Rozwój usług w Polsce

Wprowadzenie

Rs1UNoQUgqvTW

Zdjęcie przedstawiające pracowników call center. Rozległa sala, na której poustawiane są obok siebie stanowiska dla pracowników, składające się z niewielkich biurek, oddzielonych od siebie cienkimi ściankami. Na pierwszym planie, po lewej stronie kobieta, a po prawej mężczyzna. Są zwróceni plecami do siebie, siedzą na krzesłach przed komputerami, mają założone słuchawki z mikrofonem.

1. Rodzaje usług

Gospodarka narodowagospodarka narodowaGospodarka narodowa to całokształt działalności gospodarczej prowadzonej na terenie danego kraju. W wyniku tej działalności powstają różnorodne dobra materialne i niematerialne. Dotychczas poznaliśmy bliżej dwa główne działy gospodarki narodowej – rolnictwo i przemysł, – które wytwarzają dobra materialne, tzn. konkretne produkty. W przypadku usługusługiusług wynikiem ich świadczenia mogą być też dobra niematerialne, np. porada lekarska, przedstawienie w teatrze, nauka w szkole. Z tego względu dokonano ogólnego podziału usług na:

• usługi materialne – np. handel, transport i łączność, hotelarstwo i gastronomia, naprawy i drobne rzemiosło (szklarstwo, krawiectwo, stolarstwo itp.) oraz inne usługi świadczone bezpośrednio na rzecz konsumentów;

• usługi niematerialne – np. edukacja, ochrona zdrowia, opieka społeczna, działalność kulturalna, sportowa, administracyjna itp.

Do celów administracyjnych, podatkowych i statystycznych przyjęło się stosować szczegółowe klasyfikacje obejmujące wszystkie rodzaje prowadzonej działalności. Przykładem może być przedstawiona poniżej Polska Klasyfikacja Działalności PKD 2020. W tabeli podano tylko dwa pierwsze stopnie z sześciostopniowego podziału. Pełna klasyfikacja znajduje się w załączniku.

Powyższa klasyfikacja pokazuje, jak bardzo rozbudowany i zróżnicowany jest dział usług w porównaniu z przemysłem i rolnictwem. Warto pamiętać, że nie jest to zamknięta klasyfikacja. Dopuszcza się możliwość dodania kolejnych rodzajów działalności, jeśli się takie pojawią, np. w związku z rozwojem nowoczesnych technologii. Do niedawna nie istniały usługi związane z tworzeniem stron internetowych czy doładowaniami telefonów na kartę. Trudno też dzisiaj prognozować, jakie nowe usługi okażą się potrzebne za kilka czy kilkanaście lat.

2. Rozwój usług

Usługi rozwijają się głównie w miastach, szczególnie w tych większych. Rozwój ten jest wzajemnie powiązany – kiedy rozwijają się usługi, to rozwija się miasto. Dawniej wielkie znaczenie miał też przemysł, gdyż często to właśnie od niego zaczynało rozwijać się miasto. Niekiedy bywało odwrotnie – na bazie miejskiej siły roboczej rozwijał się przemysł. W obu przypadkach po pewnym czasie zaczynały rozwijać się usługi, które pozostawały i wciąż pozostają w silnych relacjach z miastem i przemysłem.

R8Z76egPXZ9IU

Na ilustracji schemat wzajemnych powiązań w rozwoju przemysłu, miast i usług. Rozwój przemysłu, rozwój usług i rozwój miast są przedstawione w ramkach na planie trójkąta – przemysł znajduje się na górze (obok niego cyfra jeden i w nawiasie cyfra dwa), rozwój miast w prawym dolnym rogu (obok niego cyfra dwa i w nawiasie cyfra dwa), rozwój usług w lewym dolnym rogu (obok niego cyfra trzy). Połączone są wzajemnie strzałkami z grotami po obu stronach. Obok strzałek pomiędzy określonymi polami umieszczono odpowiednie dopiski. pomiędzy hasłem „rozwój przemysłu” a hasłem „rozwój miast” umieszczono pierwszy dopisek „napływ siły roboczej” i drugi „produkcja dla ludności - miejsca pracy”. Pomiędzy hasłem „rozwój miast” a hasłem „rozwój usług” przy strzałce umieszczono dopiski „napływ siły roboczej” oraz „obsługa ludności - miejsca pracy”. Pomiędzy hasłem „rozwój usług” a hasłem „rozwój przemysłu” obok strzałki umieszczono dopiski „obsługa przemysłu” oraz „produkcja dla usług”.

W Polsce usługi w szybkim tempie zaczęły rozwijać się po przełomowym 1989 roku. Dzięki przejściu na gospodarkę wolnorynkową praktycznie z dnia na dzień dla każdego Polaka otworzyły się możliwości prowadzenia niemal dowolnej działalności usługowej. Na początku lat 90. XX wieku nastąpił lawinowy rozwój drobnej przedsiębiorczości prywatnej, z której później często powstawały wielkie firmy handlowe, transportowe czy telekomunikacyjne. Jednocześnie polski rynek usług stał się atrakcyjny dla inwestorów zagranicznych. Pojawiły się więc międzynarodowe banki, zagraniczne sieci hipermarketów, obce firmy przewozowe, salony światowych marek samochodowych, elektronicznych czy odzieżowych.
Doszło też do prywatyzacji niektórych państwowych banków, ubezpieczycieli czy przewoźników (np. PKP, PKS), która jednak nie zawsze przynosiła oczekiwane efekty.

W niełatwej sytuacji znalazła się ta część państwowych usług, która nie podlegała prywatyzacji – administracja publiczna, służba zdrowia, edukacja, kultura. Zatrudnienie tutaj spadło, ponieważ państwo, działające już w gospodarce rynkowej, musiało ograniczać wydatki z budżetu, by na przykład nie dopuścić do galopującej inflacjiinflacjainflacji. Cała sfera budżetowa stanowiła dziedzictwo epoki minionej, w której praca była na ogół źle zorganizowana, mocno zbiurokratyzowana, a często wręcz absurdalna. Zmiany polegały głównie na restrukturyzacji – reorganizacji i redukcji zatrudnienia – lub po prostu na likwidacji wielu urzędów. Dopiero po kilkunastu latach przekształceń poprawa w dziale usług publicznych stała się zauważalna – polepszyły się warunki pracy urzędników, zwiększyła dostępność urzędów dla obywateli, a także poprawiła się jakość obsługi.

Stopień rozwoju usług mówi o poziomie życia społeczeństwa i jego zamożności.
W krajach wysokorozwiniętych ludzie korzystają z przeróżnych usług, które nie są powszechne w państwach niskorozwiniętych, jak np. strzyżenie domowego trawnika czy wyprowadzanie psów na spacer. W Europie Zachodniej w usługach zatrudnionych jest ponad 70% pracujących, podczas gdy w Polsce w 2020 roku nie osiągnęliśmy jeszcze 60%. Jednak odsetek ten stale rośnie i prawdopodobnie w ciągu kilkunastu najbliższych lat zbliżymy się do średniej unijnej.

Pod względem gospodarczym i geograficznym w Polsce wyróżnia się kilka branż usługowych o największym znaczeniu:

• handel – detaliczny i hurtowy, w tym zagraniczny;

• komunikacjakomunikacjakomunikacja – transport i łączność (telekomunikacja);

• edukacja – przedszkolna, szkolna, akademicka;

• administracja państwowa – urzędy centralne i lokalne, a także służby mundurowe;

• służba zdrowia – przychodnie, szpitale, sanatoria, pogotowie ratunkowe;

• turystyka – m.in. infrastruktura pobytowa (hotele, gastronomia);

• finanse – m.in. bankowość i ubezpieczenia.

W ostatnich latach bardzo intensywnie rozwijają się nowoczesne technologie (Hi‑Tech), co pociąga za sobą szeroką ekspansję usług telekomunikacyjnych i informatycznych. Skutkuje to wzrostem zatrudnienia w tych branżach, a jednocześnie zmniejszeniem zatrudnienia w innych, np. w handlu, który na coraz większą skalę rozwija się w internecie i nie wymaga tak dużej obsługi personalnej, jak handel tradycyjny.

Na przeciwległym biegunie rozwoju znajduje się drobne rzemiosło, które niegdyś w pierwszej kolejności kojarzono z usługami, np. krawiectwo, szewstwo, zegarmistrzostwo. Działalność ta niemal zupełnie zanikła, ponieważ koszty korzystania z wymienionych usług często są znacznie wyższe niż zakup nowego produktu.

3. Największe firmy usługowe w Polsce

Firmy usługowe działają na nieco innych zasadach niż firmy przemysłowe. Podstawowym zadaniem usług jest jak najszybsze i jak najłatwiejsze dotarcie do klienta – a klientem najczęściej jest zwykły człowiek. Toteż większość firm usługowych działa poprzez sieć swoich oddziałów rozmieszczonych w wielu miejscach. Dla klienta nie ma znaczenia, gdzie znajduje się główna siedziba banku, hipermarketu czy przewoźnika. On potrzebuje skorzystać z usług, które świadczone są w każdym oddziale i najlepiej, gdyby ten oddział znajdował się jak najbliżej.

Wśród firm handlowych wyraźnie dominują sieci dyskontów i hipermarketów. Od kilku lat na czele listy największych firm handlowych znajduje się Jeronimo Martins Polska, do której należą najpopularniejsze wśród Polaków sklepy „Biedronka”. Nie brakuje też innych dobrze nam znanych sklepów, o których informuje poniższa tabela.

Wśród firm zajmujących się łącznością prym wiodą operatorzy telefonii komórkowej. Od końca lat 90. XX wieku trwa intensywny rozwój rynku telefonów mobilnych, które są stale ulepszane i posiadają coraz więcej nowych możliwości. Między operatorami toczy się niemal drapieżna walka o pozyskanie jak największej liczby klientów. Firmy prześcigają się w oferowaniu nowych taryf, abonamentów i promocji. Do zdobycia jest bowiem bardzo duży rynek, liczący ponad 30 mln osób. Co ciekawe, w Polsce aktywnych jest ponad 50 mln telefonów komórkowych. Oznacza to, że statystycznie każdy Polak ma przynajmniej jeden telefon. Na naszym rynku jest aktualnie czterech dużych operatorów telefonii komórkowej: Orange, Polkomtel (sieć Plus), Polska Telefonia Cyfrowa (T‑Mobile) i P4 (Play).

Ciekawostka

Dzięki nowoczesnym technologiom komunikacji (internet, telefonia komórkowa) na świecie rozwinęła się tzw. telepraca, czyli praca na odległość. W domu można wykonywać na przykład tłumaczenia, ekspertyzy i inne opracowania, a następnie wysyłać je internetem do zleceniodawcy.

Dzięki telefonii cyfrowej działać mogą tzw. call center, czyli telefoniczne biura obsługi klienta. Największym na świecie skupiskiem call center są Indie, dokąd swoje główne biura obsługi przeniosły tak renomowane firmy, jak IBM czy Microsoft. Stało się tak ze względu na tanią siłę roboczą oraz powszechną znajomość języka angielskiego wśród mieszkańców Indii, które są dawną kolonią brytyjską.

Rs1UNoQUgqvTW

Zdjęcie przedstawiające pracowników call center. Rozległa sala, na której poustawiane są obok siebie stanowiska dla pracowników, składające się z niewielkich biurek, oddzielonych od siebie cienkimi ściankami. Na pierwszym planie, po lewej stronie kobieta, a po prawej mężczyzna. Są zwróceni plecami do siebie, siedzą na krzesłach przed komputerami, mają założone słuchawki z mikrofonem.

Główne firmy finansowe to banki oraz towarzystwa emerytalne i ubezpieczeniowe, a także spółdzielcze kasy oszczędnościowo‑kredytowe.

Od wielu lat największym bankiem w Polsce jest Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski SA. Większościowym udziałowcem w spółce pozostaje Skarb Państwa, co prawdopodobnie się nie zmieni ze względu na bezpieczeństwo ekonomiczne kraju. Pozostałe banki są znacznie mniejsze, mimo iż wiele z nich łączyło się z innymi bankami bądź je wchłaniało. Do Polski napłynęło dużo kapitału zagranicznego, za który w dużej części sprywatyzowano liczne państwowe banki.

Pojawiają się głosy mówiące, że w polskich bankach jest za dużo kapitału zagranicznego, co powoduje, że właściwie nie są już one polskie. Jednak banki, podobnie jak wszystkie inne firmy, działają w gospodarce wolnorynkowej i może je kupić każdy, kogo na to stać. Z całkowitej prywatyzacji wyłączony został jedynie Bank PKO BP. Na straży ogólnokrajowych finansów stoi całkowicie państwowy i niekomercyjny Narodowy Bank Polski.

Pod koniec lat 90. XX wieku chciano sprywatyzować Państwowy Zakład Ubezpieczeń – największą polską firmę ubezpieczeniową. Nie udało się to jednak, mimo że proces prywatyzacji był mocno zaawansowany. W trakcie postępowania ujawniono wiele nieprawidłowości, a Skarb Państwa ostatecznie musiał wypłacić niedoszłym inwestorom znaczne odszkodowania.

Dzisiaj państwo polskie posiada nieco ponad 30% udziałów zarówno w PZU, jak i PKO BP, a reszta została podzielona na wielu mniejszych akcjonariuszy, w tym osoby fizyczne.

Podsumowanie

• Usługi dzielą się na materialne (np. handel, transport, komunikacja, hotelarstwo, gastronomia, naprawy) i niematerialne (np. edukacja, ochrona zdrowia, opieka społeczna, kultura, administracja).

• Usługi rozwijają się wraz z rozwojem miast, a często także w powiązaniu z przemysłem.

• W Polsce największy rozwój usług nastąpił w latach 90. XX wieku po przejściu na gospodarkę wolnorynkową i uzyskaniu swobody działalności gospodarczej.

• Wzrost zatrudnienia w usługach wynikał też z upadku zakładów przemysłowych i konieczności znalezienia innego zatrudnienia przez osoby tracące pracę.

• W państwach wysokorozwiniętych zatrudnienie w usługach przekracza 70%. W Polsce nie osiągnęło jeszcze 60%, ale systematycznie wzrasta.

• Kapitał zagraniczny w znacznym stopniu przyczynił się do rozwoju naszych usług, a zwłaszcza handlu, bankowości i komunikacji.

• W wyniku intensywnego rozwoju usług pojawiła się konkurencja na ich rynku, co wiązało się z poprawą ich dostępności i jakości.

• Większość wielkich firm usługowych działa poprzez dużą liczbę oddziałów lokalnych, które mają być łatwo i szybko dostępne dla każdego klienta.

• Największe firmy usługowe w Polsce to m.in. banki (np. PKO BP, Pekao SA, ING Bank Śląski, Santander Bank Polski), sieci handlu wielkopowierzchniowego (Biedronka, Tesco, Lidl, Auchan, Carrefour), ubezpieczyciele (PZU, Avivia, Allianz, Axa, Generali, Warta), operatorzy telefonii komórkowej (Orange, Plus, T‑Mobile, Play).

• Obecnie rozwijają się przede wszystkim usługi związane z nowoczesnymi technologiami – telekomunikacja, handel internetowy, bankowość elektroniczna. Zanikają usługi rzemieślnicze i naprawy (z wyjątkiem samochodów).

• Dzięki możliwości szybkiego przesyłania informacji w różnych kierunkach internet i telefonia komórkowa przyspieszyły procesy globalizacji, a także wywarły wpływ na przemiany społeczne i kulturowe – rozwinęły się m.in. portale społecznościowe, przez które kontaktuje się coraz więcej osób z całego świata.

Słownik

Ćwiczenia