Zagrożenia bioróżnorodności
Dlaczego wielu ludzi wciąż wrzuca do domowych pieców śmieci, w tym odpady z tworzyw sztucznych? Dlaczego wypala się łąki i ścierniska, a z parków i ogrodów wywozi sterty opadłych liści, w których zwierzęta zdążyły już sobie przygotować zimowe kryjówki? U podstaw zagrożeń różnorodności biologicznej często leżą nasz brak wiedzy i wrażliwości przyrodniczej, a także bierność i niechęć do działania.
że skutkiem działalności człowieka są m.in. kwaśne deszcze, zanieczyszczenia gleby, wody i powietrza;
że kwaśne deszcze uszkadzają liście i korzenie roślin;
że silny konkurent może doprowadzić słabszą populację do wyginięcia.
Porównasz tempo wymierania gatunków zachodzące obecnie i w minionych epokach geologicznych.
Wymienisz i scharakteryzujesz wybrane czynniki antropogeniczne zagrażające bioróżnorodności.
Opiszesz ekologiczne skutki wycinania lasów.
Opiszesz wpływ działalności człowieka na różnorodność biologiczną.
Wyjaśnisz, czym są gorące punkty bioróżnorodności, i podasz ich przykłady.
1. Tempo wymierania gatunków
Liczba naturalnych ekosystemów, gatunków i osobników wielu populacji maleje w zastraszającym tempie. Badania przeprowadzone przez Międzynarodową Unię Ochrony PrzyrodyMiędzynarodową Unię Ochrony Przyrody (ang. International Union for Conservation of Nature, w skrócie IUCN) wykazały, że od 1500 r. do 2009 r. na Ziemi bezpowrotnie zniknęło 875 gatunków. Wartość ta wydaje się jednak bardzo niedoszacowana, zwłaszcza w odniesieniu do czasów od połowy XV do początku XX w. Ówczesny stan wiedzy nie pozwalał na poznanie i opisanie dużej liczby gatunków. Zmieniło się to dopiero w wyniku rozwoju nauki i zastosowania nowoczesnych metod badawczych, co miało miejsce w XX i XXI w.
Liczbę gatunków istniejących obecnie na naszej planecie i tych wymierających można określić tylko w przybliżeniu. Szacunki mogą znacznie od siebie odbiegać. Te optymistyczne podają, że rocznie ginie ich od 500 do 5000. Inne, bardziej pesymistyczne, powstałe przez szacowanie liczby wymierających gatunków na podstawie powierzchni zniszczonych naturalnych siedlisk, określają tempo wymierania na 50, 100, 150, a nawet 350 gatunków dziennie, co rocznie daje liczbę 20‑50, a nawet 120 tysięcy.
Drastyczny wzrost tempa wymierania gatunków obserwuje się od początku XX wieku, a proces ten stale się nasila. Dotychczas na Ziemi doszło do pięciu okresów masowego wymierania, czyli sytuacji, w których w krótkim (trwającym od kilkuset tysięcy do kilku milionów lat) czasie z powierzchni planety zniknęło 75 % gatunków.
Naukowcy z University of California w Berkeley twierdzą, że obecnie rozpoczyna się kolejne masowe wymieranie. Tym razem za zjawisko to odpowiada człowiek. Z tego powodu czasem mówi się, że jesteśmy świadkami szóstego masowego wymierania, zwanego też wymieraniem holoceńskimholoceńskim. Jak wynika z naukowych analiz, wymieranie holoceńskie trwa od 1900 r. Według raportu „Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services”, przygotowanego przez Międzyrządową Platformę ds. Różnorodności Biologicznej i Funkcji Ekosystemu (IPBES) w 2019 r., gatunki ziemskie wymierały ponad 1000 razy szybciej niż wcześniej wyliczono. Naszą planetę zamieszkuje obecnie 8 milionów gatunków, z czego aż milion zagrożony jest wyginięciem. Zjawisko to bywa określane mianem szóstej katastrofy.
Z raportu IPBES wynika, że jak dotąd w całej historii Ziemi nie odnotowano tak wielu zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt. Nie wiadomo, czy istnieje sposób, by na tym etapie zatrzymać wymieranie holoceńskie. Globalną apokalipsę można jednak nieco przeciągnąć w czasie. Za obecny stan rzeczy odpowiada wyłącznie człowiek i tylko on może zatrzymać postępującą zagładę.
2. Człowiek zagrożeniem dla różnorodności biologicznej
W historii Ziemi wymieranie gatunków zdarzało się wielokrotnie. Jest ono naturalnym procesem, często towarzyszącym powstawaniu nowych gatunków (specjacji). Wymieranie zachodziło nagle, jako skutek katastrof lub powoli, jako wynik antagonistycznych stosunków między populacjami. Człowiek jest gatunkiem odpowiedzialnym za bezpośrednie tępienie innych gatunków i przekształcanie warunków ich życia. Od momentu pojawienia się na Ziemi rozpoczął eksploatację środowiska przyrodniczego w celu pozyskania pożywienia i energii. Działania takie określamy mianem czynników antropogenicznych. Przyczyniają się one głównie do spadku bioróżnorodności.
Niekorzystne zmiany środowiska naturalnego zagrażające bioróżnorodności pojawiły się w wyniku wzrostu liczebności populacji ludzkiej oraz rosnącego zapotrzebowania na mięso i skóry. Polowania na wybrane gatunki niejednokrotnie były tak nasilone, że doprowadziły do ich wymarcia. W XVII w. w Europie wytrzebiono tura (Bos primigenius), na wyspie Mauritius ptaka dronta dodo (Raphus cucullatus), zaś w XVIII w. w okolicy Wyspy Beringa upolowano ostatnią syrenę morską (Hydrodamalis gigas). W XX w. wytępiono północnoamerykańskiego gołębia wędrownego (Ectopistes migratorius).
Pożywienie zdobywano również dzięki rolnictwu. Pod uprawę roślin i wypas zwierząt przeznaczano ogromne obszary. Coraz intensywniej eksploatowano bogactwa naturalne, co także miało negatywny wpływ na środowisko.
Z biegiem czasu zagrożeniem dla różnorodności biologicznej stało się także rybołówstwo. Według danych WWF na rok 2017, na świecie niemal 35 % łowisk jest stale przeławianych, a kolejne 57 % eksploatowanych tak intensywnie, że niedługo nie będą już w stanie się odtwarzać.
Kolejne negatywne zmiany w środowisku naturalnym, zwłaszcza jego zanieczyszczenie i degradacja, zachodziły i nadal zachodzą pod wpływem rozwoju przemysłu, transportu, budownictwa, gospodarki komunalnej, a obecnie również turystyki.
Północnoamerykański gołąb wędrowny (Ectopistes migratorius) jest przykładem gatunku, którego przed zagładą z ręki człowieka nie uchroniła nawet ogromna liczebność, szacowana na 5 mld osobników. Ptaki te były najłatwiej dostępnym źródłem mięsa, więc masowo na nie polowano.
3. Zanikanie siedlisk i ekosystemów kluczowym powodem spadku różnorodności biologicznej
Najważniejszą przyczyną spadku różnorodności biologicznej jest stałe zmniejszanie się powierzchni ekosystemów naturalnych. Najczęstszą przyczyną niszczenia naturalnych siedlisk jest pozyskiwanie i przekształcanie terenów na potrzeby rolnictwa, przemysłu, budownictwa, a także wprowadzanie substancji, które zanieczyszczają powietrze, wodę i glebę. Stanowią one ogromne zagrożenie dla tych gatunków, które nie wykształciły naturalnych mechanizmów obrony.
Największy problem stanowi wylesianie. Lasy są najcenniejszymi z punktu widzenia bioróżnorodności ekosystemami na Ziemi, ponieważ:
stanowią ostoję dla ok. 75 % gatunków lądowych żyjących na naszej planecie;
są drugim po oceanach globalnym dostawcą tlenu i specyficznym rezerwuarem wody pitnej;
pełnią funkcję naturalnego filtra powietrza;
zapobiegają erozji gleby i stabilizują klimat (pochłaniają ogromne ilości COIndeks dolny 22, dlatego ich utrzymanie jest ważne dla powstrzymania globalnego ocieplenia);
każde drzewo to siedlisko licznych organizmów tworzących swoistą biocenozę. Wycięcie lasu oznacza utratę tych wszystkich funkcji, a tym samym zniknięcie ogromnej liczby gatunków oraz zależności, którymi są powiązane;
lasy stanowią źródło cennego surowca, jakim jest drewno. Co roku na świecie ubywa nawet 150 tys. kmIndeks górny 22 lasów, czyli tyle, ile wynosi połowa powierzchni Polski. Do odbiorców w Unii Europejskiej wędruje 20 mln ton egzotycznego drewna. Tylko część tego surowca ma certyfikat gwarantujący pochodzenie ze zrównoważonej wycinki, czyli takiej, której towarzyszy zalesianie umożliwiające odnawianie się lasu.
Wyrąb, a częściej wypalanie lasów, odbywa się też z potrzeby pozyskania żyznych gleb pod uprawę lub zakładania łąk niezbędnych do wypasu zwierząt. Zdobyte w ten sposób grunty szybko ulegają erozji, a uwolnione podczas pożarów miliony metrów sześciennych COIndeks dolny 22 przyczyniają się do zwiększenia efektu cieplarnianego. Do zaniku lasów przyczyniają się też kwaśne deszcze oraz masowe pojawianie się szkodników w lasach będących monokulturami.
Najwyższym stopniem wylesienia cechują się Ameryka Południowa i Ameryka Środkowa oraz Afryka. W krajach europejskich powierzchnia lasów zaczyna powoli, lecz systematycznie wzrastać. W Polsce lasy porastają ok. 30 % powierzchni kraju. Niestety, są to głównie lasy wtórne i charakteryzuje je mniejsza różnorodność biologiczna niż naturalne. Na ogół są to lasy, które służą jako plantacje drzew istotnych gospodarczo.
Istotnym powodem zagrożenia różnorodności biologicznej jest także zanikanie ekosystemów bagiennych, moczarowych i torfowiskowych. Obszary te są osuszane i wykorzystywane w rolnictwie pod uprawę roślin. Zabiegi melioracyjne powodujące obniżenie poziomu wód przyczyniają się do utraty siedlisk przez liczne ptaki wodne i wodno‑błotne, prowadzą również do wymierania płazów, które rozmnażają się na tych obszarach.
W każdej minucie powierzchnia lasów na świecie zmniejsza się o obszar równy 36 boiskom do piłki nożnej.
Zagrożeniem dla bioróżnorodności jest nie tylko całkowite niszczenie siedlisk, ale też ich częściowe przekształcanie określane mianem fragmentacji. Polega ono na podzieleniu dużego obszarowo siedliska na kilka mniejszych w wyniku wycinania fragmentów lasu, budowy dróg czy tworzenia pól uprawnych. Prowadzi to do spadku różnorodności genetycznej mieszkających na takich przestrzeniach populacji, ponieważ nie mogą się one między sobą krzyżować. Ich mniejsze zróżnicowanie powoduje mniejszą tolerancję na zmiany środowiska. Pojawienie się w pobliżu zanieczyszczenia lub czynnika chorobotwórczego może spowodować wymarcie całej populacji.
4. Gatunki inwazyjne i skutki ich wprowadzania do środowiska
Drugim (po zaniku siedlisk) powodem spadku globalnej bioróżnorodności jest wprowadzanie (introdukcja) do naturalnych ekosystemów obcych gatunków, które cechuje duża inwazyjność. Szacuje się, że w skali świata spowodowały one utratę ok. połowy gatunków rodzimych. Wiele gatunków obcych człowiek wprowadza świadomie, uważając je za przydatne w rolnictwie, leśnictwie czy ogrodnictwie. Inne zostają zawleczone przypadkowo. Sprzyja temu zwłaszcza rozwój międzynarodowego i międzykontynentalnego transportu i turystyki.
Gatunkami inwazyjnymiGatunkami inwazyjnymi określa się gatunki obce w danym ekosystemie, zwykle pochodzące z innych stref klimatycznych, które w nowych warunkach znalazły bardzo dogodne możliwości rozwoju. Z tego powodu zaczęły się masowo rozmnażać i dominować w ekosystemach. Zwykle mają też zdolność do bardzo szybkiego rozprzestrzeniania się. Wprowadzenie obcego gatunku zaburza relacje między organizmami tworzącymi biocenozę. Panująca między nimi równowaga ulega zachwianiu, ponieważ gatunki inwazyjne są często dużo skuteczniejszymi drapieżnikami, pasożytami lub konkurentami niż gatunki rodzime. Dodatkowo przenoszone są na nowe siedliska bez swoich naturalnych antagonistów, którzy mogliby regulować ich liczebność. Dzięki temu wygrywają walkę o ograniczone zasoby środowiska, przyczyniając się do stopniowego zaniku populacji rodzimych.
Przykładem najlepiej obrazującym negatywny wpływ gatunków inwazyjnych na różnorodność biologiczną jest sprowadzenie ssaków z Europy do Nowej Zelandii. Z wyjątkiem nietoperzy w tym wyspowym kraju ssaki nigdy nie występowały naturalnie. Ich nisze zajmowały ptaki, wśród których powstała ogromna różnorodność gatunków, zwłaszcza nielotnych. Ssaki drapieżne przetrzebiły przede wszystkim populacje naziemnych nielotów, np. kiwi (Apterygiformes). Króliki i kozy wyjadały masowo rośliny, przekształcając ekosystemy i niszcząc siedliska ptaków takahe (Porphyrio).
Rodzimym ekosystemom zagrażają również pasożyty przywleczone z innych stref klimatycznych. Jednym z nich jest szrotówek kasztanowcowiaczek (Cameraria ohridella) – gatunek motyla, którego larwy żerują na kasztanowcach, powodując brązowienie i opadanie liści. Motyl ten pochodzi z Macedonii i w ciągu ostatnich niespełna 20 lat opanował całą Europę. W Polsce pojawił się w 1998 r. Prawdopodobnie powodem tak szybkiego rozprzestrzenienia się tego gatunku jest transport samochodowy. Hipotezę tę potwierdza fakt, że pierwsze zainfekowane drzewa rosły zawsze przy drogach. Na osobniki rosnące dalej od dróg larwy były przenoszone przez inne zwierzęta, wiatr oraz przez człowieka.
W Polsce do gatunków inwazyjnych można zaliczyć np. norkę amerykańską (Neovison vison) i szopa pracza (Procyon lotor), które uciekły z hodowli zwierząt futerkowych lub zostały z nich wypuszczone i dały początek licznym populacjom. Zwierzęta te łatwo przystosowują się do nowych warunków, są bardzo płodne, zagrażają ptakom zakładającym gniazda na ziemi oraz wielu ssakom. Zamieszkują także parki narodowe i inne tereny chronione, gdzie podejmuje się próby ich eliminacji.
Gatunkiem inwazyjnym jest również syberyjski barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi), który miał być hodowany ze względu na wartości lecznicze i stosowany jako pasza, a przez swoje właściwości parzące okazał się szkodliwy dla ludzi i bydła. Jego dynamiczne rozprzestrzenianie się poważnie zagraża rodzimej florze.
Wiele gatunków obcych, traktowanych jako zwierzęta domowe, jest wypuszczanych na wolność. Jest to niezgodne z ustawą o ochronie przyrody i stanowi zagrożenie dla ekosystemów. Dzieje się tak np. wtedy, gdy zwierzę osiągnie duże rozmiary albo sprawia kłopoty i nie nadaje się do trzymania w domu lub pielęgnacja znudzi nieodpowiedzialnych hodowców. Większość zwierząt egzotycznych nie przeżyje na wolności, czeka je więc śmierć w cierpieniach z głodu i zimna. Tylko nieliczne potrafią się zaaklimatyzować w nowych warunkach. Rodzi to kolejne problemy: niektóre z nich będą się krzyżować z gatunkami rodzimymi (np. świnka wietnamska i dzik, jeleń wschodni i jeleń europejski), przenosić pasożyty niewystępujące w populacjach polskich, które jako nowe mogą być bardzo inwazyjne (np. pochodzące od jelenia sika pasożyty wysysające krew z jelit zagrażają jeleniom i żubrom).
5. Zanieczyszczenie i degradacja środowiska a różnorodność biologiczna
Zanieczyszczenie i degradacja środowiskadegradacja środowiska naturalnego nasiliły się przede wszystkim wraz z rozwojem przemysłu, rolnictwa, gospodarki komunalnej i transportu. Do spadku różnorodności biologicznej człowiek przyczynia się głównie przez zanieczyszczanie wód, zanieczyszczanie i degradację gleb, a także zanieczyszczanie powietrza.
Zanieczyszczenie wód
Skażenie wód i gleb ściekami przemysłowymi i komunalnymi zagraża wielu gatunkom, a w przypadku rzek i jezior prowadzi do niemal całkowitego wymarcia żyjących w nich organizmów. Zanieczyszczenia przemieszczają się z rzek do mórz. Szczególnie zagrożone są morza śródlądowe, takie jak Bałtyk, w których wymiana wody z oceanem jest ograniczona. Regulacja i zanieczyszczenia rzek oraz skażenie wód Bałtyku doprowadziły m.in. do wyginięcia polskiej populacji łososia atlantyckiego (Salmo salar).
Zanieczyszczenia termiczne – wody ogrzane, które pochodzą z urządzeń przemysłowych oraz elektrowni, podnoszą temperaturę wody w rzekach i jeziorach, co wpływa na zawartość tlenu rozpuszczonego w wodzie.
Ścieki i nawozy sztuczne – nawozy powodują eutrofizację, czyli zakwit wód, który polega na nadmiernym rozwoju mikroorganizmów (np. zielenic) przy powierzchni wody. Ich obecność ogranicza dopływ światła, dlatego rośliny wodne nie mogą przeprowadzać fotosyntezy, a zmniejszona zawartość tlenu w wodzie powoduje masowe śnięcie ryb.
Metale ciężkie – w ściekach pochodzących z elektrowni i fabryk znajdują się sole metali ciężkich. Już niewielkie ich stężenie powoduje choroby roślin i zwierząt.
Górnictwo naftowe – jest powodem zmniejszania się różnorodności biologicznej, zwłaszcza ekosystemów mórz i oceanów oraz ekosystemów nadbrzeżnych. Wybuch platformy wiertniczej albo wyciek z tankowca mogą spowodować katastrofę ekologiczną na ogromną skalę, skutkującą nieodwracalnymi zmianami w ekosystemie. Przykładem takiej katastrofy jest skażenie Zatoki Meksykańskiej po wybuchu głębokowodnej platformy wiertniczej w 2010 r. Na skutek wylania 1,5 mld litrów ropy naftowej do zatoki zostało zanieczyszczonych 1900 km wybrzeża. Zginęły setki tysięcy zwierząt, w tym 5 tysięcy wydr i aż 250 tysięcy mew, a także inne ptaki, żółwie morskie i delfiny.
Zanieczyszczenia i degradacja gleby
Rozwojowi przemysłu, zwłaszcza górnictwa, hutnictwa i konwencjonalnej energetyki, towarzyszy wytwarzanie ogromnych ilości odpadów przemysłowych. Są one składowane w postaci hałd. Obecne w nich substancje toksyczne, głównie metale ciężkie, z łatwością przedostają się do gleby i wód, powodując lokalne skażenie środowiska. Z biegiem lat hałdy zarastają roślinnością, ale odtworzone ekosystemy są bardzo ubogie pod względem liczby zamieszkujących je gatunków.
Nadmierne nawożenie – stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne zakwaszają i zasalają ziemię. Skutkiem takich działań jest słabszy rozwój roślin i śmierć organizmów glebowych.
Osuszanie terenów podmokłych – powoduje obniżenie poziomu wód gruntowych, prowadzi również do osuszania przyległych obszarów, co ogranicza rozwój roślin i zmniejszenie bioróżnorodności.
Stosowanie monokultur – sadzenie rokrocznie tych samych gatunków roślin na polach uprawnych i w lasach powoduje, ze rośliny pobierają z gleby stale te same składniki. Z biegiem czasu gleba staje się coraz bardziej uboga i wymaga nawożenia.
Wypalanie traw – powoduje śmierć wielu gatunków organizmów glebowych i zmniejsza bioróżnorodność, przez co gleba szybciej się wyjaławia.
Zanieczyszczenie powietrza
Spalanie paliw kopalnych, zwłaszcza węgla w przemyśle energetycznym, skutkuje wzrostem zanieczyszczenia powietrza tlenkami siarki, sadzami, pyłami oraz zwiększeniem stężenia COIndeks dolny 2 Indeks dolny koniec2 w atmosferze.
Kwaśne deszcze – powstają w wyniku reakcji chemicznej pary wodnej i tlenków węgla, siarki i azotu oraz siarkowodoru i chlorowodoru. Powodują one uszkodzenia roślin i przyczyniają się do zamierania lasów. Zmieniają odczyn gleby, przez co część gatunków zostaje zastąpiona takimi, które preferują podłoże o niższym pH. Kwaśne opady bardzo szkodzą także porostom. Te najbardziej wrażliwe, o krzaczkowatej lub krzaczkowatonitkowatej, zwisającej plesze (np. brodaczki), występują już tylko na nielicznych, najmniej zanieczyszczonych obszarach naszego kraju.
Smog – to zalegające masy powietrza zawierające zanieczyszczenia gazowe i cząstki pyłu. Powstaje na terenach dużych aglomeracji miejskich. Zawarte w smogu pyły są przyczyną chorób układu oddechowego, np. pylicy, alergii czy astmy. Natomiast obecne w smogu toksyczne związki niszczą tkanki zwierząt i roślin oraz sprzyjają powstawaniu nowotworów.
Dziura ozonowa – ozon tworzy w atmosferze warstwę ochronną zwaną ozonosferą. Pochłania ona szkodliwe promieniowanie UV. Ubytek ozonu z ozonosfery powoduje powstanie tzw. dziury ozonowej. Niszczeniu tej warstwy sprzyja uwalnianie do atmosfery freonu – związku wykorzystywanego w urządzeniach chłodniczych i aerozolach. Powoduje on trwały rozpad cząsteczek ozonu.
6. Zmiany klimatyczne a różnorodność biologiczna
Wpływ zmian klimatycznych na różnorodność biologiczną rozpatruje się głównie w odniesieniu do globalnego ocieplenia klimatu. Główną jego przyczyną jest działalność człowieka (i związana z nią nadmierna emisja do atmosfery gazów cieplarnianych takich jak dwutlenek węgla (tlenek węgla(IV)), metan, tlenek diazotu czy para wodna).
Wzrost temperatury w skali świata ma wpływ m.in. na rozmieszczenie organizmów. Prawdopodobnie stanowi także powód ich zagłady w sytuacji, gdy nie mogą się one przemieścić na inne siedliska, o optymalnych dla siebie warunkach termicznych.
Przykładem negatywnego wpływu ocieplenia klimatu jest wymieranie porostów piętra alpejskiego na skutek zajmowania ich siedlisk przez bardziej ciepłolubne gatunki roślin niższego piętra.
Wzrost temperatury w skali globalnej powoduje również inny poważny problem, obserwowany od lat 70. XX w., jakim jest postępujące topnienie pokrywy lodowej na obszarach okołobiegunowych. Skute lodem brzegi Alaski, będące dla morsów miejscem rozrodu i odchowu młodych, stopniowo topnieją, co zmusza ciężarne samice do szukania nowych, niezmienionych jeszcze obszarów. W efekcie tłoczą się one na niewielkich plażach jeszcze pokrytych lodem, tworząc stada liczące po kilkadziesiąt tysięcy osobników. Zanik pokrywy lodowej wpływa także na populacje pingwinów Adeli (Pygoscelis adeliae). Ptaki te polują na kryl, nurkując z kry, zwykle blisko kolonii lęgowej. Ponieważ przybrzeżne kry coraz szybciej topnieją, a kryl bytuje tylko pod lodem, ptaki muszą żerować w coraz większym oddaleniu od brzegu. Z tego powodu na długo opuszczają swoje pisklęta, co znacznie zwiększa ich śmiertelność.
Organizmom dodatkowo mogą zagrażać nasilone i nietypowe zjawiska atmosferyczne. Na przykład gwałtowne opady śniegu i marznącego deszczu w górach Meksyku przyczyniły się do zagłady zimujących tam milionów osobników motyla monarchy, zmniejszając tym samym liczebność ich populacji o ponad 70 %.
Zmiany klimatu prowadzą również do zaburzenia cykliczności pór roku. Obecnie w klimacie umiarkowanym wiosna rozpoczyna się z wyprzedzeniem, przez co przedterminowo zakwitają wiosenne kwiaty, a ptaki i płazy przystępują do godów. Zwykle nie towarzyszy temu wcześniejszy rozwój owadów, dlatego też brakuje pokarmu dla młodych, których śmiertelność wzrasta.
7. Ochrona różnorodności biologicznej – perspektywy
Coraz szybsze tempo wymierania gatunków spowodowało nasilenie działań człowieka prowadzących do wzrostu bioróżnorodności. Działania te polegają głównie na przywracaniu siedlisk do ich stanu naturalnego m.in. poprzez:
ochronę obszarową, która obejmuje tereny szczególnie cenne pod względem przyrodniczym, krajobrazowym lub kulturowym.
rezerwaty przyrody;
parki narodowe;
parki krajobrazowe.
ochronę indywidualną, która obejmuje niewielkie elementy przyrody.
pomniki przyrody;
stanowiska dokumentacyjne;
użytki ekologiczne.
ochronę gatunkową, która obejmuje ochronę gatunków rzadkich lub zagrożonych wyginięciem.
Różnorodność biologiczna maleje w zastraszającym tempie. Nie potrafimy temu skutecznie zapobiegać i ochronić jej unikatowych, bezcennych składników. Mimo że w skali świata na ten cel przeznacza się bardzo duże środki, są one niewystarczające i jedynie spowalniają zanik różnorodności biologicznej. Aby skutecznie ratować bioróżnorodność przed zubożeniem, należy się skupić na zachowaniu najcenniejszych przyrodniczo i jednocześnie najbardziej zagrożonych obszarów świata. Do 2022 roku naukowcy wyznaczyli na kuli ziemskiej 36 takich miejsc i nazwali je gorącymi punktami bioróżnorodnościgorącymi punktami bioróżnorodności (ang. biodiversity hotspots). Choć stanowią jedynie ok 2,3 % powierzchni lądowej Ziemi, są one miejscem życia ok. 44 % gatunków roślin oraz 35 % gatunków kręgowców lądowych, z których większość jest endemitami (dane na rok 2022, źródło: nationalgeographic.org). Każdy z takich obszarów powinien spełniać dwa podstawowe kryteria. Po pierwsze, musi być miejscem występowania przynajmniej 1500 endemicznych gatunków roślin naczyniowych. Drugim warunkiem jest utrata przez te gatunki w wyniku działalności człowieka co najmniej 70 % naturalnych siedlisk.
Obecnie w celu odbudowy bioróżnorodności realizowana jest unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030. To wszechstronny, ambitny i długoterminowy plan mający na celu ochronę przyrody i odwrócenie procesu degradacji ekosystemów. Celem strategii jest odbudowa bioróżnorodności w Europie do 2030 r. poprzez zastosowanie konkretnych działań i wypełnienie zobowiązań przez państwa członkowskie Unii Europejskiej.
Podsumowanie
Działania człowieka są przyczyną spadku różnorodności biologicznej na wszystkich jej poziomach.
Głównymi bezpośrednimi czynnikami spadku różnorodności biologicznej są: zanikanie naturalnych siedlisk i ekosystemów, wprowadzanie do środowiska gatunków inwazyjnych, zanieczyszczanie środowiska, nadmierna eksploatacja zasobów przyrody i zmiany klimatyczne.
Gorące punkty bioróżnorodności to niezwykle cenne przyrodniczo ekosystemy, zagrożone wskutek degradacji siedlisk naturalnych.
Praca domowa
Słownik
pogorszenie się stanu środowiska naturalnego pod wpływem działania człowieka; polega na zmniejszeniu różnorodności biologicznej i obniżeniu jakości takich składników, jak powietrze, woda, gleba; jej skutkiem jest zachwianie równowagi biologicznej
gatunki obce (nierodzime) o znacznej ekspansywności; szybko się rozprzestrzeniają, stanowiąc zagrożenie dla gatunków rodzimych danego ekosystemu, z którymi konkurują o te same zasoby, często wypierając je i przyczyniając się do ich wyginięcia; są drugim po niszczeniu siedlisk największym zagrożeniem dla różnorodności biologicznej
obszar biogeograficzny Ziemi charakteryzujący się bardzo wysoką różnorodnością biologiczną, a jednocześnie zagrożony wskutek postępującej degradacji jego naturalnych siedlisk i ekosystemów, głównie w wyniku działalności człowieka
trwający obecnie okres geologiczny, który rozpoczął się po ustąpieniu ostatniego wielkiego zlodowacenia, czyli ok. 12 tysięcy lat temu
międzynarodowa organizacja zajmująca się ochroną przyrody, założona w 1948 r. w Szwajcarii; pierwsza światowa organizacja skupiająca się na globalnych zagrożeniach środowiska naturalnego
Zadania
Przyporządkuj typom zagrożeń opisy zmian zachodzących w środowisku.
deforestacja, ekspansja terenów rolniczych i zurbanizowanych, kłusownictwo, osuszanie bagien, zmiana pH gleby przez kwaśne deszcze, uprawa gatunków pochodzących z innych stref klimatycznych, uwalnianie egzotycznych zwierząt hodowlanych, skażenie oceanu ropą naftową, sprowadzanie roślin ozdobnych z egzotycznych zakątków świata, nadmierne połowy ryb
| zanikanie siedlisk i ekosystemów | |
|---|---|
| wprowadzanie gatunków inwazyjnych | |
| zanieczyszczenie środowiska | |
| nadmierna eksploatacja zasobów przyrody |
W każdej parze wskaż obszar charakteryzujący się większą bioróżnorodnością.
| Obszar 1 | Obszar 2 | |
| Kreta (1) – Madagaskar (2) | □ | □ |
| Puszcza Amazońska (1) – Puszcza Augustowska (2) | □ | □ |
| Australia (1) – Alaska (2) | □ | □ |
| Ameryka Środkowa (1) – Afryka Środkowa (2) | □ | □ |
| Tatry (1) – Himalaje (2) | □ | □ |
Oceń prawdziwość poniższych zdań i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Gatunkami inwazyjnymi są gatunki rodzime, które zajmują nowe nisze ekologiczne. | □ | □ |
| Kwaśne deszcze mają największy wpływ na ekosystemy naturalne, a nie na sztuczne. | □ | □ |
| Co roku na Ziemi może wymierać nawet 120 tysięcy gatunków. | □ | □ |
| Obserwowane w ostatnim stuleciu podwyższenie średniej temperatury na Ziemi zostało wywołane w głównej mierze przez działalność człowieka. | □ | □ |
| Zjawisko wylesiania najsilniej występuje w Azji. | □ | □ |
| Ekosystemami najważniejszymi dla zachowania różnorodności biologicznej są lasy. | □ | □ |
| Rozwój transportu sprzyja przemieszczaniu się gatunków inwazyjnych. | □ | □ |
| Lasy szybciej zanikają w Ameryce Środkowej niż w Europie. | □ | □ |
