Wyżyna Śląska – krajobraz miejsko‑przemysłowy
W niektórych częściach Wyżyny Śląskiej dochodzi do nagłego obniżania się gruntu, miejscami nawet o ponad 20 m. Przyczyną tego zjawiska jest wydobycie cennych surowców, które na niej występują. Prowadzi to do wielu niebezpieczeństw i silnych zmian w środowisku.
które elementy krajobrazu mają pochodzenie naturalne, a które są wytworzone przez człowieka;
potrafisz wskazać na mapie Polski położenie pasa Wyżyn Polskich i Wyżynę Śląską;
jakie są atrakcje turystyczne wyżyn Polski.
Podasz cechy krajobrazu miejsko‑przemysłowego Wyżyny Śląskiej.
Przedstawisz pozytywne i negatywne zmiany w krajobrazie wyżyny powstałe w wyniku działaności człowieka.
1. Środowisko i bogactwa Wyżyny Śląskiej
Wysuniętą najbardziej na zachód i południe częścią pasa wyżyn jest Wyżyna Śląska. W porównaniu z innymi regionami Polski jest ona najsilniej przekształcona przez człowieka. Na tym terenie znajdują się bowiem bogate pokłady węgla kamiennego i innych surowców, tj. rudy cynku i ołowiu.
Przed milionami lat na terenie Wyżyny Śląskiej panował ciepły i wilgotny klimat. Były to znakomite warunki do rozwoju roślin, np. paproci drzewnych. Ogromne ilości ich szczątków gromadziły się w bagnach i płytkich wodach, a następnie były zasypywane przez piasek i muł nanoszony wraz z prądami wodnymi rzek. W ciągu ponad 300 mln lat, bez dostępu tlenu, przekształciły się najpierw w torf, potem w węgiel brunatny, a następnie, w głębszych warstwach skorupy ziemskiej, pod wpływem wysokiego ciśnienia i wysokiej temperatury – w węgiel kamienny.
Odciski części roślin (np. liści paproci) na węglu to dowód na to, że w tym miejscu rósł kiedyś las
W wielu miejscach w Polsce, w kopalniach zwanych żwirowniami, wydobywany jest piasek. Jest on również pozyskiwany podczas pogłębiania rzek. Ma on zastosowanie w produkcji szkła oraz jako składnik betonów, zapraw murarskich i tynków.
Do niedawna ogromnym bogactwem naturalnym Wyżyny Śląskiej były rudy cynku i ołowiu oraz towarzyszące im srebro. Obszar górnośląskiego Zagłębia węglowego występującego w regionie śląsko‑krakowskim uznawany jest za największy na świecie obszar, w którym występują złoża cynku i ołowiu. Spory wpływ na działalność człowieka na Wyżynie Śląskiej mają dwie największe polskie rzeki: Wisła i Odra. Stanowią one źródło wody dla przemysłu; poza tym Odra służy do transportu towarów do portu w Szczecinie i Świnoujściu. Na samej wyżynie natomiast, poza obszarami zabudowanymi i zajmowanymi przez zakłady przemysłowe, rosną lasy, na których terenie powstały rezerwaty przyrody – Rezerwat Dolina Żabnika, Rezerwat Las Dąbrowa, Rezerwat Las Murckowski, Rezerwat Ochojec i Rezerwat Segiet.
Na granicy Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Olkuskiej znajduje się Pustynia Błędowska. Jest to największy w Polsce i niespotykany nigdzie indziej w Europie obszar pokryty piaskiem – jego powierzchnia wynosi ok. 33 kmIndeks górny 22.
Na Pustynię Błędowską powraca roślinność, jednak z uwagi na unikatowy charakter, podjęto decyzję o utrzymaniu jej pustynnego wyglądu. Obecnie jej teren wykorzystywany jest przez wojsko do ćwiczeń spadochronowych
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PeCRRXrRr
Unikatowy w skali Europy wielki obszar lotnych piasków nazywany niekiedy „polską Saharą”
Czy powinno się pozwolić, aby Pustynia Błędowska całkowicie zarosła lasem, czy należy usuwać rośliny w celu jej ochrony? Uzasadnij swoją odpowiedź.
2. Przemysł na Wyżynie Śląskiej – korzyści i straty
Gwałtowny rozwój górnictwa nastąpił w XIX w. Oprócz kopalni, na terenie Wyżyny Śląskiej budowano również huty. Dzisiaj znajdują się tu także elektrownie, fabryki samochodów i tramwajów, zakłady przemysłu chemicznego (np. zajmujące się produkcją farb) i wiele innych. Możliwość zdobycia pracy przyciągała ludzi, co przyczyniło się do powstania wielu miast.
Kopalnie węgla stanowią charakterystyczny element wielu miast Wyżyny Śląskiej. Obecnie działa ich tam kilkanaście
Rozwój przemysłu, budowa licznych dróg i linii kolejowych, przyspieszyły rozwój gospodarczy i zwiększyły znaczenie Wyżyny Śląskiej dla całego kraju. Doprowadziły jednak do katastrofalnych zmian w środowisku. W drugiej połowie XX w. region ten należał do najbardziej zanieczyszczonych na świecie. Poza tym doszło do osiadania gruntów na skutek zapadania się korytarzy górniczych. Na szczęście zaczęto podejmować działania służące rekultywacji. Zaczęto budować oczyszczalnie ścieków, stosować filtry ochronne na kominach oraz wykorzystywać nowoczesne technologie produkcji. Utworzono również tereny zielone, np. Park Śląski w Chorzowie. Dzięki tym działaniom obecny stan czystości powietrza, wód i gleby jest już o wiele lepszy.
W niektórych miejscach Wyżyny Śląskiej w wyniku zapadania się szybów górniczych powstają osuwiska. Usuwanie ich skutków wymaga wiele wysiłku. Z powodu osuwisk zachodzi czasem konieczność przesiedlania setek ludzi z domów zagrożonych zniszczeniem
Jeszcze w 1950 r. teren, na którym znajduje się Park Śląski w Chorzowie, był zajęty przez hałdy i składowiska odpadów przemysłowych. Dzisiaj znajduje się tu jeden z największych parków Polski. Mieści się w nim m.in. ogród zoologiczny i widoczny na zdjęciu skansen
Niektóre nieczynne kopalnie można zwiedzać. W Tarnowskich Górach turystom udostępniono 600‑metrową trasę w sztolni Czarnego Pstrąga, a w Zabrzu otwarto poziomy 170 m i 320 m w zabytkowej Kopalni Guido.
Ciekawą formą spędzenia czasu wolnego jest zwiedzenie samochodowego, turystyczno‑kulturalnego szlaku zwanego Szlakiem Zabytków Techniki. Obiekty, które znajdują się na szlaku i które możemy zwiedzić, to muzea, działające zakłady pracy czy też zamieszkałe kolonie robotnicze. Związane są one z wszelakim przemysłem, tj.: włókiennictwem, kolejnictwem, energetyką, produkcją wody, łącznością, przemysłem spożywczym i wiele innych. Szlak ten zawiera obecnie 40 miejsc, m.in.: Zabytkową Kopalnię Srebra, Oddział Odlewnictwa Artystycznego, Park Tradycji, Sztolnię Królowej Luizy.
Na Wyżynie Śląskiej znajduje się również wiele obiektów przyrodniczych, np. pozostałości po dawnym wulkanie na Górze Świętej Anny; budowle, np. zamek w Pszczynie czy hala „Spodek” w Katowicach.
Rodowitymi mieszkańcami Śląska i okolic są Ślązacy. Wielu z nich wciąż posługuje się gwarą śląskągwarą śląską, czyli regionalną odmianą języka polskiego charakterystyczną dla tego obszaru.
Najważniejszym świętem górników jest BarbórkaBarbórka obchodzona 4 grudnia. Podczas Barbórki odbywają się między innymi przemarsze górników w towarzystwie orkiestry, a także festyny i koncerty.
Znanym w całym kraju elementem śląskiej kultury jest też kuchnia śląska. W kuchni śląskiej przeważają dania mięsne (np. rolady wołowe, karminadle) i potrawy z ziemniaków (np. kluski śląskie).
Dawniej na Wyżynie Śląskiej wydobywano srebro. Obecnie nie ma tam czynnej kopalni srebra. Jednakże przy okazji wydobywania cynku i ołowiu, a przede wszystkim miedzi, uzyskujemy duże ilości tego cennego metalu. Polska produkuje dziś najwięcej srebra ze wszystkich krajów Europy.
Podsumowanie
Wyżyna Śląska jest obszarem bogatym w surowce naturalne; do najważniejszych i mających największe znaczenie dla gospodarki Polski należy węgiel kamienny.
Obecność surowców naturalnych przyczyniła się do rozwoju przemysłu energetycznego i chemicznego oraz transportu (kolejowego, drogowo‑samochodowego i morskiego) i rozbudowy miast.
Działalność człowieka przyczyniła się do znacznego zniszczenia środowiska naturalnego regionu.
Praca domowa
Czy twoim zdaniem Wyżyna Śląska jest miejscem atrakcyjnym turystycznie? Jak charakteryzuje się życie mieszkańców oraz jakie panują tam zwyczaje? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Słownik
w Polsce święto górników obchodzone 4 grudnia, w dniu ich patronki, świętej Barbary
dialekt śląski, którym posługuje się rdzenna ludność Górnego Śląska oraz część ludności Dolnego Śląska
ukształtowanie powierzchni ziemi powstałe z przyczyn antropogenicznych jako wysypisko stałych odpadów przemysłowych, utworzone w wyniku eksploatacji kopalin lub przerobu surowców; hałdy zaliczane są do nieużytków przeznaczonych w znacznej większości do rekultywacji; w Polsce najwięcej hałd występuje na Górnym Śląsku
krajobraz przekształcony przez człowieka; w jego skład wchodzą np.: bloki, chodniki, fabryki, mosty, drogi
przywracanie wartości użytkowych lub przyrodniczych terenom zniszczonym przez działalność człowieka
uszkodzenia obiektów na powierzchni ziemi lub pod powierzchnią ziemi oraz inne szkody materialne powstałe w następstwie eksploatacji złóż
Zadania
Wybierz element środowiska przyrodniczego, który nie został uszkodzony ani zniszczony na Wyżynie Śląskiej w wyniku rozwoju przemysłu i rozbudowy miast.
- gleba
- powietrze
- woda
- nie ma takiego elementu
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących górnictwa na Wyżynie Śląskiej.
| Prawda | Fałsz | |
| Na Wyżynie Śląskiej wydobywa się ropę naftową. | □ | □ |
| W wielu kopalniach Wyżyny Śląskiej wydobywa się węgiel kamienny. | □ | □ |
| Na Wyżynie Śląskiej wydobywa się kredę piszącą. | □ | □ |
| Na Wyżynie Śląskiej wydobywano srebro oraz rudy cynku i ołowiu. | □ | □ |
| Na Wyżynie Śląskiej wydobywa się wapień i piasek. | □ | □ |
Wybierz nazwy dwóch rzek płynących w pobliżu Wyżyny Śląskiej.
- Wisła
- Noteć
- Bug
- Odra
- Niemen
- Narew
- San
- Dunaj
Uzupełnij z listy.
paprocie, wulkany, bagna, trawy, 300 milionów, 300 miliardów, tulipany, góry, mroźny, lodowce, wilgotny, 300 lat, torfowego, nieznany, dęby, brunatnego, wulkanicznego, kamiennego, suchy, 300 tysięcy
W karbonie na terenie obecnego Górnego Śląska panował ciepły i ............................ klimat. Płytkie zatoki morskie oraz przybrzeżne jeziora i ............................ dawały znakomite warunki do rozwoju roślinności. Rosły tu wówczas liczne rośliny takie jak ogromne ............................. Szczątki tych roślin gromadziły się w bagnach i płytkich wodach. Powoli, przez ponad ............................ lat, szczątki te bez dostępu tlenu i pod wielkim ciśnieniem przekształcały się w pokłady węgla .............................