R1avtIqi73761
Czarno‑białe zdjęcie przedstawia znaki wyryte na pniu drzewa o gładkiej i jasnej korze. Układ znaków jest uporządkowany: poniżej trzech wyrytych na górze znajdują się kolejne - w 4 wersach po 5 znaków w każdym. Na samym dole po prawej stronie są jeszcze 2 znaki, układ całości przypomina tekst opatrzony tytułem i podpisany inicjałami.

W świecie znaków

Znaki wyryte na drzewie
Źródło: a. nn., domena publiczna.

Na co dzień spotykamy się z wieloma znakami, które o czymś nas informują, przekazują jakąś treść. Zwykle ktoś je tworzy, by nam coś zakomunikować. Zdarza się jednak, że sami je interpretujemy. Znaki są zatem formą, której przypisujemy określone znaczenie. Odbieramy je różnymi zmysłami, najczęściej wzrokiem i słuchem, ale również smakiem, dotykiem i węchem. Warto poznać ich naturę i rolę w międzyludzkiej komunikacji.

Polecenie 1

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, obejrzyj ilustracje, a następnie wymień i omów te elementy ubiorów, którym można przypisywać znaczenia.

R1VrqHizJWPWN
Miejsce na notatki

Wymień atrybuty, które pozwolą rozpoznać, że dana osoba jest: księdzem, żołnierzem, królem, mieszkańcem danego regionu kulturowego, np. Kaszub?.

ReeZc0iCO180t
Miejsce na notatki
j0000007XGB1v38_000EX001

Wskaźniki, ikony, symbole

Znaki to obiekty, które przenoszą nasze myśli do innych obiektów lub zjawisk. Przykładowo: ciąg liter 'dom' przywodzi nam na myśl budynek, w którym ktoś mieszka. Ośmiokątny czerwony znak drogowy zakazujący przejazdu bez zatrzymywania, kojarzy się z niebezpieczeństwem, co sprawia, że ludzie go przestrzegają.

Rl1TLRXKz0WZO
Znak B‑20 „Stop” – drogowy znak zakazu
Źródło: a. nn., domena publiczna.

Znaki składają się z dwóch elementów: tego, co znaczące (nośnika znaczenia), i tego, co znaczone (oznaczanej treści).

R19LgKK9JAyxg
Z czego składa się znak?
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0.

Znaki mogą nas odsyłać do innych obiektów czy zjawisk na trzy sposoby. W związku z tym dzielimy je na: wskaźniki (indeksy), ikonysymbole.

Znaki‑wskaźniki odsyłają nas do elementów, zjawisk itp. w sposób bezpośredni i naturalny. Najczęściej są one po prostu w bliskości (przestrzennej, czasowej) lub w relacji przyczyny i skutku.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Przykłady wskaźników:

  • dym z komina wskazuje na ogień (dym i ogień są w tym samym czasie),

  • spalona trawa wskazuje na pożar (pożar był przyczyną spalonej trawy).

Znaki ikoniczne odsyłają nas do czegoś, ponieważ to coś przypominają kształtem lub wewnętrzną budową (strukturą).

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Przykłady znaków – ikon:

  • fotografia człowieka jest ikoną (obrazem) fotografowanej osoby;

  • rysunek mężczyzny na drzwiach WC jest ikoną (obrazem) typowego mężczyzny;

  • wyraz kukuryku jest ikoną (obrazem) dźwięku wydawanego przez koguta.

Ostatni przykład pokazuje, że znaki - ikony nie zawsze są wizualne (por. ikony: łup, bęc, chrum, kwik, klik itp.).

Ikony nie są znakami naturalnymi, tylko umownymi. To znaki umowne najczęściej biorą udział w procesie komunikacji i zawsze wymagają nadawcy, który chce komuś coś zakomunikować. Jeszcze bardziej umowne są znaki – symbole – w tym wypadku umowa między ludźmi jest zupełnie arbitralna.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Przykłady znaków – symboli:

  • wyraz dom jest symbolem (znakiem umownym) rzeczywistego budynku;

  • trójkątny kształt jest symbolem ostrzegawczych znaków drogowych.

RVqhEcYkrMy0P
Znak A‑1 „Niebezpieczny zakręt w prawo” – ostrzegawczy znak drogowy
Źródło: a. nn., domena publiczna.

Co ciekawe, funkcja wskaźnika, ikony i symbolu może współwystępować w jednym znaku. Na przykład zamieszczony powyżej znak drogowy A‑1 'Niebezpieczny zakręt w prawo':

  • jest wskaźnikiem zakrętu w prawo, bo za znakiem droga rzeczywiście zakręci,

  • jest też symbolem ostrzeżenia, ponieważ ludzie umówili się, że będą komunikować niebezpieczeństwo dla szybko jadących samochodów kształtem trójkątnym i żółtym tłem (a nie w inny sposób),

  • jest wreszcie ikoną, ponieważ zawiera bardzo schematyczny obraz zakręcającej drogi.

Podobnie jest z pukaniem do drzwi:

  • pukanie jest wskaźnikiem osoby, która stoi za drzwiami,

  • jest to znak symboliczny o znaczeniu 'czy możesz otworzyć drzwi?',

  • jest to znak umowny i do tego arbitralny, ponieważ w drzwi moglibyśmy też drapać (jak psy i koty) lub moglibyśmy je pocierać.

Oto schemat, który podsumowuje naszą klasyfikację znaków:

R12dyZpFbO7Hn
Klasyfikacja znaków
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0.

Kody

Zbiór znaków oraz zasady ich łączenia i używania nazywamy kodem. Niektóre kody mogą być bardzo proste. Na przykład kod świateł ulicznych ma trzy znaki (zielone – pomarańczowe – czerwone) i trzy proste reguły ich używania (znaki zmieniają się w kolejności, wszystkie są wyłączone lub miga tylko światło pomarańczowe). Bardziej skomplikowany jest np. kod ubraniowy (o ile ktoś się ubiera, świadomie coś komunikując). Gdybyśmy sposób komponowania ubrania porównali do ludzkiego języka, to okaże się, że ten kod ma bardzo złożone reguły – np. reguła dopasowania ubrania do pogody lub okoliczności dopasowania garderoby pod względem koloru, materiału itp.

Niektóre kody, jak na przykład kod języka naturalnego, są bardzo skomplikowane. Tworzą złożony system, w którym każdy element wchodzi w relacje z innymi. Kod‑język zawiera różnego rodzaju znaki, np. morfemy, wyrazy i zdania, i jest umowny (częściowo ikoniczny, głównie arbitralny). Aby zrozumieć, na czym polega umowny charakter języka, wystarczy zdać sobie sprawę z tego, że dany element znaczący w różnych językach może mieć inne znaczenie (czyli inną treść oznaczaną), np. znak 'C' oznacza inną głoskę i literę w języku polskim, a inną – w języku angielskim. Poza tym dana treść oznaczana może być wyrażana za pomocą innych znaków (innej formy oznaczającej) w różnych językach, np.:

R4CYUL6wVBMLJ
Treść oznaczana i forma oznaczająca
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0.

W 1972 roku naukowcy z NASA707AP_001NASA postanowili umieścić na sondzie kosmicznej Pioneer707AP_002Pioneer 10 pozłacaną płytkę  z informacją o ludziach i ich planecie. Obejrzyj rysunek wykonany na płytce, a następnie wykonaj poniższe polecenia.

Ćwiczenie 1

Przedstawiony na płytce Pioneera707AP_002Pioneera rysunek jest głównie znakiem ikonicznym. Czy widzisz na nim jakieś wskaźniki i symbole? Jeśli tak, wymień je.

RU67UUzjaSkLx
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, czego znakiem są:

  • nagość mężczyzny i kobiety;

  • podniesiona ręka mężczyzny;

  • opuszczone ręce kobiety;

  • odchylona noga kobiety;

  • umieszczenie rysunku jakiegoś obiektu za plecami mężczyzny i kobiety.

Rqy2JYxz5Pu4Z
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 3

Odszukaj w dostępnych źródłach informacje o tym rysunku, a następnie odpowiedz na pytania:

  • Co chcieli zakomunikować autorzy?

  • Jakie zarzuty podnosili krytycy płytki?

RNOXREoakYsIG
Miejsce na notatki
Polecenie 2

Wyobraź sobie, że ludzie zamierzają nadać ponownie wiadomość do przedstawicieli cywilizacji pozaziemskiej, tym razem w formie listu. 'Przetłumacz' treść z obrazka NASA707AP_001NASA na język polski i zredaguj list.

R17cjRB9zFGoJ
Miejsce na notatki
1
Wskazówka

Ćwiczenie 3. i polecenie 2. można wykorzystać do dyskusji naukowo‑światopoglądowej (temat: jakie są szanse, że istnieje pozaziemska cywilizacja?) lub na lekcji o literaturze fantastycznonaukowej (por. S. Lem). Warto też zwrócić uwagę na konwencje gatunkowe listu.

Ćwiczenie 4

Czy podane znaki – człowiek mówiący zachrypniętym głosem, płacz nastolatka, emotikony – zinterpretujesz jako intencjonalne (celowo nadawane)? Wyjaśnij swoje stanowisko i uzasadnij ewentualne wątpliwości.

RnzRO8JkMaAXy
Miejsce na notatki
j0000007XGB1v38_0000005H

Kody, których nie widać

R1Id8EywCrG0U
Kody pozawerbalne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0.

Komunikując się, wykorzystujemy różne systemy znaków. Niektóre z nich nie są tak jednoznacznie i oczywiste jak ludzka mowa. Kody takie nazywamy niewerbalnymi. Najważniejsze z nich to kody: kinezyczny, prozodyczny, proksemiczny, sytuacyjny, które mają szczególne znaczenie w komunikacji bezpośredniej, a także kod kulturowy – ważny w kontaktach międzykulturowych.

Kod kinezyczny to gesty i mimika (np. w kulturze polskiej ruch głowy z prawej strony do lewej i z lewej do prawej oznacza przeczenie, a zmarszczone brwi – mogą oznaczać gniew lub zamyślenie).

Kod prozodyczny, zwany inaczej kodem intonacyjnym lub parajęzykiem, pozwala nam wyrażać rozmaite uczucia, emocje – np. za pomocą akcentu wyrazowego, siły, głośności i tempa mówienia, tonu, modulacji, wysokości i barwy głosu.

Kod proksemiczny nadaje znaczenie przestrzeni w komunikacji – liczą się tu np. odległości między nadawcą a odbiorcą. Im komunikacja bardziej formalna, tym odległość między uczestnikami rozmowy większa. W naszej kulturze – najdłuższy dystans dzieli nadawcę od odbiorcy w sytuacjach publicznych (ponad 3,5 metra), ale zmniejsza się on w sytuacjach społecznych, zawodowych (od 1,2 do 3,5 metra) i prywatnych, czyli osobistych (od 50 cm do 1,2 metra). Najmniejsza odległość charakterystyczna jest dla strefy intymnej (od kilkunastu centymetrów do pół metra).

Kod sytuacyjny bardzo pomaga w interpretacji wypowiedzi, ponieważ część informacji wynika z sytuacyjnych uwarunkowań wypowiedzi i nadawca nie musi ich werbalizować, np. jeśli podczas posiłku zdarzy nam się rozlać napój, powiemy 'Przepraszam'. Ze słów komunikatu nie wynika wprawdzie, za co przepraszamy, ale sytuacja sugeruje, że pełna wersja zdania brzmi: 'Przepraszam, że rozlałam / -em napój'. Warto dodać, że wymienione kody pozawerbalne mogą towarzyszyć komunikacji werbalnej lub pełnić funkcje samodzielnych aktów komunikacji.

Kod kulturowy wspomaga zarówno wypowiedzi ustne, jak i pisemne. Pojmujemy go jako system symboli, wartości i przekonań charakterystycznych dla konkretnej społeczności, np. tekst 'ostatnie pożegnanie' umieszczony na szarfie przy wiązance kwiatów wśród osób komunikujących się w języku polskim wywołuje skojarzenia z pogrzebem, a nie na przykład pożegnaniem pary zakochanych na dworcu kolejowym. To wyrażenie dosłownie przetłumaczone na inne języki nie musi już wywoływać takich skojarzeń. Podobnie wyrażenie 'okrągły stół' Polacy odczytują w kontekście wydarzeń 1989 roku, a Anglicy łączą z historią rycerzy króla Artura.

j0000007XGB1v38_00000060

Kody graficzne

Wśród kodów graficznych najważniejsze jest pismo, definiowane jako system znaków służących utrwalaniu mowy. Najpopularniejszym systemem znaków wyspecjalizowanych do zapisywania mowy jest alfabet. Obecnie na świecie ludzie posługują się różnymi alfabetami, np. użytkownicy języka polskiego, podobnie jak mieszkańcy większości krajów europejskich, korzystają z systemu znaków opartych na alfabecie łacińskim. Aby odzwierciedlić w piśmie wszystkie dźwięki naszego języka, musimy litery łączyć ze znakami diakrytycznymi, czyli kreskami (np. ś, ń, ó), kropkami (ż) i tzw. ogonkami (ą, ę).

RzCHRreSVs2xK
Zestaw liter służących do zapisu języka polskiego
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0.

Duża część mieszkańców XXI‑wiecznej Europy (np. Bułgarzy, Macedończycy, Rosjanie, Ukraińcy) posługuje się współczesną, uproszczoną wersją cyrylicy, a ta z kolei powstała w wyniku przekształcenia głagolicy (najstarszego alfabetu Słowian, stworzonego przez Cyryla).

RMqhrt31mYylM
Znaki współczesnego alfabetu rosyjskiego
Źródło: Krishnavedala, domena publiczna.

Alfabet nie jest jedynym kodem graficznym wykorzystywanym w komunikacji. Dużą popularność, zwłaszcza w SMS‑ach i e‑mailach, zdobyły emotikony.

Komunikat w obrazkuCezary Kowanda
Cezary Kowanda Komunikat w obrazku

Był 19 września 1982 roku, godzina 11.44. W tym momencie narodziły się dwa najsłynniejsze emotikony, czyli kombinacje znaków wyrażających emocje w sieci. Ojcem okazał się Scott Elliott Fahlmanj0000007XGB1v38_000tp001Scott Elliott Fahlman, choć wówczas z pewnością nie zdawał sobie sprawy ze znaczenia krótkiego wpisu w grupie dyskusyjnej. Uczestnicy tej preinternetowej rozmowy zastanawiali się, jak wyróżnić post (wpis) nie całkiem serio, aby czytający od razu mógł oddzielić propozycje poważne od tych rzucanych dla rozluźnienia atmosfery. Inni chcieli opatrywać takie wpisy znakiem & albo #. Fahlmanj0000007XGB1v38_000tp001Fahlman zaproponował kombinację :-). Zaraz jednak dodał, że chyba lepiej zaznaczać tylko te poważne, bo przecież jest ich zdecydowanie mniej. One mogłyby wyróżnić się ciągiem znaków :-(. I na tym stanęło. Dziś trudno sobie wyobrazić internet bez licznych emotikonów.

j0000007XGB1v38_00000_BIB_001 Źródło: Cezary Kowanda, Komunikat w obrazku, t. 11, „Polityka. Niezbędnik Inteligenta” 2012, s. 101.
Polecenie 3

Omów genezę powstania emotikonów.

RefOxJZ55sr2j
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 5

Zastanów się i opisz, jak – używając kodów pozawerbalnych – możesz wyrazić następujące treści:

  • Bardzo cię lubię.

  • Podobasz mi się.

  • Bardzo cię proszę.

R5UdyF9PZtUuV
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 6
RHuK4djKjMlvV1
Zadanie interaktywne polega na dobraniu do opisów z kolumny lewej ich objaśnień z kolumny prawej.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4

Wypowiadając zdanie 'Dziś wieczorem cię odwiedzę', zastosuj taką intonację, by wyrażało ono:

  • obietnicę,

  • groźbę,

  • wątpliwość,

  • błaganie.

Rj6hECXFQCiqK
(Uzupełnij).
Polecenie 4

Przedstaw, w jaki sposób można zapisać lub wypowiedzieć zdanie 'Dziś wieczorem cię odwiedzę', by wyrażało ono:

  • obietnicę,

  • groźbę,

  • wątpliwość,

  • błaganie.

R1aTgMkvSTLe7
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 7

Zgromadź jak najwięcej frazeologizmów wykorzystujących słowo 'wilk'. Określ, jakie wyobrażenia o tym zwierzęciu składają się na kod kulturowy języka polskiego.

RLqvLEjEudujL
Miejsce na notatki
Polecenie 5

Przeanalizuj SMS‑y, e-maile i internetowe rozmowy, których jesteś nadawcą lub odbiorcą, a następnie odpowiedz na pytania.

  • Za pomocą jakich znaków graficznych nadawcy SMS‑ów kierowanych do ciebie wyrażają emocje?

  • Czy wszystkie znaki przez nich stosowane są dla ciebie zrozumiałe?

  • Jakich elementów pozawerbalnych najczęściej używasz do wyrażenia ekspresji?

RKreqVxddR1mg
Miejsce na notatki
707AP_001
707AP_002
j0000007XGB1v38_000tp001
j0000007XGB1v38_0000007M

Zamiast mowy?

Gdy komunikacja językowa w wersji mówionej lub pisanej, wykorzystująca opisane wcześniej kody, jest niemożliwa lub utrudniona, wówczas stosuje się inne systemy.

  • Kod Morse’a707AP_00mMorse’a to system znaków stworzony w 1840 roku przez Samuela Morse’a707AP_00mMorse’a i Alfreda Vaila707AP_00vVaila. Litery alfabetu, cyfry i inne znaki prezentowane są za pomocą różnych kombinacji kresek i kropek. Tym pierwszym odpowiadają sygnały długie, tym drugim – krótkie. Sygnały mogą mieć charakter dźwięków, błysków światła lub impulsów elektrycznych. Przez omawiany kod jest zatem wykorzystywany kanał wzrokowy lub słuchowyj0000007XGB1v38_000tp002słuchowy.

Litera

Kod

Litera

Kod

Litera

Kod

Cyfra

Kod

A

• ─

K

─ • ─

U

• • ─

─ ─ ─ ─ ─

B

─ • • •

L

• ─ • •

V

• • • ─

1

• ─ ─ ─ ─

C

─ • ─ •

M

─ ─

W

• ─ ─

2

• • ─ ─ ─

D

─ • •

N

─ •

X

─ • • ─

3

• • • ─ ─

E

O

─ ─ ─

Y

─ • ─ ─

4

• • • • ─

F

• • ─ •

P

• ─ ─ •

Z

─ ─ • •

5

• • • • •

G

─ ─ •

Q

─ ─ • ─

6

─ • • • •

H

• • • •

R

• ─ •

7

─ ─ • • •

I

• •

S

• • •

8

─ ─ ─ • •

J

• ─ ─ ─

T

9

─ ─ ─ ─ •

  • Alfabet Braille’a707AP_00bBraille’a (nazywany inaczej pismem punktowym) jest kodem umożliwiającym zapisywanie i odczytywanie tekstów osobom niewidomym. Podstawą alfabetu, który został stworzony w 1824 roku przez niewidomego chłopca Ludwika Braille’a707AP_00bBraille’a, jest kombinacją sześciu wypukłych punków ustawionych w dwóch kolumnach (w każdej kolumnie po trzy punkty). Każdej literze i cyfrze odpowiada inna kombinacja punktów, np. literę 'A' tworzy tylko jeden punkt (kolumna lewa, pierwszy wers), a literę 'P' – kombinacja czterech punktów. Wynalazek Braille’a707AP_00bBraille’a umożliwił niewidomym czytanie książek.

RvuRmwibqCNAq
Alfabet Braille'a
Źródło: a. nn., domena publiczna.

Ciekawostka

Paweł Walewski Litery spod opuszek

Przeczytać powieść wydrukowaną w brajlu to spory wyczyn, bo książki są ciężkie i ogromne. Pierwsza część przygód Harry’ego Pottera707AP_00hHarry’ego Pottera (250 stron w czarnym druku) to 4 tomy, druga – 5, a trzecia – 9 tomów. Ulisses Jamesa Joyce’a707AP_00jJamesa Joyce’a w wersji, jaką znamy z księgarni, ma 780 stron; niewidomi muszą przebrnąć przez 11 tomów, które ważą 15 kg. Ale są inne przyjemności, z których można korzystać: oznakowane brajlem kości do gry, domino, kostka Rubika, warcaby, szachy, mapy i przewodniki.

1 Źródło: Paweł Walewski, Litery spod opuszek, „Polityka. Niezbędnik Inteligenta” 2012, nr 11, s. 56.
  • Język migany i alfabet palcowy składają się ze znaków migowych i tzw. daktylogramów, czyli znaków odpowiadających poszczególnym literom alfabetu języka, którymi naśladuje się wypowiedzi w języku polskim. W każdej kulturze osoby słyszące próbują nauczyć głuchych języka fonicznego. W tym celu wymyślony został właśnie język migany (w Polsce nazywamy go SJM – systemem językowo‑migowym). Tymczasem głusi około 200 lat temu wytworzyli swój własny język, którym się porozumiewają w sposób naturalny – język migowy (w Polsce – polski język migowy).
    Trzeba wyraźnie oddzielić te dwa sposoby komunikacji. Języka migowego uczą się głuche dzieci od swoich rodziców, językiem miganym mogą się posługiwać głównie osoby, które wcześniej poznały polską gramatykę. Język migany jest więc miganą odmianą polszczyzny. Język migowy zaś – naturalnym językiem osób głuchych – językiem o odrębnej gramatyce. Jak je od siebie odróżnić? Rzecz nie jest łatwa, ale najważniejsza różnica dotyczy zachowania ust. W języku miganym pokazuje się znaki rękoma i równocześnie mówi po polsku. W języku migowym nie da się migać i mówić po polsku, bo to dwie różne gramatyki.

RZ1w0NtsGCCIc
Alfabet palcowy
Źródło: a. nn., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 8
R1rsJAOkA7vgi1
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9
R12xXPI1GMFoD
Zadanie interaktywne, należy wybrać prawidłową odpowiedź spośród podanych możliwości.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o.
Ćwiczenie 10
RNeB5DZiEptPk
Zadanie interaktywne, należy wybrać prawidłową odpowiedź spośród podanych możliwości.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o.
Ćwiczenie 11
RjVt1xAF7eee2
Zadanie interaktywne, należy wybrać prawidłową odpowiedź spośród podanych możliwości.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o.
j0000007XGB1v38_000tp002
707AP_00m
707AP_00v
707AP_00b
707AP_00h
707AP_00j

Czujesz, kim jesteś?

Większość ludzi, porozumiewając się z otoczeniem, korzysta ze wszystkich swoich zmysłów, jednak szczególnie uprzywilejowanym czyni jeden z kanałów komunikacyjnych. Jeśli będzie to wzrok, wówczas takiego człowieka nazywamy wzrokowcem, w przypadku słuchu określamy go jako słuchowca, natomiast osobę, która ma szczególnie rozwinięty zmysł dotyku, określamy jako kinestetyka. Pierwszy z nich bardzo często posługuje się słowami: 'patrzeć', 'dostrzegać', 'jasny', 'kolorowy' (np. 'ktoś ma kolorowe życie'); drugi – nadużywa wyrazów: 'powiedzieć', 'krzyczeć', 'głuchy', 'nadawać' (np. 'nadawać na wspólnej fali'), w wypowiedziach trzeciego – dominują 'czuć', 'ogrzać', 'szorstki', 'ostry' (np. 'mieć ostry język').

Ćwiczenie 12
R18a93lpKGzSG
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 13

Pogrupuj powyższe przykłady w zależności od preferencji sensorycznych.

RpiIyt4VJWCOt
Miejsce na notatki
JPOL_E3_E4_Konteksty

Konteksty

Życie w milczeniuKrystyna Jarząbek
Krystyna Jarząbek Życie w milczeniu

W codziennych kontaktach umowne gesty odgrywają rolę skromną: po prostu towarzyszą mowie. W niektórych społecznościach gestykulacja stanowi jednak czasem główną bądź jedyną formę komunikacji. Bywa tak wówczas, gdy ich członkowie muszą z pewnych przyczyn zrezygnować z pośrednictwa mowy. Tak właśnie dzieje się wśród mnichów trapistów.

W wielu wypadkach systemu skonwencjonalizowanych gestów musiały używać plemiona indiańskie, żyjące na preriach Ameryki Północnej, mówiły bowiem tak licznymi językami i dialektami, że często nawet ludy sąsiadujące ze sobą nie mogły się porozumieć. Ten bezsłowny język prerii jeszcze niezupełnie został zapomniany. Na całkowite wymarcie nie pozwalają mu nieliczni, starzy już Indianie i uczeni interesujący się ich kulturą.

Swoisty język ciała, głównie rąk, bywał w przeszłości przydatny plemionom łowieckim, żyjącym w Australii. Wynikało to z tego, że gesty były dobrze widoczne podczas polowań na otwartej przestrzeni. [...] Wśród niektórych plemion australijskich panuje ponadto zwyczaj, który zmusza kobiety do milczenia przez długi czas po stracie męża bądź bliskich im mężczyzn. Nabywają one wówczas takiej wprawy w 'konwersacji' prowadzonej za pomocą rąk, że często nie chcą z niej zrezygnować nawet wtedy, gdy nic ich już do tego nie zmusza.

[...] Najbardziej charakterystyczną cechą reguły trapistów jest życie we wspólnocie. Oznacza to, że wszyscy zakonnicy, zarówno kapłani, jak i niemający święceń bracia zakonni, tworzą jedną wspólną rodzinę. Zawsze są razem: razem wychodzą do pracy, razem modlą się i śpiewają w kościele, razem czytają i spożywają posiłki. [...] Mimo wspólnego życia, każdy trapista podobny jest do pustelnika wskutek obowiązku zachowania milczenia. [...] Nie oznacza to, że nigdy i do nikogo nie wolno im się odzywać. Mówią podczas spowiedzi. Mogą też rozmawiać ze swoimi przełożonymi: opatem, przeorem lub tak zwanym kierownikiem duchowym. [...] Na wymianę myśli dotyczącą spraw osobistych trzeba mieć za każdym razem pozwolenie, które jest udzielane bardzo oszczędnie. [...]

Zasada milczenia obowiązuje trapistów od kilkuset lat do dziś. Dlatego funkcję mowy przejął w ich życiu system umownych gestów. Zdaniem badaczy system ten liczy ponad 1300 gestów, z których 500 używa się najczęściej. Mnisi radzą sobie z nimi ponoć równie łatwo, jak ludzie z rozmową.

W bezgłośnym języku trapistów występują przede wszystkim znaki ideograficzne, odpowiadające różnym pojęciom. I tak, na przykład, znak krzyża towarzyszący przebieraniu palcami oznacza procesję, a rozłożone ręce i wskazywanie na drzewo to stół. Aby wyrazić określenie opat, trapista wykonuje kciukiem prawej ręki mały znak krzyża na piersi, a chcąc bezgłośnie 'powiedzieć' przeor pokazuje kciuk prawej dłoni. Dotknięcie palcem wskazującym prawej dłoni koniuszka języka oznacza sól, a słowo pracować wyraża się, uderzając kilkakrotnie zamkniętymi dłońmi o siebie.

j0000007XGB1v38_00000_BIB_002 Źródło: Krystyna Jarząbek, Życie w milczeniu, dostępny w internecie: http://web.archive.org/web/20200219022731/http://archiwum.wiz.pl:80/1996/96043700.asp [dostęp 23.01.2022].
Polecenie 6

Streść w punktach powyższy tekst.

R1482NvmxEUmL
Miejsce na notatki
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Polecenie 7

Wykorzystując latarkę i kod Morse’a, nadaj komunikat – niech będzie nim dowolny frazeologizm pochodzenia antycznego, np. stajnia Augiasza lub pięta Achillesa.

R16MCAtAPiNV6
Miejsce na notatki
Polecenie 8

Odszukaj w internecie stronę Pracowni Lingwistyki Migowej. Zbierz dodatkowe informacje o języku migowym. Obejrzyj kilka dowolnych filmów i ustal, jak się miga znak 'polski język migowy'.

RG2muftbs5uIu
Miejsce na notatki
Polecenie 9

Przeczytaj ponownie tekst Życie w milczeniu i potraktuj go jako pretekst do rozważań na temat roli gestykulacji w codziennym życiu. Zastanów się, w jakich sytuacjach posługujesz się gestami i które z nich wykorzystujesz najczęściej. Przygotuj wypowiedź na ten temat, postaw tezę, poprzyj ją argumentami i przykładami. Postaraj się znaleźć choć jeden kontrargument.

RxQpDWFusAJuS
Miejsce na notatki
R1IFETZslLwYN1
Zadanie interaktywne polega na uszeregowaniu słów kluczy w hierarchii ważności (według ucznia): znak, wskaźnik, ikona, symbol, kod językowy.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: znak, wskaźnik, ikona, symbol, kod językowy.

RQJYRhSJVw5bt
Miejsce na notatki