Jak grzecznie zwracać się do innych
Podstawą funkcjonowania współczesnego człowieka w społeczeństwie są interakcje z otoczeniem. Sposób, w jaki zachowujemy się w sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych. Słownictwo, którego używamy, a nawet styl ubierania świadczą o naszej znajomości zasad dobrego zachowania czyli savoir‑vivre’usavoir‑vivre’u. Używanie adekwatnego do sytuacji języka oraz zwrotów grzecznościowych, takich jak: 'Dzień dobry', 'Do widzenia', 'Cześć', świadczy o naszej kulturze osobistej. Formami grzecznościowymi są również zwroty typu: “Hejka' czy 'Narka', będące przykładami nieformalnych zwrotów powitalnych i pożegnalnych.
Dobór form grzecznościowych oraz słownictwa zależy od sytuacji komunikacyjnej, w jakiej się znajdziemy. W towarzystwie osób starszych, podczas oficjalnych spotkań i uroczystości, nasz sposób wypowiadania się powinien być zgodny z przyjętymi normami językowymi. Podczas spotkań w gronie bliskich czy rówieśników możemy pozwolić sobie na większą swobodę językową. Nie powinniśmy jednak zapominać o etykiecie językowej.
Korzystając ze słownika języka polskiegosłownika języka polskiego, wyjaśnij różnicę między zamieszczonymi poniżej zwrotami z czasownikiem 'witam' a współczesnymi formami powitań stosowanymi w korespondencji elektronicznej (e‑mailache‑mailach). W swojej odpowiedzi uwzględnij informację, czy użycie w e‑mailu formy 'witam' jest poprawne.
Kto i w jakich okolicznościach używa zwrotu 'witam':
Szanowni Goście, witamy serdecznie.
Witam Szanownych Gości.
Witamy Szanownych Gości.
Witamy Państwa bardzo serdecznie.
Szanowni Państwo, chcielibyśmy Państwa przywitać bardzo serdecznie.
Szanowne Panie i Szanowni Panowie, z prawdziwą przyjemnością witamy.
Szanowni zgromadzeni, witamy.
Wzorce zachowania i komunikacji
W każdej kulturze zaobserwować można typowe dla niej wzorce zachowań i normy komunikacji. Polskie formy grzecznościowe wywodzą się z tradycji szlacheckiej.
Ich przykładem mogą być skróty umieszczane na kopertach, np. 'W.Sz. Pan'
(co oznacza 'Wielce Szanowny Pan'), będący pozostałością dawnej formy 'Wielce Miłościwy Pan'. Z kolei powitalny zwrot 'dzień dobry' w przeszłości wyrażał także życzenie 'niech ten dzień będzie dobry dla ciebie' czy 'niech ci się darzy'. Podobną rolę w dawnej polszczyźnie pełniła forma 'bądź zdrów'.
Polska etykieta językowa obejmuje kilka ważnych zasad, o których warto pamiętać:
Do rozmówcy należy zwracać się z szacunkiem, okazywać zainteresowanie jego sprawami. Zawsze trzeba odpowiadać na pozdrowienia i życzenia. Z tego też powodu formy grzecznościowe układają się w pewien schemat komunikacyjny: 'Dzień dobry' – 'Dzień dobry', 'Życzę bezpiecznej podróży' - 'Dziękuję'.
W sytuacjach oficjalnych należy dbać o szczególne uhonorowanie takich aspektów jak wiek, pełnione funkcje społeczne, tytuły naukowe lub godnościowe naszych rozmówców.
W codziennej komunikacji warto również dbać o poprawność zapisu, przejrzystą kompozycję i estetykę listów czy e‑maili tak, aby były zrozumiałe dla odbiorcy. Dbałość o formę i styl naszej wypowiedzi jest wyrazem szacunku dla adresata.
Savoir‑vivre jasno określa zasady, zgodnie z którymi powinniśmy się zachować w danej sytuacji komunikacyjnej. W codziennych, nieformalnych relacjach ze znajomymi możemy pozwolić sobie na swobodny styl wypowiadania się, modne powiedzonka czy aluzje słowne do popularnych filmów, zespołów, gier. Natomiast taki sposób wypowiadania się w sytuacjach formalnych, w towarzystwie osób starszych, będzie nie tylko niezrozumiały, ale i niegrzeczny, a nawet obraźliwy.
Warto znać różne formy grzecznościowe (zwane również zwrotami adresatywnymizwrotami adresatywnymi) i używać ich zgodnie z etykietą językową, zarówno w wypowiedziach ustnych jak i pisemnych. Dobór właściwego słownictwa jest szczególnie ważny w korespondencji (list, e‑mail), zaproszeniach, podziękowaniach, powitaniach i gratulacjach.
Zwroty adresatywne
Poniżej znajdują się przykłady zwrotów adresatywnych używanych w tekstach oficjalnych:
Jak należy rozpoczynać teksty oficjalne?
„Szanowny Panie,...” |
|
|---|---|
„Szanowna Pani,...” |
|
„Szanowni Państwo,...” |
|
Należy pamiętać, że zwrotom takim jak: 'Szanowna Pani', 'Szanowny Panie' zawsze towarzyszy czasownik w trzeciej osobie liczby pojedynczej. Natomiast forma 'Szanowni Państwo' wymaga użycia czasownika w trzeciej osobie liczby mnogiej,
np. 'Szanowni Państwo wiedzą'. Użycie czasownika w drugiej osobie liczby mnogiej, np. 'Szanowni Państwo wiecie' jest błędne.
Podobne zasady obowiązują podczas zwracania się do osób starszych. Wyjątkiem
są tu sytuacje nieformalne (np. w gronie rodziny), gdy stopień zażyłości pozwala nam na większą swobodę językową. Poniżej znajdują się przykłady zwrotów adresatywnych zgodnych z polską normą językową.
Jak należy zwracać się do osób starszych?
„Kochany Dziadku,...” |
|
|---|---|
„Kochana Babciu,...” |
|
Jak należy tytułować odbiorców w oficjalnych sytuacjach komunikacyjnych?
Ogólne formy grzecznościowe |
|
|---|---|
Osoby z tytułami naukowymi |
|
Osoby z tytułami zawodowymi | a) adwokat
b) dziennikarz lub pracownik redakcji
|
Osoby z godnościami urzędowymi | a) prezydent i wiceprezydent
b) marszałek i wicemarszałek
c) rektor i prorektor
|
Osoby zajmujące stanowiska kierownicze | a) dyrektor i wicedyrektor
b) kierownik i zastępca kierownika
|
Osoby z tytułami służbowymi lub stopniami wojskowymi (policyjnymi) | a) aspirant i młodszy aspirant
b) inspektor i nadinspektor
c) pułkownik i podpułkownik
|
Formuły adresatywne
Używanie zwrotów grzecznościowych w korespondencji jest konieczne, zarówno w listach tradycyjnych jak i elektronicznych.
Jak rozpoczynać korespondencję?
I. Zwroty oficjalne skierowane do osoby, której zawód/rola społeczna nie są znane nadawcy lub jej nie wskazują | II. Zwroty oficjalne skierowane do adresata posiadającego tytuł naukowy/pełniącego określone funkcje zawodowe (np. dyrektor, profesor) | III. Zwroty nieoficjalne skierowane do osób bliskich nadawcy |
|---|---|---|
|
|
|
Jak kończyć korespondencję?
I. Zwroty oficjalne skierowane do osoby, której zawód/rola społeczna nie są znane nadawcy lub jej nie wskazują | III. Zwroty nieoficjalne skierowane do osób bliskich nadawcy (np. rodziców, dziadków, rodzeństwa, przyjaciół, znajomych) |
|---|---|
|
|
Zadaniowo
Rozpoznaj właściwy gatunek tekstu okolicznościowego lub codziennego i dopasuj do niego odpowiednie wzorce formuł grzecznościowych.
– „Halo”.<br>– „Dzień dobry, mówi… Czy mogłabym rozmawiać z…”., „Mamy wielki zaszczyt zaprosić Państwa na uroczystość zakończenia roku szkolnego”., „Szanowna Pani, proszę przyjąć podziękowania za…”., „Dzień dobry, nazywam się Jacek Nowak. Jestem uczniem III Gimnazjum w Poznaniu”., „Pan pozwoli, że złożę wyrazy współczucia”., – „Czy mógłbyś mi pożyczyć tę książkę?”. <br>– „Przykro mi./Nie gniewaj się./Wybacz, ale nie mogę”., „Proszę przyjąć moje gratulacje z okazji zakończenia studiów…”.
| Rozmowa telefoniczna | |
| Odmowa | |
| Podziękowania | |
| Przedstawianie się | |
| Kondolencje | |
| Zaproszenie | |
| Gratulacje |
Repliką nazywany odpowiedź rozmówcy na słowa partnera w dialogu.
Oceń, które z poniższych par replik [replika – tu: odpowiedź rozmówcy na słowa partnera w dialogu] – używanych w różnych sytuacjach komunikacyjnych – są poprawne lub zgodne z zasadami grzeczności. Formy poprawne oznacz znakiem +, błędne zaś znakiem –.
| Przykład | + | - |
|
– „Do widzenia”. – „Do widzenia”. |
□ | □ |
|
– „Życzę udanej zabawy”. – „Dziękuję. Wzajemnie”. |
□ | □ |
|
– „Dzień dobry, mówi Ela Mrozińska. Czy mogłabym rozmawiać z Wojtkiem?”. – „Dzień dobry. Już przekazuję słuchawkę”. |
□ | □ |
|
– „To cześć!”. – „Cześć!/Nara!”. |
□ | □ |
|
– „Gratuluję zdanego egzaminu”. – „Dziękuję”. |
□ | □ |
|
– „Czy mogłabyś przeczytać zadanie domowe?”. – „Tak. Bardzo proszę”. |
□ | □ |
|
– „Do widzenia”. – „Narka”. |
□ | □ |
|
– „Życzę szczęśliwej podróży”. – „Dzięks”. |
□ | □ |
|
– „Dzień dobry”. – „Witam”. |
□ | □ |
|
– „Czy mógłbyś podejść do tablicy?” – (Brak komunikatu zwrotnego). |
□ | □ |
|
– „Gratuluję wygranej w zawodach”. – „Nie ma czego”. |
□ | □ |
|
– „Życzę miłej wycieczki”. – „To ja życzę”. |
□ | □ |
|
– „Do widzenia Państwu”. – „Pozdrowienia”. |
□ | □ |
|
– „Do widzenia”. – „Żegnam”. |
□ | □ |
Popraw poniższe zdania tak, aby mogły być wypowiedziane w sytuacjach oficjalnych:
1. Witam. Sorry za spóźnienie. Autobus mi zwiał.
2. Hej, patrzcie! Obczajcie ten wypasiony pałac.
3. Streszczajcie się, nie mamy całego dnia na pstrykanie fotek.
4. Z drogi, muszę przejść.
5. Szanowni Państwo, wiecie zapewne, z jakiego powodu się dziś spotykamy.
Zaproponuj po trzy zwroty grzecznościowe, których możesz użyć w poniższych sytuacjach komunikacyjnych:
list do dyrektora szkoły z prośbą o wyrażenie zgody na zorganizowanie turnieju sportowego,
e‑mail do kolegi/koleżanki z klasy,
zaproszenie dla babci i dziadka na uroczystość rodzinną.
Napisz list oficjalny o dowolnej tematyce, w którym zastosujesz wzorce grzecznościowe.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: etykieta językowa, sytuacja oficjalna, sytuacja nieoficjalna, formy adresatywne, repliki.