RRWWOhvV1R4aB
Na obrazie został przedstawiony czarno‑biały portret Jana Andrzeja Morsztyna. Mężczyzna ma czarne, kręcone włosy, które opadają na ramiona. Jego twarz zdobi delikatny zarost. Jest ubrany w zbroję. Ramiona otula płaszcz spięty okrągłą broszką. Postać patrzy w stronę widza. Jest przedstawiona do wysokości barków. Mężczyznę otacza wieniec.

Poeta dworu i salonu, czyli Jan Andrzej Morsztyn

Jan Andrzej Morsztyn
Źródło: Jean Edelinck, 1667, miedzioryt, Biblioteka Narodowa, domena publiczna.

W XVII wieku ważnymi ośrodkami kultury były dwory – królewskie i magnackie. W tych kręgach rozwijała się elitarna kultura nawiązująca do wzorów zagranicznych. Typowym poetą dworskim był Jan Andrzej Morsztyn. Powtarzał słowa, których autorem był Giambattista MarinoGiambattista MarinoGiambattista Marino: „Wprowadzać w osłupienie, budzić zdumienie – oto cel poety”.

Już wiesz

Napisz definicjej0000000CVB1v38_000tp001definicje następujących środków poetyckich: oksymoron, paradoks, anafora, hiperbola, paralelizm, antyteza.

RUiHr0sWcyQVh
(Uzupełnij).
j0000000CVB1v38_000tp001
Giambattista Marino
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Koncept jako zasada tworzenia

Literacki barok olśniewał! Jan Andrzej Morsztyn pisał wiersze, które były małymi arcydziełami. Ich czytanie dawało przyjemność obcowania z wyszukanymi tekstami poetyckimi, ponieważ zadziwiały i zachwycały odbiorców formą i konceptem. Autor potrafił bawić się słowem, co przejawiało się  w zaskakujących pointach, niezwykłych skojarzeniach.

konceptyzm
Definicja: konceptyzm

(wł. concetto – „wyszukany pomysł”) – nurt w literaturze europejskiego baroku, powstał we Włoszech i Hiszpanii; polegał na wykorzystaniu w utworze niezwykłego, wyszukanego pomysłu (dotyczącego treści i formy); zaskakujące skojarzenia, oddane za pomocą wysmakowanej formy, miały zadziwiać i szokować czytelnika sprawnością artystyczną twórcy i oryginalnością pomysłu; aby uzyskać cel, twórcy wykorzystywali rozliczne środki artystycznego wyrazu, np. antytezy, oksymorony, paradoksy itp.

Do najwybitniejszych konceptystów należał Giambattista Marino.

Giambattista Marino16251569
RzMBadJpQGGOZ
Giambattista Marino
Źródło: Frans Pourbus Młodszy, olej na płótnie, Detroit Institute of Arts, Stany Zjednoczone, domena publiczna.

Giambattista Marino

Giambattista (tj. Jan Chrzciciel) Marino to włoski poeta, który zdobył popularność jako autor poematu mitologiczno-hedonistycznegohedonizmhedonistycznego L’Adone (Adonis, 1623) o tematyce miłosnej. W prawie 40 tysiącach wersów opowiedział dzieje miłości mitycznych postaci – Wenery i Adonisa, które uzupełniał licznymi dygresjami (np. opisami pałaców). Wrażenie wywierały forma utworu, elegancki język i perfekcja wersyfikacyjna. Naśladowano go niemal w całej Europie, a zjawisko polegające na tłumaczeniu, parafrazowaniuparafrazaparafrazowaniu i nawiązywaniu do Marina określono marinizmem. Marino stosował wyszukane środki stylistyczne w większości swoich dzieł.

parafraza
hedonizm
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

O pisarzu

Jan Andrzej Morsztyn16931620
RmcJBHjW4y5sU
Portret Jana Andrzeja Morsztyna
Źródło: Hyacinthe Rigaud, 1684, olej na płótnie, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, domena publiczna.

Jan Andrzej Morsztyn

Urodził się w 1620 roku w zamożnej rodzinie szlacheckiej herbu Leliwa. Po studiach w Lejdzie przebywał najpierw na magnackim dworze Lubomirskich, następnie związał się z dworem królewskim Jana Kazimierza. W roku 1656 został sekretarzem królewskim, w 1658 r. otrzymał nominację na referendarza koronnego, następnie awansował na stanowisko podskarbiego wielkiego koronnego. Jako dyplomata popierał politykę profrancuską. Gdy na tronie zasiadł Jan III Sobieski, Morsztyn zyskał przyjaźń króla, jednak zmiana polityki polskiej z profrancuskiej na proaustriacką spowodowała konflikt między królem a poetą. Jan Andrzej Morsztyn, oskarżony o malwersacje oraz zdradę stanu, uciekł w 1683 roku z kraju, zabierając ze sobą insygnia koronacyjne Sobieskiego (odesłał je polskiemu władcy po dziesięciu latach). Do śmierci (w 1693 r.) mieszkał we Francji.

Twórczość Jana Andrzeja Morsztyna zalicza się do tzw. nurtu dworskiego. Oznacza to, że jego środowiskiem był dwór (magnacki, królewski itd.), a twórczość – oparta na konwencji, adresowana do odbiorcy o wysublimowanym smaku - miała charakter elitarny. Jan Andrzej Morsztyn traktował pisanie poezji jako rozrywkę i żadnego ze swoich utworów poetyckich nie wydał drukiem. Jego liryki, krążące w kopiach rękopiśmiennych, znali przede wszystkim ludzie z zamkniętego kręgu (dworzanie, magnaci, artyści). Dziełami zasługującymi na szczególne zainteresowanie – ze względu na tematykę i technikę poetycką - są zbiory: Lutnia (ponad 200 utworów) i Kanikuła albo Psia gwiazda (nieco ponad 30 wierszy). Drukiem ukazały się pod koniec XIX wieku.

RvrKG1sZswLwR
Portret Jana Andrzeja Morsztyna
Źródło: Hyacinthe Rigaud [czyt. jesant rigu], 1690, olej na płótnie, domena publiczna.
Ćwiczenie 1

Określ status społeczny Jana Andrzeja Morsztyna na podstawie jego portretu.

Określ status społeczny Jana Andrzeja Morsztyna na podstawie opisu jego portretu.

R1Zkl0fP9vPA3
{duzpole-Tu wpisz odpowiedź}.
Ćwiczenie 2

Korzystając z dowolnych źródeł, zapoznaj się z kanonami mody męskiej w baroku. Opisz portret Jana Andrzeja Morsztyna tak, by odpowiedzieć na pytanie, czy spełnia on oczekiwania estetyczne czasów, w których żył. W swojej wypowiedzi wykorzystaj spostrzeżenia o fryzurze, stroju i rekwizytach portretowanej postaci.

R4xuG6Ac66Y1l
(Uzupełnij).
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Cuda miłości

Ciekawostka

Wiersz o miłości napisał Giambattista MarinoGiambattista MarinoGiambattista Marino, a na język polski przetłumaczył go Jan Andrzej Morsztyn.

Cuda miłości. SonetJan Andrzej Morsztyn
Jan Andrzej Morsztyn Cuda miłości. Sonet

Karmię frasunkiem miłość i myśleniem,
Myśl zaś pamięcią i pożądliwością,
Żądzę nadzieją karmię i gładkościąj0000000CVB1v38_000tp003gładkością,
Nadzieję bajką i próżnym błądzeniem.

Napawam serce pychą z omamieniem,
Pychę zmyślonym weselem z śmiałością,
Śmiałość szaleństwem pasę z wyniosłością,
Szaleństwo gniewem i złym zajątrzeniemj0000000CVB1v38_000tp004zajątrzeniem.

Karmię frasunek płaczem i wzdychaniem,
Wzdychanie ogniem, ogień wiatrem prawie,
Wiatr zasię cieniem, a cień oszukaniem.

Kto kiedy słyszał o takowej sprawie,
Że i z tym o głód cudzy się staraniem
Sam przy tej wszytkiej głód ponoszę strawiej0000000CVB1v38_000tp005strawie.

j0000000CVB1v38_00000_BIB_001 Źródło: Jan Andrzej Morsztyn, Cuda miłości. Sonet, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Wiktor Weintraub, Wrocław 1988, s. 145–146.
Ćwiczenie 3

Ustal, co jest tematem utworu.

RSoDthIbiiJ4z
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 4

Wyjaśnij, w jakim znaczeniu występują w utworze pojęcia głodustrawy.

R1ThXWbyWVnVC
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 5

Wytłumacz, z czego wynika głód odczuwany przez podmiot liryczny.

Rdj2LTsBUAL12
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 6

Opisz obraz miłości zawarty w sonecie Morsztyna.

R18VUHLQbErTP
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 7

Wskaż w utworze przykłady paradoksów i wyjaśnij, jaką pełnią funkcję w opisie sytuacji podmiotu lirycznego.

Wymień pojawiające się w utworze przykłady paradoksów i wyjaśnij, jaką pełnią funkcję w opisie sytuacji podmiotu lirycznego.

R1V0XfOZ0UkrG
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 8

Wyjaśnij, czym są tytułowe „cuda”. Czy określenie to jest nacechowane pozytywnie?

RA6VOqSwVmd6p
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 9

Wyobraź sobie, że jesteś osobą mówiącą wierszu Cuda miłości. Napisz w pierwszej osobie liczby pojedynczej, co czujesz.

R1SPxKNrTfvjD
(Uzupełnij).
Polecenie 1
RfDug8vfIoPvf
Propozycje zmyślone wesele, nadzieja, pamięć, Tutaj wpisz tekst, myśl, Tutaj wpisz tekst, oszukanie, Tutaj wpisz tekst, pożądliwość, błądzenie, frasunek, bajka, śmiałość, gładkość, ogień, Tutaj wpisz tekst, serce, miłość, wzdychanie, szaleństwo, pycha, złe zajątrzenie, płacz, Tutaj wpisz tekst, wyniosłość, wiatr, omanienie, cień
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Wyjaśnij koncept wiersza Cuda miłości. Sonet. Morsztyna.

R135DRwnPLIA2
(Uzupełnij).
j0000000CVB1v38_000tp003
j0000000CVB1v38_000tp004
j0000000CVB1v38_000tp005
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Morsztyn i religia

Jan Andrzej Morsztyn nie należał do twórców religijnych, co zdecydowanie odróżnia go od Mikołaja Sępa‑Szarzyńskiegoj0000000CVB1v38_000tp006Mikołaja Sępa‑Szarzyńskiego, zaliczanego do nurtu metafizycznegonurtnurtu metafizycznego. Zmiana wyznania nie odcisnęła piętna na twórczości Jana Andrzeja Morsztyna, a część wierszy zawierających motywy religijne miała charakter libertyński.

nurt
libertynizm
Definicja: libertynizm

termin „libertynizm” powstał we Francji i oznaczał myślicielstwo; znany jest od XVI w., jednak pojęcie libertynizmu kojarzy się głównie z epoką oświecenia; libertyni oświeceniowi to ludzie wierzący w rozum, niechętni religii, zwolennicy tolerancji; kiedy mówimy o libertynizmie, musimy rozgraniczyć dwie kwestie: libertynizm intelektualnylibertynizm obyczajowy; libertyni to wyznawcy rozumu, którzy odrzucali Boga, religię i społeczne konwenanse; moralność była dla nich przesądem; jednak libertynizm obyczajowy to zjawisko towarzyszące postawie filozoficznej, która za wartość najwyższą uznała wolność człowieka i wolność myśli; ateizm pojawił się jako reakcja na dominującą pozycję Kościoła, a także jako wyraz oświeceniowego uznania dla nauk przyrodniczych

Więcej o libertynizmie znajdziesz w lekcji Libertynizm i jego rola w kulturze oświeceniaPQGEbP0UfLibertynizm i jego rola w kulturze oświecenia.

W kwartanieJan Andrzej Morsztyn
Jan Andrzej Morsztyn W kwartanie

Goreję, Panie! Coraz większy staje
Ogień palący wnętrzności w perzj0000000CVB1v38_000tp007perz suchy.
To Twoje dzieło bez żadnej otuchy
Kona i z swym się gościem już roztaje.
Już ośm miesięcy, jako nie ustaje
Płomień czyli mróz, na lekarstwa głuchy:
Jako wosk miękki albo garnek kruchy,
Tak się ta kruszy lepianka i taje.
Te same, które‑ć posyłam westchnienia,
Rad nierad w sobie powściągam i duszę,
Czując w nich zbytnie w uściech upalenia.
Ach, jeśli już w tym piecu skończyć muszę
I śmiercią samą przygasić płomienia,
Ty od wiecznego wybaw ognia duszę.

j0000000CVB1v38_00000_BIB_002 Źródło: Jan Andrzej Morsztyn, W kwartanie, [w:] Jan Andrzej Morsztyn, Wybór poezji, oprac. Wiktor Weintraub, Wrocław 1988, s. 189–190.
Ćwiczenie 10

Kwartan to krótkie działo artyleryjskie używane w baroku. Wyjaśnij, jaki związek z treścią wiersza ma jego tytuł - W kwartanie.

RCxuXvgu87oOA
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 11

Określ, jaki problem porusza Morsztyn w wierszu W kwartanie.

R1Pk2cBNGtPpn
{duzeole-Tu wpisz odpowiedź}.
Ćwiczenie 12
R1UPVoyM9fGtz1
W kwartanie to wiersz... Wybierz prawidłową odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: 1. miłosny., 2. religijny., 3. autotematyczny., 4. patriotyczny., 5. filozoficzny.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 13

Wyjaśnij, dlaczego wiersz W kwartanie należy do nurtu religijnego.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 14

Wyjaśnij sens sformułowań z wiersza, które hiperbolizują ukazane w nim zjawisko:

  • „Ogień palący wnętrzności w perz suchy”,

  • „Płomień, czyli mróz na lekarstwa głuchy”.

RKPnzhCxj73Vx
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 15

Wymień objawy cierpienia, którego doznaje osoba mówiąca w utworze.

R1dMz5kGnB8b9
(Uzupełnij).
j0000000CVB1v38_000tp006
j0000000CVB1v38_000tp007
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Poetyckie koncepty Morsztyna

R5BjNi6Muom5o
Nagranie wiersza Jana Andrzeja Morsztyna pod tytułem „Niestatek (Prędzej kto wiatr...)”. Czyta Piotr Głowacki.
Niestatek [Prędzej kto wiatr...]Jan Andrzej Morsztyn
Jan Andrzej Morsztyn Niestatek [Prędzej kto wiatr...]

Prędzej kto wiatr w wór zamknie, prędzej i promieni
Słonecznych drobne kąski wżeniej0000000CVB1v38_000tp008wżenie do kieszeni,
Prędzej morze burzliwe groźbą uspokoi,
Prędzej zamknie w garść świat ten, tak wielki, jak stoi,
Prędzej pięścią bez swojej obrazyj0000000CVB1v38_000tp009bez swojej obrazy ogniowi
Dobije, prędzej w sieci obłoki połowi,
Prędzej płacząc nad Etną łzami ją zaleje,
Prędzej niemy zaśpiewa, i ten, co szaleje,
Co mądrego przemówi: prędzej stała będzie
Fortuna, i śmierć z śmiechem w jednym domu siędzie,
Prędzej prawdę poeta powie i sen płonnyj0000000CVB1v38_000tp00Apłonny,
Prędzej i aniołowi płacz nie będzie plonnyj0000000CVB1v38_000tp00Bplonny,
Prędzej słońce na nocleg skryje się w jaskini,
W więzieniu będzie pokój, ludzie na pustyni,
Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa,
Niźli będzie stateczną która białogłowa.

j0000000CVB1v38_00000_BIB_003 Źródło: Jan Andrzej Morsztyn, Niestatek [Prędzej kto wiatr...], [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Wiktor Weintraub, Wrocław 1988.
Ćwiczenie 16

Wyjaśnij, na czym polega koncept zastosowany w utworze.

RnMzY1XAym1Zz
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 17

Nazwij środek stylistyczny, którego użył w tym wierszu Jan Andrzej Morsztyn. Wyjaśnij, w jakim celu poeta sięgnął po ten zabieg artystyczny i jakie ma on znaczenie dla zamysłu kompozycyjnego tekstu.

RIqoZykIoYgzD
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 18

Wypisz z tekstu wybrane przykłady antytez. Zastosuj je w dwóch zdaniach, które zredagujesz tak, by objaśnić, na czym polega sprzeczność i paradoksalność zjawisk.

R1FniCBkFo4mP
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 19

Podziel na dwie części utwór Jana Andrzeja Morsztyna. Uzasadnij swoją propozycję podziału.

R1b9wyvkcrJvH
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 20

Zinterpretuj fragment wersu: „Prędzej prawdę poeta powie”. Czy można go uznać
za element autocharakterystyki postaci mówiącej? Uzasadnij odpowiedź.

R1OiLQFhhHImV
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 21

Zlokalizuj puentę wiersza i omów ją.

RFAzgDn6io17R
(Uzupełnij).
j0000000CVB1v38_000tp008
j0000000CVB1v38_000tp009
j0000000CVB1v38_000tp00B
j0000000CVB1v38_000tp00A
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
RueXhvAIGkmMG
Jan Andrzej Morsztyn z córką
Źródło: Hyacinthe Rigaud, 1693, olejna płótnie, Musée Thomas-Henry, domena publiczna.
RWHfqWVHmzuuR
Nagranie wiersza Jana Andrzeja Morsztyna pod tytułem „Niestatek (Oczy są ogień...)”. Czyta Piotr Głowacki.
Niestatek [Oczy są ogień...]Jan Andrzej Morsztyn
Jan Andrzej Morsztyn Niestatek [Oczy są ogień...]

Oczy są ogień, czoło jest zwierciadłem,
Włos złotem, perłą ząb, płećj0000000CVB1v38_000tp00Cpłeć mlekiem zsiadłem,
Usta koralem, purpurą jagody,
Póki mi, panno, dotrzymujesz zgody.
Jak się zwadzimy – jagodyj0000000CVB1v38_000tp00Djagody są trądem,
Usta czeluścią, płećj0000000CVB1v38_000tp00Cpłeć blejwasemj0000000CVB1v38_000tp00Eblejwasem bladem,
Ząb szkapią kością, włosy pajęczyną,
Czoło maglowniąj0000000CVB1v38_000tp00Fmaglownią, a oczy perzynąj0000000CVB1v38_000tp00Gperzyną.

j0000000CVB1v38_00000_BIB_004 Źródło: Jan Andrzej Morsztyn, Niestatek [Oczy są ogień...], [w:] tegoż, Wybór poezji, Wrocław 1988, s. 107.
Ćwiczenie 22
RTEXEQ5GNoEMH
Wybierz jedną z propozycji podziału wiersza na dwie części. Możliwe odpowiedzi: 1. Wiersz dzieli się na części złożone z 2 i 6 wersów., 2. Wiersz dzieli się na części złożone z 3 i 5 wersów., 3. Wiersz dzieli się na części złożone z 4 wersów., 4. Wiersz dzieli się na części złożone z 6 i 2 wersów.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 23

Nazwij środek stylistyczny użyty w tym wierszu przez autora i wyjaśnij, w jaki sposób kształtuje wizerunek bohaterki oraz podmiotu lirycznego w utworze.

RSKRlWF3hmeHK
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 24

Opisz własnymi słowami wygląd panny przedstawionej w pierwszej i w drugiej części wiersza.

Rp0gZ3LWkCqpe
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Wyszukaj w internecie dzieło malarskie, które mogłoby stanowić ilustrację do wiersza Morsztyna. Dodaj poniżej swoją propozycję i ją uzasadnij:

RaV99qTOjir4R
(Uzupełnij) (Uzupełnij).
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Opisz obraz, który pasowałby do wiersza Morsztyna Niestatek [Oczy są ogień...].

RrnWGMGuw9kVt
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 25

Napisz, w jakiej sytuacji kobieta wydaje się poecie piękna, a w jakiej szpetna.

RF6IWoj8f9LOm
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 26

Kogo dotyczy tytułowy niestatek: bohaterki wiersza czy podmiotu lirycznego? Uzasadnij swoją odpowiedź, biorąc pod uwagę poniższą definicję słowa niestatek:

Rlh2OSRf3Fpzf
Hasło: niestatekSłowniku języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego
Źródło: a. nn., dostępny w internecie: http://sjp.pwn.pl/doroszewski/niestatek. [dostęp 17.11.2021], domena publiczna.
R1S8uQ0jXTwm0
(Uzupełnij).
j0000000CVB1v38_000tp00E
j0000000CVB1v38_000tp00F
j0000000CVB1v38_000tp00D
j0000000CVB1v38_000tp00G
j0000000CVB1v38_000tp00C
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Barokowe paradoksy

Utwory, w których podmiot mówi do trupa i galernikówgalernikgalerników, należą do najpopularniejszych wierszy Morsztyna. Ich paradoksalny charakter musiał być zaskoczeniem dla czytelników. Już sama rozmowa z nieżywym człowiekiem sprawia dziwne wrażenie, a jeszcze przeprowadzenie dowodu, że trup ma się lepiej niż nieszczęśliwy kochanek, z pewnością może wzbudzić podziw dla śmiałości twierdzenia.

RVLZkWFjeEGW3
Nagranie wiersza Jana Andrzej Morsztyna pod tytułem „Do trupa”. Czyta Piotr Głowacki.
Do trupaJan Andrzej Morsztyn
Jan Andrzej Morsztyn Do trupa

Leżysz zabity i jam też zabity,
Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości,
Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości,
Ty jawne świece, ja mam płomień skryty,

Tyś na twarz suknem żałobnym nakryty,
Jam zawarł zmysły w okropnej ciemności,
Ty masz związane ręce, ja wolności
Zbywszy, mam rozum łańcuchem powity.

Ty jednak milczysz, a mój język kwili,
Ty nic nie czujesz, ja cierpię ból srodze,
Tyś jak lód, a jam w piekielnej śreżodześreżogaśreżodze.

Ty się rozsypiesz prochem w małej chwili,
Ja się nie mogę, stawszy się żywiołem
Wiecznym mych ogniów, rozsypać popiołem.

j0000000CVB1v38_00000_BIB_005 Źródło: Jan Andrzej Morsztyn, Do trupa, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Wiktor Weintraub, Wrocław 1988, s. 148.
Do galernikówJan Andrzej Morsztyn
Jan Andrzej Morsztyn Do galerników

Strapieni ludzie, źle się z wami dzieje,
Lecz miłość ze mną okrutniej poczyna:
Was człowiek, a mnie silny bóg zacina,
Wy macie wyniść, jam bez tej nadzieje.

Was spólne słońce, mnie własny jad grzeje,
Was pręt od grzbieta, mnie z serca zacina,
Wam nogi łańcuch, a mnie szyję zgina,
Wam ręka tylko, a mnie dusza mdleje.

Was wiatr, a mnie ból ciska na przemiany,
Was prawo, mnie gwałt trzyma w tym więzieniu,
Wam podczas sternik sfolguje zbłagany,

Ja darmo czekam ulgi w uciążeniu.
A w tym jest mój stan nad wasz niewytrwany,
Że wy na wodzie, ja cierpię w płomieniu.

j0000000CVB1v38_00000_BIB_006 Źródło: Jan Andrzej Morsztyn, Do galerników, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Wiktor Weintraub, Wrocław 1988, s. 147.
Polecenie 3

Przeprowadź analizę porównawczą utworów. W tym celu wypełnij pola w dzienniku:

R14FTITMY4gSI
Miejsca na notatki ucznia.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 27

Określ, co łączy oba utwory pod względem formalnym i pod względem treści.

R1AL8stiuRoMb
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 28

Wyjaśnij, na czym polega koncept zastosowany w obu wierszach.

RvbHc4MATg6u8
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 29

Wyjaśnij, na czym polegają różnice i podobieństwa między:

  • zakochanym i umarłym w wierszu Do trupa,

  • zakochanym i galernikiem w wierszu Galernicy?

R1Bc5VWeoWgaV
(Uzupełnij).
galernik
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Morsztyn o kobietach...

Do tejże (Do panny)Jan Andrzej Morsztyn
Jan Andrzej Morsztyn Do tejże (Do panny)

Oczy twe nie są oczy, ale słońca jaśnie
Świecące, w których blasku każdy rozum gaśnie;
Usta twe nie są usta, lecz koral rumiany,
Których farbą każdy zmysł zostaje związany;
Piersi twe nie są piersi, lecz nieba surowy
Kształt, który wolą naszę zabiera w okowy.
Tak oczy, usta, piersi, rozum, zmysł i wolą
Blaskiem, farbą i kształtem ćmią, wiążą, niewolą.

j0000000CVB1v38_00000_BIB_007 Źródło: Jan Andrzej Morsztyn, Do tejże (Do panny), [w:] Stanisław Barańczak, Ocalone w tłumaczeniu. Szkice o warsztacie tłumacza poezji […], Kraków 2004, s. 176.
Ćwiczenie 30

Utworów na temat oczu kobiety powstało w baroku bardzo dużo. Wyjaśnij, w jaki sposób Jan Andrzej Morsztyn wykorzystał ten motyw w swoim wierszu.

R1VEKcW6IrtNF
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 31

Wyjaśnij, na czym polega zasada kompozycyjna wiersza Do panny.

RWYsHhJ3eW23s
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 32

Wskaż zawarte w wierszu elementy odnoszące się do kobiety i mężczyzny.

RobPsm5vk9vuj
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 33
RxIbBLNryxGAf
Podsumowaniem opisu z wiersza może być stwierdzenie, które wyraża ocenę postaci kobiecej i męskiej. Możliwe odpowiedzi: 1. Kobieta to istota uduchowiona, a mężczyzna – cielesna., 2. Kobieta i mężczyzna to istoty przede wszystkim duchowe., 3. Kobieta i mężczyzna to istoty przede wszystkim cielesne., 4. Kobieta to istota cielesna, a mężczyzna – uduchowiona.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Konteksty

Konteksty

Ogród miłościJan Andrzej Morsztyn
Jan Andrzej Morsztyn Ogród miłości

Nie zawsze strzały KupidoKupidoKupido zawodzi,
Czasem łuk złoży i bez broni chodzi
I gospodarskiej pilnując pogody,
Gracujej0000000CVB1v38_000tp00HGracuje z trawy pafijskiej0000000CVB1v38_000tp00Ipafijskie ogrody.
W ogrodzie jego zioła są nadzieje,
Chwast – obietnice, które wiatr rozwieje,
Męczeństwa, posty są suche gałęzi,
Labirynt – pęta, w których swoje więzi,
Niewola – kwiatkiem, owocem jest szkoda,
Fontaną – oczy i gorzkich łez woda,
Wzdychania – letnim i miłym wietrzykiem,
Nieszczerość – łapką, figiel – ogrodnikiem,
Szalej, omylnik, to są pierwsze zioła,
Które głóg zdrady otoczył dokoła;
Nadto ma z muru nieprzebyte płoty,
Gdzie wapnem – troska, kamieniem – kłopoty.
Jam w tym ogrodzie przedniejszym kopaczem,
Ja wsiawszy moję tęsknicę i płaczem
Skropiwszy, orzę skały twardej Tatry,
Wisłę uprawiam i żnę płone wiatry.

j0000000CVB1v38_00000_BIB_008 Źródło: Jan Andrzej Morsztyn, Ogród miłości, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Wiktor Weintraub, Wrocław 1988, s. 54.
Kupido
Ćwiczenie 34

Wyjaśnij, na czym polega koncept zastosowany w wierszu.

Ru2jJLRxJlp6L
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 35

Odłożenie broni (łuku) sugeruje bezpieczeństwo. Wyjaśnij, czy odłożenie łuku przez Kupidyna w wierszu Ogród miłości również można tak zinterpretować.

RpzqB7YPYVLDp
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 36

Określ, w jakim celu miłość została porównana do ogrodu.

R1LLdJ8fXsajS
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 37

Zinterpretuj sens zawarty w czterech ostatnich wersach tekstu.

R1RysLsV3uKH2
(Uzupełnij).
Polecenie 4

Napisz wypowiedź argumentacyjną na temat: „O miłości – zwykłe mówienie czy kunsztowna gra słów?”. Rozważ problem, odwołując się do:

  • wiersza Jana Andrzeja Morsztyna Ogród miłości,

  • wybranej lektury obowiązkowej,

  • wybranego kontekstu (np. inny utwór literacki niż wskazany w poleceniu, film, spektakl teatralny, obraz, utwór muzyczny, biografia  autora).

Przedstaw również swoje zdanie i je uzasadnij. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 400 wyrazów.

R1O3Mx60QOMWY
(Uzupełnij).
j0000000CVB1v38_000tp00H
j0000000CVB1v38_000tp00I
śreżoga
JPOL_E3_E4_Preteksty

Preteksty

Polecenie 5

Przygotuj głos w dyskusji na temat: „Czy twórca powinien zdumiewać odbiorców swoimi dziełami?”. Sformułuj tezę, przytocz argumenty i kontrargumenty.

RXwwK6eIcYIoS
(Uzupełnij).
j0000000CVB1v38_0000009U
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Polecenie 6

Przypomnij sobie wiersz Niestatek [Prędzej kto wiatr...]. Napisz tekst (nie musi
to być wiersz) polemizujący z utworem Morsztyna, w którym udowodnisz, że kobieta jest stateczna. Wykorzystaj informacje z różnych źródeł o kobietach pełniących ważne funkcje społeczne.

R16QgemMHy9RI
(Uzupełnij).
Polecenie 7

Napisz wypowiedź o charakterze argumentacyjnym na temat: „Czy cuda barokowej miłości są aktualne, czy należą wyłącznie do minionych epok?”. Rozważ problem, odwołując się do:

  • wiersza Jana Andrzeja Morsztyna Cuda miłości,

  • wybranej lektury obowiązkowej,

  • wybranego kontekstu  (np. inny utwór literacki niż wskazany w poleceniu, film, spektakl teatralny, obraz, utwór muzyczny, biografia  autora).

Przedstaw również swoje zdanie i je uzasadnij. Twoja praca powinna liczyć
co najmniej 400 wyrazów.

Rkctd0NzQBOUa
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 38

Wypisz z utworów Jana Andrzeja Morsztyna zamieszczonych w e‑materiale przykłady: oksymoronu, paradoksu, anafory, hiperboli, paralelizmu i antytezy. Przeprowadź ich analizę, wypełnij pola w dzienniku:

RgTkovfUeDlQV
(Uzupełnij) (Uzupełnij) (Uzupełnij) (Uzupełnij) (Uzupełnij).
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 8

Ułóż krzyżówkę, której tematem będzie poezja Jana Andrzeja Morsztyna. Zredaguj hasła wraz z pytaniami. Układając je, możesz inspirować się barokowym konceptyzmem.

RkX5T1iQCX3Zx
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 8

Wypisz  swoje skojarzenia związane z poezją Morsztyna.

RY93zTE06XVts
(Uzupełnij).
R1FuyVIHoUp9L1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: koncept, marinizm, sonet, gra słów, kontrast, antyteza, paradoks, zaskoczenie.

RK3MZYQbi6re0
(Uzupełnij).