Wyrosła na nieboskłonie
Nazwij uczucia, które towarzyszą ci, kiedy obserwujesz tęczę.
Zastanów się, czy istnieje zjawisko atmosferyczne, które wywołuje w tobie zachwyt. Wymień je poniżej.
TęczaKolory białego światła
Zjawisko tęczy jako pierwszy wyjaśnił w XVII wieku znany angielski naukowiec Izaak NewtonIzaak Newton. Pomogła mu w tym praca KartezjuszaKartezjusza opisująca zagadnienia optykioptyki [...]. Newton udowodnił, że światło słoneczne składa się z kilku różnych kolorów, których oko ludzkie nie dostrzega oddzielnie. I rzeczywiście, gdy patrzymy na słońce w południe (bądź ostrożny, używaj okularów słonecznych i nie rób tego dłużej niż przez kilka sekund!), wydaje się, że jest ono białe.
Białe światło w rzeczywistości tworzy seria kolorów (każdy o innej długości fali): czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski, indygoindygo, fioletowy. [...]
Pryzmat
Rozchodzenie się światła jest zawsze prostoliniowe, jednakże [...] może się zmienić przy napotkaniu na przeszkodę. Aby zademonstrować, że białe światło w rzeczywistości jest mieszanką kolorów, Newton użył trójkątnego fragmentu szkła, zwanego pryzmatem. Gdy światło przedostaje się przez pryzmat, załamuje się […]. Kąt załamania jest różny dla różnych kolorów tworzących światło, toteż [...] otrzymujemy siedem kolorów […].
Tęcza
Aby zobaczyć tęczę, niezbędne są [...] słońce (które musi znajdować się za obserwatorem) i krople deszczu. Gdy kropelki wody są zawieszone w atmosferze, każda z nich działa jak malutki pryzmat. Promienie słoneczne przechodzą przez nie i światło ulega załamaniu, rozszczepieniu, a następnie odbiciu wewnątrz kropel deszczu, powodując powstanie tęczy.
Kształt tęczy
Kąt między szczytem tęczy [...] a obserwatorem wynosi 42°. Ponieważ kąt ten jest stały, na niebie widać jedynie półkole. Pełne koło można zobaczyć, lecąc samolotem!
Duże krople deszczu (o średnicy kilku milimetrów) dają tęcze o wyraźnych kolorach, podczas gdy przy małych kroplach (np. takich jak we mgle) tęcze są znacznie bledsze.
Możesz stworzyć swoją tęczę za pomocą gumowego węża ogrodowego w słoneczny dzień! Kropelki ze spryskiwacza zachowują się tak samo jak kropelki deszczu.
Źródło: Justine Gourdeau, Tęcza, tłum. Anita Bokwa, Agnieszka Wypych, 2003, dostępny w internecie: http://klimat.czn.uj.edu.pl/enid/3__S_o_ce_i_chmury/-_T_cza_47j.html [dostęp 14.02.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
Skąd się wzięła tęcza?[...]
Tęcza jest zjawiskiem optycznym, a więc nie można jej dotknąć. Fizycznie nie istnieje. [...]
Zanim jednak naukowcy odkryli, że tęcza jest złudzeniem, a dokładniej – światłem, uważana była za cud natury. Tajemniczemu zjawisku przypisywano różne moce, symbolizowało siłę, miłość czy połączenie dwóch światów – ludzkiego i boskiego.
W Biblii, po tym jak Noe uratował zwierzęta w potopie, pojawiła się tęcza – symbol przymierza, które Bóg zawarł z ludźmi. Jest też obietnicą, że nigdy już nie będzie potopu niszczącego Ziemię. [...]
W mitologii greckiej tęcza jest drogą między ziemią a niebem, w chińskiej – szczeliną w niebie, a w wierzeniach skandynawskich mostem łączącym świat bogów i ludzi.
Źródło: Anna Woźniak, Skąd się wzięła tęcza?, 11.08.2020, dostępny w internecie: https://www.wysokieobcasy.pl/Instytut/7,163393,26201157,skad-sie-wziela-tecza-i-co-sprawia-ze-rozpala-nasza-wyobraznie.html?disableRedirects=true [dostęp 14.02.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
Świat symboliki chrześcijańskiejNie tylko lud wybrany widział w tym cudownym zjawisku natury obraz wielkości i piękności Boga, lecz także wśród pogan starożytności ten świetlisty łuk [...] wzbudzał religijne myśli i uczucia. Widząc go, starożytni niejako doświadczali więzi łączącej świat bogów z ludźmi. [...] W szerszym sensie tęcza oznacza także każdą aureolę albo krąg świetlny roztaczający się dokoła jakiegoś świecącego ciała, a także tęczówkę oka i barwny pierścień na piórach pawi.
Na górze czerwień, następnie kolor żółty i niebieski - to trzy główne barwy tęczy. Każda z nich, przechodząc łagodnie, stapia się z następną i w ten sposób tworzy kolory mieszane: oranż, zieleń, indygo [...], na samym dole zaś fiolet (purpura), który z kolei wpada w czerwień. [...] Symbolika często nawiązywała do kolorów tęczy, przy czym niebieski oznaczał wody potopu, czerwony - przyszły pożar świata, zielony - nowy świat. Gdy Noe po potopie opuścił arkę i złożył ofiarę dziękczynną, sam Bóg wybrał tęczę na święty znak swego przymierza [...].
Tęcza kryje więc w sobie podwójne znaczenie: jest zarówno znakiem życzliwości i łaski Boga, jak i świadectwem Jego chwały.
Źródło: Dorothea Forstner, Świat symboliki chrześcijańskiej, tłum. Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński, Wanda Zakrzewska, Warszawa 2001, s. 107–108.
Tęcza w Biblii
Księga Rodzaju (Rdz 9, 11‑17)11 «Zawieram z wami przymierze, tak iż nigdy już nie zostanie zgładzona wodami potopu żadna istota żywa i już nigdy nie będzie potopu niszczącego ziemię». 12 Po czym Bóg dodał:
«A to jest znak przymierza, które ja zawieram z wami i każdą istotą żywą, jaka jest z wami, na wieczne czasy: 13 Łuk mój kładę na obłoki, aby był znakiem przymierza między Mną a ziemią.
14 A gdy rozciągnę obłoki nad ziemią i gdy ukaże się ten łuk na obłokach, 15 wtedy wspomnę na moje przymierze, które zawarłem z wami i z wszelką istotą żywą, z każdym człowiekiem; i nie będzie już nigdy wód potopu na zniszczenie żadnego jestestwa. 16 Gdy zatem będzie ten łuk na obłokach, patrząc na niego, wspomnę na przymierze wieczne między mną a wszelką istotą żyjącą w każdym ciele, które jest na ziemi».Źródło: Księga Rodzaju, [w:] Biblia Tysiąclecia, Poznań 2003, s. 31.
Apokalipsa św. Jana (Ap 4, 1‑8)1 Potem ujrzałem:
Oto drzwi otwarte w niebie,
a głos, ów pierwszy, jaki usłyszałem,
jak gdyby trąby mówiącej ze mną, powiedział:
«Wstąp tutaj, a to ci ukażę, co potem musi się stać».
2 Doznałem natychmiast zachwycenia:
A oto w niebie stał tron
i na tronie [ktoś] zasiadał.
3 A Zasiadający był podobny z wyglądu do jaspisujaspisu i do krwawnikakrwawnika,
a tęcza dokoła tronu - podobna z wyglądu do szmaragduszmaragdu.
4 Dokoła tronu - dwadzieścia cztery trony,
a na tronach dwudziestu czterech siedzących Starców,
odzianych w białe szaty,
a na ich głowach złote wieńce.
5 A z tronu wychodzą błyskawice i głosy, i gromy,
i płonie przed tronem siedem lamp ognistych,
które są siedmiu Duchami Boga.
6 Przed tronem - niby szklane morze podobne do kryształu,
a w środku tronu i dokoła tronu
cztery Zwierzęta pełne oczu z przodu i z tyłu:
7 Zwierzę pierwsze podobne do lwa,
Zwierzę drugie podobne do wołu,
Zwierzę trzecie mające twarz jak gdyby ludzką
i Zwierzę czwarte podobne do orła w locie.
8 Cztery Zwierzęta - a każde z nich ma po sześć skrzydeł - dokoła i wewnątrz są pełne oczu,
i nie mają spoczynku, mówiąc dniem i nocą:
Święty, Święty, Święty, Pan Bóg wszechmogący,
Który był i Który jest, i Który przychodzi.Źródło: Apokalipsa św. Jana, [w:] Biblia Tysiąclecia, Poznań 2003, s. 1427–1428.
Tęcza w malarstwie
Tęcza interesowała również artystów, którzy chętnie uwieczniali na swych obrazach to wielobarwne i ulotne zjawisko. Tęcza w malarstwie służy nie tylko podkreśleniu piękna natury, harmonii człowieka z przyrodą, nawiązuje także do bogatej symboliki zjawiska, np. przymierza Boga z ludźmi, pokoju.
Przyjrzyj się uważnie poniższym obrazom, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Zapoznaj się z opisem poniższych obrazów, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Andrzej Bursa
Polski poeta zaliczany do grona poetów wyklętychpoetów wyklętych. Pisał głównie dla dorosłych. Jego poezja wyróżnia się refleksyjnością oraz postawą buntowniczą.
Wysłuchaj wiersza Andrzeja Bursy pt. 'Tęcza' lub przeczytaj jego treść. Policz, ile postaci wypowiada się w utworze.
Wysłuchaj lub przeczytaj wiersz Andrzeja Bursy pt. 'Tęcza'. Policz, ile postaci wypowiada się w utworze.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pek5jeJHO
Nagranie recytacji wiersza „Tęcza”.
TęczaW dzikich górach nad przełęczą
Zawisła ogromna tęcza
Szli turyści nad przełęczą
Spodobała im się tęczaJeden mówi: Wiem co zrobię
Wezmę tęczę do plecaka
I w domu powieszę sobie
Obok wypchanego ptakaDrugi na to: Nie mój drogi
Tęcza moja ani słowa
Ja z tęczy uszyję sobie
Tuzin koszul kolorowychTrzeci na to: Nie panowie
Ze mną sprawa krótka
Ja z tęczy uszyję sobie
Żagiel do mojej łódki– A nie bo to moje
– Nie. To moja tęcza
I zaczęli groźne boje
Toczyć nad przełęcząNa to z lasu wyszedł jeleń
Z rogami ze złota
Rzekł: Panowie to za wiele
Kłócić się i o co?Tęcza wisi na błękicie
Nad górską przełęczą
Bo inaczej... jak myślicie
Czy byłaby tęczą?Tęcza jest ale dla wszystkich
Nad górską przełęczą
Lecz kto tęczę ukraść myśli
Nie zobaczy tęczyKopytkami tupnął
Rogiem w drzewo musnął
Zaraz piorun w drzewo huknął
I deszcz gęsty chlusnąłI górskim wąwozem
Zmoczeni do nitki
Uciekali co sił w nogach
Niemądrzy turyści.Źródło: Andrzej Bursa, Tęcza, [w:] tegoż, Wiersze, Kraków 1958, s. 112.
Zastanów się nad sytuacją opisaną w wierszu. Odpowiedz na pytania: Gdzie? Kiedy? Kto? Z kim? O czym rozmawia? Kto się wyłania z lasu? Wypełnij pola tekstowe i przeciągnij je w dowolne miejsca.
Jak oceniasz zachowanie turystów? Wyraź swoje zdanie.
W wierszu Andrzeja Bursy występują elementy baśniowe i realistyczne. Przyporządkuj przykłady do odpowiednich kategorii.
złote rogi, miejsce wydarzeń, mówiący jeleń, zjawisko przyrodnicze: tęcza, dobro zwycięża, zło przegrywa, rozmowa turystów, nieokreślony czas, traktowanie tęczy jak rzeczy, bohaterowie: turyści
| Świat baśniowy | |
|---|---|
| Świat realistyczny |
Uzupełnij luki w wyjaśnieniach podanych związków wyrazowych.
bezbarwne, pesymistycznie, kolorowe, optymistycznie, dezaprobatą, uwielbieniem
widzieć coś w tęczowych barwach – zapatrywać się na coś bardzo ............................
wpatrywać się w kogoś jak w tęczę – patrzeć na kogoś z ............................
coś mieni się tęczą barw – coś jest ............................
Ułóż zdania ze związkami frazeologicznymi z poprzedniego ćwiczenia.
Przygotuj się do wzorcowego odczytania wiersza. Zaprezentuj utwór na forum klasy. Możesz również przeczytać go z koleżankami i kolegami z podziałem na role.
Odszukaj w dostępnych źródłach utwory, których tematem jest tęcza. Zapisz poniżej ich tytuły.