Poznaj marzyciela
Marzenia stanowią nieodłączny element życia człowieka. Rozmyślanie o pragnieniach, nawet tych najbardziej nierealnych, pobudza naszą wyobraźnię, pozwala oderwać się o trudów i monotonii codziennego dnia, wprawia w dobry nastrój.
Zastanów się, czy lubisz marzyć. Następnie uzupełnij zdania.
Chciałabym…/ Chciałbym…
Mogłabym…/ Mógłbym…
Rozmawiając o marzeniach i pragnieniach, często używamy wyrazów nazywających czynności, które mogłyby się wydarzyć, np. poszedłby, pojechałabym, zwiedzilibyśmy. Są to czasowniki w trybie przypuszczającym. Ich charakterystycznym elementem jest cząstka -by z końcówką osobową (np. -bym, -byś). Podczas używania tych czasowników należy pamiętać o zasadach prawidłowego akcentowania.
Mocniejsze wymówienie jednej z sylab wyrazu nazywamy akcentem wyrazowym.
W języku polskim akcent zazwyczaj pada na przedostatnią sylabę w wyrazach wielosylabowych, np. czy-ta-my, pi-szę. Wyrazy jednosylabowe mają swój własny akcent (rzeczowniki, czasowniki, np. kot, ma) albo nie są akcentowane (np. nie, się, na, od, o).
Niektóre wyrazy w języku polskim są akcentowane nietypowo:
a) na ostatnią sylabę pada akcent w:
- skrótowcachskrótowcach, np. PKO (pe‑ka-o), SKS (es‑ka-es);
- rzeczownikach jednosylabowych, np. płot, dom;
- niektórych wyrazach obcych, np. tournéetournée (tur-ne);
b) na trzecią sylabę od końca pada akcent w:
- rzeczownikach pochodzenia obcego zakończonych na -ika, -yka, np. mu-zy‑ka;
- czasownikach w 1. i 2. osobie lm. czasu przeszłego, np. prze‑czy-ta-li‑śmy;
- czasownikach w lp. oraz w 3. osobie lm. trybu przypuszczającego, np. za-gra-ła‑bym;
c) na czwartą sylabę od końca pada akcent w czasownikach w 1. i 2. osobie lm. trybu przypuszczającego, np. śpie-wa-li‑byś‑my.
Mocniejsze wymówienie jednej z sylab wyrazu nazywamy akcentem wyrazowym.
W języku polskim akcent zazwyczaj pada na przedostatnią sylabę wyrazów wielosylabowych, np. czy - ta - my, pi - szę (akcentowane sylaby to: 'ta', 'pi'). Wyrazy jednosylabowe mają swój własny akcent (rzeczowniki, czasowniki, np. kot, ma) albo nie są akcentowane (np. nie, się, na, od, o).
Niektóre wyrazy w języku polskim są akcentowane nietypowo:
a) na ostatnią sylabę pada akcent w:
- skrótowcachskrótowcach, np. PKO (pe - ka - o) akcent pada na 'o';
- rzeczownikach jednosylabowych, np. płot, dom;
- niektórych wyrazach obcych, np. tournéetournée (tur - ne) akcent pada na 'ne';
b) na trzecią sylabę od końca pada akcent w:
- rzeczownikach pochodzenia obcego zakończonych na -ika, -yka,
np. mu - zy - ka (akcent pada na 'mu');
- czasownikach w 1. i 2. osobie liczby mnogiej czasu przeszłego,
np. prze - czy - ta - li - śmy (akcent pada na 'ta');
- czasownikach w lp. oraz w 3. osobie liczby mnogiej trybu przypuszczającego,
np. za - gra - ła - bym (akcent pada na 'gra');
c) na czwartą sylabę od końca pada akcent w czasownikach w 1. i 2. osobie liczby mnogiej trybu przypuszczającego, np. śpie - wa - li - byś - my (akcent pada na 'wa').
Przeanalizuj odmianę czasownika marzyć w trybie przypuszczającym. Pogrubiona czcionka oznacza sylabę akcentowaną, którą wymawiamy z większym naciskiem. Przeczytaj wyrazy z właściwym akcentem. Policz, na którą sylabę od końca pada akcent.
Liczba pojedyncza:
1. marzyłbym/marzyłabym
2. marzyłbyś/marzyłabyś
3. marzyłby/marzyłaby.
Liczba mnoga:
1. marzylibyśmy/marzyłybyśmy
2. marzylibyście/marzyłybyście
3. marzyliby/marzyłyby.
Przeanalizuj odmianę czasownika marzyć w trybie przypuszczającym. Pogrubiona czcionka oznacza sylabę akcentowaną, którą wymawiamy z większym naciskiem. Przeczytaj wyrazy z właściwym akcentem. Policz, na którą sylabę od końca pada akcent.
Liczba pojedyncza:
rodzaj męski (akcent pada na sylabę 'ma'):
1. marzyłbym
2. marzyłbyś
3. marzyłby.
rodzaj żeński (akcent pada na sylabę 'rzy'):
1. marzyłabym
2. marzyłabyś
3. marzyłaby.
Liczba mnoga (akcent pada na sylabę 'rzy'):
1. marzylibyśmy/marzyłybyśmy
2. marzylibyście/marzyłybyście
3. marzyliby/marzyłyby.
Przeczytaj ponownie na głos odmianę czasownika marzyć w trybie przypuszczającym, zwracając uwagę na akcent.
Podaj dwa przykłady czasowników z cząstką -bym, -byśmy. Określ, na którą sylabę pada w nich akcent.
Jak pięknie przeczytać wiersz?
Przeczytaj wiersz Dal. Pamiętaj o właściwej intonacjiintonacji. Zwróć uwagę na znaki interpunkcyjne: przecinek, myślnik, wykrzyknik, dwukropek, nawias, kropkę.
Przeczytaj wiersz Dal.
DalCzasem, gdy wstać mi się nie chce,
bo świt jest szary i zimny,
to chciałbym, wiecie, zbudzić się,
choćby na krótko – kimś innym.Miałbym kudłaty, rudy łeb,
nie blond jak jakiś kurczak,
płynąłbym łajbą piracką – het,
banderąbanderą wicher by furczał!A na banderze: czaszka i
na krzyż piszczele – dwa gnaty,
i ta bandera tłukłaby
nad moim łbem kudłatym.Nikt by nie wołał: 'Sprzątnij!', 'Wróć!',
'Włóż sweter!', 'Weź ciepły szalik!'.
Po oceanach mógłbym pruć
wciąż dalej, dalej, dalej.Ciąłbym cyklonycyklony rufą w pół,
bez szala i rozpięty,
i wicher by mi skórę tłukł
od szyi aż po pępek.Ster bym obracał, rwąc przez szkwałszkwał,
aż łapy bym zakrwawił.
Lecz z łap skrwawionych bym się śmiał
i strachem bym się bawił.I pchałbym się pod szum, pod wiatr,
wciąż naprzód, wciąż donikąd,
w nieznany świat, w daleki świat
z burzami i z muzyką.Lecz budzik (szelma – wie, co mus!)
wdarłby się w dziki cyklon.
Wtedy bym szybko zmienił kurs –
w siebie z powrotem wniknął.Więc oczy bym otworzył i
zobaczył to, co zawsze:
podłogę, okno, szafę, drzwi,
codzienne, zwykłe, nasze.Wtedy już mógłbym szybko wstać,
wypić codzienne mleko,
lecz musiałbym się cicho śmiać,
jak ktoś, co był daleko.A potem wdziałbymwdziałbym sweter (niech!),
wziąłbym ten głupi szalik,
bo wszystko nic i pusty śmiech,
gdy się przybywa z dali.Źródło: Hanna Januszewska‑Moszyńska, Dal, „Świerszczyk” 1993, nr 3, s. 16–17.
Wyszukaj w wierszu czasowniki w trybie przypuszczającym. Zapisz je poniżej lub w zeszycie.
Zaznacz w wyróżnionych czasownikach na zielono sylaby akcentowane, a na czerwono nieakcentowane.
Czasem, gdy wstać mi się nie chce,
bo świt jest szary i zimny,
to {zielony}chciał{/zielony}{czerwony}bym{/czerwony}, wiecie, zbudzić się,
choćby na krótko – kimś innym.
{zielony}Miał{/zielony}{czerwony}bym{/czerwony}kudłaty, rudy łeb,
nie blond jak jakiś kurczak,
{zielony}pły{/zielony}{czerwony}nął{/czerwony}{czerwony}bym{/czerwony} łajbą piracką – het,
banderą wicher by furczał!
A na banderze: czaszka i
na krzyż piszczele – dwa gnaty,
i ta bandera {zielony}tłu {/zielony}{czerwony}kła{/czerwony}{czerwony}by{/czerwony}
nad moim łbem kudłatym.
Nikt by nie wołał: „Sprzątnij!”, „Wróć!”,
„Włóż sweter!”, „Weź ciepły szalik!”
Po oceanach {zielony}mógł{/zielony}{czerwony}bym{/czerwony} pruć
wciąż dalej, dalej, dalej.[...]
W podanych wyrazach wskaż sylaby akcentowane: płynąłbym, miałbym, chciałbym, tłukłabym, mógłbym.
Zapoznaj się z nagraniem recytacji wiersza Dal. Rozstrzygnij, czy twoja interpretacja głosowa bardzo się różni od wersji aktora. Dlaczego? Zapisz swoje spostrzeżenia.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PWEkb19X9
Nagranie recytacji wiersza przez aktora.
W dowolnych źródłach odszukaj znaczenie terminu intonacja.
Opowiedz na poniższe pytania. Zanotuj swoje spostrzeżenia poniżej lub w zeszycie.
Kim jest podmiot liryczny?
O czym marzy?
Co lubi?
Czego nie lubi?
Jaki jest? Nazwij jego cechy charakteru.
Dlaczego godzi się na sweter i na 'głupi szalik'?
Co czuje podmiot liryczny? Nazwij te emocje.
Wyjaśnij, gdzie znajduje się tytułowa dal. Uzasadnij swoje zdanie, przywołując odpowiednie fragmenty wiersza.
Z podanych wyrazów wybierz te, które mają związek z przygodą bohatera wiersza: łajba, samolot, szalik, czapka, ster, kierownica, mleko, herbata, szkwał, tornado, ocean, jezioro.
Napisz opowiadanie o niesamowitej wyprawie, w którym wykorzystasz wyrazy z poprzedniego ćwiczenia.