Przyroda w klimacie śródziemnomorskim
Włoszczyzną do dziś nazywa się warzywa, które sprowadziła do Polski i nakazała uprawiać królowa Bona, która była Włoszką. Na królewskim stole brakowało jej kalafiorów, fasolki szparagowej, marchwi, sałaty i wielu innych warzyw. Znad Morza Śródziemnego pochodzą też figi, pomarańcze, cytryny i mandarynki.
jakie warunki klimatyczne panują w podzwrotnikowej strefie klimatycznej,
jakie są główne cechy klimatu śródziemnomorskiego.
Rozpoznasz wybrane rośliny i zwierzęta żyjące w strefie śródziemnomorskiej.
Wymienisz przystosowania roślin do życia w klimacie podzwrotnikowym.
Przedstawisz rośliny uprawiane w basenie Morza Śródziemnego i ich znaczenie gospodarcze.
Omówisz wpływ człowieka na szatę roślinną nad Morzem Śródziemnym.
1. Rośliny strefy śródziemnomorskiej
Drzewa i krzewy strefy śródziemnomorskiej przystosowały się do przetrwania kilkumiesięcznego okresu suszy. Ich liście są twarde, skórzaste i pokryte woskiem, aby ograniczyć straty wody. Liście roślin strefy śródziemnomorskiej nie opadają sezonowo, rośliny te są więc wiecznie zielone. Często są to kolczaste krzewy i niskie drzewa: ostrokrzew kolczasty, dąb ciernisty, oleander, dzikie oliwki, pistacja i jałowiec. Tworzą one charakterystyczne skupisko roślinne zwane makiąmakią. Obecnie coraz częściej spotyka się także sprowadzone z Ameryki, odporne na susze opuncje i agawy oraz australijskie eukaliptusy. W miejscu dawnych pól powstały pastwiska, na których pasą się owce i kozy.
Wiele roślin w tym regionie jest sadzonych w celach ozdobnych albo do uzyskania cienia, np. cyprysy. Charakterystyczne dla krajobrazu śródziemnomorskiego są uprawy drzew oliwnych, winorośli, figowców, kasztanów jadalnych oraz drzew dających owoce cytrusowe, czyli pomarańczy, cytryn i mandarynek. Uprawia się tam także wiele roślin służących jako przyprawy (wawrzyn dający liść laurowy, majeranek, rozmaryn, szałwię, bazylię, koper włoski, tymianek i inne) albo dających aromatyczne olejki (lawenda, róża, mięta).
Specyficzną uprawą w śródziemnomorskiej Hiszpanii i Portugalii jest dąb korkowy, którego korę odrywa się (bez większej szkody dla drzewa) co kilka do kilkunastu lat. Produkuje się z niej np. korki do butelek, płyty ocieplające, tablice czy podstawki kuchenne.
Makia powstała w wyniku działalności człowieka. Pierwotnie obszar ten porastały lasy cedrowe i dębowe. Zostały one niemal całkowicie wycięte, aby stworzyć miejsce pod uprawy oraz w celu pozyskania dobrej jakości drewna. Podobna sytuacja dotyczy też największych drzew w innych obszarach o klimacie śródziemnomorskim – w Kalifornii wycięto większość rosnących tam sekwoi, a w południowej Australii – większość eukaliptusów.
2. Zwierzęta strefy śródziemnomorskiej
Trwająca tysiące lat uprawa pól, wypasanie stad zwierząt spowodowały, że poza skalistymi górami prawie nie ma miejsc, w których zachowało się naturalne środowisko. Dlatego wśród kręgowców lądowych spotykamy głównie gady i ptaki. Wśród gadów liczne są żółwie i węże, a także kameleony, gekony i inne jaszczurki. Wiele ptaków naszego regionu (zwłaszcza pływających i owadożernych) spędza zimę nad Morzem Śródziemnym, gdyż w naszych warunkach nie znajdują wówczas odpowiedniego pokarmu. Z Polski nad Morze Śródziemne odlatują np. szpaki, skowronki, czajki, perkozy i czaple. Spośród ssaków lądowych charakterystyczne dla regionu są przede wszystkim dziki, jeże, króliki i lisy, a na większych wysokościach – susły, kozice, muflony i koziorożce.
Bardzo bujnie rozwija się życie u wybrzeży morskich. Wśród podwodnych roślin oraz raf koralowych żyją liczne morskie bezkręgowce, np. langusty, homary, ostrygi i ośmiornice. Zwierzęta te są masowo poławiane w celach kulinarnych.
Niektóre zwierzęta basenu Morza Śródziemnego zostały sztucznie osiedlone w Europie Środkowej. W polskich górach coraz częściej można spotkać muflony, a na obszarze zachodniej Polski żyją daniele.
We Włoszech tradycyjnie spożywa się potrawy z ptaków i poluje na nie podczas przelotów. W niektórych krajach polowania na ptaki są legalne, w innych to kłusownictwo, które trudno zwalczyć. Bywa, że ptaki objęte ochroną w jednym kraju (np. bociany) są masowo zabijane w krajach basenu Morza Śródziemnego.
W wodach Morza Śródziemnego żyje dosyć dużo zwierząt niebezpiecznych dla kąpiących się ludzi. Poparzenia przez meduzy, rany spowodowane nadepnięciem na jeżowce oraz jad niektórych ślimaków i ryb mogą być groźne dla życia człowieka. Oficjalne kąpieliska są bezpieczne, ale zawsze należy zachowywać ostrożność. Starajmy się nie dotykać nieznanych nam zwierząt.
Podsumowanie
Roślinność w basenie Morza Śródziemnego ma zwykle grube, skórzaste liście pokryte ochronną warstwą wosku w celu zapobiegania nadmiernemu parowaniu.
W klimacie śródziemnomorskim uprawia się wiele roślin powszechnie używanych w kuchni – przypraw oraz owoców.
Wiele roślin uprawnych zostało sprowadzonych do Polski z krajów śródziemnomorskich.
Wiele gatunków zwierząt żyjących nad Morzem Śródziemnym występuje także w Polsce.
Praca domowa
Słownik
zarośla wiecznie zielonej roślinności twardolistnej w klimacie podzwrotnikowym typu śródziemnomorskiego
pomieszczenie do hodowania drobnych zwierząt lądowych (np. jaszczurek, ślimaków) przystosowane do ich wymagań w naturalnych środowiskach
Zadania
Połącz w pary nazwy roślin i nazwy ich części, które są wykorzystywane przez człowieka.
owoce, liść, kora, kwiat
| laur (wawrzyn) | |
| lawenda | |
| dąb korkowy | |
| winorośl |
Wskaż nazwy owoców zaliczanych do cytrusów.
- pomarańcze
- cytryny
- mandarynki
- jabłka
- oliwki
- banany
- winogrona
Wskaż sformułowania opisujące przystosowania roślin do warunków klimatycznych nad Morzem Śródziemnym.
- liście twarde
- liście pokryte warstwą ochronną
- krzewy z kolcami
- liście duże, miękkie
- zrzucanie liści na zimę
- przeważają wysokie drzewa
- rosną wielogatunkowe, gęste lasy