Upadek Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Wprowadzenie

Była późna jesień 1797 roku. W Pałacu Marmurowym w ówczesnej stolicy Rosji
– Petersburgu - panowała cisza. Ogromny budynek, cały zbudowany z różnych gatunków drogocennego marmuru, sprowadzanego z najodleglejszych części Europy, zamieszkany był przez jedną osobę – Stanisława Augusta Poniatowskiego. Były król ogromnego, ale słabego państwa – Rzeczypospolitej Obojga Narodów – po likwidacji swojego kraju w 1795 roku zrzekł się korony i na rozkaz carycy Katarzyny II został przewieziony do stolicy Imperium Rosyjskiego. W swojej ostatniej siedzibie stary i opuszczony Poniatowski, zdany na łaskę cesarzowej, poświęcił się pisaniu pamiętników. Czynność ta zajmowała mu całe dnie i nikt ze służby nie śmiał przeszkadzać. Były król chciał przed śmiercią zapisać jak najwięcej, wytłumaczyć się ze swych działań przed następnymi pokoleniami Polaków, zachować w pamięci minione wydarzenia. Pamiętnik stale się rozrastał i liczył już 10 tomów zapisanych drobnym, mało czytelnym pismem. Były król bardzo się spieszył, ponieważ wiedział, że nie zostało mu dużo czasu... Stanisław August Poniatowski, ostatni król Polski, zmarł w Petersburgu trzy lata po utracie swojego państwa, 12 lutego 1798 roku.

RXlqxJDgDYD4l

Zdjęcie przedstawia dwukondygnacyjny pałac stojący nad brzegiem rzeki. Budynek jest symetryczny, a okna, rozmieszczone na całej długości budynku, znajdują się w równych odległościach. Parter budynku jest w kolorze brązowym, a dwa piętra w kolorze kremowym. W tle drzewa i lekko zachmurzone niebo. Woda znajdująca się przed budynkiem jest granatowa i lekko falowana.

Zadanie na rozgrzewkę

Sąsiedzi Rzeczypospolitej w XVIII wieku

W XVIII wieku Rzeczpospolita Obojga Narodów otoczona była przez trzech potężnych sąsiadów.
Od wschodu graniczyła z Cesarstwem Rosyjskim, rządzonym przez Katarzynę II.
Na południu znajdowało się rosnące w siłę Cesarstwo Austriackie, w którym panowała cesarzowa Maria Teresaj0000008VSB6v32_000tp001Maria Teresa i jej syn Józef IIj0000008VSB6v32_000tp002Józef II. Od zachodu i północy państwo polsko‑litewskie graniczyło z Prusami. Kraj ten był o wiele mniejszy od Rzeczypospolitej, ale miał olbrzymią armię. Jego władca Fryderyk IIj0000008VSB6v32_000tp003Fryderyk II był najbardziej zainteresowany zagarnięciem części ziem polskich. Chciał w ten sposób powiększyć swój niewielki kraj i poprzez większy pobór do wojska rozbudować armię. Jedynym sąsiadem, który wówczas nie zagrażał polskim granicom, była Turcja.

R1OIeurtZlFG0

Obraz przedstawia Katarzynę II. Cesarzowa przebywa w świątyni Bogini Sprawiedliwości. Wysuwa dwie ręce na boki, lewą pali kwiaty maku na ołtarzu stojącym obok niej. Na głowie ma wieniec laurowy, nosi białe satynowe szaty. Przez ramię i w biodrach przechodzi pas. Rękawy są szersze, a szata zakrywa stopy (wystaje tylko fragment stopy). Uśmiecha się. Przy jej nogach leżą książki. Za nią widać morze i statek. Nad jej głową po lewej stronie znajduje się rzeźba siedzącej postaci.

RKtQ43ogZ10Pf

Obraz przedstawia cesarzową, która siedzi na tronie, lewą rękę lekko unosi, prawą dłoń opiera na berle, które wspiera na stoliku, stojącym obok. Na stoliku leży także korona. Kobieta ma na sobie błękitną bogato zdobioną suknię z dużym dekoltem, rękawy są rozszerzane, długości trzy czwarte, zakończone koronkami. Na plecach i jednym ramieniu ma zarzucona długi rdzawo‑czerwony połyskujący materiał. Nosi kolczyki i ozdobę we włosach.

RXAUs4zzeocuY

Na portrecie przedstawiono popiersie króla na czarnym tle, skierowane w większej części w lewo. Król nosi pudrowaną perukę, czarny fular (rodzaj chusty) pod szyją i biały żabot – rodzaj ozdoby zakrywającej zapięcie od przodu. Ma mundur z dwoma rzędami guzików, wysoki kołnierz. Do piersi przypięta jest gwiazda orderowa Czerwonego Orła.

Rmbndogc33Ox3

Obraz przedstawia cesarza w komnacie. Stoi z wysuniętą lewą nogą. Prawą rękę wspiera na biodrze, a lewą na lasce. Ubrany jest w biały frak, czerwoną kamizelkę, czerwone spodnie i białe pończochy. W tle stoi czerwono‑złoty fotel, kredens i rzeźba przedstawiająca dorosłego i dziecko.

Pierwszy rozbiór Polski 1772 roku

Stanisław August Poniatowski został w 1764 roku władcą Rzeczypospolitej dzięki poparciu Rosji. Cesarzowa Katarzyna IIj0000008VSB6v32_000tp004Katarzyna II sądziła, że nowy król będzie jej zupełnie uległy. Król Stanisław August Poniatowski od początku rządów starał się wzmacniać swoje państwo.
Nie podobało się to Katarzynie II, która przy pomocy swojego ambasadoraj0000008VSB6v32_000tp005ambasadora, rezydującego w Warszawie, podburzała szlachtę przeciw proponowanym przez nowego króla reformom. W kraju na stałe przebywały wojska rosyjskie, którym
nie mogła się przeciwstawić niewielka i źle wyszkolona armia Rzeczypospolitej.

Podczas sejmów Rosjanie stosowali przekupstwo, a wobec opornych Polaków i Litwinów uciekali się do przemocy. Kilku polskich senatorów, protestujących przeciw bezprawiu wojsk carskich, zostało uwięzionych i wywiezionych w głąb Rosji. Bezwzględne działania rosyjskie doprowadziły do masowych wystąpień szlachty przeciw Rosjanom. Przez cztery lata (1768–1772) - podczas
tzw. konfederacjiKonfederacja konfederacji barskiej - w całym kraju trwały walki. Z licznymi oddziałami szlacheckimi nie potrafiły poradzić sobie przebywające w Polsce wojska rosyjskie. Katarzyna II, która początkowo miała plany opanowania całej Rzeczypospolitej, zdała sobie sprawę, że nie jest w stanie tego zrobić sama. Zgodziła się więc na pomysł króla pruskiego Fryderyka II, aby dokonać częściowego rozbioru ziem polskich. Do planu rozbiorów przyłączyła się również Austria. W 1772 roku wojska trzech zaborców wkroczyły na ziemie Rzeczypospolitej i siłą zagarnęły część jej terenów. Rozbiór został zatwierdzony przez polski sejm w 1773 roku.

Sejm rozbiorowy w 1773 roku

Kraje zaborcze domagały się od Polaków, aby zatwierdzili rozbiór i sami zrezygnowali z terenów zagarniętych przez sąsiadów. W tym celu Rosjanie nakazali królowi polskiemu zwołanie w 1773 roku sejmu rozbiorowego. Niemal wszyscy posłowie zostali przekupieni przez rosyjskiego ambasadora, dlatego podczas obrad prawie nikt
nie sprzeciwił się tak jawnej niesprawiedliwości. Jednym z nielicznych protestujących był Tadeusz Rejtan, ale jego protest został zignorowany.

R6GK4dZcWE7Bf

Obraz przedstawia wnętrze pomieszczenia. Po prawej stronie obrazu, jeden z posłów, Tadeusz Rejtan, leży na podłodze i w geście rozpaczy rozdziera na sobie szaty. Swoim ciałem blokuje drzwi. Po drugiej stronie obrazu stoją posłowie. Jeden z nich wskazuje ręką na drzwi, gdzie stoją rosyjscy żołnierze.

Drugi rozbiór Polski

Po pierwszym rozbiorze wśród Polaków i Litwinów rosła świadomość konieczności przeprowadzenia reform. Zwołany w 1788 roku Sejm Wielki miał na trwałe zmienić cały kraj. Po uchwaleniu w 1791 roku Konstytucji 3 maja Katarzyna II zdała sobie sprawę, że zreformowana Rzeczpospolita może wkrótce stać się silnym i samodzielnym krajem. Caryca wcale nie miała zamiaru rezygnować z podporządkowania sobie sąsiada, dlatego niemal natychmiast po uchwaleniu Konstytucji rozpoczęła wojnę z państwem polsko‑litewskim, zakończoną kapitulacją Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wkrótce po zwycięstwie wojsk carskich rozpoczęto prusko‑rosyjskie rozmowy na temat kolejnego rozbioru. Drugi rozbiór ziem Rzeczypospolitej, tym razem bez udziału Austrii, przeprowadzony został
w 1793 roku. Podobnie jak po pierwszym rozbiorze, zaborcy nakazali polskiemu sejmowi zaakceptować zmiany granic. Uczynił to sejm grodzieński zwołany w  1793 roku. Był on jednocześnie ostatnim sejmem Rzeczypospolitej szlacheckiej.

Rzeczpospolita przestaje istnieć

Mieszkańcy Rzeczypospolitej nie chcieli się pogodzić z utratą większości ziem. Potężny niegdyś kraj został okrojony do niewielkiego państewka, na którego terenie stacjonowały wojska zaborcze. W 1794 roku Polacy pod wodzą Tadeusza Kościuszki jeszcze raz porwali się do walki. Mimo bohaterskiej postawy części szlachty, mieszczan, a nawet chłopów, powstanie zakończyło się klęską. Los Rzeczypospolitej został przesądzony. Po długich targach trzy kraje zaborcze postanowiły w 1795 roku dokonać trzeciego, ostatniego rozbioru. Rzeczpospolita Obojga Narodów przestała istnieć. Król Stanisław August Poniatowski abdykowałj0000008VSB6v32_000tp006abdykował i został wywieziony do Rosji, gdzie wkrótce zmarł. Dla wielu obywateli Rzeczypospolitej rozbiory były wielką tragedią, dlatego w następnych latach podejmować będą działania w celu odbudowania niepodległego państwa polskiego. Uda się to dopiero po 123 latach.

Przyczyny upadku kraju

Władcy Rosji, Prus i Austrii tłumaczyli w całej Europie, że rozbiory Rzeczypospolitej były konieczne, ponieważ w kraju panował chaos, bałagan i anarchiaj0000008VSB6v32_000tp007anarchia. Zdaniem zaborców dopiero rozbiory miały wprowadzić na ziemiach polskich ład i porządek. Było jednak zupełnie odwrotnie. Dopóki Rzeczpospolita była słaba i bezbronna, sąsiedzi nie próbowali dzielić się jej ziemiami. Co więcej, przez wiele lat, przekupując posłów sejmowych, nie pozwalali na przeprowadzenie żadnych reform. Dopiero gdy Polacy i Litwini rozpoczęli naprawianie kraju, zaborcy przystąpili do dzieła. Poczuli się bowiem zagrożeni. Zreformowana Rzeczpospolita, ze sprawnym rządem i dużą armią, mogła być dla nich niebezpieczna. Za próbę unowocześnienia swojego państwa Polacy zapłacili najwyższą cenę.

Rozbiory Rzeczypospolitej wywołały w Europie duże poruszenie. Francuski rysownik Nicolas Noël Le Mire [czytaj.: nikola noel lemir] wykonał rysunek przedstawiający pierwszy rozbiór i władców targujących się o zajmowane ziemie. Niemal w tym samym czasie (zapewne pod wpływem władz z krajów zaborczych) powstała nieco zmieniona kopia tego rysunku, stworzona przez Johannesa Nilsona [czyt.: johanes nilson], która miała na celu usprawiedliwić władców rozbiorowych.

Rysunek 1.

RG1fMN1NKCJGE

Ilustracja przedstawia władców, którzy dokonali rozbioru Polski: cesarzową Rosji Katarzynę II siedzącą na krześle po lewej stronie, władcę Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego cesarza Józefa II, króla Prus Fryderyka II. Władcy rozdzierają mapę Polski. Wraz z nimi (między cesarzową a  Józefem II) stoi król Polski Stanisław II August. Nie patrzy na mapę, stoi bokiem do niej, patrzy w lewo, lewą ręką wskazuje na jakieś miejsce na mapie, prawą podtrzymuje koronę. Obok niego stoi Józef II, również bokiem do mapy, patrzy w prawo, prawą ręką wskazuje na mapę, lewą podtrzymuje mapę. Z prawej strony rysunku Fryderyk II szpadą wskazuje ziemię na mapie, a lewą ręką podtrzymuje ją.

Rysunek 2.

RNKZvs0rSLKDI

Ilustracja przedstawia władców, którzy dokonali rozbioru Polski: cesarzową Rosji Katarzynę II siedzącą na krześle po lewej stronie, władcę Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego cesarza Józefa II, króla Prus Fryderyka II. Władcy rozdzierają mapę Polski. Wraz z nimi (między cesarzową a  Józefem II) stoi król Polski Stanisław II August. Na głowie nie ma korony. Patrzy na mapę, lewą ręką wskazuje na jakieś miejsce na mapie, prawą podnosi do góry. Obok niego stoi Józef II, bokiem do mapy, patrzy w prawo, prawą ręką wskazuje na mapę, lewą podtrzymuje mapę. Z prawej strony rysunku Fryderyk II prawą ręką wskazuje ziemię na mapie, a lewą ręką podtrzymuje ją.

Podsumowanie