Poeta dworu i salonu, czyli Jan Andrzej Morsztyn

Zwróć uwagę na elementy ubioru Morsztyna. Przypomnij sobie, jakie pełnił funkcje.

Strój Morsztyna podkreśla, że jest on dworzaninem. Świadczy o tym modna w XVII wieku peruka, batystowa chusta na szyi, elementy zbroi.

Skorzystaj z dostępnych źródeł internetowych i odnajdź, czym charakteryzowała się barokowa moda męska.

Portret Morsztyna spełnia oczekiwania estetyczne czasów, w których żył. Poeta przedstawiony został w zbroi, ze szpadą przy lewym boku i ręką opartą na hełmie. Na głowie ma modną w XVII wieku perukę, a na szyi zawiązaną batystową chustkę (popularną w czasach Ludwika XIV).

Przypomnij sobie, o jakim uczuciu mówi podmiot liryczny.

Utwór dotyczy miłości, która sprawia kochającemu ból i jest pełna paradoksów.
To źródło szczęścia, w destrukcyjny sposób działające na człowieka.

Zastanów się, w jakich relacjach znaczeniowych względem siebie występuje głód i strawa.

Pojęcia głodu i strawy odnoszą się do miłości. Głód jest brakiem uczucia, samotnością, natomiast strawa opisuje moment, w którym człowiek jest zakochany.

Zwróć uwagę, do kogo odnosi się głód, w jaki sposób jest opisywany.

Głód odczuwany przez podmiot liryczny wynika z nieodwzajemnionej przez ukochaną miłości.

Przypomnij sobie, w jaki sposób została przedstawiona miłość, jakie ma cechy.

Miłość w wierszu Morsztyna została przedstawiona w sposób negatywny, jako siła destrukcyjna. Podmiot liryczny wylicza zmartwienia, jakie przynosi mu to uczucie. Wszystkie negatywne konsekwencje miłości łączą się ze sobą. Źródłem kłopotów jest rozmarzenie i zagubienie z powodu nieodwzajemnionej miłości. Uczucie
to prowadzi zakochanego mężczyznę do szaleństwa. Paradoks miłości polega
na tym, że podmiot liryczny ma ochotę na nowo rozpalić ogień miłości do swej wybranki, a tymczasem sam się w nim spala. Mężczyzna chce obudzić w niej pragnienie, ale to on zaczyna odczuwać głód. Ukochana jest niedostępna, dlatego zakochany pozostaje sam z uczuciem, które go niszczy.

Zwróć uwagę na sformułowania zawierające myśl wewnętrznie sprzeczną.

Przykłady paradoksów z wiersza:

Kto kiedy słyszał o takowej sprawie,
Że i z tym o głód cudzy się staraniem
Sam przy tej wszytkiej głód ponoszę strawę.

Karmię frasunkiem miłość i myśleniem.

Karmię frasunek płaczem i wzdychaniem,
Wzdychanie ogniem, ogień wiatrem prawie,
Wiatr zasię cieniem, a cień oszukaniem.

Paradoksy pokazują, że podmiot liryczny marzy o miłości, mimo że przynosi ona cierpienie. Jest on w stanie poświęcić swoje szczęście, gdyż uczucie jest dla niego najważniejszym celem w życiu.

Odszukaj w słowniku języka polskiego definicję wyrazu cud.

Tytułowe „cuda” to zmartwienia, jakie przynosi miłość podmiotowi lirycznemu. Mają więc negatywny wydźwięk.

Zwróć uwagę, w jaki sposób została przedstawiona miłość.

Czuję się nieszczęśliwy, ponieważ kocham kobietę, która nie odwzajemnia mojego uczucia. Miłość do niej karmię smutkiem, mam cały czas nadzieję, że mnie pokocha. Kładę pychę na swoim sercu i udaję, iż jestem cały w skowronkach. Popadam w szaleństwo, łatwo unoszę się gniewem. Ogarniający mnie smutek karmię płaczem, oszukuję sam siebie, że rozpalę ogień miłości w swojej wybrance. Chcę obudzić w niej pragnienie, a tym samym sam odczuwam głód uczucia.

Odszukaj w Słowniku polszczyzny XVI wieku definicję wyrazu kwartana.

Tytuł ten nakierowuje na problem ukazany w wierszu. Kwartana to nazwa malarii. Poeta opisuje przeżycia człowieka zmagającego się z poważną chorobą.

Przypomnij sobie, czym charakteryzował się motyw vanitas.

Morsztyn poruszył tematykę śmierci i przemijania. W swoim wierszu zwraca się
do Boga i opisuje swoje uczucia dotyczące schyłku jego życia i nadchodzącej śmierci.

Zastanów się, jaką formę religijną przypomina utwór W kwartanie.

Wiersz W kwartanie należy do nurtu religijnego, ponieważ podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do Boga. Porusza on tematykę związaną z przemijaniem ludzkiego życia i jest formą modlitwy o wybawienie od grzechów.

Pamiętaj, że hiperbola polega na przesadnym potęgowaniu wydarzeń lub zjawisk.

• Cierpienie emocjonalne objawia się w reakcjach cielesnych.

• Nie ma możliwości ukojenia cierpienia ciała i duszy.

Zwróć uwagę na emocje i kondycję psychiczną podmiotu lirycznego.

Objawy cierpienia, których doznaje podmiot liryczny:

• gorączka,

• rozpad ciała,

• człowiek stopniowo zamienia się w ziemię tak jakby został już pogrzebany.

Koncept to inaczej ciekawy pomysł, zastosowany, by zwrócić uwagę czytelnika i go zadziwić.

Koncept wiersza polega na wyliczeniu zjawisk niemożliwych, które są jednak bardziej prawdopodobne według podmiotu lirycznego niż stateczność kobiety.

Zwróć uwagę na wyraz „prędzej” rozpoczynający niemalże każdy wers.

Poeta użył w tym wierszu anafory, aby wprowadzić napięcie. Wyraz „prędzej”
to hiperbolizacja, która została wprowadzona jako podkreślenie niemożliwości przez kobietę pozostania stałą w swoich uczuciach i zachowaniu.

Antyteza polega na zestawieniu dwóch elementów znaczeniowo przeciwstawnych w jedną całość dla uzyskania większej ekspresji. Nagromadzenie antytez podkreśla paradoks.

Przykłady antytez: „niemy zaśpiewa”, „płacząc nad Etną łzami ją zaleje”, „zamknie w garść świat”, „w więzieniu będzie pokój”. Podmiot liryczny stwierdza, że prędzej zaleje łzami Etnę, niż znajdzie stałą kobietę w uczuciach. Jest w stanie uwierzyć,
że niemy zaśpiewa piosenkę, a nie wierzy w zmianę natury kobiety.

Określ, co jest tematem każdej z części.

Utwór Morsztyna można podzielić na dwie części: 1.-6. i 7.-16. wersu. Taki podział jest adekwatny, ponieważ w wersach od 1. do 6. poeta przedstawia irracjonalną wizję żywiołów, czego dokonuje poprzez ich personifikację. W wersach od 7. do 16. ukazuje ograniczenia i ułomności egzystencji ludzkiej.

Przypomnij sobie, kim jest podmiot liryczny.

Podmiot liryczny nie ujawnia się w wierszu. Wspomina o poetach, którzy zaprzestaną fantazjowania, co może być nawiązaniem do życia poety i elementem autocharakterystyki. Przeżywa on zawód miłosny. Jego rozgoryczenie wynika z niestałości kobiet w uczuciach.

Przypomnij sobie, czym charakteryzuje się puenta.

W ostatnich dwóch wersach pojawia się puenta, która mówi, że kobieta nigdy nie będzie stała w uczuciach, ponieważ jest to sprzeczne z jej naturą.

Przypomnij sobie, czym charakteryzuje się sonet; co jest tematem obu utworów.

Poeta posłużył się sonetem włoskim, ponieważ wiersz  składa się z dwóch strof czterowersowych oraz dwóch strof trzywersowych napisanych jedenastozgłoskowcem. Tematem obydwu wierszy jest cierpienie nieszczęśliwie zakochanego mężczyzny.

Koncept to wyszukany pomysł, któremu podporządkowany jest fragment lub cały utwór.

W obu wierszach osoba zakochana, która została porównana do trupa i galerników, cierpi fizycznie i duchowo.

Zwróć uwagę, co łączy trupa i zakochanego, galerników i zakochanego, a co ich dzieli.

a) Zakochany porównuje siebie do trupa, którego zabiła strzała miłości. Mężczyzna zagłuszył swoje zmysły, odepchnął pragnienia, ponieważ jego miłość była niespełniona. Trup ma twarz ukrytą w suknie żałobnym. Zakochany jest zniewolony psychicznie, zaś trup ma związane ręce. Różnica polega na tym, że zakochany cierpi, gdyż czuje. Natomiast trup nie ma czucia. Miłość pali podmiot liryczny, lecz go nie spala na popiół. Nieboszczyk rozsypie się w proch.

b) Zakochany cierpi podobnie jak galernicy, którzy ciężko pracują. Galernicy są ciężko chłostani przez człowieka, a zakochany przez boga. Ludzie ci mają nadzieję, natomiast mężczyzna ją stracił. Zakochany jest trawiony przez jad, a galerników piecze słońce. Więźniowe cierpią z powodu bólu pleców, a zakochany cierpi z powodu bólu serca. Nogi galerników są skrępowane łańcuchami, a mężczyzna odnosi wrażenie, że ma na szyi łańcuch. Galernicy wykonują ciężką pracę z trudem, a mężczyzna ma wrażenie, że jego dusza mdleje. Galerników osłabia silny wiatr,
zaś zakochanym targa silny ból. Więźniowie mogą liczyć na chwilę odpoczynku, zaś mężczyzna cierpi męczarnie. Galernicy cierpią na wodzie, a zakochany w płomieniu.

Zwróć uwagę, w jaki sposób mężczyzna zachwyca się oczami kobiety.

Poeta wychwala oczy kobiety, które nie są zwyczajną częścią ciała, ale dwoma słońcami gaszącymi rozum. Kontempluje je, uważając za tak doskonałe, że nie mogą należeć do zwykłej śmiertelniczki, lecz kogoś o cechach niemalże boskich.

Zwróć uwagę na budowę wiersza, na wersyfikację oraz jaki środek stylistyczny dominuje.

Wiersz jest stychiczny. Nie został podzielony na strofy. Jest złożony z ośmiu wersów. Opiera się na rozbudowanym wyliczeniu. Puenta zawarta w dwóch ostatnich wersach przynosi zaskakujące rozwiązanie.

Zwróć uwagę, kto jest odbiorcą wiersza, kim jest podmiot liryczny.

Oczy, usta i piersi należą do kobiety. Rozum, zmysł i wola do mężczyzny.