Bolesław Chrobry – pierwszy król Polski
Bolesław Chrobry i św. Wojciech
Po śmierci Mieszka I w 992 roku władzę w państwie przejął jego najstarszy syn Bolesław, zwany Chrobrym. Staropolski przydomek 'Chrobry' oznacza człowieka dzielnego, mężnego. Z inicjatywy Bolesława Chrobrego w 997 roku została zorganizowana misja chrystianizacyjna. Jej celem było nawrócenie na chrześcijaństwo pogańskiego plemienia Prusów, które mieszkało na wschód od ujścia Wisły, czyli na dzisiejszej Warmii i Mazurach. Misją kierował pochodzący z Czech biskup Wojciech. Prusowie zamordowali misjonarza. Bolesław Chrobry wykupił jego ciało i pochował je w Gnieźnie. Wkrótce papież ogłosił Wojciecha świętym.
Drzwi Gnieźnieńskie
Jednym z najcenniejszych zabytków związanych ze św. Wojciechem są Drzwi Gnieźnieńskie. Wykonano je w XII wieku dla katedry gnieźnieńskiej. Dwa skrzydła zostały podzielone na 18 kwater, które przedstawiają życie i męczeństwo
św. Wojciecha.
Ilustracja - Drzwi Gnieźnieńskie.
1. Narodziny św. Wojciecha – przedstawiono tu dwie arkady wsparte na kolumnie. Po lewej kobieta siedząca na łóżku przyjmuje z rąk innej kobiety misę z posiłkiem. Po prawej dwie kobiety kąpią noworodka w naczyniu w kształcie kielicha.
2. Ofiarowanie św. Wojciecha – rodzice przynoszą chore dziecko do kościoła, by złożyć je Bogu. Po lewej stronie ołtarza znajduje ojciec unosi dziecię, obok niego stoją dwie kobiety - matka z piastunką. Po prawej stronie znajduje się duchowny.
3. Rodzice oddają św. Wojciecha na naukę do Magdeburga – Po lewej stronie stoi mały chłopiec z rodzicami. Wita go jego przełożony. Obok stoi osoba duchowna w tonsurze. W tle otwarte drzwi szkoły.
4. Modlitwa św. Wojciecha.
5. Nadanie św. Wojciechowi godności biskupiej przez Ottona II – Cesarz posiada insygnia władzy. Wojciech otrzymuje od niego pastorał. Obok cesarza stoi miecznik, a obok Wojciecha duchowni z tonsurami.
6. Św. Wojciech wypędza szatana z opętanego człowieka – Wojciech czyni egzorcyzmy na człowieku, z którego ust ulatuje szatan ze skrzydłami. Wojciech jest odziany w szaty liturgiczne i egzorcyzmuje opętanego, z którego ust wychodzi uskrzydlony szatan.
7. Widzenie senne św. Wojciecha – św. pogrążony jest we śnie i objawia mu się Chrystus.
8. Św. Wojciech napomina króla Bolesława II – sprzeciwia się handlowi niewolników, którzy prowadzeni są przez Żydów.
9. Cud z dzbankiem w klasztorze na Awentynie – Wojciech upuszcza naczynie, z którego nie wycieka płyn. jego towarzysze są zdumieni.
10. Przybycie św. Wojciecha do Prus – święty wraz z towarzyszami przybija do brzegu Prus. Na brzegu stoją Prusowie.
11. Św. Wojciech chrzci Prusów – Wojciech dokonuje chrztu Prusa. Obok Prusa stoją jego towarzysze.
12. Św. Wojciech przemawia do Prusów – Wojciech rozmawia z Prusami. Ma laskę w ręku.
13. Ostatnia Msza święta Wojciecha – przed ołtarzem, w środku kwatery, Wojciech celebruje Mszę. Towarzyszy mu trzech usługujących. Po prawej stronie kwatery widać tłum uzbrojonych Prusów.
14. Śmierć męczeńska św. Wojciecha – święty klęczy z rękami złożonymi do modlitwy, jeden z Prusów przebija go włócznią. Drugi z pogan, chwyta biskupa za włosy i podnosi topór do zadania ciosu. Trzej towarzysze oddalają się z oznakami smutku i przerażenia.
15. Wystawienie zwłok św. Wojciecha – ciało owinięte w całun leży na desce. Obok znajduje się orzeł.
16. Wykupienie zwłok św. Wojciecha –Chrobry wraz z towarzyszami ważą na szali ciało biskupa, by je wykupić.
17. Przeniesienie zwłok św. Wojciecha – kondukt pogrzebowy z ciałem świętego.
18. Złożenie ciała św. Wojciecha do grobu – duchowni składają ciało do grobu.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/REr6hhVLRzP4s
Animacja. Na początku wyświetla się plansza z napisem "Drzwi Gnieźnieńskie". Następnie pojawia się zdjęcie mosiężnych, ciemnych drzwi oraz portrety: św. Wojciecha w czerwonej szacie z biskupią czapką na głowie oraz Bolesława Chrobrego – mężczyzny w koronie z sumiastym wąsem.
Kiedy to było?
Misja
Bolesław Chrobry dał Wojciechowi wojów, którzy mieli go chronić w czasie wyprawy. Misjonarz jednak odesłał ich po przekroczeniu granicy.
Wskaż na ilustracji Prusów.
Jak ich rozpoznałeś/rozpoznałaś?
W jaki sposób biskup dotarł do Prusów?
Na podstawie opisu ilustracji napisz, w jaki sposób biskup dotarł do Prusów.
Odpowiedź: Przeprawił się przez rzekę łodzią.
Męczeństwo
Wojciech został zabity w okrutny sposób. Była to śmierć męczeńska.
Napisz, w jaki sposób Prusowie zabili Wojciecha.
Na podstawie opisu ilustracji wyjaśnij, na czym polegała w średniowieczu śmierć męczeńska.
Odpowiedź: Biskup zginął w okrutny sposób poświęcając swoje życie Bogu.
Wykupienie zwłok
Bolesław Chrobry wykupił zwłoki biskupa, płacąc za nie tyle złota, ile ważyło ciało męczennika. Św. Wojciech został pochowany w Gnieźnie.
Wskaż na ilustracji 'Wykupienie zwłok' władcę.
Co go wyróżnia?
Opisz przedstawioną scenę
Na podstawie opisu sceny wskaż, co wyróżnia władcę spośród pozostałych osób.
Zjazd gnieźnieński
W 1000 roku cesarz Otton III przybył z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie i złożył Bolesławowi Chrobremu wizytę. Spotkanie to zostało nazwane zjazdem gnieźnieńskim. Bolesław przyjął gościa bardzo uroczyście. Kronikarze zachwycali się przygotowaniem zjazdu oraz bogactwem państwa. Posłuchaj, jak jeden z nich – Anonim zwany Gallem – opisał powitanie cesarza.
Kronika polskaBolesław Chrobry na przybycie cesarza przygotował przedziwne cuda. Najpierw hufce przeróżne rycerstwa, następnie dostojników rozstawił, jak chóry, na obszernej równinie, a poszczególne, z osobna stojące hufce wyróżniała odmienna barwa strojów. A nie była to [tania] pstrokacizna byle jakich ozdób, lecz najkosztowniejsze rzeczy, jakie można znaleźć gdziekolwiek na świecie. Bo za czasów Bolesława każdy rycerz i każda niewiasta dworska zamiast sukien lnianych lub wełnianych używali płaszczy z kosztownych tkanin, a skór, nawet bardzo cennych, choćby były nowe, nie noszono na jego dworze bez [podszycia] kosztowną tkaniną i bez złotych frędzli. Złoto bowiem za jego czasów było tak pospolite u wszystkich jak [dziś] srebro, srebro zaś było tanie jak słoma.
Źródło: Anonim zwany Gallem, Kronika polska, tłum. Roman Grodecki, Wrocław 2003.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PKvdiOo0c
Audio - Ustęp z Kroniki polskiej Anonima zwanego Gallem.
Przeczytaj zamieszczone niżej zdania i zdecyduj, które z nich są prawdziwe.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Kronikarz był zachwycony sposobem, w jaki Bolesław przywitał cesarza. | □ | □ |
| Dostojnicy i rycerze byli bardzo skromnie ubrani. | □ | □ |
| Zdaniem kronikarza państwo Bolesława było bogate, o czym świadczyły stroje jego dworzan. | □ | □ |
Zjazd gnieźnieński
Niemiecki kronikarz Thietmar [czyt.: titmar] opisał przybycie Ottona do grobu
św. Wojciecha.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie odpowiedz na zamieszczone poniżej pytania.
KronikaGdy Otton ujrzał z daleka upragniony gród, zbliżył się doń boso ze słowami modlitwy na ustach. Tamtejszy biskup Unger przyjął go z wielkim szacunkiem, wprowadził do kościoła, gdzie cesarz, zalany łzami, prosił świętego męczennika o wstawiennictwo,
by mógł dostąpić łaski Chrystusowej. Następnie utworzył zaraz [w Gnieźnie] arcybiskupstwo. […] Arcybiskupstwo to powierzył bratu wspomnianego męczennika Radzimowi i podporządkował mu, z wyjątkiem biskupa poznańskiego Ungera, następujących biskupów: kołobrzeskiego […], krakowskiego […] i wrocławskiego'.Źródło: Thietmar z Merseburga, Kronika, tłum. Marian Zygmunt Jedlicki, Kraków 2005.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PKvdiOo0c
Ustęp z Kroniki Thietmara z Merseburga czyta Bartosz Woźny Ustęp z Kroniki Thietmara z Merseburga czyta Bartosz Woźny
Cesarz przybył do grobu świętego Wojciecha, żeby...
- pomodlić się przy nim.
- zabrać ciało Wojciecha do swojego kraju.
Arcybiskupem gnieźnieńskim został...
- brat świętego Wojciecha.
- poznański biskup Unger.
Arcybiskupowi podlegały biskupstwa...
- w Kołobrzegu, Krakowie i Wrocławiu.
- w Poznaniu i Krakowie.
Zjazd gnieźnieński
Posłuchaj fragmentu średniowiecznej kroniki, aby przekonać się, jakie wrażenie zrobiło na cesarzu Ottonie III przyjęcie w Gnieźnie.
Kronika polskaZważywszy jego chwałę, potęgę i bogactwo, cesarz zawołał w podziwie: 'Na koronę mego cesarstwa! To, co widzę, większe jest, niż wieść głosiła!'. I za radą swych magnatów dodał wobec wszystkich: 'Nie godzi się takiego i tak wielkiego męża, jakby jednego spośród dostojników, księciem nazywać lub hrabią,
lecz [wypada] chlubnie wynieść go na tron królewski i uwieńczyć koroną'. A zdjąwszy z głowy swej diadem cesarski, włożył go
na głowę Bolesława na [zadatek] przymierza i przyjaźni,
i za chorągiew tryumfalną dał mu w darze gwóźdź z krzyża Pańskiego wraz z włócznią św. Maurycego, w zamian za co Bolesław ofiarował mu ramię św. Wojciecha. I tak wielką owego dnia złączyli się miłością, że cesarz mianował go bratem i współpracownikiem cesarstwa i nazwał go przyjacielem i sprzymierzeńcem.Źródło: Thietmar z Merseburga, Kronika, tłum. Marian Zygmunt Jedlicki, Kraków 2005.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PKvdiOo0c
Audio - ustęp z Kroniki polskiej Anonima zwanego Gallem
Według kronikarza Otton III podczas zjazdu gnieźnieńskiego był pod wielkim wrażeniem potęgi Bolesława Chrobrego. Aby wyrazić swoje uznanie dla polskiego księcia, cesarz...
- włożył mu diadem na głowę.
- mianował go współpracownikiem cesarstwa.
- podarował mu włócznię św. Maurycego.
- podarował mu ramię św. Wojciecha.
Według Thietmara obaj władcy w czasie zjazdu gnieźnieńskiego wymienili hojne dary. Przyporządkuj podarunki do obdarowanych.
włócznia św. Maurycego, diadem cesarski, gwóźdź z krzyża Pańskiego, ramię świętego Wojciecha, chorągiew tryumfalna
| Bolesław Chrobry | |
|---|---|
| Otton III |
Otton III
Otton III chciał wskrzesić dawną chwałę cesarstwa rzymskiego, jednocząc Europę. W skład nowego europejskiego imperium miały wchodzić cztery prowincje: Włochy, Francja, Niemcy i Słowiańszczyzna, czyli kraje zamieszkane przez Słowian. Historycy twierdzą, że podczas zjazdu w Gnieźnie cesarz omawiał ten pomysł z Bolesławem Chrobrym. Polski książę miał zostać władcą całej Słowiańszczyzny.
Wskaż na ilustracji cesarza Ottona III i powiedz, co go wyróżnia.
Przyjrzyj się czterem kobietom. Zwróć uwagę na napisy nad ich głowami. Jak myślisz, co postacie te symbolizują?
Na podstawie ilustracji wymień przynajmniej jeden przedmiot, który wyróżnia cesarza.
Połącz słowa z ich znaczeniami.
Niemcy, Francja, Włochy, Słowiańszczyzna
| Roma | |
| Gallia | |
| Germania | |
| Sclavinia |
Wojny z sąsiadami i koronacja
Dwa lata po zjeździe gnieźnieńskim Otton III zmarł. W Niemczech wybuchły walki o władzę. Chrobry poparł margrabię Miśni, który przegrał spór z Henrykiem II i ostatecznie został zamordowany. To dało pretekst Chrobremu do interwencji zbrojnej, który w 1002 roku zajął Łużyce, Milsko i Miśnię.
Rok później Chrobry wykorzystał walki o tron w Czechach i zajął Pragę. W ten sposób rozciągnął swoją władzę na Czechy i Morawy (a ponoć i Słowację). Zdecydowana polityka Chrobrego napotkała silny sprzeciw Cesarza. Doszło do długotrwałych wojen, zakończonych ostatecznie pokojem w Budziszynie w 1018 roku. Polska zatrzymała Milsko i Łużyce, zachowując przy tym niezależność od Cesarstwa.
W 1018 roku Chrobry wmieszał się w konflikt o władzę na Rusi, w wyniku którego przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie.
Bolesław Chrobry sprawował władzę przez 33 lata. Jego panowanie wypełniły liczne wojny z sąsiadami – Niemcami, Czechami i Rusinami. Książę włączył w granice swego państwa nowe terytoria. W 1025 roku Bolesław Chrobry został koronowany na króla. Był to ostatni rok jego życia.
Uroczystość, w czasie której na głowę władcy nakładano koronę, a jego samego namaszczano świętymi olejami. Ceremonia odbywała się w kościele katedralnym. Prowadził ją biskup. Dzięki koronacji rosło znaczenie panującego i jego państwa.
Państwo Bolesława Chrobrego
Wskaż na mapie ziemie Prusów. Odczytaj nazwę morza, nad którym leżały ich ziemie.
W jakich grodach założono biskupstwa po zjeździe gnieźnieńskim?
Gdzie powstało arcybiskupstwo?
Wymień biskupstwa leżące w granicach Polski w 1025 roku.
Mapa - Polska Bolesława Chrobrego
Granice państw:
Polski;
Związek Wielecki;
Rzesza Niemiecka;
Królestwo Czeskie;
Królestwo Węgierskień;
Księstwo Kijowskie.
Inne granice:
Morawy;
Słowacja;
Prusowie.
Państwo odziedziczone przez Bolesława Chrobrego w 992 roku:
Pomorze Zachodnie;
Pomorze Gdańskie;
Mazowsze;
Śląsk;
Wielkopolska;
Małopolska.
Ziemie podbite przez Bolesława Chrobrego:
Łużyce i Milsko;
Królestwo Czeskie;
Morawy.
Arcybiskupstwa:
Gniezno.
Biskupstwa:
Kołobrzeg;
Poznań;
Wrocław;
Kraków;
Miśnia;
Praga.
Wyprawa misyjna św. Wojciecha do Prus:
Gdańsk - Truso.
Zjazd gnieźnieński:
Gniezno.
Pokój w Budziszynie:
Budziszyn 1018 rok.
Koronacja Bolesława Chrobrego:
Gniezno 1025 rok.
Wyprawa Bolesława Chrobrego:
Wyprawa na Kijów: Sandomierz‑Czerwień‑Włodzimierz.
Granice Królestwa Polskiego w 1025 roku:
Pomorze Gdańskie;
Mazowsze;
Wielkopolska;
Łużyce i Milsko;
Śląsk;
Małopolska;
Grody Czerwieńskie.
Porównaj granice państwa Mieszka I i Bolesława I Chrobrego. Wskaż ziemie, które pierwszy król Polski przyłączył oraz te, które utracił.
Milsko i Łużyce, Grody Czerwieńskie, Morawy i Słowacja, Pomorze Zachodnie
| Ziemie przyłączone do Polski | |
|---|---|
| Ziemie utracone |
Na podstawie opisu mapy wymień ziemie na zachodzie, który przyłączył Bolesław Chrobry, które leżały w granicach Polski w 1025 roku.
Życie w państwie pierwszych Piastów
Życie w państwie pierwszych Piastów skupiało się w grodach i wokół nich. Grody
były siedzibami urzędników królewskich, którzy w imieniu panującego sprawowali w nich władzę. Byli odpowiedzialni za obronę grodów w czasie najazdu wroga, zbierali też obowiązkowe daniny na rzecz księcia. Władca nie rezydował w jednej stałej siedzibie. Jako właściciel wszystkich ziem jeździł po całym kraju wraz z drużyną i dworem – rodziną i najbliższymi współpracownikami. W ten sposób pilnował spraw państwa i rozstrzygał spory jako najwyższy sędzia.
Wokół grodów powstawała też sieć osad o charakterze rolniczym. Mieszkali
w niej chłopi, którzy uprawiali ziemię i hodowali bydło. Jako daninę oddawali księciu: zboże, miód, jaja oraz bydło. Byli też zobowiązani do prac na rzecz państwa
– budowali grody i mosty. Specjalne daniny składała ludność mieszkająca w osadach służebnych, zobowiązana do prowadzenia takiej samej działalności w obrębie jednej osady. W niektórych z nich wytwarzano więc jeden typ produktów, a w innych rzemieślnicy świadczyli tego samego rodzaju usługi. Do dziś zachowały się nazwy osad, które wzięły się od ich specjalizacji: w Szewcach wyrabiano buty – robili
to szewcy, a w Sokolnikach polowano, wykorzystując sokoły – zajmowali się tym myśliwi zwani sokolnikami.
Przy ważniejszych grodach powstawały targi, czyli miejsca przeznaczone
do kupowania i sprzedawania towarów. Były to też miejsca spotkań i wymiany wiadomości.
Połącz w pary nazwy osad służebnych z nazwami zajęć, w których się specjalizowały.
hodowla świń, hodowla bobrów, których futra były bardzo cenione, połów ryb, wyrabianie grotów do strzał, wytwarzanie wina, hodowla koni, hodowla psów, potrzebnych na polowaniach
| Świniary | |
| Psary | |
| Grotniki | |
| Bobrowniki | |
| Rybaki | |
| Winiary | |
| Koniary |
Podsumowanie
Uzupełnij zdania.
Otton III, misją chrystianizacyjną, Piastów, Mieszka I, Prusów, 1000, wojen, koronowany, arcybiskupstwa, ziemie, 1025
Bolesław Chrobry był synem .................................................. i władcą Polski z dynastii ................................................... Wspierał działalność biskupa Wojciecha, który udał się z .................................................. na tereny pogańskich .................................................., gdzie poniósł męczeńską śmierć. W .................................................. roku do jego grobu w Gnieźnie przybył cesarz ................................................... Złożył wówczas wizytę Bolesławowi Chrobremu. Spotkanie to nazwano zjazdem gnieźnieńskim. Zapadła na nim decyzja o utworzeniu .................................................. w Gnieźnie. Bolesław Chrobry toczył wiele .................................................. i podbił liczne ................................................... W .................................................. r. został ...................................................
Polecenia
Jak biskup Wojciech został świętym?
Czym był zjazd gnieźnieński i jakie były jego skutki?
Jaką funkcję pełniły grody w państwie pierwszych Piastów?