Odmiana liczebnika i zaimka

RlqZE9D5IJpFj

Na ilustracji została przedstawiona duża trójwymiarowa, złota, cyfra siedem, o którą opiera się plecami biała postać. Jedną ręką trzyma ona cyfrę w połowie jej wysokości, a drugą, wzniesioną, podtrzymuje ją od boku. Postać nie ma zaznaczonych cech anatomicznych — oczu, nosa, ust.

Liczebnik i zaimek są odmiennymi częściami mowy. Wyróżniają się jednak spośród innych wyrazów odmiennych tym, że dzielą się na kilka typów. Tym samym mają niejednolite wzorce odmiany.

Liczebniki i ich odmiana

Liczebniki główne (np. dwa, cztery, dwadzieścia) i zbiorowe (np. dwoje, troje, dwadzieścioro) odmieniają się przez przypadki, ale różnią tym, że liczebniki główne występują w różnych rodzajach w przeciwieństwie do zbiorowych, w których kategoria rodzaju pozostaje niezmienna, np.:

• dwóch panów/ dwa samochody/ dwie panie/ dwa okna;

• dwoje dzieci, dwoje skrzypiec.

Liczebniki główne

LICZEBNIK GŁÓWNY DWA

LICZEBNIK GŁÓWNY TRZY

LICZEBNIK GŁÓWNY PIĘĆ

Liczebniki i ich odmiana

Liczebniki zbiorowe

Liczebniki zbiorowe odmieniają się tylko przez przypadki i łączą się:

• z rzeczownikami występującymi wyłącznie w formach liczby mnogiej (np. dwoje sań, dwoje skrzypiec);

• z rzeczownikami nazywającymi istoty niedorosłe, zakończonymi na −ę w mianowniku liczby pojedynczej oraz z rzeczownikiem dzieci (np. troje szczeniąt, czworo dzieci);

• z rzeczownikami oznaczającymi zbiór osób różnej płci (np. troje uczniów, czyli trzy osoby, wśród których są dwie uczennice i jeden uczeń lub dwóch uczniów i jedna uczennica);

• z niektórymi rzeczownikami w tradycyjnych połączeniach (np. dwoje oczu, dwoje uszu, dwoje rąk, dziesięcioro przykazań).

Liczebnik zbiorowy 'dwoje'/ 'troje'

Liczebniki zbiorowe wielowyrazowe również podlegają odmianie, która nie jest zbyt skomplikowana.

Liczebniki porządkowe

Liczebniki porządkowe odmieniają się jak przymiotniki.

Liczebnik porządkowy 'drugi'

Odmiana liczebników wielowyrazowych porządkowych nie nastręcza większych trudności. Niepoprawne są jednak często słyszane formy typu 'dwutysięczny pierwszy', 'dwutysięczny dwunasty' używane najczęściej w odniesieniu do roku. Jedyne prawidłowe formy powinny brzmieć: 'dwa tysiące pierwszy' i 'dwa tysiące dwunasty'. Od daty narodzenia Chrystusa jeden raz mieliśmy rok 'tysięczny' i jeden raz rok 'dwutysięczny'!

Ze względu na szybkość zapisu bardzo często zapisujemy liczebniki cyframi arabskimi i rzymskimi. Obowiązują tu określone zasady interpunkcyjne.

Liczebniki ułamkowe

Liczebnik ułamkowy 'pół' nie odmienia się przez przypadki. Liczebnik 'półtora' nie odmienia się przez przypadki, ale ma dwie formy rodzajowe:

• żeńską (np. 'półtorej godziny');

• męską i nijaką (np. 'półtora kilometra').
  Pozostałe liczebniki ułamkowe odmieniają się przez przypadki ('Trzy czwarte uczniów było w klasie', 'Trzech czwartych uczniów nie było w klasie' ).

Zadaniowo (I)

Zaimki i ich odmiana

Zaimków używamy przede wszystkim po to, aby zastępować nimi inne wyrazy (rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki i przysłówki). Poza tym są one bardzo pomocne w spajaniu wypowiedzeń złożonych (np. 'To jest gazeta, którą przeczytałem' – zaimki, które łączą zdania, nazywamy względnymi, brzmią one identycznie jak zaimki pytające: kto?, co?, jaki?, który?, jak?, gdzie?, kiedy?).

Zaimki przymiotne

Zaimki przymiotne odmieniają się jak przymiotniki, a więc przez przypadki, liczby i rodzaje:

Zaimki dzierżawcze mój, twój, nasz

Zaimki pytające (i względne)

Zaimki pytające (i względne) który, jaki, czyj

Zaimki rzeczowne

Najtrudniejszą odmianę mają zaimki rzeczowne. Zaliczmy do nich:

• zaimki osobowe (ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one);

• zaimek zwrotny się;

• zaimki pytające: kto, co; 

• zaimki nieokreślone: ktoś, coś;

• zaimki przeczące: nikt, nic.
  Zaimki rzeczowne często mają osobliwe formy fleksyjne – zmieniają się w nich tematy (np. ja – mnie, ty – ciebie). Poza tym występują w formach dłuższych i krótszych, np. tobie – ci, mnie – mi, jego/ niego – go. Przyjrzyjmy się wybranym wzorcom odmiany.

Zaimki osobowe 'ja' i 'my'

Zaimki osobowe 'ty' i 'wy'

Zaimek osobowy 'on'

Niektóre zaimki mają tzw. formy krótsze (np. cię, mu) i dłuższe (np. ciebie, jemu). Co do ich stosowania istnieją pewne zasady.

Zaimki rzeczowne 'kto', 'ktoś', 'co', 'coś'

Zaimek zwrotny 'się'

Warto pamiętać, że nie każde słowo się, które spotykamy, jest zaimkiem zwrotnym. Się może być:

• cząstką dołączoną do czasownika: uśmiecham się, najeść się;

• gramatycznym wykładnikiem formy bezosobowej: Tak się pisze, tak się mówi. Zaimek zwrotny nie powinien być umieszczony na końcu zdania (Od wczoraj uczę się, zamiast: Od wczoraj się uczę). Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy zdanie składa się tylko z orzeczenia (Uczę się).

Zaimek zwrotny nie ma formy mianownikowej.

Zaimek zwrotny rozpoznamy m.in. po tym, że w bierniku możemy jego krótszą formę zastąpić formą dłuższą: czesze się = czesze siebie.

Zadaniowo (II)