Istnieje wiele odmian języka polskiego. Ludzie inaczej wypowiadają się podczas prywatnej rozmowy, inaczej w sytuacji oficjalnej, np. wygłaszając przemówienie czy udzielając wywiadu. Mieszkańcy Warszawy używają słownictwa, które nie pojawi się w wypowiedziach poznaniaków. Na tle kraju szczególnie wyróżnia się mowa górali. Własną odmianą języka posługują się grupy zawodowe jak np. nauczyciele, żołnierze, informatycy albo środowiskowe - młodzież, użytkownicy Internetu, a nawet złodzieje.
Już wiesz
1) Zastanów się, czy w sytuacji oficjalnej można usłyszeć wyrazy: „coolcoolcool”, „dżezi”, „fryz”, „focia”, „luzik”. Czy wszyscy w twoim najbliższym gronie rozumieją te słowa?
RMh7VbpOollUy
2) Korzystając z dostępnych ci źródeł, znajdź oficjalne synonimy (wyrazy bliskoznaczne) powiedzeń wywodzących się z języka potocznego: „wykuć coś na blachę”, „masz fajne najki”, „ale ubaw”.
R1bqXgImwiJyT
cool
cool [ang. czyt.: kul] – godny aprobaty, naśladownictwa, mający klasę
Odmiany polszczyzny
Odmiana polszczyzny to sposób mówienia i pisania, który zależy od kilku czynników. Pierwszym z nich jest region, z którego pochodzi użytkownik języka, drugim wiek, wykształcenie, przynależność do danej grupy społecznej czy zawodowej, zaś trzecim okoliczności w jakich się wypowiada.
Odmiany polszczyzny zależą od:
regionu: - odmiana ogólna polszczyzny – wspólna wszystkim Polakom, - odmiana terytorialna – zależna od miejsca urodzenia i zamieszkania,
cech użytkownika - środowiskowe odmiany języka zależne są od wieku, wykształcenia oraz przynależności do grupy zawodowej czy środowiskowej,
okoliczności i sposobu wypowiedzi: - odmiana mówiona i pisana, - odmiana oficjalna i nieoficjalna.
Gdzie szukać informacji o języku polskim?
Po pierwsze – informacje o polszczyźnie znajdziesz w słownikach ogólnych języka polskiegoj0000007UIB1v50_000tp003słownikach ogólnych języka polskiego. Podano w nich nie tylko znaczenie słów, przykłady ich użycia, ale przede wszystkim ważne informacje na temat zakresu stylistycznego wyrazów.
Przy każdym haśle pojawiają się bardzo ważne skróty – tzw. kwalifikatory, np.:
oficj. „oficjalny” – oznacza, że szukane słowo pojawia się w polszczyźnie oficjalnej,
pot. „potoczny”– oznacza, że wyraz jest charakterystyczny dla języka potocznego, codziennego,
książk. „książkowy” – oznacza, że słowo lub wyrażenie zostały zaczerpnięte z książek, a więc może być charakterystyczne dla stylu wysokiego, oficjalnego, artystycznego czy naukowego.
Opis hasła w słowniku języka polskiego
Zapoznaj się z zamieszczonymi poniżej objaśnieniami haseł ze słownika języka polskiego:
RNI1hJPUmk4SM1
R1H9GTKk88EzS1
j0000007UIB1v50_00000033
Po drugie – jeśli nie wiesz, czy forma, której chcesz użyć, jest właściwa czy błędna, możesz sięgnąć po słownik poprawnej polszczyznyj0000007UIB1v50_000tp004słownik poprawnej polszczyzny. Jak sama nazwa mówi, w leksykonie tym sprawdzisz, która z form jest poprawna, dopuszczalna (np. w języku potocznym lub innym wariancie polszczyzny), a której koniecznie trzeba unikać, ponieważ jest błędna.
W słownikach poprawnej polszczyzny, przy hasłach również pojawiają się wskazówki i oznaczenia, czyli kwalifikatory. Sprawdzaj zawsze uważnie ich znaczenie, ponieważ w opisie podawane są formy zalecane oraz przykłady błędów.
j0000007UIB1v50_00000033
Opis hasła w słowniku poprawnej polszczyzny
Zapoznaj się z opisem hasła ze słownika poprawnej polszczyzny:
RaZsGY82LIh2v1
j0000007UIB1v50_00000033
1
Ćwiczenie 1
Zapoznaj się z opisami haseł ze słownika języka polskiego i słownika poprawnej polszczyzny. Wymień zauważone podobieństwa i różnice.
Uważnie przeanalizuj hasła słownikowe. Zwróć uwagę na stosowane skróty oraz rodzaj zamieszczonych informacji.
Podobieństwa: oba słowniki podają informacje o odmianie, znaczeniu wyrazów, stylach. Różnice: - słownik poprawnej polszczyzny podaje informacje o wymowie prawidłowej i błędnej, wskazuje na błędne użycia wyrazu i proponuje właściwe formy, - słownik języka polskiego podaje informacje o synonimach, przenośnych znaczeniach.
1
Ćwiczenie 2
Zwróć uwagę na fragmenty haseł słownikowych zaznaczone zielonym i szarym kolorem. Wyjaśnij ich znaczenie.
Skorzystaj z dostępnych źródeł (np. słownika języka polskiego i słownika poprawnej polszczyzny), aby odszukać znaczenie podanych skrótów.
Wyjaśnienie zaznaczonych fragmentów: - dk, Vc - dokonany, typ koniugacji (odmiana czasowników zakończonych w bezokoliczniku na -nąć), - 'powiedzieć, odezwać się, przemówić...' - objaśnienie znaczenia wyrazu, - przysł. - przysłowie, - 1. - pierwsze (podstawowe) znaczenie wyrazu, - wojsk. - termin związany z wojskiem, - nie: - wskazanie nieprawidłowej formy, - pot. - potocznie, - w lm. nadużywane w zn. - w liczbie mnogiej nadużywany w znaczeniu, - lepiej: - wskazanie właściwego wyrazu.
Skorzystaj z dostępnych źródeł (np. słownika języka polskiego i słownika poprawnej polszczyzny), aby odszukać znaczenie podanych skrótów.
- dk - dokonany, - przysł. - przysłowie, - wojsk. - termin związany z wojskiem, - pot. - potocznie.
j0000007UIB1v50_000tp003
Możesz skorzystać z wydawnictw elektronicznych, takich jak:
Słownik języka polskiego PWN - http://sjp.pwn.pl/
Wielki słownik języka polskiego - http://wsjp.pl/
Każdy z tych słowników opatrzony został krótkim wstępem, w którym pojawia się instrukcja, jak szukać informacji.
Poniżej wybór innych słowników ogólnych języka polskiego w wersji tradycyjnej (papierowej):
Słownik współczesnego języka polskiego, pod red. Bogusława Dunaja, Wydawnictwo Wilga, Warszawa 1999.
Inny słownik języka polskiego PWN, pod red. Mirosława Bańki, t. I–II, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Słownik języka polskiego PWN, pod red. Mieczysława Szymczaka, t. I–III, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, pod red. Stanisława Dubisza, t. I–IV, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
j0000007UIB1v50_000tp004
Wybrane słowniki poprawnej polszczyzny:
Słownik poprawnej polszczyzny, pod red. Witolda Doroszewskiego i Haliny Kurkowskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1973.
Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, pod red. Andrzeja Markowskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, pod red. Andrzeja Markowskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
j0000007UIB1v50_00000033
Zadaniowo
RUVMLBoBjx79H
Ćwiczenie 3
ROZTR85aD6F2T
Ćwiczenie 4
Polecenie 1
R6o8bjmgRlHqL
RR6AbEsjJ2PYf
Ćwiczenie 5
1
Polecenie 2
Podaj przykłady pięciu zaskakujących wyrazów/wyrażeń/powiedzeń, które często słyszysz w swojej rodzinie, a które nie są powszechnie znane. Wytłumacz ich znaczenie.
Ćwiczenie 6
R14X6rWxCcWR71
Zadanie interaktywne, 5 zdań należy przyporządkować do odpowiednich kategorii: forma poprawna i forma błędna.
Zadanie interaktywne, 5 zdań należy przyporządkować do odpowiednich kategorii: forma poprawna i forma błędna.
Przeczytaj zdania i przyjrzyj się wyróżnionym formom. Oceń, która z form jest poprawna, a która błędna. Zawsze możesz skorzystać ze słownika poprawnej polszczyzny.
<b>Krzykłam</b> z przerażenia., Wczoraj szybko <b>szłem</b> przez plac Dominikański., Przecież <b>tyś</b> to <b>napisała</b>., To jest <b>ciężki orzech do zgryzienia</b>., Jutro <b>wyślę</b> do Ciebie <b>e-mail</b>.
FORMA POPRAWNA
FORMA NIEPOPRAWNA
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RFKOfF6RMh3nL
Ćwiczenie 7
1
Polecenie 3
Wyszukaj w dostępnych źródłach dowolny artykuł lub audycję o tematyce językowej i wynotuj z niej kilka „modnych” słów, powiedzonek, wyrażeń, które pojawiają się we współczesnym języku młodzieżowym. Możesz skorzystać z zasobów portalu Polskiego Radia i wysłuchać audycji 'Śmiechawa' w Dwójceśmiechawa'Śmiechawa' w Dwójce.
śmiechawa
'Śmiechawa' w Dwójce - link do audycji: http://www.polskieradio.pl/8/402/Artykul/770951,Smiechawa-w-Dwojce
R1cF27gr7bOSI1
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: style językowe, odmiana terytorialna polszczyzny, odmiany zawodowe polszczyzny, język potoczny, język oficjalny, słownik poprawnej polszczyzny.