiągały długość około dziewięciu do dziesięciu metrów i wagę około czterech do pięciu ton. Dinozaury te wyróżniały się długimi, pustymi w środku grzebieniami. Utworzone w ten sposób rurki mogły służyć do wydawania gwizdu, przy pomocy przechodzącego powietrza. Dźwięki te, podobnie jak u słoni i wielorybów, umożliwiałyby komunikację z innymi członkami stada. Avaceratops. Avaceratopsy żyły w wąskim przedziale późnej kredy USA (siedemdziesiąt sześć i trzy dziesiąte do siedemdziesięciu dwóch i jednej dziesiątej milionów lat temu). Te roślinożerne dinozaury zajmowały nizinne obszary leśne pełne rzek i jezior. Długość ich ciała dochodziła do około dwóch metrów, a waga nie przekraczała stu osiemdziesięciu kilogramów. Były małymi przedstawicielami dinozaurów rogatych. Czaszki avaceratopsów przyozdabiały krótkie rogi i wspaniała, ciężka kryza. Przedstawiciele tego rodzaju mogli żyć stadnie odżywiając się nisko rosnącymi roślinami. Pokarm był zrywany przy pomocy rogowego dzioba. Język przesuwał pożywienie w głąb jamy gębowej, gdzie znajdowały się liczne zęby policzkowe służące do jego rozcierania. Notronych. Notronychy żyły w wąskim przedziale późnej kredy (dziewięćdziesiąt trzy do dziewięćdziesiąt jeden i cztery dziesiąte milionów lat temu), na terenie USA. Jako wegetarianie dinozaury te spędzały większość swojego życia w tropikalnych dżunglach na zrywaniu i połykaniu materii roślinnej. Długość żywych zwierząt wynosiła cztery i pół do sześciu metrów, a waga do około jednej tony. Zwierzęta te posiadały obszerny brzuch, krótki ogon, małą czaszkę i bardzo długie łapy zaopatrzone w dziesięciocentymetrowe, zakrzywione szpony.