Włókna naturalne, sztuczne i syntetyczne

1. Włókna naturalne

Wśród włókien naturalnychwłókna naturalnewłókien naturalnych wyróżnia się włókna pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.
Włókna roślinne pozyskuje się z różnych części roślin – nasion (bawełna), łodyg (len, konopie, juta, ramia), liści (sizal) lub owoców (włókna kokosowe).
Włókna pochodzenia zwierzęcego uzyskuje się np. z włosów ssaków (wełna, włosie), a także z wydzielin zwierzęcych (jedwab).
Najczęściej wykorzystywane – zwłaszcza do produkcji odzieży – włókna naturalne to bawełna, wełna, len i jedwab. Dlatego o nich warto dowiedzieć się więcej.

Wszystkie włókna są zbudowane z makrocząsteczek (polimerów). Polimery są związkami wielkocząsteczkowym, zbudowanymi z powtarzających się elementów, tzw. merów, które mogą tworzyć struktury proste, rozgałęzione lub przestrzenne. Polimery występują naturalnie w przyrodzie (biopolimery) bądź mogą być otrzymywane syntetycznie. Włókna naturalne są zbudowane z biopolimerów, takich jak celulozy, białek, a włókna sztuczne z makrocząsteczek naturalnych, które zostały zmodyfikowane w wyniku procesów chemicznych.

Polecenie 2

Czy wiesz, jakie cząsteczki budują włókna tkanin, z którymi masz styczność na co dzień? Aby poznać kilka z nich, obejrzyj poniższy film, a następnie rozwiąż zamieszczone do niego zadanie.

R1ASnxMp0dMIv

Film przedstawia podział polimerów na naturalne i sztuczne. Prezentuje ich budowę, występowanie oraz zastosowanie.

Film przedstawia podział polimerów na naturalne i sztuczne. Prezentuje ich budowę, występowanie oraz zastosowanie.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1ASnxMp0dMIv

Film przedstawia podział polimerów na naturalne i sztuczne. Prezentuje ich budowę, występowanie oraz zastosowanie.

R10WO3DiqSqqC

Do nazw polimerów przyporządkuj budujące je cząsteczki. wielocukry Możliwe odpowiedzi: 1. eten, 2. cukry proste, 3. kwas tereftalowy + glikol etylenowy, 4. aminokwasy białka Możliwe odpowiedzi: 1. eten, 2. cukry proste, 3. kwas tereftalowy + glikol etylenowy, 4. aminokwasy polietylen Możliwe odpowiedzi: 1. eten, 2. cukry proste, 3. kwas tereftalowy + glikol etylenowy, 4. aminokwasy poliester (PET) Możliwe odpowiedzi: 1. eten, 2. cukry proste, 3. kwas tereftalowy + glikol etylenowy, 4. aminokwasy

Do nazw polimerów przyporządkuj budujące je cząsteczki. wielocukry Możliwe odpowiedzi: 1. eten, 2. cukry proste, 3. kwas tereftalowy + glikol etylenowy, 4. aminokwasy białka Możliwe odpowiedzi: 1. eten, 2. cukry proste, 3. kwas tereftalowy + glikol etylenowy, 4. aminokwasy polietylen Możliwe odpowiedzi: 1. eten, 2. cukry proste, 3. kwas tereftalowy + glikol etylenowy, 4. aminokwasy poliester (PET) Możliwe odpowiedzi: 1. eten, 2. cukry proste, 3. kwas tereftalowy + glikol etylenowy, 4. aminokwasy

Włókna naturalne występują w przyrodzie w stanie gotowym do przerobu. Mogą być dostarczane przez rośliny, zwierzęta oraz występować w postaci minerałów.
Te roślinne są zbudowane z celulozy. Oprócz niej, w niewielkich ilościach występują lignina (polimer, którego monomerem są alkohole), a także kleje roślinne (pektyny).

Wśród włókien naturalnych wyróżnić można włókna pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.

Włókna roślinne

Bawełna jest materiałem pozyskiwanym z krzewów bawełnianych. Białe włókna otaczają nasiona rośliny, tworząc na krzewach liczne kępki, przypominające z wyglądu watę. Dawniej dojrzałe włókno zbierano ręcznie, natomiast w dzisiejszych czasach robi się to głównie maszynowo.
Tkaniny z bawełny są miękkie i przewiewne, a jednocześnie wytrzymałe, co stwarza wiele możliwości ich zastosowania. Łatwo o nie dbać – nadają się do prania w pralce, można je wirować oraz prasować w wysokiej temperaturze.
Bawełnę wykorzystuje się do produkcji odzieży, tkanin pościelowych, obrusów, środków opatrunkowych, sieci rybackich, filtrów do kawy.

RqYOjDXpdYtoh

Grafika zestawiająca trzy rodzaje włókien roślinnych. Na grafice znajduje się sześć zdjęć umieszczonych w dwóch wierszach i trzech kolumnach. Pierwszy wiersz zdjęć przedstawia roślinę stanowiącą źródło włókien, a drugi rząd zdjęć przedstawia produkty wykonane z wykorzystaniem tych roślin. Pierwsza kolumna przedstawia zdjęcia bawełny. Pierwsze zdjęcie przedstawia białe kłęby bawełny na krzewie. Drugie zdjęcie przedstawia bawełniane koszulki z krótkim rękawem. Druga kolumna przedstawia zdjęcie lnu. Pierwsze zdjęcie przedstawia delikatną roślinę, która posiada dużą ilość małych niebieskich kwiatków. Drugie zdjęcie przedstawia złożone lniane tkaniny przypominające ścierki lub obrusy. Trzecia kolumna przedstawia zdjęcia sizalu. Pierwsze zdjęcie przedstawia gęstą, zieloną roślinę w typie sukulenta o ostro zakończonych lancetowatych liściach. Drugie zdjęcie przedstawia szpule oraz kłębki grubych nici w różnych kolorach z przewagą beżu i brązu.

Inną rośliną dostarczającą naturalnych włókien jest len. Jego włókna pozyskuje się z łodyg tej rośliny. Jest to proces długotrwały i skomplikowany, który obejmuje wiele etapów. Len był najpopularniejszym surowcem do produkcji odzieży, dopóki nie wprowadzono mechanicznej obróbki bawełny.
Tkaniny z lnu są chłonne i „oddychające”, dzięki czemu zapewniają szczególny komfort w upalne dni. Są ponadto trwałe i odporne na zabrudzenia. Ich wadą jest podatność na zagniecenia, które trudno rozprasować (niezbędna jest wysoka temperatura prasowania, można ułatwić ten proces poprzez prasowanie lekko wilgotnych tkanin lnianych).
Lniana odzież oraz inne wyroby z włókien lnianych są traktowane obecnie jako wyroby ekskluzywne i eleganckie.

Sizal (sisal) to włókno otrzymywane ze specjalnego gatunku agawy. Jest twarde i bardzo wytrzymałe. Stosuje się je do wyrabiania powrozów (lin, sznurów), mat i worków.

Włókna zwierzęce

Wełna to włókno naturalne pozyskiwane głównie z sierści owczej (merynos, szewiot, szetland) lub pochodzącej od innych zwierząt trawożernych – kóz (moher, kaszmir), królików (angora), lam, alpak i wielbłądów  (wełna zwierząt wielbłądowatych, np. wikunia, kamel, alpaka). Najbardziej rozpowszechniona jest wełna owcza, produkowana w wielu rodzajach, jednak w ostatnim czasie coraz większą popularność zyskuje także wełna alpak.
Najlepszą gatunkowo wełnę uzyskuje się z owiec rasy merynos. Posiada ona cenione przez użytkowników cechy, takie jak wyjątkowo cienkie włókna, miękkość, puszystość.

Wyroby z wełny cechują doskonałe właściwości termoregulacyjne – wełniana odzież zapewnia ciepło oraz szybko chłonie i odprowadza wilgoć. Ponadto wełna nie jest podatna na zabrudzenie oraz nie pochłania zapachów.
Z niej produkuje się cieplejszą odzież, dywany, wykładziny, koce, poduszki oraz kołdry. Współcześnie wełna jest stosowana głównie w mieszankach z innymi włóknami i straciła bardzo na popularności na rzecz włókien syntetycznych.

RiTt0RKIK5yjd

Grafika zestawiająca dwa rodzaje włókien zwierzęcych. Na grafice znajdują się cztery zdjęcia umieszczone w dwóch rzędach i dwóch kolumnach. Pierwsza kolumna zawiera zdjęcia przedstawiające wełnę. Na pierwszym zdjęciu przedstawiony jest mężczyzna, który strzyże owcę. Obok znajduje się zbliżenie na ostrzyżoną wełnę. Drugie zdjęcie przedstawia niewielkie, różnokolorowe, wełniane ozdoby wykonane na drutach. Druga kolumna zawiera zdjęcia przedstawiające jedwab. Pierwsze zdjęcie jest złożeniem dwóch zdjęć. Zdjęcie z lewej strony przedstawia dużą liczbę larw jedwabnika morwowego żerujących na liściach. Zdjęcie z prawej strony przedstawia włókna jedwabiu. Drugie zdjęcie przedstawia sklepowe wieszaki, na których znajduje się rząd różnokolorowych koszulek wykonanych z jedwabiu.

Jedwab naturalny jest włóknem wytwarzanym przez gąsienice motyli jedwabników, a najbardziej popularnym gatunkiem są jedwabniki morwowe. Gąsienice przędą dwie nitki jedwabiu, tworząc z nich kokon, w którym następnie się przepoczwarzają. Te dwa włókna są ze sobą sklejone; dopiero rozdzielenie i rozplątanie kokonu oraz odpowiednia obróbka w gorącej wodzie pozwalają na uzyskanie nici o długości nawet od $1$ do $3$ $\text{km}$. Włókna jedwabiu są najbardziej wytrzymałymi spośród włókien naturalnych.

Tkanina jedwabna ma charakterystyczną, rozpoznawalną od pierwszego dotyku strukturę. Jest lekka i przewiewna, bardzo dobrze się układa. Uznaje się ją za najszlachetniejszą z tkanin. Jedwab jest włóknem bardzo drogim ze względu na koszt produkcji oraz pożądane właściwości użytkowe.
Tkaniny jedwabne są bardzo delikatne – zaleca się prać je ręcznie w letniej wodzie (do $30$$\text{°C}$), a prasować je powinno się w temperaturze nie wyższej niż $120$$\text{°C}$.

Ciekawostka

Początkowo do wytwarzania odzieży człowiek wykorzystywał tylko naturalne surowce. Już w epoce kamienia, obok prymitywnej odzieży ze skóry zaczęto także używać tkanin z włókien roślinnych. Egipcjanie nosili szaty lniane, a z kolei Hindusi bawełniane. Dzisiaj syntetyzuje się włókna o różnorodnych właściwościach i zastosowaniach. Jednak niektóre cechy włókien naturalnych są nadal bardzo trudne lub wręcz niemożliwe do uzyskania w procesach technologicznych.
Do przędzenia nici służyły najpierw bardzo proste, a z czasem coraz bardziej skomplikowane urządzenia. Z biegiem czasu ręczne warsztaty tkackie zaczęto zastępować maszynami i tak powstał współczesny przemysł włókienniczy.

R7lmtDKfZDsID

Warsztat tkacki z <math aria‑label="osiemnastego wieku">XVIII w. (w Domu Ogrodnika, Zamek Suski, Sucha Beskidzka). Po lewej widoczne jest krosno służące do tkania materiału, na środku stoi kołowrotek, na którym przędzono nić z przędzy, np. wełnianej lub lnianej. Kołowrotek ten jest drewniany. Posiada trzy zdobione nogi. Na nóżkach umocowana jest ukośna podstawa do której przymocowane są wrzeciono i koło napędowe. Dodatkowo po lewej stronie jest umocowany wspornik kądzieli z zaplątanymi włóknami.

Włókna mineralne

Jeszcze przed $2000\text{r.}$ powszechnie stosowanym i cenionym naturalnym włóknem mineralnym był azbest, który występuje w kilku odmianach o różnym składzie chemicznym. Odmiana włóknista jest zbudowana z cienkich, miękkich, lśniących włókien o barwie białej lub szarej, które charakteryzują się wytrzymałością na wysoką temperaturę oraz słabym przewodnictwem ciepła i elektryczności. Przędza azbestowa (wytwarzana z dodatkiem bawełny) miała zastosowanie w produkcji tkanin ognioodpornych i odpornych na działanie kwasów, a także w procesie wytwarzania tektury i papy azbestowej, używanych do izolacji cieplnej i elektrycznej.

W wielu krajach produkty wykonane z azbestu zostały już wycofane z użytku (w Polsce w $1997\text{r.}$) z uwagi na bardzo szkodliwe działanie jego włókien na zdrowie (pylica azbestowa, nowotwory). Obecnie prowadzone są na wielką skalę działania, które mają na celu wyeliminowanie azbestu i zawartych z nim wyrobów z naszego otoczenia.

RipPquFHOIEXn

Fotografia przedstawia wymianę dachu pokrytego bardzo popularnym kiedyś eternitem azbestowo‑cementowym – materiałem budowlanym wykorzystywanym dawniej w budownictwie w postaci płyt pokryciowych. Pracę tę wykonuje trzech mężczyzn w niebieskich kombinezonach ochronnych.

2. Włókna wytwarzane w chemicznych procesach technologicznych – włókna sztuczne i syntetyczne

Włókna sztuczne

Włókna sztucznewłókna sztuczneWłókna sztuczne są wytwarzane z surowców naturalnych (naturalnych polimerów, tj. celulozy, białka, kauczuku), które poddaje się następnie obróbce chemicznej.

Wiskoza to włókno, które składa się głównie z celulozy, którą pozyskuje się przede wszystkim z drewna. Tkaniny z wiskozy, w zależności od sposobu obróbki technologicznej i wykończenia, mogą imitować bawełnę, wełnę lub jedwab. Są materiałem termoregulującym i przewiewnym, wchłaniającym wilgoć, miękkim, elastycznym i przyjaznym w dotyku. Gdy wiskoza jest mokra, produkty z niej wykonane są podatne na odkształcenia i uszkodzenia. Przed schowaniem do szafy ubrania z wiskozy upewnij się, że na pewno jest suche – ze względu na łatwe wchłanianie wilgoci przez tę tkaninę, jest ona podatna na pleśń.

Modal jest włóknem składającym się w $100\text{\%}$ z celulozy. Jego proces produkcyjny jest bardzo zbliżony do procesu produkcyjnego wiskozy. Cechuje go duża odporność na uszkodzenia i atłasowy połysk. Co więcej, pochłania o $50$$\text{\%}$ więcej wilgoci niż bawełna. Tkaniny wykonane z niego są przewiewne, miękkie i sprężyste. Z modalu produkuje się m.in. bieliznę, odzież sportową i pościel.

1

Doświadczenie 2

Spalanie próbek materiału nie jest jedyną metodą pozwalającą na rozróżnienie naturalnego jedwabiu od sztucznego. Czy wiesz, jaka reakcja chemiczna pozwala na identyfikację materiału pochodzenia zwierzęcego? Wykonaj poniższe doświadczenie, a następnie sformułuj odpowiednie obserwacje i wnioski.

Jeżeli nie masz możliwości wykonania doświadczenia, obejrzyj film zamieszczony poniżej.

RPKLHHBprMOBz

Problem badawczy:. Hipoteza:. Co będzie potrzebne: ;. Instrukcja: 1.

Spalanie próbek materiału nie jest jedyną metodą pozwalającą na rozróżnienie naturalnego jedwabiu od sztucznego. Czy wiesz, jaka reakcja chemiczna pozwala na identyfikację materiału pochodzenia zwierzęcego? Wykonano doświadczenie, które pomoże Ci znaleźć odpowiedź na to pytanie. Zapoznaj się z jego przebiegiem, a następnie rozwiąż zadanie do doświadczenia.

Poniżej doświadczenia zamieszczono film, omawiający jego przebieg.

Problem badawczy:

Jak rozpoznać (zbadać), czy tkanina wykonana jest z jedwabiu naturalnego (materiał pochodzenia zwierzęcego), czy sztucznego (materiał pochodzenia roślinnego)?

Hipoteza:

Jedwab naturalny jest włóknem białkowym, dlatego powinien dawać pozytywny wynik charakterystycznej dla białek reakcji ksantoproteinowej. Jedwab sztuczny zawiera w składzie głównie celulozę i w tym przypadku wynik powinien być negatywny.

Co było potrzebne:

• dwa szkiełka zegarkowe lub dwie połówki szalki Petriego;

• pipetka lub kroplomierz;

• próbki jedwabiu naturalnego i sztucznego;

• stężony kwas azotowy$\text{(V)}$.

Wykonywane czynności:

1. Na szkiełkach zegarkowych położono małe kawałki tkanin wykonanych z jedwabiu naturalnego i sztucznego.

2. Na każdą tkaninę naniesiono dwie/trzy krople stężonego kwasu azotowego$\text{(V)}$.

3. Obserwowano zachodzące zmiany.

Obserwacje:

Próbka naturalnego jedwabiu przyjmuje żółte zabarwienie w  miejscach, które mają kontakt z kwasem azotowym$\text{(V)}$. W przypadku próbki jedwabiu sztucznego, nie jest obserwowana zmiana zabarwienia.

Wnioski:

Jedwab naturalny można odróżnić od sztucznego na drodze reakcji z kwasem azotowym$\text{(V)}$.

Podsumowanie:

Pozytywny wynik reakcji ze stężonym kwasem azotowym$\text{(V)}$ (tzw. reakcji ksantoproteinowej) – żółte zabarwienie – świadczy o zawartości białek w badanej próbce. Tkanina wykonana z jedwabiu naturalnego żółknie na skutek działania kwasu azotowego$\text{(V)}$, a tkanina z jedwabiu sztucznego nie.

RJzpbXaIzWLxo

Film przedstawia doświadczalne odróżnianie jedwabiu naturalnego od sztucznego. Dwie próbki materiału zostają poddane działaniu kwasu azotowego<math aria‑label="pięć">(V). W ten sposób sprawdza się, na której z próbek zajdzie reakcja kasntoproteinowa.

Film przedstawia doświadczalne odróżnianie jedwabiu naturalnego od sztucznego. Dwie próbki materiału zostają poddane działaniu kwasu azotowego<math aria‑label="pięć">(V). W ten sposób sprawdza się, na której z próbek zajdzie reakcja kasntoproteinowa.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RJzpbXaIzWLxo

Film przedstawia doświadczalne odróżnianie jedwabiu naturalnego od sztucznego. Dwie próbki materiału zostają poddane działaniu kwasu azotowego<math aria‑label="pięć">(V). W ten sposób sprawdza się, na której z próbek zajdzie reakcja kasntoproteinowa.

1

Polecenie 5

R1HwD0c3HqtB3

Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Obserwacje:

Czy z wyniku kontaktu tkaniny z kwasem azotowym$\text{(V)}$ można było zaobserwować objawy reakcji na którejś z tkanin?

Wnioski:

O czym mogą świadczyć obserwowane zmiany?

Pokaż odpowiedź

Obserwacje:

Próbka naturalnego jedwabiu przyjmuje żółte zabarwienie w miejscach, które mają kontakt z kwasem azotowym$\text{(V)}$. W przypadku próbki jedwabiu sztucznego, nie jest obserwowana zmiana zabarwienia.

Wnioski:

Jedwab naturalny można odróżnić od sztucznego na drodze reakcji z kwasem azotowym$\text{(V)}$.

Podsumowanie:

Pozytywny wynik reakcji ze stężonym kwasem azotowym$\text{(V)}$ (tzw. reakcji ksantoproteinowej) – żółte zabarwienie – świadczy o zawartości białek w badanej próbce. Tkanina wykonana z jedwabiu naturalnego żółknie na skutek działania kwasu azotowego$\text{(V)}$, a tkanina z jedwabiu sztucznego nie.

R3Twrm6yN3XU3

Żółte zabarwienie powstaje w wyniku reakcji białek z: Możliwe odpowiedzi: 1. kwasem azotowym(V);, 2. kwasem azotowym(III);, 3. kwasem siarkowym(VI);, 4. kwasem fosforowym(V).

Ciekawostka

Na rynku można spotkać produkty, do których produkcji użyto włókien bambusowych. Reklamujący je producenci i sprzedawcy wymieniają długą listę ich zalet, które mają wynikać z rodzaju zastosowanego włókna. Czy rzeczywiście włókna bambusowe mają wyjątkowe właściwości? Otóż są one wytwarzane z celulozy pozyskiwanej z pędów bambusa. W podobny sposób wytwarza się celulozę z drzew (świerku, sosny, buku), którą wykorzystuje się do produkcji przędzy wiskozowej. Oznacza to, że pod względem składu chemicznego są po prostu sztucznymi włóknami celulozowymi, do produkcji których użyto bambusa, jako surowca dostarczającego celulozę.

Obejrzyj poniższą galerię grafik za pomocą strzałek umieszczonych po prawej stronie.

RVd9wj2WAxCX3

Zdjęcie przedstawia zbliżenie na zielone łodygi bambusa. Łodygi bambusa są proste o gładkiej powierzchni. Podzielone są one poziomymi zgrubieniami dzieląc łodygą na "fragmenty"

RQ4TvQaaAL2Yi

Zdjęcie przedstawia jasnobrązowe, długie włókna bambusowe otrzymane z bambusa.

R1BZZ6luvEUPt

Zdjęcie przedstawia dwa wyroby z tkanin wykonanych z włókien bambusa, które są często łączone z włóknami bawełnianymi. Z lewej strony zdjęcia przedstawione są czarne skarpetki. Z prawej strony zdjęcia przedstawiona są dwie kołdry.

Wełna mineralna (wełna kamienna, wełna skalna) jest materiałem izolacyjnym pochodzenia mineralnego. Znalazła zastosowanie w budownictwie – do izolacji termicznych i akustycznych ścian, stropów i podłóg i dachów – oraz jako surowiec do produkcji materiałów konstrukcyjnych. Do wytwarzania wełny mineralnej używa się między innymi kamienia bazaltowego i kruszywa wapiennego. Stosowane są również materiały pochodzące z recyklingu.

Włókna syntetyczne

Różnica pomiędzy włóknami sztucznymi a syntetycznymi polega na innej technologii ich produkcji. Włókna sztuczne powstają na drodze obróbki chemicznej włókien naturalnych, z kolei włókna syntetycznewłókna syntetycznewłókna syntetyczne są wytwarzane od początku do końca przez człowieka – powstają one z polimerów syntetycznych, które otrzymuje się w procesie polimeryzacji niewielkich, nienasyconych związków chemicznych (pochodzących głównie z ropy naftowej).

R1EdNzXSg0n7T

Zdjęcie przedstawia stosowane w przemyśle urządzenie do wyciągania nici włókien sztucznych z ciekłego polimeru. Jest ono zbudowane na wzór gruczołu przędnego pająka. Urządzenie to ma kształt tunelu na dnie którego jest pierścień z czterema szerokimi wypustkami. W środku jest okrągłe wgłębienie w którym są otwory ułożone w kółko. Z otworami wychodzą włókna nici syntetycznych. W urządzeniu widać pozostałości włókien skumulowane przy ścianach.

Poliamid (nylon) jest historycznie pierwszym włóknem syntetycznym, jakie otrzymano. Ze względu na swoje właściwości, zyskał ogromną popularność wśród producentów odzieży. Jest lekki, odporny na gniecenie, bardzo wytrzymały, łatwo się pierze i szybko wysycha. Stosuje się go także jako dodatek w postaci mikrowłókien (mikrofibra), np. w bieliźnie.
Wytwarza się wiele rodzajów nylonu. Najbardziej znany jest opisywany tutaj nylon 66. Powstaje w wyniku reakcji kondensacji kwasu adypinowego z heksano-$1$,$6$-diaminą. Reakcja ta polega na łączeniu na przemian cząsteczek kwasu dikarboksylowego z cząsteczkami diaminy i tworzeniu cząsteczek polimeru.

Rm60CxVYs8Sjr

Zdjęcie przedstawia otrzymywanie nylonu. Na blacie laboratoryjnym znajduje się zlewka z mieszaniną substratów i dodatkiem różowego barwnika. Eksperymentator nawija otrzymaną różową nić nylonową na pręcik trzymany nad zlewką.

Poliestry (elana, torlen) to włókna syntetyczne wytwarzane w wyniku reakcji kwasów dikarboksylowych z alkoholami polihydroksylowymi.
Wyróżniają się dużą wytrzymałością na zginanie, rozrywanie i ścieranie, dobrą odpornością na działanie światła, czynników chemicznych (słabe kwasy i zasady), są odporne biologicznie, bardzo słabo chłoną wodę. Włókna poliestrowe – same lub jako mieszanka z wełną, bawełną (elanobawełna) lub włóknami wiskozowymi – służą do wyrobu tkanin na ubrania wierzchnie, tkanin dekoracyjnych, firanek.

Elastan (spandex, lycra) to włókno poliuretanowe, które zostało wynalezione w $1958\text{r.}$ i od razu zrewolucjonizowało rynek odzieżowy. Zastosowanie elastanu jako dodatku do materiałów zmniejszało znacznie ich masę, zwiększając jednocześnie trwałość oraz komfort i łatwość użytkowania. Elastan nie występuje w materiale samodzielnie, lecz jako dodatek – w mieszankach z innymi włóknami (np. z bawełną, jedwabiem). Cechuje je bardzo duża rozciągliwość (do $500\text{\%}$) i sprężystość.

Polar jest rodzajem dzianiny wykonanej z PET i innych tworzyw sztucznych. Charakteryzuje się hydrofobowością oraz znacznie lepszymi od wełny właściwościami termoizolacyjnymi. Nie traci tych właściwości nawet w przypadku zamoczenia. Wykorzystuje się go między innymi do wytwarzania odzieży sportowej.
Obecnie produkuje się różne rodzaje tkanin polarowych. W zależności od zastosowania, różnią się gramaturą (np. polar 100 oznacza, iż $1$ metr kwadratowy materiału waży $100$ gramów) oraz właściwościami termicznymi, miękkością i sprężystością.

$\text{Kevlar}$ jest polimerem grupy poliamidów. Służy do produkcji włókien wytrzymałych, lekkich i odpornych na wysoką temperaturę. Dodatkowo jest około $\mathrm{5,5}$ raza lżejszy od stali. Używa się go między innymi do produkcji kamizelek kuloodpornych, hełmów, sprzętu do uprawiania sportów ekstremalnych. $\text{Kevlar}$ jest nazwą handlową firmy DuPont.

1

Doświadczenie 3

Czy wiesz, w jaki sposób możesz spróbować zidentyfikować interesujący Cię materiał? Pomocne w tym celu może być wykonanie próby płomieniowej. Aby dowiedzieć się, w jaki sposób spalają się poszczególne włókna, wykonaj poniższe doświadczenie. Sformułuj odpowiednie obserwacje i wnioski.

Jeżeli nie masz możliwości wykonania doświadczenia, obejrzyj film zamieszczony poniżej.

RfLNUINO1lhUL

Problem badawczy:. Hipoteza:. Co będzie potrzebne: ;. Instrukcja: 1.

Czy wiesz, w jaki sposób możesz spróbować zidentyfikować interesujący Cię materiał? Pomocne w tym celu może być wykonanie próby płomieniowej. Aby dowiedzieć się, w jaki sposób spalają się poszczególne włókna, wykonano poniższe doświadczenie. Zapoznaj się z jego przebiegiem, a następnie rozwiąż zadanie.

Poniżej doświadczenia zamieszczono film omawiający jego przebieg.

Problem badawczy:

Czy jest możliwa identyfikacja różnych rodzajów włókien za pomocą jednej próby?

Hipoteza:

Poszczególne włókna spalają się w różny sposób, a towarzyszące temu procesowi obserwacje umożliwiają identyfikację badanego materiału.

Co było potrzebne:

• palnik;

• metalowe szczypce;

• szkiełka zegarkowe;

• kilka próbek różnych materiałów, np. bawełna, wełna, jedwab, polar i spandex (elastan).

Wykonywane czynności:

1. Próbkę badanego materiału umieszczono w płomieniu palnika i obserwowano, w jaki sposób się on spala.

2. Pozostałości po spaleniu umieszczono na szkiełku zegarkowym.

3. Czynności powtórzono dla pozostałych próbek materiałów.

Obserwacje:

Bawełna spala się szybko żółtym płomieniem, czemu towarzyszy zapach palonego papieru. W wyniku spalenia powstaje szary popiół. Wełna pali się powoli, żółtym płomieniem, a wydzielający się zapach przypomina zapach palonych włosów. Po spaleniu obserwuje się czarne, zbrylone pozostałości. Jedwab również pali się żółtym płomieniem, czemu towarzyszy zapach palonych włosów, a pozostałości mają postać czarnych, błyszczących okruchów. Polar spala się żółtym, kopcącym płomieniem, a pozostałości po spaleniu mają postać nadtopionej czarnej grudki. Spandex (elastan) spala się żółtym, lekko kopcącym płomieniem, a pozostałości mają postać czarnych grudek.

Wnioski:

Różnice w sposobie spalania, towarzyszącemu mu zapachowi oraz w wyglądzie pozostałości po spaleniu, mogą służyć do identyfikacji materiałów.

Podsumowanie:

Włóknom celulozowym będzie towarzyszyć zapach palonego papieru, z kolei włóknom białkowym - zapach palonych włosów. W ten sposób można łatwo odróżnić materiały pochodzenia naturalnego od materiałów syntetycznych.

RXUufnTcoSCxV

Film przedstawia doświadczenie, w którym próbki różnych tkanin takich jak bawełna, wełna, jedwab, polar i spandex poddawane są spalaniu w płomieniu palnika. Obserwowane jest zarówno, w jaki sposób spalają się próbki, ale również jakie zapach mają dymy ze spalania i jak wyglądają pozostałości po spaleniu.

Film przedstawia doświadczenie, w którym próbki różnych tkanin takich jak bawełna, wełna, jedwab, polar i spandex poddawane są spalaniu w płomieniu palnika. Obserwowane jest zarówno, w jaki sposób spalają się próbki, ale również jakie zapach mają dymy ze spalania i jak wyglądają pozostałości po spaleniu.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RXUufnTcoSCxV

Film przedstawia doświadczenie, w którym próbki różnych tkanin takich jak bawełna, wełna, jedwab, polar i spandex poddawane są spalaniu w płomieniu palnika. Obserwowane jest zarówno, w jaki sposób spalają się próbki, ale również jakie zapach mają dymy ze spalania i jak wyglądają pozostałości po spaleniu.

1

Polecenie 6

R1HwD0c3HqtB3

Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Obserwacje:

Czy badany materiał spala się czy topi? Czy temu procesowi towarzyszy jakiś zapach? Jak wyglądają pozostałości po spaleniu poszczególnych próbek?

Wnioski:

O czym świadczą obserwowane zmiany?

Pokaż odpowiedź

Obserwacje:

Bawełna spala się szybko żółtym płomieniem, czemu towarzyszy zapach palonego papieru. W wyniku spalenia powstaje szary popiół.

Wełna pali się powoli, żółtym płomieniem, a wydzielający się zapach przypomina zapach palonych włosów. Po spaleniu obserwuje się czarne, zbrylone pozostałości.

Jedwab również pali się żółtym płomieniem, czemu towarzyszy zapach palonych włosów, a pozostałości mają postać czarnych, błyszczących okruchów.

Polar spala się żółtym, kopcącym płomieniem, a pozostałości po spaleniu mają postać nadtopionej czarnej grudki.

Spandex (elastan) spala się żółtym, lekko kopcącym płomieniem, a pozostałości mają postać czarnych grudek.

Wnioski:

Różnice w sposobie spalania, towarzyszącemu mu zapachowi oraz w wyglądzie pozostałości po spaleniu mogą służyć do identyfikacji materiałów.

Podsumowanie:

Włóknom celulozowym będzie towarzyszyć zapach palonego papieru, z kolei włóknom białkowym — zapach palonych włosów. W ten sposób można łatwo odróżnić od sebie materiały pochodzenia naturalnego.

Rq8vEzMvIJydQ

Podczas spalania naturalnych włókien można zidentyfikować ich pochodzenie (roślinne lub zwierzęce). Identyfikację tę umożliwia: Możliwe odpowiedzi: 1. kolor płomienia;, 2. zapach;, 3. szybkość spalania;, 4. faktura tkaniny.

1

Doświadczenie 4

Jak myślisz, czy włókna pochodzenia naturalnego i włókna syntetyczne są tak samo odporne na działanie czynników chemicznych? Aby się tego dowiedzieć, wykonaj poniższe doświadczenie. Sformułuj odpowiednie obserwacje i wnioski.

Jeżeli nie masz możliwości wykonania doświadczenia, obejrzyj film zamieszczony poniżej.

R1eWvGEREIVRl

Problem badawczy:. Hipoteza:. Co będzie potrzebne: ;. Instrukcja: 1.

Jak myślisz, czy włókna pochodzenia naturalnego i włókna syntetyczne są tak samo odporne na działanie czynników chemicznych? Przeprowadzono doświadczenie, w którym poddano różne włókna działaniu stężonego roztworu wodorotlenku sodu. Zapoznaj się z jego przebiegiem, a następnie rozwiąż zadanie do doświadczenia.

Poniżej doświadczenia zamieszczono film omawiający jego przebieg.

Problem badawczy:

Czy w wyniku działania wodnych roztworów wodorotlenków na materiał, można zidentyfikować włókna pochodzenia zwierzęcego?

Hipoteza:

Włókna pochodzenia zwierzęcego zostaną roztworzone w wodnym roztworze wodorotlenku sodu, natomiast włókna pochodzenia roślinnego i syntetycznego - nie.

Co było potrzebne:

• cztery probówki;

• cztery próbki materiałów (wełna, jedwab, bawełna i polar);

• wodny roztwór wodorotlenku sodu o stężeniu $40$$\text{\%}$;

• łaźnia wodna.

Wykonywane czynności:

1. W każdej probówce umieszczono jedną próbkę badanego materiału.

2. Do każdej probówki wlano około $3-4 {\text{cm}}^3$ roztworu wodorotlenku sodu, co umożliwiło całkowite zanurzenie badanego materiału.

3. Probówki wstawiono do rozgrzanej łaźni wodnej.

4. Obserwowano zachodzące zmiany.

Obserwacje:

Struktura wełny i jedwabiu została uszkodzona w wodnym roztworze wodorotlenku sodu. Natomiast nie zaobserwowano zmian w wyglądzie bawełny i polaru.

Wnioski:

Włókna pochodzenia zwierzęcego nie są odporne na działanie zasad, więc można je w ten sposób odróżnić od włókien pochodzenia roślinnego i włókien syntetycznych.

Podsumowanie:

Wełna i jedwab są włóknami białkowymi, które pod wpływem wodnego roztworu wodorotlenku sodu ulegają roztworzeniu.

R93ZePCKBqEBQ

Film przedstawia doświadczenie chemiczne. w którym próbki tkanin, wełny, bawełny polaru i jedwabiu poddaje się działaniu roztworu wodorotlenku sodu.

Film przedstawia doświadczenie chemiczne. w którym próbki tkanin, wełny, bawełny polaru i jedwabiu poddaje się działaniu roztworu wodorotlenku sodu.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R93ZePCKBqEBQ

Film przedstawia doświadczenie chemiczne. w którym próbki tkanin, wełny, bawełny polaru i jedwabiu poddaje się działaniu roztworu wodorotlenku sodu.

1

Polecenie 7

R1HwD0c3HqtB3

Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Obserwacje:

Czy następują jakieś zmiany w wyglądzie badanych materiałów? Jeżeli tak, to których?

Wnioski:

O czym mogą świadczyć obserwowane zmiany?

Pokaż odpowiedź

Obserwacje:

Struktura wełny i jedwabiu została uszkodzona w wodnym roztworze wodorotlenku sodu. Natomiast nie zaobserwowano zmian w wyglądzie bawełny i polaru.

Wnioski:

Włókna pochodzenia zwierzęcego nie są odporne na działanie zasad, więc można je w ten sposób odróżnić od włókien pochodzenia roślinnego i włókien syntetycznych.

Podsumowanie:

Wełna i jedwab są włóknami białkowymi, które pod wpływem wodnego roztworu wodorotlenku sodu ulegają roztworzeniu.

RuIrWJQpEUrn2

Odporne na działanie wodnego roztworu wodorotlenku sodu są: Możliwe odpowiedzi: 1. wełna i jedwab;, 2. wełna i polar;, 3. jedwab i bawełna;, 4. polar i bawełna.

Włókna nieorganiczne

Wśród włókien nieorganicznych wyróżnia się włókna chemiczne (sztuczne), do których należą m.in. włókna węglowe, szklane i metalowe.

Włókna węglowe – powstają w procesie kontrolowanej pirolizypirolizapirolizy polimerów organicznych o bardzo długich łańcuchach węglowych. Jego istotną cechą jest niska masa, dzięki czemu materiał ten jest wykorzystywany w kosmonautyce i w Formule $1$. Obecnie, dzięki znacznemu obniżeniu kosztów produkcji, używa się go także do wytwarzania wielu powszechnie używanych produktów.

Włókna węglowe, ze względu na wiele pożądanych przez konsumentów cech, są komponentem stosowanym w produkcji sprzętu sportowego – rakiet do tenisa stołowego, wędek, łodzi, obuwia, ubrań – a także obudowy laptopów i sprzętu audio, elementów konstrukcji samolotów, samochodów i motocykli.

Zapoznaj się z poniższą galerią zdjęć.

R1Mek4GZ511hS

Zdjęcie przedstawia przednią połowę czerwonego motocykla. W centralnym punkcie zdjęcia znajduje się przednie koło tego pojazdu. Błotnik koła motocykla wytworzony z wysokiej trwałości włókien węglowych.

R14yUjZqmIz9G

Zdjęcie przedstawia pomarańczowy kask sportowy przeznaczony do wspinaczki.

RPuwNO9E1gkfS

Zdjęcie przedstawia ultrabook w lekkiej i trwałej obudowie z włókna węglowego.

RvNkmEXS6DveL

Zdjęcie przedstawia czerwoną rakietkę do tenisa stołowego. Jej uchwyt wykonany jest z włókna węglowego.

Włókna szklane są wyrabiane ze szkła w postaci waty szklanej, która służy jako materiał do izolacji cieplnej w budownictwie oraz w postaci włókien do wyrobu przędzy na tkaniny ubraniowe dla pracowników hut, tkaniny filtracyjne czy kurtyny teatralne. Włókna szklane charakteryzuje wysoka wytrzymałość na rozciąganie, odporność na działanie kwasów i ługów, wytrzymałość na temperaturę do $600$$\text{°C}$.

Włókna metalowe są otrzymywane z miedzi, srebra, złota, stali lub stopów tych metali. Nici metalowe, tzw. szych, otrzymuje się przez okręcanie przędzy bawełnianej lub jedwabnej drucikami metalu. Używa się ich do haftu, wyrobu tkanin ozdobnych. Wyroby z włókien metalowych na skutek utleniania ciemnieją na powietrzu – należy je chronić przed światłem i wilgocią.

RRvWAYCtkMk0y

Zdjęcie przedstawia fragment wyszywanej tuniki. Czarny materiał ma wyszyty przy krawędzi skomplikowany wzór w kolorze złotym, czerwonym i jasnoniebieskim. Wzór jest połyskujący, ponieważ do jego wyszycia wykorzystano dodatek nici metalicznych.

Podsumowanie

• Włókna naturalne mogą być włóknami celulozowymi (włókna roślinne) lub białkowymi (włókna zwierzęce). Znane są też włókna naturalne mineralne (azbest).

• Włókna produkowane przez człowieka na drodze chemicznej to włókna sztuczne – wytwarzane z surowców pochodzenia naturalnego, np. wiskoza z celulozy – oraz włókna syntetyczne – wytwarzane z substancji otrzymywanych na drodze syntezy chemicznej.

• Współcześnie produkowanych jest wiele rodzajów włókien, które służą do wytwarzania produktów, spełniających czasem bardzo specjalistyczne wymagania i odpowiadających bezpieczeństwu oraz komfortowi użytkowników.

• Obserwacja spalania włókien pozwala w przybliżeniu określić rodzaj włókna. Dodatkowo, włókna białkowe ulegają reakcjom charakterystycznym dla białek, np. reakcji ksantoproteinowej.

Słownik

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:

1

Ćwiczenie 1

R1X84QGWZeL9R1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Przyporządkuj wymienione włókna do odpowiednich kategorii.

bawełna, wiskoza, jedwab naturalny, lycra, len, nylon, włókna poliestrowe, spandex, włókna bambusowe, sizal, elastan, wełna, konopie, juta, modal

Włókna naturalne
Włókna sztuczne
Włókna syntetyczne

1

Ćwiczenie 2

Uczeń wykonał przedstawiony na schemacie eksperyment. Jakie były wnioski ucznia? Wskaż poprawną odpowiedź.

REomx4P6KXMlS

Na schemacie ukazano dwie probówki zawierające stężony roztwór wodorotlenku sodu. W jednej probówce zanurzono nitkę bawełnianą, a do drugiej probówki wprowadzono nitkę wełnianą.

Uczeń przygotował dwie probówki zawierające stężony roztwór wodorotlenku sodu. W jednej probówce zanurzył nitkę bawełnianą, a do drugiej probówki wprowadził nitkę wełnianą. Jakie były wnioski ucznia po wykonaniu opisanego eksperymentu? Wskaż poprawną odpowiedź.

R1QG86Dwhi5KA

Możliwe odpowiedzi: 1. w obu probówkach nie zaobserwowano objawów reakcji, 2. nitka bawełniana uległa roztworzeniu, a nitka wełniana nie, 3. nitka wełniana uległa roztworzeniu, a bawełniana nie, 4. w obu probówkach badane włókna uległy roztworzeniu

1

Ćwiczenie 3

R9P6MdUbVqnKf1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Uzupełnij tekst tak, aby przedstawiał poprawny opis właściwości wełny i bawełny.

celuloza, roślinnego, roślinnego, roślinnymi, skrobia, wełna, bawełny, zwierzęcego, wełny, białko, poliamidowymi, sztucznymi, celuloza, mineralnego, skrobia, syntetycznymi, zwierzęcego, zwierzęcymi, bawełna, białko, naturalnymi

Wełna i bawełna są włóknami ........................... Wełna jest najpopularniejszym włóknem pochodzenia .........................., a bawełna jest włóknem pochodzenia ........................... Głównym składnikiem wełny jest .........................., a bawełny – ........................... W celu sprawdzenia, czy tkanina jest wykonana z bawełny, czy z wełny, można poddać ich próbki spalaniu. Wełna i bawełna łatwo się palą. Podczas spalania .......................... unosi się w powietrzu zapach spalonych włosów, a .......................... spala się szybko i całkowicie, pozostawiając po sobie jasnoszary popiół.

R1aB99JPiJPYE1

Ćwiczenie 4

Spośród wymienionych poniżej rodzajów włókien wybierz te, które zaliczane są do włókien nieorganicznych. Możliwe odpowiedzi: 1. jedwab sztuczny, 2. sizal, 3. modal, 4. włókno węglowe, 5. wełna skalna, 6. włókna szklane, 7. polar, 8. nylon 66, 9. włókna metalowe, 10. kevlar

2

Ćwiczenie 5

RApMuJpDs5DHz1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

W celu odróżnienia jedwabiu naturalnego od jedwabiu sztucznego Joanna przygotowała dwie próbki tkaniny. Każdą z nich umieściła na szkiełku zegarkowym, a następnie podziałała na nie kilkoma kroplami kwasu azotowego(V).
Po wykonaniu doświadczenia Joanna sporządziła notatkę. Niestety, popełniła kilka błędów. Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe w notatce Joanny.

	Prawda	Fałsz
Do identyfikacji próbek jedwabiu naturalnego i sztucznego użyłam stężonego roztworu kwasu azotowego(III).	□	□
Pod wpływem kwasu jedna z próbek zabarwiła się na kolor żółty.	□	□
Efekt ten świadczy o obecności białka w próbce i pozwala zidentyfikować jedwab naturalny.	□	□
Próba ta, charakterystyczna dla białek, nosi nazwę reakcji biuretowej.	□	□
Próbka tkaniny wykonanej z jedwabiu sztucznego nie zachowuje się podobnie jak z jedwabiu naturalnego, wykonana ponieważ jest z włókien celulozowych.	□	□
Celuloza jest polimerem otrzymywanym na drodze przemysłowej syntezy chemicznej.	□	□

RjwAycu9PCmtV2

Ćwiczenie 6

Przyporządkuj wymienione właściwości do odpowiednich włókien. len Możliwe odpowiedzi: 1. dobra odporność na działanie światła, 2. odporne na zabrudzenia, 3. trwałe, 4. przewiewne, 5. podatne na zagniecenia, 6. dobrze chłoną wilgoć, 7. miękkie, 8. mogą imitować inne materiały, np. jedwab, 9. duża wytrzymałość na zginanie i ścieranie, 10. trudne do wyprasowania, 11. odporne na czynniki biologiczne, 12. przewiewne, 13. dobrze chłoną wilgoć, 14. elastyczne, 15. słabo chłoną wodę wiskoza Możliwe odpowiedzi: 1. dobra odporność na działanie światła, 2. odporne na zabrudzenia, 3. trwałe, 4. przewiewne, 5. podatne na zagniecenia, 6. dobrze chłoną wilgoć, 7. miękkie, 8. mogą imitować inne materiały, np. jedwab, 9. duża wytrzymałość na zginanie i ścieranie, 10. trudne do wyprasowania, 11. odporne na czynniki biologiczne, 12. przewiewne, 13. dobrze chłoną wilgoć, 14. elastyczne, 15. słabo chłoną wodę poliester (elana) Możliwe odpowiedzi: 1. dobra odporność na działanie światła, 2. odporne na zabrudzenia, 3. trwałe, 4. przewiewne, 5. podatne na zagniecenia, 6. dobrze chłoną wilgoć, 7. miękkie, 8. mogą imitować inne materiały, np. jedwab, 9. duża wytrzymałość na zginanie i ścieranie, 10. trudne do wyprasowania, 11. odporne na czynniki biologiczne, 12. przewiewne, 13. dobrze chłoną wilgoć, 14. elastyczne, 15. słabo chłoną wodę

Przyporządkuj wymienione właściwości do odpowiednich włókien. len Możliwe odpowiedzi: 1. dobra odporność na działanie światła, 2. odporne na zabrudzenia, 3. trwałe, 4. przewiewne, 5. podatne na zagniecenia, 6. dobrze chłoną wilgoć, 7. miękkie, 8. mogą imitować inne materiały, np. jedwab, 9. duża wytrzymałość na zginanie i ścieranie, 10. trudne do wyprasowania, 11. odporne na czynniki biologiczne, 12. przewiewne, 13. dobrze chłoną wilgoć, 14. elastyczne, 15. słabo chłoną wodę wiskoza Możliwe odpowiedzi: 1. dobra odporność na działanie światła, 2. odporne na zabrudzenia, 3. trwałe, 4. przewiewne, 5. podatne na zagniecenia, 6. dobrze chłoną wilgoć, 7. miękkie, 8. mogą imitować inne materiały, np. jedwab, 9. duża wytrzymałość na zginanie i ścieranie, 10. trudne do wyprasowania, 11. odporne na czynniki biologiczne, 12. przewiewne, 13. dobrze chłoną wilgoć, 14. elastyczne, 15. słabo chłoną wodę poliester (elana) Możliwe odpowiedzi: 1. dobra odporność na działanie światła, 2. odporne na zabrudzenia, 3. trwałe, 4. przewiewne, 5. podatne na zagniecenia, 6. dobrze chłoną wilgoć, 7. miękkie, 8. mogą imitować inne materiały, np. jedwab, 9. duża wytrzymałość na zginanie i ścieranie, 10. trudne do wyprasowania, 11. odporne na czynniki biologiczne, 12. przewiewne, 13. dobrze chłoną wilgoć, 14. elastyczne, 15. słabo chłoną wodę

R11gT1uNdixNx2

Ćwiczenie 7

Do wymienionych rodzajów włókien dopasuj odpowiedni surowiec lub źródło ich pochodzenia. polar Możliwe odpowiedzi: 1. bambus, 2. okrywa włosowa zwierząt trawożernych, np. owcy, 3. drewno, 4. krzemionka, 5. poli(tereftalan etylenu) (PET) pochodzący np. z butelek, 6. jedwabnik morwowy wiskoza Możliwe odpowiedzi: 1. bambus, 2. okrywa włosowa zwierząt trawożernych, np. owcy, 3. drewno, 4. krzemionka, 5. poli(tereftalan etylenu) (PET) pochodzący np. z butelek, 6. jedwabnik morwowy jedwab Możliwe odpowiedzi: 1. bambus, 2. okrywa włosowa zwierząt trawożernych, np. owcy, 3. drewno, 4. krzemionka, 5. poli(tereftalan etylenu) (PET) pochodzący np. z butelek, 6. jedwabnik morwowy włókno szklane Możliwe odpowiedzi: 1. bambus, 2. okrywa włosowa zwierząt trawożernych, np. owcy, 3. drewno, 4. krzemionka, 5. poli(tereftalan etylenu) (PET) pochodzący np. z butelek, 6. jedwabnik morwowy wełna Możliwe odpowiedzi: 1. bambus, 2. okrywa włosowa zwierząt trawożernych, np. owcy, 3. drewno, 4. krzemionka, 5. poli(tereftalan etylenu) (PET) pochodzący np. z butelek, 6. jedwabnik morwowy włókna bambusowe Możliwe odpowiedzi: 1. bambus, 2. okrywa włosowa zwierząt trawożernych, np. owcy, 3. drewno, 4. krzemionka, 5. poli(tereftalan etylenu) (PET) pochodzący np. z butelek, 6. jedwabnik morwowy

Do wymienionych rodzajów włókien dopasuj odpowiedni surowiec lub źródło ich pochodzenia. polar Możliwe odpowiedzi: 1. bambus, 2. okrywa włosowa zwierząt trawożernych, np. owcy, 3. drewno, 4. krzemionka, 5. poli(tereftalan etylenu) (PET) pochodzący np. z butelek, 6. jedwabnik morwowy wiskoza Możliwe odpowiedzi: 1. bambus, 2. okrywa włosowa zwierząt trawożernych, np. owcy, 3. drewno, 4. krzemionka, 5. poli(tereftalan etylenu) (PET) pochodzący np. z butelek, 6. jedwabnik morwowy jedwab Możliwe odpowiedzi: 1. bambus, 2. okrywa włosowa zwierząt trawożernych, np. owcy, 3. drewno, 4. krzemionka, 5. poli(tereftalan etylenu) (PET) pochodzący np. z butelek, 6. jedwabnik morwowy włókno szklane Możliwe odpowiedzi: 1. bambus, 2. okrywa włosowa zwierząt trawożernych, np. owcy, 3. drewno, 4. krzemionka, 5. poli(tereftalan etylenu) (PET) pochodzący np. z butelek, 6. jedwabnik morwowy wełna Możliwe odpowiedzi: 1. bambus, 2. okrywa włosowa zwierząt trawożernych, np. owcy, 3. drewno, 4. krzemionka, 5. poli(tereftalan etylenu) (PET) pochodzący np. z butelek, 6. jedwabnik morwowy włókna bambusowe Możliwe odpowiedzi: 1. bambus, 2. okrywa włosowa zwierząt trawożernych, np. owcy, 3. drewno, 4. krzemionka, 5. poli(tereftalan etylenu) (PET) pochodzący np. z butelek, 6. jedwabnik morwowy

3

Ćwiczenie 8

Przeczytaj krótki tekst zamieszczony poniżej, a następnie spośród wymienionych zdań wybierz to, które jest prawdziwe.

Spandex is a synthetic polymer. Chemically, it is made up of a long‑chain polyglycol combined with a short diisocyanate, and contains at least $\mathit{85}\mathit{\%}$ polyurethane. It is an elastomer, which means it can be stretched to a certain degree and it recoils when released. These fibers are superior to rubber because they are stronger, lighter, and more versatile. In fact, spandex fibers can be stretched to almost $\mathit{500}\mathit{\%}$ of their length.

Indeks dolny Źródło: Spandex, madehow.com, CC‑BY‑SA [dostęp 09.08.2021]. Indeks dolny koniec_{Źródło: Spandex, madehow.com, CC‑BY‑SA [dostęp 09.08.2021].}

RQ7uLPXxImMus

Możliwe odpowiedzi: 1. Spandex jest włóknem sztucznym., 2. Spandex jest zbudowany co najmniej w 85% z poliuretanu., 3. Włókna spandexu mogą być rozciągnięte o ponad 500%., 4. Spandex jest elastomerem, czyli po rozciągnięciu nie wraca do swojego początkowego kształtu.

Glossary

Glossary

long‑chain

long‑chain

RUGXQYWwIKuoA

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pjt0Sk6RD

Nagranie dźwiękowe

długołańcuchowy

at least

at least

R1GLjfEZ4IdBx

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pjt0Sk6RD

Nagranie dźwiękowe

przynajmniej, co najmniej

recoil

recoil

R1IvdaajBvAdb

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pjt0Sk6RD

Nagranie dźwiękowe

cofnąć się, odskoczyć

release

release

RbAJE6yuqB2NV

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pjt0Sk6RD

Nagranie dźwiękowe

wypuścić, uwolnić

superior

superior

RJ9t4NZt3IGoC

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pjt0Sk6RD

Nagranie dźwiękowe

lepszy, o wysokiej jakości

rubber

rubber

Rprexx5NJHta7

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pjt0Sk6RD

Nagranie dźwiękowe

guma

versatile

versatile

R1UpDAVxYMStj

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pjt0Sk6RD

Nagranie dźwiękowe

wszechstronny, uniwersalny

stretch

stretch

RVUFbUDkAgqYG

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pjt0Sk6RD

Nagranie dźwiękowe

rozciągnąć, wyciągnąć

Bibliografia

Fibers - Chemistry Encyklopedia, http://www.chemistryexplained.com/Fe-Ge/Fibers.html, dostęp: 13.09.2021.

Rodzaje tkanin: włókna naturalne, sztuczne i syntetyczne, online:  https://www.braunhousehold.com/pl-pl/jak-dbac-o-ubrania/rodzaje-tkanin-wlokna-naturalne-sztuczne-i-syntetyczne, dostęp: 09.13.2021.