Obraz przedstawia widok na piętrowy budynek ze skośnym, pomarańczowym dachem. Okna umieszczone są symetrycznie, a dwa budynki mieszkalne połączone są wyższym, dwupiętrowym. Do wejścia do budynku prowadzą schody. Przed budynkiem piaskowy plac, po którym przechodzą się ludzie w eleganckich strojach. Wzdłuż drogi zielone krzewy w donicach i duże drzewa.
RvWIb5ZjW16ar
R1VK3U2s8h8JB
masoneria
masoneria
organizacja filozoficzna, która kultywuje życie doczesne i skupia się na doskonaleniu siebie oraz świata. Masoneria całkowicie odrzuca ideę jednorazowego stworzenia (jak w chrześcijaństwie). Wierzy, że świat wymaga nieustannej budowy i doskonalenia
Polecenie 1
Wyjaśnij, pod jakim względem Oświecenie w Polsce było różne w porównaniu np. z oświeceniem we Francji.
R1c2Lwu5mbhkn
Oświecenie w Polsce charakteryzowało się mniejszymi osiągnięciami w porównaniu z oświeceniem we Francji zwłaszcza w dziedzinie naukowej. W Polsce działało mniej uczonych niż w innych krajach.
Polecenie 2
Podróże młodych przedstawicieli arystokracji polskiej w okresie oświecenia inspirowały ich do przenoszenia poznanych wzorców kultury zachodniej po powrocie do kraju. Wyszukaj i podaj tego rodzaju przykłady. Przypomnij, jak było w epokach poprzednich.
RUfRQqhYaJYB3
Podróż braci Mniszchów, podróż młodego Stanisława Poniatowskiego W epokach poprzednich:
Podróż synów Jakuba Sobieskiego - Jana i Marka, podróż Tomasza, Michała i Marcina Zamoyskich. Celem podróży było zdobycie gruntownego wykształcenia, obycia w świecie, poznanie innych krajów.
t7KAYjpAOl_0000000T
Impulsy oświeceniowe płynące do Polski
Najbardziej znaczące impulsy oświeceniowe docierały do Polski z Francji. We wczesnej, saskiej fazie rolę rozsadnika nowych idei pełniły z jednej strony dwór drezdeński, a z drugiej - po klęsce Stanisława Leszczyńskiego - jego krąg lotaryński. Tytularny król Polski nigdy nie wyrzekł się swoich korzeni i nie zrezygnował z chęci wpływania na polskie sprawy (por. lekcja 119).
R1MyyN4Ke5NWI1
Ważną rolę, podobnie jak w innych krajach, odgrywała masoneriamasoneriamasoneria, której początki sięgają do lat dwudziestych XVIII w., kiedy Fryderyk August Rutowski (nieślubny syn Augusta II Mocnego) założył w Warszawie lożę 'Trzech Braci'. Oddziaływanie masonerii miało jednak zasadnicze ograniczenie. Z trudem docierało do zwykłych dworków szlacheckich, przenikając raczej do kręgów arystokratyczno‑dworskich. Podobnie zresztą jak przywieziona też za pośrednictwem francuskim fascynacja Anglią. Jednymi z pierwszych, którzy jej ulegli, byli młody jeszcze wówczas (1754 r.) przyszły król Stanisław Poniatowski i jego wpływowy protektor Adam Kazimierz Czartoryski.
Kolejnym źródłem inspiracji oświeceniowych były wzorce czerpane z Niemiec. Działo się to za pośrednictwem Drezna i saskich ośrodków nauki (np. uniwersytetu w Lipsku i sąsiadującego z nim pruskiego Halle) oraz poprzez Gdańsk i niemieckojęzyczne, luterańskie tamtejsze mieszczaństwo.
t7KAYjpAOl_00000014
Rola Kościoła – triumf oświaty
Początek wieku XVIII wydawał się szczytem 'kontrreformacji' i wpływów kościoła na szlachtę polską. Okazuje się jednak, że również w Rzeczpospolitej zauważalne były tendencje antyklerykalne. Miały one - podobnie jak dawniej - podłoże stanowe. Szlachta chciała uwolnić się od jurysdykcji sądów kościelnych, formalnie zrównać obciążenia podatkowe, jak i zapewnić sobie płacenie dziesięciny w pieniądzu, a nie w naturze. Wrogość budziły też prerogatywy nuncjatury apostolskiejt7KAYjpAOl_000tp001nuncjatury apostolskiej.
Jednocześnie jednak w tym okresie wśród duchowieństwa przewagę zyskują pokolenia lepiej wykształcone do pracy duszpasterskiej, przenoszące na grunt polski nowe sposoby oddziaływania, nie polemizujące ze zdobyczami nauki, a nawet starające się pogodzić naukę z religią. Zgodnie z poglądami najbardziej uczonego papieża epoki Benedykta XIV miało to zapobiec postępującej sekularyzacji i upowszechnianiu deizmu.
Duchowni ci chętnie podróżowali i studiowali w Rzymie i Neapolu, dokąd przenikały wzorce francuskie (m.in. przez burboński dwór neapolitański), łatwiejsze do przyjęcia za włoskim i kościelnym pośrednictwem.
R15DKkWGVbVz9
Ćwiczenie 1
R1KF6YPYvJt7E1
t7KAYjpAOl_000tp001
nuncjatura apostolska
siedziba przedstawicielstwa (ambasada) Stolicy Apostolskiej reprezentująca w osobie nuncjusza interesy tego podmiotu
t7KAYjpAOl_0000001K
Władcy dają przykład – mecenat Wettynów i Stanisława Augusta Poniatowskiego
Zarówno August II jak i jego syn August III byli znani ze swojego zamiłowania do sztuki. Dzięki ich inwestycjom Drezno zmieniło się we wzorcowe miasto barokowe, a Zwinger w podziwiany przez ówczesną Europę przykład budowli pałacowej. Także w Warszawie przedsięwzięli szereg inwestycji, poczynając od słynnej Osi Saskiej, po przebudowę Zamku Królewskiego. Wzniesiono też nowy zamek w Grodnie, w którym odbywały się sejmy.
Stanisław Leszczyński wprawdzie nie miał możliwości zrealizować swoich projektów w Polsce, zrobił to jednak w swoich posiadłościach w Lotaryngii: w Lunéville [czyt.: lunewil] oraz Nancy [czyt.: nosi].
Najwięcej jednak zawdzięcza polska kultura mecenatowi ostatniego władcy - Stanisława Augusta. Przy współpracy z doradcami w sprawach sztuki MarcelloBacciarellim oraz Fryderykiem Moszyńskim władca realizował szereg inicjatyw w dziedzinie urbanistyki, architektury, rzeźby i malarstwa.
Król wspierał postęp kultury na wiele sposobów, poczynając od słynnych obiadów czwartkowych skupiających elity intelektualne i literackie, przez fundowanie stypendiów utalentowanym artystom, po kolekcjonerstwo i kreowanie rozwoju sztuki przez zamówienia.
Tragiczny finał rządów Poniatowskiego spowodował niestety zagrabienie (głównie przez Rosjan i Prusaków) znacznej części kolekcjonerskiego dorobku króla. Tylko nieliczne dzieła powróciły do Polski w wyniku rewindykacji oraz późniejszych zakupów.
R1TDnNYaZHVAB
RvSAGnaSkNl0P
Polecenie 3
Opisz, w jaki sposób król Stanisław August Poniatowski wspierał rozwój kultury oświecenia na ziemiach polskich.
R1LygxuIQEGmB
Stanisław August Poniatowski był mecenasem kultury i sztuki. Władca realizował wiele inicjatyw w dziedzinie rzeźby, malarstwa, architektury. Zapraszał do Polski wielu wybitnych artystów np. Marcello Bacciarellego, Dominika Merliniego, Bernardo Belotto - Canaletto. Duże znaczenie miały tzw. obiady czwartkowe, które skupiały elity intelektualne. Król fundował także stypendia dla utalentowanych artystów. W dziedzinie edukacji król utworzył Szkołę Rycerską. Z inicjatywy króla powstał Teatr Narodowy.
t7KAYjpAOl_00000028
Rola mecenatu magnackiego
Przykład płynący od władców oraz z zagranicy stał się również inspiracją dla polskich magnatów. Wspaniałe pałace, ogrody, przebudowa rezydencjalnych miasteczek i kolekcjonowanie dzieł sztuki stały się niemal obowiązkiem największych rodów magnackich. Działo się tak niezależnie od opcji politycznych – konserwatywnych czy postępowych.
Główne rody magnackie zaczęły wznosić wspaniałe rezydencje jeszcze w XVII w. W kolejnym stuleciu jednak nabrały one wręcz monarszego rozmachu i splendoru. Pałace Radziwiłłów w Nieświeżu i Nieborowie, Branickich w Białymstoku, Lubomirskich w Łańcucie, Czartoryskich w Puławach, Sieniawie czy Korcu, Potockich w Tulczynie należały do największych i najbardziej znanych. Dochody płynące zwłaszcza z przeżywających kolonizacyjny boom kresów południowo‑wschodnich pozwalały tworzyć tak nowatorskie dzieła jak wspaniały ogród sentymentalno‑krajobrazowy w Zofiówce. Szczęsny Potocki, który zasłynął jako „czołowy zdrajca”Stanisław Szczęsny Potocki„czołowy zdrajca”, stworzył tu u kresu Rzeczypospolitej jedno z najpiękniejszych założeń ogrodowych Europy swojej epoki.
Stanisław Szczęsny Potocki
Stanisław Szczęsny Potocki
wraz z grupą innych magnatów, w tym m.in. Franciszkiem Ksawerym Branickim i Sewerynem Rzewuskim zawiązał konfederację targowicką, która wymierzona była w Konstytucję 3 maja i stała się pretekstem dla rosyjskiej interwencji w kraju, a w konsekwencji doprowadziła do rozbiorów i utraty przez Polskę suwerenności na 123 lata.
R9ZVQZidm1HYp
R1EkU97ZNX5O0
R1LEyToAwyV5r
R17UOXd0OptO3
Ćwiczenie 2
R1H8XJAWqYuEi1
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Połącz obiekty architektury pałacowej z rodami magnackimi, które je fundowały w XVIII w.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
t7KAYjpAOl_00000030
Nowe wzorce architektoniczne
Okres panowania Poniatowskiego przyniósł wyraźne zmiany w gustach architektonicznych. Powstała nawet odmiana stylistyczna, którą historycy sztuki nazwali 'klasycyzmem stanisławowskim', będącym zapowiedzią typowego dla następnego stulecia połączenia wątków historycznych: klasycyzmu, palladianizmut7KAYjpAOl_000tp003palladianizmu, baroku i rokoka z wątkami orientalnymi. Do najbardziej znanych realizacji należy tu zaliczyć dzieła przybyłego z Włoch Dominika Merliniego, który otrzymał tytuł 'architekta króla Rzeczypospolitej'. Był on autorem m.in. przebudowy Zamku Ujazdowskiego (1766‑1771) i nowych wnętrz na Zamku Królewskim (sala Audiencyjna, sypialnia, sale: Ensemblowa, Rycerska, Tronowa i kaplica, biblioteka).
Najważniejsze i najbardziej charakterystyczne, w sposób zdecydowany zrywające z późnobarokową estetyką były prace w Łazienkach: Biały Domek i Pałac Myślewicki, Pałac na Wyspie, Wodozbiór (przebudowany zbiornik wody) i Stara Pomarańczarnia wraz z Teatrem. Merlini odbudował też po pożarze pałac Krasińskich oraz gmach Trybunału w Lublinie. Dla magnatów związanych z dworem zrealizował przebudowę pałaców w Opolu Lubelskim (1766‑72), Jabłonnie (1775‑79) oraz warszawskiej Królikarni (1786‑89).
R1CMJuIMTxm1Y
RkJygXmKAMmFD
R1Q3z5gJbdqHH
R1OJuu2uRFbk8
RJorx7sjQQ5xi
RpZrzhR0WCjoE
RwYlkZbL6CVM2
Rl8LUy2VMNZUG
Polecenie 4
Podaj przebudowy, jakich obiektów na zlecenie króla dokonał Merlini.
R185gkZFyzzMZ
Do najważniejszych prac Merliniego należy przebudowa Pałacu Łazienkowskiego, Zamku Królewskiego, zamku Ujazdowskiego.
Polecenie 5
Wymień przykłady obiektów architektonicznych stanowiących część kompleksu w Łazienkach.
R1H1lR55qYTZj
Pałac na Wodzie, Pałac Myślewicki, Stara Pomarańczarnia, Biały Dom, Wodozbiór, Amfiteatr, Ogród Królewski, Modernistyczny, Romantyczny.
t7KAYjpAOl_000tp003
styl w architekturze zapoczątkowany przez Andrea Palladio. Budowle wzniesione przez tego architekta i jego naśladowców cechuje konsekwencja układów konstrukcyjnych, umiarkowanie w dekoracji, stosowanie wielkiego porządku obejmującego całą wysokość budynku
t7KAYjpAOl_0000004O
Teatr Narodowy
W roku 1765, a zatem zaledwie rok po swojej koronacji Stanisław August Poniatowski zainaugurował występy pierwszej polskiej, stałej trupy teatralnej pod nazwą 'Aktorowie Narodowi Jego Królewskiej Mości'. Grała ona w języku polskim, najczęściej komedie, których satyryczne ostrze wymierzone było w sarmackie, konserwatywne środowisko szlacheckie. Przesłanie polityczne i edukacyjne były oczywiste. Znacznie później zespół teatralny zyskał miano 'Teatru Narodowego'.
RYRY0Xagzgnmw1
Za ojca tej, w znacznej części finansowanej przez króla, instytucji uważa się Wojciecha Bogusławskiego, choć w rzeczywistości funkcję kierowniczą objął on dopiero w 1783 r. i z przerwami pełnił ją aż do 1814 r. Osobowość dyrektora wpłynęła na dobór repertuaru i poważne zaangażowanie polityczne teatru po stronie reform i postępu. To na scenie narodowej wystawiono w gorącym okresie Sejmu Czteroletniego sztukę Juliana Ursyna Niemcewicza Powrót posła. Podobnie w 1794 r., w przededniu Insurekcji Kościuszkowskiej wystawiono operę Krakowiacy i górale. Obie sztuki miały określony cel polityczny – poparcie reform i zjednoczenie narodu ponad podziałami stanowymi.
R60PTAUs9r16l
R1d6aT983zAMn
Polecenie 6
Scharakteryzuj dorobek Teatru Narodowego epoki stanisławowskiej.
Rz1YBNY9Y6s8p
Pierwsza trupa teatralna grała najczęściej komedie wymierzone w konserwatywną szlachtę. Do najważniejszych przedstawień należy zaliczyć sztukę Juliana Ursyna Niemcewicza 'Powrót posła' i operę 'Krakowiacy i górale'. Postacią, która odegrała najważniejszą rolę w działalności Teatru Narodowego był Wojciech Bogusławski.
Polecenie 7
Scharakteryzuj dorobek epoki stanisławowskiej w dziedzinie edukacji.
Red1x54FHbVTo
Dorobek epoki stanisławowskiej w dziedzinie edukacji:
1765 rok - powstała pierwsza szkoła świecka - Szkoła Rycerska.
1773 rok - powołano Komisję Edukacji Narodowej.
t7KAYjpAOl_0000005J
Biblioteka Załuskich
Biblioteka Załuskich została oficjalnie otworzona jako publicznie dostępna instytucja w 1747 r. Założyli ją dwaj bracia: Andrzej i Józef Załuscy. Obaj byli duchownymi i pełnili też inne ważne funkcje publiczne (np. Andrzej był biskupem i kanclerzem). Swoje zbiory zaczęli gromadzić już od pocz. lat 20. XVIII w., od początku też myśleli o nadaniu placówce charakteru narodowego. Już w chwili otwarcia biblioteka należała do większych tego typu placówek w Europie, licząc 180 tys. tomów i 10 tys. rękopisów.
Fundatorzy obawiali się o losy zbioru po swojej śmierci i ostatecznie uznali, że najpewniejszym zabezpieczeniem przed zakusami spadkobierców będzie podarowanie biblioteki jezuitom. W ten sposób trafiła ona pod kuratelęt7KAYjpAOl_000tp005kuratelę Komisji Edukacji Narodowej, zachowując status 'Książnicy narodowej'.
Po upadku powstania kościuszkowskiego na osobisty rozkaz carycy Katarzyny II bibliotekę miano przewieźć do Rosji. Zbiór liczył wówczas 400 tys. dzieł. W czasie pakowania i przewożenia wielka część książek została rozkradziona lub zniszczona. Do Petersburga dotarło zaledwie 262 tys. dzieł i stały się one podstawą dla Cesarskiej Biblioteki Publicznej (obecnie Rosyjskiej Biblioteki Narodowej).
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, zgodnie z traktatem pokojowym w 1921 r. Rosjanie oddali część zrabowanych zbiorów. W wyniku rewindykacji do Warszawy wróciło 43 tys. książek. Niestety, podpalone przez Niemców po powstaniu warszawskim, spłonęły one w 1944 r.
Biblioteka Załuskich stała się symbolem odrodzenia kulturalnego Polski w dobie oświecenia. Stanowiła wówczas największy w Europie, publicznie dostępny księgozbiór i bazę licznych badań naukowych.
R1QJZ9bzUsJUT
R15KtaDQZPWHm
t7KAYjpAOl_000tp005
opieka nad osobą niezdolną do działań prawnych lub nieobecną oraz nad jej majątkiem