Słowa na sztandary

Każdy człowiek ma swój świat wartości, opinii i prawd, zgodnie z którymi stara się żyć. Dla jednych najważniejsze są wartości związane z życiem (np. szczęście, zdrowie), dla innych – wartości moralne (np. godność, honor). Jeszcze inni cenią wartości poznawcze (np. prawda, poznanie, wiedza). Są też tacy, którzy wybierają wartości estetyczne (np. piękno, uroda). Dzięki językowi możemy mówić o naszych wartościach, porównywać je ze sobą, a nawet się o nie spierać.

Trzeba pamiętać o tym, aby strzec i nie nadużywać słów określających wartości, gdyż mogą one spowszednieć, zdewaluować się (tzn. stracić swoje znaczenie). Bywają jednak sytuacje, w których człowiek powinien używać takich terminów, bo tylko one pozwalają wyrazić jego pragnienia i uczucia. Mówi się, że są to słowa, które ludzie chcieliby 'zapisać na swoich sztandarachsztandarsztandarach'.

Słownictwo wartościujące

RJRwLdzTUmiSP

Ilustracja przedstawia kuferek z otwartym wiekiem. Jego wnętrze jest puste. Na przedniej ścianie widać duży otwór na kluczyk.

Wyrazy, które wyrażają oceny pozytywne lub negatywne, nazywane są słownictwem wartościującym. Najczęściej do oceniania służą przymiotniki lub przysłówki, np.: - dobry – zły,
- pracowity – leniwy,
- uczciwy – zakłamany,
- ładnie – brzydko,
- uprzejmie – niegrzecznie.
Rozpoznanie pozytywnych/negatywnych znaczeń przywołanych wyrazów zapewne nikomu nie sprawiłoby kłopotu, ponieważ słownictwo wartościujące pojawia się w każdej sferze ludzkiego życia, tak często poddawanego przecież ocenie.

Słowa mogą wyrażać wartościowanie bezpośrednio (np. pozytywną ocenę w swoim znaczeniu zawierają przymiotniki dobry, spokojny, godny, natomiast negatywną – zły, kłótliwy, paskudny). Często jednak wartościowanie jest wyrażone pośrednio (np. za pomocą obrazów i metafor). Określenia potoczne:
- być na topie, być gwiazdą - wywołują pozytywne skojarzenia,
- mieć doła, być spłukanym - są nacechowane negatywnie.

Słowa sztandarowe

Wyrazy, którym przypisuje się wyjątkową wartość to tzw. słowa sztandarowej0000007UUB1v50_000tp002słowa sztandarowe. Niektóre z nich są bezdyskusyjne i wspólne dla wielu społeczeństw niezależnie o narodowości czy religii (np. honor, życie, matka, wolność). Terminy te tworzą kulturę i system wartości wyznawany przez ludzi.

Istnieją też słowa, które nabierają szczególnej wartości w pewnych okolicznościach. Wystarczy przywołać tu rzeczownik praca, który powszechnie oznacza 'działanie człowieka, zajęcie, czynność'. Trudno więc w tym wyrazie doszukiwać się bezpośredniej oceny tak, jak w zestawieniach: mędrzec – głupiec, ładny – brzydki czy życie – śmierć.

Sposób oceny określonego pojęcia zależy od sytuacji komunikacyjnej i relacji między ludźmi. Szczególnie jest to widoczne podczas burzliwych dyskusji społecznych i politycznych, w których jedno słowo może wywoływać różne – również sprzeczne – emocje. Dlatego też, dla niektórych (np. osób bezrobotnych) przywołane wcześniej słowo praca staje się wielką wartością, a zarazem celem, do którego dążą.

Jak rozpoznać słowa wartościujące - słowa na sztandary? Zwykle takim terminom towarzyszą emocje. Jeśli ktoś używa zdań z wyrazami oceniającymi, to daje otoczeniu do zrozumienia, że mówi o swoich osobistych wartościach. Na przykład:
Dla mnie najważniejsza jest prawda.
W moim życiu niezwykle istotny jest spokój.
Szczęście osobiste – to dla mnie najwyższa wartość.

Sposoby wartościowania słowa praca

W poniższej tabeli zamieszczono słownictwo wartościujące związane z wyrazem praca. Z zestawienia wynika, że pozytywna bądź negatywna ocena wynika
z różnych, często przeciwstawnych znaczeń przypisywanych temu terminowi. Widoczne są one w związkach wyrazowych, metaforach i przysłowiach.

Co ciekawe, obok wartości zawsze pojawiają się antywartości. Najczęściej są to zjawiska, z którymi ludzie się nie zgadzają, które pozostają w sprzeczności z wyznawanym przez nich światopoglądem. Pojęcia o charakterze antywartości
także można zapisać na sztandarach (np. Precz z...).

Słowa – symbole kulturowe

W życiu społecznym pojawiają się słowa, za którymi kryją się idee lub wartości podzielane przez większą grupę ludzi. Wyrazy te nabierają znaczenia w ważnych momentach historycznych, określając kulturę danego społeczeństwa. Mogą wyzwalać dodatkowo różne uczucia (np. ważnymi znakami kultury francuskiej są pojęcia: wolność – równość – braterstwo, czyli hasła wywodzące się z rewolucji francuskiej).

RSNCrOabzuzy1

Zdjęcie starej, złotej monety, w której centrum znajduje się liczba 20 a pod nią napis "FRANCS" (franków). Okala ją wieniec, którego lewa część składa się z gałązki oliwnej, a prawa - dębowej. Gałązki są związane wstążką pod liczbą 20. U dołu, pod wiązaniem wieńca, znajduje się litera "A" a pod nią rok "1851". Wzdłuż lewej krawędzi monety widnieje napis "LIBERTE" (wolność), wzdłuż prawej: "FRATERNITE" (braterstwo), natomiast na szczycie "EGALITE" (równość).

W polskiej przestrzeni publicznej często występują wyrazy odnoszące się do wydarzeń związanych z walką o wolność i niepodległość, z czasem rozbiorów, okresem II wojny światowej czy czasami PRL‑u (np. hasła: Bóg – honor – ojczyzna; Solidarność). Wszystkie te wyrazy należą do słownictwa wartościującego i występują obok pojęć związanych z życiem społecznym, takich jak demokracja, wolność, państwo, patriotyzm, bezpieczeństwo społeczne.

Wielkie słowa – wielkie litery

Wyrazy ważne dla jakichś osób czy grup społecznych można również rozpoznać po specyficznej ortografii. W znaczeniu ogólnym zapisuje się je małymi literami. Niekiedy jednak ze względów uczuciowych (emocjonalnych) – w wybranych tekstach lub sytuacjach komunikacyjnych – wprowadza się wielkie litery. Trzeba jednak pamiętać, by nie nadużywać tej emocjonalnej ortografii i właściwie stosować zasady uprawniające do użycia wielkich liter jako znaku pozytywnych emocji.

Poniżej znajdziesz wskazówki określające okoliczności wprowadzania wielkich liter
ze względów uczuciowych (emocjonalnych):

• w nazwach szczególnie ważnych wydarzeń historycznych, np. Powstanie Listopadowe, Powstanie Warszawskie (trzeba jednak pamiętać, że na ogół nazwy tego typu są zapisywane małymi literami, np. unia lubelska, insurekcja kościuszkowska),

• w wyrazach i wyrażeniach budzących szacunek, np.: Ojczyzna, Orzeł Biały, Naród,

• w oficjalnych nazwach organów i instytucji państwowych, np. Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów; jeśli nie podaje się pełnej nazwy instytucji, można stosować nazwy pospolite, które zapisuje się małą literą (np. obradował sejm i senat, prezydent przyjął delegację),

• w nazwach świąt, np. Święto Konstytucji 3 Maja; trzeba jednak pamiętać o tym,
  że słownikowa wersja tej nazwy brzmi: święto Konstytucji 3 maja, a oficjalne określenie tego dnia to: Święto Narodowe Trzeciego Maja.

W niektórych tekstach okolicznościowych, przygotowanych na specjalną okazję, można stosować wielkie litery w zapisie ważnych pojęć. Warto jednak pamiętać
o tym, że nie wprowadza się tej reguły w tekstach codziennych.

Zadaniowo