Spór z tradycją romantyczną jako pytanie o kondycję narodu

Zwróć uwagę na aluzje do utworów literackich, opisów polskiej wsi oraz wad narodowych.

W wierszu aktualizowana jest romantyczna tradycja literacka. Można wyróżnić tu następujące jej cechy: patos, obecność jednostki wybitnej i jej osamotnienie w chęci wprowadzenia zmian; Polska jako Chrystus narodów – tajemniczy wybawiciel, poświęcenie, cierpienie, irracjonalizm, nieefektywność także Polska jako sielska kraina.

Określ, czy jest to wartościowanie pozytywne czy negatywne.

Podmiot liryczny wartościuje tradycję w sposób negatywny i krytyczny, np.
– „Na wszystko wasza zgoda spływa narodowa Anhellicznym natchnieniem wypchana”. Jest to nawiązanie do Anhellego, czyli wrażliwego młodzieńca o czystym sercu – bohatera stworzonego przez Juliusza Słowackiego. Podczas wędrówki Anhelli obserwuje wiele zła i krzywd wyrządzanych Polakom, cierpi, nie udaje mu się jednak dokonać ważnych czynów, nie zbawia nikogo, umiera w samotności. Kreowanie takich postaw i utożsamianie się z nimi porównuje poeta do wypchanego ptaka, czyli czegoś fałszywego i karykaturalnego.

Zwróć uwagę na rekwizyty, atrybuty i odwołania, które składają się na ten wizerunek w wierszu.

Jest to wizerunek negatywny, np. ciągle obecne wady czasów sarmackich, czyli awanturnictwo, samochwalstwo, zamiłowanie do zabawy i ucztowania:
- „Z kim pieniactwo wielkości twoje tu się kłóci”,
- „Starym herbem sarmackim w popuszczone pasy
 Zatkaj gęby krzyczące i zgłodniałe usta”.
Piękno polskiej wsi wychwalane np. w Panu Tadeuszu jest tu zestawione z biedą i zacofaniem jej mieszkańców:
- „I ta krzepa: wieś w malwach, szkorbut, dzieci kopa, 
 Święta ziemia praojców”.

Zwróć uwagę, że adresatem jest Józef Piłsudski.

Jest odpowiedzialny za naród, powinien wyciągnąć wnioski z przeszłości i dopilnować, aby nie powtarzano tych samych błędów przy budowie niepodległego państwa. Jednak adresat także nie do końca może się uwolnić od romantycznych wzorców – samotnego wybawcy narodu: „Z czego budujesz kraj ten? Z ludzi, których nie ma, Znów jeden za miliony, rękami aż dwiema?”.

Przeczytaj uważnie ostatnią zwrotkę i zwróć uwagę na przeciwstawienie postaci marszałka jego poprzednikom i współczesnym przeciwnikom.

Józef Piłsudski ma odegrać ważną rolę – odbudować kraj po odzyskaniu niepodległości. Określenie „romantyczna głowa” może oznaczać, że polityk czuje się wybrańcem i chce odbudować kraj, jeśli nie z pomocą społeczeństwa, to sam. Poeta sugeruje, że wódz rządzi przemocą. Podmiot liryczny posługuje się ironią wymierzoną w Piłsudskiego. Z kolei określenie „Wielki Realista” podkreśla, że ma on konkretną wizję silnego państwa.

Sprawdź w dostępnych źródłach, do czego służą kamienie młyńskie. Zwróć uwagę, że były wykorzystywane już w starożytnym Rzymie, także jako rodzaj kary dla niewolników. Przeczytaj uważnie zwrotki poprzedzające fragment o „śnie upiornym”.

Kamienie młyńskie są bardzo ciężkie, zmuszanie do obsługiwania ich było jedną z kar stosowanych wobec niewolników w starożytnym Rzymie. Polska zatem jest zniewolona i zablokowana. Z kolei określenie „sen upiorny”  wskazuje na stan kraju i społeczeństwa, brak możliwości wspólnego odbudowania silnego państwa według konkretnej wizji „Wielkiego Realisty”.

Zwróć uwagę na wymienione wady narodowe oraz symbolikę chochoła.

Tragizm wolności polega na tym, że po wielu latach niewoli, po udanej walce o niepodległość okazuje się, że wolność jest trwoniona. Z powodu mentalności sarmackiej, bierności i braku porozumienia nie sposób przebudować wszystkiego od podstaw i stworzyć warunków do odzyskania upragnionej przez wszystkich wielkości narodu.