Rozwój transportu na świecie

R8x5dxXD0ype8

Na zdjęciu pociąg towarowy. Cztery lokomotywy, kilkanaście wagonów. Brak sieci trakcyjnej. Pociąg jedzie wzdłuż wybrzeża, po prawej stronie w tle morze. Na pierwszym planie krzaczasta roślinność. Po lewej stronie równolegle do linii kolejowej droga. Wzdłuż drogi pasmo gór.

1. Rozwój transportu morskiego

W ciągu ostatnich 50 lat liczba ludności na świecie podwoiła się, co oznacza, że bardzo zwiększyło się zapotrzebowanie zarówno na towary rolne, jak i przemysłowe. Wartość wytworzonych na świecie dóbr wzrosła prawie siedmiokrotnie. Część z nich to niematerialne usługi przesyłane środkami łączności, a część to towary sprzedawane w miejscu  produkcji. Oprócz tego istnieją ogromne ilości towarów wymagające transportu.

Największą część towarów na świecie przewożą statki. Płyną one wolno, ale zabierają na pokład ogromną masę ładunków, przez co jednostkowe koszty transportu są niewielkie. Ułatwieniem dla transportu morskiego jest konteneryzacja, czyli przewóz drobnicy (stosunkowo niewielkich artykułów) w standardowych pojemnikach (kontenerach). Do funkcjonowania transportu morskiego konieczna jest budowa portów i odpowiednich urządzeń przeładunkowych.

Główne szlaki żeglugowe łączą centra przemysłowo‑handlowe Ameryki Północnej z centrami Europy i Azji Wschodniej. Ropa naftowa przewożona jest z Bliskiego Wschodu do Europy, Chin, Korei i Japonii – tam też trafiają australijskie surowce. Z Ameryki Południowej pochodzi duża część światowych produktów rolnych.

Dynamiczny rozwój ekonomiczny Brazylii i innych krajów latynoamerykańskich powoduje, że intensywność handlu międzynarodowego z Ameryką Południową wzrasta. Nowym szlakiem miał być szlak przez Ocean Arktyczny wzdłuż północnego wybrzeża Azji, lecz projekt ten porzucono w związku z dynamiczną sytuacją geopolityczną.

Morski transport pasażerski ma zupełnie inny charakter niż towarowy – dominują w nim wielkie statki wycieczkowe wożące turystów do atrakcyjnych regionów, jak Karaiby, Morze Śródziemne, Polinezja.

RRcd7ZuF3tnvG

Ilustracja przedstawia mapę świata. Wody zaznaczono kolorem niebieskim. Opisano nazwy kontynentów i oceanów. Za pomocą sygnatur (czerwony kwadrat) oznaczono wielkie porty morskie, które również opisano, są to: Busan, Tianjin, Quingdao, Szanghaj, Shenzen, Hongkong, Guangzhou, Singapur, Dubaj, Rotterdam. Za pomocą fioletowych strzałek przedstawiono główne szlaki morskie. Grubości strzałek są proporcjonalne do wielkości przewozów towarowych. Najgrubsze strzałki są między Ameryką Północną i Europą oraz Ameryką Północną i wschodnim wybrzeżem Azji. Węższe strzałki poprowadzono między Europą i Ameryką Południową, między Europą a wschodnim wybrzeżem Azji przez Kanał Sueski oraz między Europą a zachodnim wybrzeżem Ameryki Północnej przez Kanał Panamski. Najwęższa strzałka przebiega wokół Afryki i Australii. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co czterdzieści stopni. Na dole mapy opisano znaki użyte na mapie.

ROep9aKj48xGA

Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Kanał Panamski”.

Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Kanał Panamski”.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/ROep9aKj48xGA

Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Kanał Panamski”.

Ri5b73aoutTAs

Na zdjęciu statek kontenerowiec z załadowanymi kontenerami. Stoją na całej powierzchni pokładu, najwyższa warstwa ma siedem kontenerów. Szesnaście kolumn kontenerów na długość statku i szesnaście kolumn kontenerów na szerokość statku.

Ri9sfVvSDoogQ

Na zdjęciu bardzo dużych rozmiarów biały statek pasażerski na morzu. Ma kilkanaście pokładów. Po bokach na burcie kilka łodzi ratunkowych.

2. Rozwój transportu lotniczego

Samoloty jako środek transportu mają dwie główne zalety – szybkość i bezpieczeństwo. Niestety są jednak zależne od warunków pogodowych, wymagają wysoko wykwalifikowanego personelu naziemnego i latającego. Bardzo kosztowna jest infrastruktura, osłona meteorologiczna oraz organizacja kontroli lotów. Rosnąca liczba pasażerów pokazuje jednak, że ludzie są gotowi zapłacić za bilet, spędzić dużo czasu na lotniskach, czekając na odlot lub przesiadkę oraz poddawać się drobiazgowej kontroli tylko po to, by szybko i bezpiecznie przemieścić się na znaczne odległości. W 2019 roku transport lotniczy obsłużył 4,4 mld pasażerów, w 2020 roku 3,36 mld, w 2021 roku było to 4,2 mld pasażerów, natomiast w 2022 roku ruch ten ma być większy szacunkowo o 0,3 mld pasażerów. Na transport lotniczy w w 2020 roku znacząco wpłynęła pandemia, a w 2022 roku wojna w Ukrainie. W 2020 roku przez ograniczenie możliwości przemieszczania się wielu turystów i podróżnych nie skorzystało z tego środka transportu. Natomiast w 2022 roku przez wojnę nad krajem atakowanym przez Rosjan nie odbywały się przeloty, samoloty zmieniły trasy, wydłużając podróże, więc liczba osób korzystających z tego środka transportu może być ostatecznie niższa niż szacunkowa.

Pasażerokilometry (paskm)pasażerokilometr (paskm)Pasażerokilometry (paskm) to jednostki pracy przewozowejpraca przewozowapracy przewozowej. Uzyskuje się je, mnożąc liczbę pasażerów przez odległość, na jaką podróżują.

R1ahxZwhhJpcp

Na ilustracji mapa świata. Wody czarne. Lądy w kolorze żółtymi czarnym. W obrębie kontynentów zaznaczone czerwonymi punktami lotniska. Pomiędzy nimi gęsta siatka linii w kolorze zielonym. Linie bardzo gęste. Najgęściej we wschodniej części Ameryki Północnej, Europie i Azji Wschodniej.

Obszarami bardzo dużego natężenia ruchu są Europa i Stany Zjednoczone (szczególnie ich wschodnia część). Jest to wynikiem dużej liczby osób zamożnych mieszkających w tych regionach oraz intensywności życia gospodarczego.

Indeks górny Źródło: Airports Council International, licencja CC BY‑SA 3.0 Indeks górny koniec^{Źródło: Airports Council International, licencja CC BY‑SA 3.0}

Z tych samych powodów, co wspomniane wcześniej Europa i Ameryka Północna, można również zaobserwować zagęszczenie pasażerskiego ruchu lotniczego w Azji Wschodniej. W Ameryce Południowej główne szlaki prowadzą do Rio de Janeiro i Sao Paulo w Brazylii oraz Buenos Aires w Argentynie. Na kontynencie afrykańskim wyróżnia się Johannesburg w RPA. Duży ruch panuje również nad Zatoką Perską oraz Półwyspem Malajskim. Dubaj, Kuala Lumpur i Singapur są ważnymi portami przesiadkowymi (tzw. hubami lotniczymi) w podróżach na Daleki Wschód i do Australii.

Wielką zmianą w transporcie lotniczym było pojawienie się na rynku przewoźników niskokosztowych. Wykorzystanie tańszych lotnisk, mało zróżnicowana flota, ograniczenia wielkości bagażu, ciaśniej ustawione fotele, brak serwisu na pokładzie, sprzedaż biletów i odprawa wyłącznie on‑line – to tylko niektóre działania pozwalające obniżyć cenę biletów. Dzięki temu, mimo niższego komfortu podróży, zdobywają one przede wszystkim rynek lotów wewnątrzkontynentalnych. Niskokosztowe połączenia wprowadzili także niektórzy tradycyjni przewoźnicy. W przyszłości prognozuje się dalszą ekspansję tanich linii lotniczych.

Indeks górny * – przewoźnik niskokosztowy Indeks górny koniec^{* – przewoźnik niskokosztowy}

Indeks górny Źródło: Airports Council International, licencja CC BY‑SA 3.0 Indeks górny koniec^{Źródło: Airports Council International, licencja CC BY‑SA 3.0}

W porównaniu z przewozami pasażerskimi, transport towarów drogą lotniczą ma mniejsze znaczenie. Samolotami przewozi się zwykle towary łatwo psujące (np. kwiaty), szybko tracące na wartości (np. części komputerowe), niezbędne w procesie produkcyjnym, bardzo cenne (np. dzieła sztuki) lub pilne (np. przesyłki kurierskie).

3. Towarowy transport samochodowy

Transport samochodowy stanowi bardzo ważną część transportu lądowego i szybko się rozwija. Samochodami przewozi się stosunkowo niewielkie ładunki, ale można nimi dotrzeć bezpośrednio od nadawcy do odbiorcy (tzw. transport door to door). Ponadto samochody nie są związane rozkładami jazdy, a trasę mogą zmieniać w zależności od warunków. Ich ruch podlega jednak pewnym ograniczeniom, np. ze względu na ciężar, emisję zanieczyszczeń, dni świąteczne lub czynniki pogodowe (bardzo wysoka temperatura powietrza).

RvYlwT9IpMXcv

Na zdjęciu pociąg drogowy. Ciągnik siodłowy z trzema długimi, zabudowanymi przyczepami. Bardzo duże zderzaki zabezpieczają samochód przed zderzeniem z kangurami.

Indeks górny Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2020, licencja CC BY‑SA 3.0 Indeks górny koniec^{Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2020, licencja CC BY‑SA 3.0}

Indeks górny Źródło: https://stats.oecd.org, licencja CC BY‑SA 3.0
* dane z 2018 roku
** dane z 2017 roku Indeks górny koniec<sup>Źródło: https://stats.oecd.org, licencja CC BY‑SA 3.0
* dane z 2018 roku
** dane z 2017 roku</sup>

W transporcie samochodowym dominują dwa państwa o dużym obszarze: Chiny i Stany Zjednoczone. Wielkość pracy przewozowej wynika tam w większym stopniu z pokonywanych odległości niż z wielkości ładunków. Dodatkowo w obu krajach alternatywny transport kolejowy ma mniejsze znaczenie. Pozostałe kraje o największych przewozach charakteryzują się dużą gęstością zaludnienia i dobrze rozbudowaną siecią dróg. Odległości do pokonania są tam dogodne dla samochodów ciężarowych. Wszystkie te kraje mają wielkie lub duże gospodarki.

4. Towarowy transport kolejowy

Przez lata intensywnego rozwoju motoryzacji wydawało się, że transport kolejowy stanie się przeżytkiem. Wysokie koszty budowy szlaków (szczególnie drogich w urozmaiconym terenie) oraz urządzeń przeładunkowych, wymóg stosowania się do rozkładów jazdy, konieczność dowozu towarów do stacji innym środkiem nie przemawiały za rozwojem tej formy transportu. Dodatkowo różne rozstawy szyn i odmienne systemy zasilania trakcji elektrycznych bardzo utrudniały przewozy międzynarodowe. Z tych powodów w wielu krajach przestano rozwijać transport kolejowy.

R8x5dxXD0ype8

Na zdjęciu pociąg towarowy. Cztery lokomotywy, kilkanaście wagonów. Brak sieci trakcyjnej. Pociąg jedzie wzdłuż wybrzeża, po prawej stronie w tle morze. Na pierwszym planie krzaczasta roślinność. Po lewej stronie równolegle do linii kolejowej droga. Wzdłuż drogi pasmo gór.

Tendencja ta odwróciła się, gdy wzrosły ceny paliw, zaostrzono normy emisji zanieczyszczeń dla samochodów oraz wprowadzono ograniczenia ruchu drogowego.

Indeks górny Źródło: https://stats.oecd.org
* dane z 2017 roku Indeks górny koniec<sup>Źródło: https://stats.oecd.org
* dane z 2017 roku</sup>

Państwa o największych przewozach kolejowych mają olbrzymią powierzchnię (poza Ukrainą i Niemcami). Obszar większości z nich liczy ponad 5 mln kmIndeks górny 2². Kolej jest tam szczególnie opłacalna – przewozy odbywają się na znaczne odległości, więc koszty załadunku i rozładunku są stosunkowo niewielkie w porównaniu do wykonanej pracy przewozowej. Poza tym do prowadzenia pociągu z ładunkiem na przykład 10 tys. ton wystarczy jeden maszynista.

R1R2UDabSansX

Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Pociąg przewożący rudę żelaza z kopalni do portu w Mauretanii”.

Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Pociąg przewożący rudę żelaza z kopalni do portu w Mauretanii”.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1R2UDabSansX

Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Pociąg przewożący rudę żelaza z kopalni do portu w Mauretanii”.

RoaHKrcw2HIk6

Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Pociągi w okolicach Vancouver (zachodnia Kanada)”.

Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Pociągi w okolicach Vancouver (zachodnia Kanada)”.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RoaHKrcw2HIk6

Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Pociągi w okolicach Vancouver (zachodnia Kanada)”.

5. Transport lądowy pasażerów

Ciekawych informacji dostarcza zestawienie danych transportu lądowego pasażerów, z których wynika, że częściej wybierają oni transport samochodowy. Absolutnie dominujące miejsce zajmują tutaj Stany Zjednoczone z bardzo długą tradycją motoryzacyjną i dużą liczbą ludności. Natomiast mieszkańcy Meksyku mają ograniczony dostęp do kolei, a gęstość linii kolejowych wynosi tam tylko 1,4 km/100 kmIndeks górny 2  Indeks górny koniec² (dla porównania – w Polsce to 6,5 km/100 kmIndeks górny 2²).

Kolej jest jedynym dostępnym środkiem transportu pozwalającym osobom mniej zamożnym podróżować na dalekie odległości, stąd ogromne przewozy w Indiach, Chinach i Rosji. Dla mieszkańców mniejszych, gęsto zaludnionych i bardziej rozwiniętych państw kolej stanowi natomiast wygodną alternatywę dla samochodów: pociągi dojeżdżają do centrów miast, nie stoją w korkach, czas podróży można efektywnie wykorzystać, przeznaczając go chociażby na czytanie.

6. Logistyka

Coraz większa liczba podróżujących oraz rosnąca ilość towarów do przewiezienia powodują, że sam proces transportu się komplikuje. W skali międzynarodowej dochodzą do tego jeszcze wyzwania związane z odmiennymi systemami prawnymi i finansowymi oraz różna dostępność środków transportu. W 2020 roku kolejnym utrudnieniem stała się pandemia COVID‑19, która doprowadziła do sytuacji, w której łańcuchy dostaw były przerwane, co znacząco wpłynęło na wykorzystanie transportu, a co za tym idzie, jego rozwój. Następnym wyzwaniem w Europie stała się wojna w Ukrainie. Rozwiązaniami mnożących się problemów zajęła się logistykalogistykalogistyka, która obejmuje wszelkie działania bezpośrednio lub pośrednio wpływające na proces dostarczania dóbr.

Podstawowym celem procesu logistycznego jest, by właściwy produkt o właściwej jakości i we właściwej ilości trafił na właściwe miejsce we właściwym momencie do właściwego odbiorcy za właściwą cenę (zasada 7Wzasada 7Wzasada 7W). Dlatego też optymalizuje się wykorzystanie dostępnych środków transportu (np. samochód – kolej – samolot – samochód), wprowadza wydajne urządzenia przeładunkowe i standardowe pojemniki (palety, kontenery). Technologie informacyjno‑komunikacyjne pozwalają sprawnie zarządzać odbiorem, przechowaniem i wysyłką towarów.

Terminale logistyczneterminal logistycznyTerminale logistyczne to miejsca, gdzie następuje koncentracja usług logistycznych. Lokalizowane są w pobliżu skrzyżowań głównych dróg, lotnisk, linii kolejowych, miast i ośrodków przemysłowych. Często stają się one motorem napędzającym rozwój okolicznych obszarów. Wynika to z dużego zatrudnienia. Znaczna część osób zatrudnionych w logistyce pracuje bez przerwy w systemie trzyzmianowym. Szybko zmieniające się wspomagane komputerowo systemy zarządzania wymagają od nich ciągłego podnoszenia kwalifikacji. Logistyce wymaga od pracowników kreatywności – często muszą oni reagować na niespodziewane okoliczności.

Warto pamiętać, że z terminali lub centrów logistycznych korzystają także podmioty gospodarcze działające w innych branżach, np. tych, które zajmują się wywożeniem śmieci czy odpowiadające na zapotrzebowanie na wodę i energię. Czasem w pobliżu terminali i centrów powstają m.in. hotele, punkty gastronomiczne, stacje obsługi pojazdów albo stacje benzynowe.

RXX3FEi5E7AHJ

Na zdjęciu centrum logistyczne zlokalizowane na skrzyżowaniu ważnych arterii transportowych. Wyposażone jest w węzeł transportowy, powierzchnie magazynowe, platformy przeładunkowe, obiekty biurowe, parkingi. W tle rozległe tereny zielone. Las.

R1AtCCYNFRRjR

Ilustracja przedstawia nowoczesny magazyn. Szeregi bardzo wysokich półek, na których stoją towary na europaletach. Pomiędzy nimi wyznaczone drogi dla wózków widłowych.

Podsumowanie

• Liczba przewożonych na świecie osób i ilość towarów rośnie, jednak w 2020 roku w konsekwencji pandemii liczba przewożonych osób drastycznie spadła.

• Żegluga morska przewozi największą część towarów pod względem masy.

• Główne szlaki żeglugowe łączą centra gospodarcze świata między sobą oraz rejony wydobycia surowców z centrami gospodarczymi.

• Najintensywniejszy ruch lotniczy odbywa się w obrębie Europy i Ameryki Północnej oraz między nimi.

• Niskokosztowe linie lotnicze znacząco wpłynęły na wzrost popularności przewozów lotniczych.

• Dzięki rozwojowi logistyki optymalizuje się wykorzystanie wszystkich dostępnych środków transportu.

• Centra logistyczne stają się stymulatorami rozwoju regionu.

Słownik

Ćwiczenia