Emigracja Polaków w XIX wieku
1831 Wielka Emigracja z ziem polskich do Europy
1831 utworzenie Komitetu Narodowego Polskiego
1832 powstanie Towarzystwa Demokratycznego Polskiego
1833 założenie Hotelu Lambert
1854 pierwsza polska osada w Stanach Zjednoczonych.
Wprowadzenie
Po upadku powstania listopadowego władze rosyjskie rozpoczęły represje. W tej sytuacji kilka tysięcy jego uczestników musiało udać się na emigrację. Falę wyjazdów wywołanych przyczynami politycznymi nazwano Wielką Emigracją. Większość emigrantów polskich ciągnęła do Francji, uważanej za ośrodek ruchów rewolucyjnych w Europie. W Paryżu schronienie znaleźli m.in Fryderyk Chopin [czyt.: szopen], Adam Mickiewicz czy Juliusz Słowacki.
Stronnictwa polityczne Wielkiej Emigracji
W 1831 r. w Paryżu został utworzony Komitet Narodowy Polski z Joachimem LelewelemJoachimem Lelewelem na czele. Komitet głosił program narodowy i republikański. Jako cel przyjął sobie walkę o niepodległość, która miała być prowadzona w oparciu o patriotyczną część szlachty. Spory o kwestie takie jak łączenie walki niepodległościowej z rewolucją społeczną czy uwłaszczeniemuwłaszczeniem chłopów doprowadziły do rozłamu w ugrupowaniu. W marcu 1832 r. powstało Towarzystwo Demokratyczne Polskie z Wiktorem HeltmanemWiktorem Heltmanem na czele. Przyszła Polska miała być demokratyczną republiką z nowatorskim programem społecznym. Jego przywódcy deklarowali walkę o wolność siłami własnymi narodu polskiego, w tym mas chłopskich. Aby je pozyskać, planowali likwidację pańszczyzny i przeprowadzenie uwłaszczenia. Chcieli odrodzenia Polski w granicach przedrozbiorowych. Emigracja miała także swój odłam konserwatywny, którego przywódcą został książę Adam Jerzy CzartoryskiAdam Jerzy Czartoryski. Stronnictwo jego zwolenników przybrało nazwę Hotel Lambert, wywodzącą się od nazwy paryskiej siedziby księcia. Obóz dążył do odbudowy niepodległej Polski, z uwzględnieniem istniejącego stanu stosunków społecznych, w którym szlachta odgrywać będzie dalej decydującą rolę. Zwolennicy ugrupowania głosili hasła monarchii konstytucyjnej i widzieli w osobie Czartoryskiego przyszłego króla. Obóz oferował pomoc finansową dla polskiej emigracji. Roztaczał opiekę nad szkolnictwem polskim, działalnością kulturalną i naukową środowisk polskich.
Polacy opuszczali kraj w różnych okresach historycznych i z różnych powodów: ekonomicznych, politycznych, edukacyjnych.
Przeczytaj teksty z tabeli, a dowiesz się, dlaczego ludzie emigrowali. Następnie wskaż, co charakteryzuje poszczególnych migrantów. Do każdego migranta może pasować kilka odpowiedzi.
| Wypowiedź migranta | Emigrował z własnej woli | Emigrował z przymusu | Emigrował z powodów ekonomicznych | Emigrował z powodów politycznych | Widzi przede wszystkim rzeczy złe | Zauważa przede wszystkim to, co dobre |
| Nie miałem szans na pracę w mojej okolicy, mojej rodzinie groził głód! | □ | □ | □ | □ | □ | □ |
| Dowiedziałem się, że w Niemczech jest mnóstwo pracy w kopalniach. A jakie zarobki! | □ | □ | □ | □ | □ | □ |
| Po upadku powstania groziło mi więzienie. Musiałem wyjechać do Francji. | □ | □ | □ | □ | □ | □ |
| Po upadku powstania władze carskie skazały mnie na wywózkę na Syberię. Nie miałem wyboru, choć wcale mi się tu nie podoba. | □ | □ | □ | □ | □ | □ |
| Kuzyn załatwił mi pracę w USA, a nawet przysłał bilet na statek do Nowego Jorku, więc pojechałem. Jest super! | □ | □ | □ | □ | □ | □ |
| Skoro w Warszawie działać się nie da, wyjechałem do Szwajcarii i tu wydaję polską gazetę. Ale tęsknię za swoim domem, ogrodem, ulicą. | □ | □ | □ | □ | □ | □ |
Jak widać z tabeli, niektórzy wyjechali głównie dlatego, że tam, gdzie żyją, było bardzo źle. Sądzili, że gdziekolwiek indziej będzie im lepiej. Są jednak i tacy, którym powodziło się nie najgorzej, a jednak chcieli jeszcze bardziej poprawić swoją sytuację i wykorzystali do tego różne sposoby, w tym także emigracjęemigrację. Mowa jest więc o czynnikach wypychających (negatywnych) i przyciągających (pozytywnych).
Możesz też myśleć tak: wyjechałbym/wyjechałabym z kraju, w którym są… (czynniki wypychające) albo: wyjechałbym/wyjechałabym do kraju, w którym są… (czynniki przyciągające).
Uzupełnij schemat, umieszczając czynniki w odpowiednich miejscach.
Prześladowania polityczne, Brak nadziei na poprawę losu w kraju, Krewni lub znajomi, którzy już wyjechali i którym się udało, Dużo miejsc pracy, łatwość jej znalezienia, Ogólna bieda, Wolność słowa, prasy, brak cenzury, Trudności w utrzymaniu siebie i rodziny, Niskie zarobki, Prężnie działające polskie instytucje, Wysokie zarobki
| Czynniki wypychające | |
|---|---|
| Czynniki przyciągające |
Kierunki i statystyki emigracji
Mapa Emigracja z ziem polskich w XIX wieku (do 1914 roku).
Na mapie zaznaczone jest:
- kierunki migracji 'za chlebem';
- kierunki sezonowej migracji zarobkowej;
- miasta skupiające emigrantów polskich;
- główne skupiska emigrantów polskich.
Kierunki migracji 'za chlebem':
- Kanada: 45 tysięcy emigrantów;
- Stany Zjednoczonej Ameryki Północnej: 300 tysięcy emigrantów;
- Brazylia: 100 tysięcy emigrantów;
- Argentyna: 30 tysięcy emigrantów;
- Australia: 1,2 tysiące emigrantów;
- Rosja: 500 tysięcy emigrantów;
- Szwajcaria: 70 tysięcy emigrantów;
- Belgia: 750 tysięcy emigrantów;
- Francja: 6 tysięcy emigrantów.
Kierunki sezonowej migracji zarobkowej:
- Węgry: 2 tysiące emigrantów;
- Szwajcaria: 2 tysiące emigrantów;
- Francja: 10 tysięcy emigrantów;
- Niemcy: 500 tysięcy emigrantów;
- Dania: 10 tysięcy emigrantów;
- Szwecja: 1,8 tysięcy emigrantów.
Miasta skupiające emigrantów polskich:
- Europa: Petersburg, Ryga, Moskwa, Odessa;
- Ameryka Południowa: Rio de Janeiro, Sao Paulo;
- Ameryka Północna: Montreal, Massachusetts, Nowy York, Filadelfia, Buffalo, Pittsburgh, Cleveland, Detroit, Chicago, Toronto, Milwaukee.
Główne skupiska emigrantów polskich:
- Rosja: 38 tysięcy zesłanych;
- Węgry, Szwajcaria, Francja, Niemcy, Dania, Szwecja, Ameryka Północna.
W tabeli znajdują się kraje, do których szczególnie chętnie udawali się Polacy w XIX i na początku XX wieku oraz szacunkowe dane dotyczące liczby polskich emigrantów.
Kraje, do których udawali się Polacy w XIX i na początku XX wieku | ||||
Kraj | Liczba polskich imigrantów | |||
Kanada | 60 tys. | |||
USA | 2 mln | |||
Brazylia | 100 tys. | |||
Niemcy | 300 tys. | |||
Francja | 35 tys. | |||
Dania | 7 tys. | |||
Belgia | 3 tys. | |||
Szwajcaria | 5 tys. | |||
Rosja | 500 tys. | |||
Na podstawie tabeli ustaw słupki wykresu tak, aby pokazywały, które państwa przed I wojną światową przyjęły najwięcej emigrantów z ziem polskich pod zaborami.
- USA ...............tys.
- Rosja ...............tys.
- Niemcy ...............tys.
- Brazylia ...............tys.
- Kanada ...............tys.
- Francja ...............tys.
- Dania ...............tys.
- Szwajcaria ...............tys.
- Belgia ...............tys.
Jak zapewne zauważyliście, tabela i mapa podają w przypadku niektórych krajów różne dane liczbowe. To dlatego, że różni badacze różnie obliczają skalę migracjimigracji. W XIX wieku często nie prowadzono dokładnych statystyk dotyczących ludności. Poza tym, Polacy bywali zaliczani do grona obywateli państw zaborczych, bo nie było państwa polskiego.
Jak zapewne zauważyliście, tabela i mapa podają w przypadku niektórych krajów różne dane liczbowe. To dlatego, że różni badacze różnie obliczają skalę migracji. W XIX wieku często nie prowadzono dokładnych statystyk dotyczących ludności. Poza tym Polacy bywali zaliczani do grona obywateli państw zaborczych, bo nie było przecież państwa polskiego. Jakie okoliczności wpływały na statystyki? Spośród poniższych stwierdzeń wybierz te, które powodowały, że statystyki mogły podawać większą niż rzeczywista liczbę emigrantów z Polski te, które liczbę tę zaniżały
| Podawały większą niż rzeczywista liczbę emigrantów z Polski | Zaniżały rzeczywista liczbę emigrantów z Polski | |
| Brano pod uwagę, z jakiego państwa przybywał imigrant, a nie to, za kogo się uważał | □ | □ |
| Liczono tylko przyjeżdżających, nie odnotowywano, czy wyjechali z powrotem | □ | □ |
| Emigranci nie mieli świadomości narodowej: nie wiedzieli, co to znaczy być Polakiem | □ | □ |
| Niektórzy dostawali się do USA nielegalnie, więc urzędnicy o nich nie wiedzieli | □ | □ |
Na podstawie powyższych fotografii i informacji z ich opisów wskaż, dokąd emigrowali Polacy.
- do Francji.
- do Szwajcarii.
- do USA.
- do Niemiec.
- do Rosji.
- do Czech.
- do Szwecji.
Na podstawie podpisów ilustracji, wypisz państwa do których emigrowali Polacy.
Jak im się żyło?
O losie imigrantów, głównie z Ameryki Północnej i Południowej, można dowiedzieć się z ich listów.
Oto relacje imigrantów, głównie z Ameryki Północnej i Południowej. Które z listów mówią o pozytywnych, a które o negatywnych aspektach życia na emigracji?
„Kochana Siostro! Jeślibyś chciała i miała ochotę, to ja ci przyślę szyfkartę [bilet na statek], to przyjedziesz razem z bratem. Służysz w kraju od najmłodszych lat i będziesz służyła do starości, a z tego małą masz korzyść. Uważam, że powinnaś przyjechać tu, do Ameryki, to prędzej tu do czegoś dojdziesz niż w kraju”., „Moi koledzy z pracy są Polakami, mój gospodarz jest Polakiem, w niedzielę słucham mszy po polsku, czytam polskie gazety i nawet kupuję jedzenie w sklepie, który należy do mojego krajana”., „Tak gorąco się modlę, iżby ta Matuchna Boża to wielkie morze osuszyła. Potem już na piechotę polecę do wioski rodzinnej pod Przemyślem” ., „Ulice bez końca, brudy przewyższają wszelkie pojęcie, okopcone domy, nad nimi atmosfera kurzu, sadzy i pyłu, niebrukowane ulice, zaułki godne jakiegoś Ciechanowa, ciężkie powietrze tamujące oddech w piersiach”., „Choć zarabiam mało, to jednak tak obecnie, jak i poprzednio żyję lepiej niż w kraju” ., „W olbrzymiej izbie, na gołych deskach spoczywało około 500 rodzin, powietrze nie do opisania, kto mógł, przytulił się do ściany, by znaleźć przynajmniej dla głowy wsparcie” ., „Najgorzej przyszło mi spędzić dzień Bożego Narodzenia. Tu nie masz ani opłatka, ani rodziny, gorąco tak mocne, muchy tak naprzykrzone, że się niepodobnym zdaje, by to był czas Bożego Narodzenia” ., „Filomencia przysłała fotografię. Taka pani, kapelusz, takie pióra, ubrana pięknie” .
| Pozytywne | |
|---|---|
| Negatywne |
Jakie wnioski na temat życia polskich emigrantów w Stanach Zjednoczonych można wyciągnąć z zamieszczonych tu zdjęć? Zapisz je w trzech zdaniach
Na podstawie opisów powyższych zdjęć, napisz jaki był los dzieci polskich emigrantów.
Podsumowanie
W XIX wieku wielu Polaków opuściło swoje strony rodzinne. Jednych zmusiły do tego władze zaborcze albo okoliczności (polityczne lub ekonomiczne), inni sami wybrali emigrację – zagłosowali nogami. Ogółem ziemie polskie opuściło około 10 milionów mieszkańców, z czego 3,6 miliona już nie wróciło. Osiedlali się nie tylko w Europie: we Francji czy w Niemczech, ale także za oceanem: w Brazylii, Kanadzie, a zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych.
- wskazać kierunki emigracji Polaków,
- wymienić stronnictwa Wielkiej Emigracji.
Dziś także wielu Polaków decyduje się na wyjazd za granicę, by tam pracować i mieszkać. Rozważ, posługując się wskazówkami z tabeli, jakimi motywami się kierują oraz jakie mogą być konsekwencje decyzji o emigracji.
Dobre strony życia w Polsce | Złe strony życia w Polsce |
Szanse związane z emigracją | Zagrożenia związane z emigracją |
Jak pamiętasz, taki schemat analizy sytuacji nazywamy analizą SWOT.