Mezopotamia – kraina między Eufratem a Tygrysem
Kiedy to było?
Osadnictwo nad wielkimi rzekami
W najdawniejszych czasach ludzie byli koczownikami – żyli w niewielkich grupach i przenosili się z miejsca na miejsce. Polowali, łowili ryby, zbierali dzikie owoce. Około 12 tysięcy lat temu zaczęli się osiedlać i uprawiać ziemię. Udomowili zwierzęta – kozy i owce, które dostarczały im mleka, mięsa, wełny i skór. Rolnictwo mogło się rozwijać tylko tam, gdzie była wystarczająca ilość wody, dlatego pierwsze stałe osiedla ludzie zakładali w pobliżu rzek. Takim miejscem była Mezopotamia, czyli kraina położona między dwiema rzekami: Eufratem i Tygrysem.
Mapa Mezopotamii. Na mapie zaznaczone są:
Rzeki Mezopotamii:
Tygrys,
Eufrat.
Tereny uprawne były wzdłuż rzek.
Miasta na terenie Mezopotamii:
Babilon,
Uruk,
Lagasz,
Ur.
Kontynent na którym leżała Mezopotamia: Azja.
Na podstawie mapy Mezopotamia – kraina między Tygrysem a Eufratem, wymień nazwę rzeki nad którą znajdował się Babilon. Podaj w jakich rejonach znajdowały się tereny uprawne.
Wypisz nazwy dwóch rzek w Mezopotamii.
Nazwę 'Mezopotamia' tłumaczy się na język polski jako 'Międzyrzecze'. Wyjaśnij, dlaczego tak nazwano tę krainę.
Podaj nazwę kontynentu, na którym znajdowała się Mezopotamia.
Sztuczne nawadnianie
W Mezopotamii było gorąco i sucho, a deszcz padał rzadko. Jej mieszkańcy początkowo wykorzystywali sezonowe wylewy rzek do nawadniania pól. Były one jednak nieregularne. Gdy wody było za mało, panowała susza, natomiast jej nadmiar powodował zalewanie terenów uprawnych. Rolnicy musieli więc nauczyć się kontrolowania dopływu wody. W tym celu budowali sieci kanałów doprowadzających potrzebną roślinom wodę bezpośrednio z rzeki. Były to tzw. kanały nawadniające.
Te same kanały odprowadzały wodę, gdy groziła powódź.
Na podstawie ilustracji Starożytni rolnicy za pomocą żurawia nabierali z rzeki wodę, a następnie wlewali ją do kanałów, scharakteryzuj, w jaki sposób rolnicy w Mezopotamii korzystali z żurawia. Opisz to urządzenie.
Wyjaśnij, do czego rolnicy w Mezopotamii używali żurawia.
W Babilonie. Mezopotamia za czasów Nabuchodonozora IIW Mezopotamii deszcze padają rzadko. W lecie tam, gdzie nie ma wody, a temperatury są bardzo wysokie, słońce wysusza ziemię, zmieniając ją w pył. Kiedy wody jest pod dostatkiem, ziemia ta jest niezwykle urodzajna. […] Tygrys i Eufrat […] są rwącymi górskimi potokami i w czasie wiosennych roztopów ich wody spływają na równinę, unosząc ze sobą wszystko i powodując powodzie. […] Mezopotamczycy […] budują więc sieć kanałów wzdłuż koryta rzek i w czasie roztopów odprowadzają do nich nadmiar wody, zapobiegając powodzi. Te równoległe kanały łączą się między sobą i rozprowadzają wodę wprost na pola. Wzdłuż kanałów buduje się cały system śluz, które umożliwiają kontrolę przepływu wody i zapobiegają przerwaniu wałów lub zatkaniu kanałów. […] Gęsta sieć kanałów umożliwia wzrost powierzchni pól uprawnych oraz transport i komunikację między miastami.
Źródło: Jean-Marie Ruffieux, W Babilonie. Mezopotamia za czasów Nabuchodonozora II, tłum. Paweł Latko, Wrocław 1991.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PMlLGVZzD
Nagranie tekstu W Babilonie. Mezopotamia za czasów Nabuchodonozora II
W Mezopotamii...
- deszcz padał często.
- deszcz nie padał wcale.
- deszcz nie padał często.
Największe rzeki Mezopotamii to:
- Eufrat i Nil.
- Nil i Tygrys.
- Tygrys i Eufrat.
Wiosenne roztopy powodowały, że...
- wody w rzekach było zbyt mało.
- wody w rzekach przybywało, co prowadziło do zalania pól.
- woda w rzekach była cieplejsza.
Kanały były budowane...
- wzdłuż koryt rzek.
- daleko od rzek.
- prostopadle do rzek.
Dzięki nawadnianiu...
- ludzie mogli łowić więcej ryb.
- ludzie mogli więcej odpoczywać.
- powiększyły się pola uprawne.
Sieć kanałów służyła też jako...
- basen dla dzieci.
- szlak handlowy i komunikacyjny.
- szlak turystyczny.
Sumerowie
Pierwszą cywilizacją na terenie Mezopotamii byli Sumerowie. Osiedlili się oni między rzekami Tygrys i Eufrat w połowie IV tysiąclecia p.n.e. To oni stworzyli pierwsze państwa. Każde z nich składało się z miasta wraz z pobliskimi osadami, dlatego nazywamy je miastami‑państwami.
Sumerowie wyznawali politeizmpoliteizm. Każde miasto miało swoje bóstwo opiekuńcze. Świątynie stawiano na szczytach konstrukcji zwanych zikkuratami. W Mezopotamii trudno było o kamień, więc zigguraty budowano z glinianych, suszonych na słońcu cegieł.
Sumerowie dokonali wielu wynalazków, a najważniejszym z nich było pismo (więcej dowiesz się o nim na oddzielnej lekcji). Jako pierwsi zastosowali koło, dzięki któremu wozy ciągnięte przez osły mogły służyć do transportu. Wynaleźli także brąz – metal na tyle twardy, że wyrabiano z niego broń i narzędzia. Ponadto zajmowali się astronomią, matematyką i medycyną. Na potrzeby handlu opracowali system miar i wag. Jako pierwsi nauczyli się wytwarzać piwo.
Sztandar z Ur
Sztandar z Ur to drewniana skrzynia, która prawdopodobnie stanowiła część instrumentu muzycznego. Dawniej uważano, że była obnoszona w czasie bitwy
na drągu niczym sztandar – stąd pochodzi jej nazwa.
Zabytek pochodzi z około 2600‑2400 p.n.e. Został znaleziony w jednym z Grobów Królewskich w sumeryjskim mieście Ur. Obecnie znajduje się w Muzeum Brytyjskim w Londynie.
Sztandar ozdobiony jest mozaiką z kolorowych kamieni i masy perłowej. Obrazy widniejące na nim przedstawiają życie mieszkańców Sumeru w czasie wojny i pokoju.
Sztandar z Ur – czas pokoju
Przyjrzyj się zdjęciu Sztandaru (lub zapoznanej się z opisem ilustracji), które odnosi się do czasu pokoju, i wykonaj zamieszczone niżej polecenia.
Wypisz postacie, które rozpoznajesz w górnym pasie sztandaru z Ur.
Wyjaśnij, jakich informacji dostarcza sztandar z Ur.
Na podstawie ilustracji sztandaru z Ur, wymień zwierzęta hodowane przez Sumerów.
Na podstawie opisu ilustracji sztandaru z Ur wymień zwierzęta hodowane przez Sumerów.
Sztandar z Ur – czas wojny
Przyjrzyj się zdjęciu Sztandaru (lub zapoznanej się z opisem ilustracji), które ukazuje czas wojny, i wykonaj zamieszczone niżej polecenia.
Odszukaj rydwany i policz je. Następnie opisz wygląd rydwanu. Jaki wynalazek Sumerów został wykorzystany w budowie tego wozu?
Wymień nazwę wynalazku Sumerów, który został wykorzystany w budowie rydwanu.
Wyjaśnij, do czego używano rydwanów.
Na podstawie podpisów zdjęć sztandaru z Ur, wymień nazwy scen, które zostały na nim przedstawione.
Wyjaśnij, w jaki sposób został wyróżniony władca na ilustracji.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RSm5BIq2u3UCO
Animacja, w czasie której postacie Sumerów rozmawiające ze sobą o swoich zwyczajach, tradycjach i zachowaniach.
Babilończycy
Po Sumerach Mezopotamię opanowali Babilończycy. Stolicą ich państwa był Babilon – wspaniałe i bogate miasto.
Ilustracja interaktywna
Ilustracja przedstawia miasto zbudowane z kamienia. U dołu ilustracji znajduje się wysoki mur, a w jego centralnej części znajduje się czarna, wysoka brama. Na niej znajduje się punkt 1, który po naciśnięciu, rozwija tekst:
Brama Isztar. Północna brama miasta poświęcona była bogini Isztar. Zdobiły ją glazurowane cegły oraz rzeźbiarskie wyobrażenia licznych zwierząt, głównie lwów.
Następnie, po prawej stronie ilustracji, za murem, znajduje się niska zabudowa, a na niej punkt 3, który po naciśnięciu, rozwija tekst:
Pałac królewski. W jego skład wchodziły liczby pomniejsze pałace, świątynie i rezydencje.
Za niską zabudową znajduje się pas zieleni, na którym znajduje się punkt 7. Po jego naciśnięciu, rozwija się tekst:
Wiszące ogrody Semiramidy. Według legendy ogrody zostały założone w VI wieku p.n.e. na polecenie Nabuchodonozora II, który podarował je swojej żonie. Zaliczano je do siedmiu cudów starożytnego świata. W II wieku p.n.e.
Pas zieleni ciągnie się dalej, w głąb ilustracji i otacza z każdej strony wysoki, kilkupiętrowy budynek, który góruje nad innymi zabudowaniami. Na nim znajduje się punkt 2, który po naciśnięciu rozwija tekst:
Ziggurat Etemenaki. Ziggurat poświęcony bogowi Mardukowi miał siedem poziomów. Zdaniem niektórych badaczy był on inspiracją dla biblijnej opowieści o Wieży Babel.
Dalej, za zigguratem oraz pasem zieleni, widoczne są niskie zabudowania, a dalej jasny mur obronny. Za nim znajduje się rzeka, a po jej obu stronach rosną zielone palmy. Na rzece znajduje się punkt 6. Po jego naciśnięciu, rozwija się tekst:
Rzeka Eufrat. Dzieliła miasto na dwie części. Jego wewnętrzne mury biegły wzdłuż obu brzegów rzeki.
Z lewym dolnym rogu ilustracji znajduje się niska zabudowa, która oddzielona jest od budynków pałacowych i zigguratu wysokim, jasnym murem. Na nim znajduje się punkt 4, a po jego naciśnięciu, rozwija się tekst:
Ulice. Ulice były proste, równoległe i poprzecznie ułożone względem rzeki.
Dalej, na budynkach mieszkalnych, znajduje się punkt 5, który po naciśnięciu, rozwija tekst:
Droga procesyjna. Była główną ulicą Babilonu. Prowadziła od Bramy Isztar do świątyni boga Marduka.
Do Babilonu wchodziło się przez wielką bramę, zwaną Bramą Isztar. Jej rekonstrukcję można obecnie podziwiać w Muzeum Pergamońskim w Berlinie.
Opisz bramę Isztar. Szczególną uwagę zwróć na jej zdobienia.
Wyjaśnij, kim była Isztar.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RDd1lWJoI6G0v
Animacja przestawiająca wizualizację Bramy Isztar.
Kodeks Hammurabiego
Najsłynniejszym babilońskim władcą był Hammurabi, który panował w XVIII wieku p.n.e. Kazał spisać pierwszy na świecie zbiór praw. W górnej części słupa, na którym wyryto prawa, znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca Hammurabiego, który otrzymuje insygnia władzy od siedzącego na tronie najważniejszego boga Mezopotamii. Oznaczało to, że Hammurabi został wybrany na króla przez bogów, a prawo przez niego sformułowane wyraża ich wolę. Kamień umieszczono przed największą świątynią w Babilonie.
Kodeks Hammurabiego przewidywał bardzo surowe kary. Stanowił na przykład,
że synowi, który uderzył ojca, należy odciąć rękę. Jeśli ktoś wybił drugiemu oko lub ząb albo złamał rękę lub nogę, miał zostać ukarany przez uczynienie mu dokładnie tego samego, czyli także jemu należało wybić ząb lub oko czy też złamać rękę lub nogę. Stąd mówimy, że Kodeks Hammurabiego oparty był na zasadzie 'oko za oko, ząb za ząb'.
Przyjrzyj się powyższej ilustracji prawa Hammurabiego i scharakteryzuj, dlaczego władcy Babilonu zależało na takim przedstawieniu prawa.
Wyjaśnij, jak rozumiesz zasadę kodeksu Hammurabiego 'oko za oko, ząb za ząb'.
Babilończycy swoją wiedzę astronomiczną wykorzystywali do odczytywania wróżb. Wierzyli, że o losach ludzi decydują gwiazdy. Szczególnie ważny był według nich moment urodzenia, któremu przypisywali określony znak zodiaku, mający wyznaczać charakter i los człowieka. Byli bardzo przesądni. To z ich czasów pochodzi przekonanie, że liczba 13 jest pechowa, 7 – szczęśliwa, a czarny kot, który przebiegł przez drogę, przynosi nieszczęście.
Wyjaśnij powiedzenie: 'urodzić się pod szczęśliwą gwiazdą'.
Ciekawostka
Na dachu pałacu królewskiego w Babilonie powstał jeden z siedmiu cudów starożytnego świata – wiszące ogrody królowej Semiramidy.
Asyryjczycy
W VIII wieku p.n.e. ziemie Mezopotamii znalazły się pod panowaniem Asyrii – krainy leżącej w górnym biegu Eufratu i Tygrysu. Stolicą Asyrii była Niniwa. Władcy asyryjscy dysponowali świetnie zorganizowaną armią złożoną z żołnierzy, którzy od dzieciństwa uczyli się sztuki wojennej. Nieprzyjaciół przerażały zwłaszcza oddziały rydwanów, które mogły się szybko przemieszczać po zbudowanych przez Asyryjczyków drogach.
Opisz zaprezentowaną powyżej scenę. Wymień dwie cechy władcy, które podkreślił artysta.
Na podstawie opisu ilustracji, wymień osoby przedstawione na ilustracji.
Element architektoniczny, po którym można rozpoznać, że pałac zbudowali Asyryjczycy, to...
- kolumny.
- postacie skrzydlatych zwierząt.
- płaskie dachy.
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
Uzupełnij zdania wyrazami z rozwijanej listy.
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
Sumerowie, rzekami, Hammurabi, Asyryjczycy, Babilończycy, armię, kanałów
Pierwsze państwa powstały nad wielkimi ..........................: Eufratem i Tygrysem. Rolnictwo rozwinęło się na tych terenach dzięki budowie sieci .......................... nawadniających pola. Najstarszym ludem, który zamieszkiwał Mezopotamię, byli ........................... Zawdzięczamy im wiele wynalazków, w tym najważniejszy – pismo. Po Sumerach panami Mezopotamii stali się ........................... Ich król, .........................., kazał spisać pierwszy na świecie zbiór praw. W VIII wieku p.n.e. Mezopotamię podbili ........................... Mieli oni wówczas najlepszą .......................... świata.
Polecenia
Wyjaśnij, dlaczego pierwsze państwa powstały nad wielkimi rzekami.
Wymień najważniejsze dokonania ludów zamieszkujących Mezopotamię.